Siarczan dehydroepiandrostendionu (DHEA-S) Kod ICD: K27

Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) jest produkowanym w największych ilościach przez korę nadnerczy androgenem nadnerczowym. Wykazuje słabą aktywność androgeniczną, ale może być metabolizowany do bardziej aktywnych androgenów, takich jak: testosteron czy androstendion, pełni również funkcję neuroprzekaźnika. Wartości jego stężeń w surowicy obniżają się wraz z wiekiem.

DHEA-S jest jednym z dwóch głównych (obok DHEA) androgenów nadnerczowych, spadek ich stężenia jest jednym z głównych powodów starzenia się organizmu człowieka. Aktywność biologiczną przejawia przede wszystkim DHEA, a jego siarczan, który ma dziesięciokrotnie dłuższy okres półtrwania, jest mniej aktywną „rezerwą osoczową”.

Dehydroepiandrosteron wywiera efekt biologiczny w kilku mechanizmach: przez własny receptor cytoplazmatyczny, wiążąc się z receptorami dla innych hormonów lub neuroprzekaźników (np. GABA w ośrodkowym układzie nerwowym, receptorem estrogenowym), oraz przez konwersję do silniejszych androgenów (androstendion, testosteron) i estrogenów (rola hormonu macierzystego).

DHEA/DHEA-S jest neurohormonem: jego cząsteczka wykazuje powinowactwo do receptora GABA-RC (antagonizm – działanie przeciwdepresyjne) i do receptora dla N-metylaspartamu (działanie agonistyczne, a więc dehydroepiandrosteron może grać rolę endogennej benzodiazepiny). Stąd też próby stosowania hormonu w depresji. W hipokampie DHEA działa ochronnie na neurony, zmniejszając prawdopodobnie neurotoksyczne skutki „stresowego” nadmiaru kortyzolu. DHEA wykazuje również powinowactwo do receptora estrogenowego.

Kolejnym mechanizmem działania DHEA jest jego konwersja do hormonów gonadowych – estrogenów i androgenów. Ten aspekt działania DHEA jest nazywany intrakrynnym.

U kobiet z dehydroepiandrosteronu pochodzi 40–60% obecnego w krążeniu testosteronu; konwersja z DHEA odbywa się w nadnerczach i jajnikach. U mężczyzn z DHEA powstaje 5% puli testosteronu, nie ma to więc znaczenia klinicznego. To, w jakim kierunku metabolizowany jest dehydroepiandrosteron, zależy przede wszystkim od tkanki docelowej i aktywności enzymów katalizujących w niej te przemiany, a nie od płci.

Biologiczne efekty działania DHEA to: poprawa libido i potencji oraz działanie antydepresyjne, pobudzenie kościotworzenia i hamowanie resorpcji tkanki kostnej oraz pobudzenie syntezy kolagenu w skórze i białek w miocytach, poprawa insulinowrażliwości, obniżenie stężenia cholesterolu i hamowanie kumulacji lipidów w błonie wewnętrznej naczyń, działanie naczyniorozszerzające oraz modulacja odpowiedzi immunologicznej – zwiększenie liczby komórek NK, zmiana aktywności limfocytów T-helper.

Podwyższone poziomy DHEA-S występują w osoczu pacjentów z guzami kory nadnerczy lub chorych na wrodzoną hiperplazję kory nadnerczy. Zalecany w diagnostyce choroby Cushinga, zaburzeniach wydzielania kory nadnerczy. Jest bardzo ważnym parametrem różnicującym choroby nadnerczy od chorób związanych z jajnikami czy jądrami. Nieznacznie podwyższone wartości DHEA-S mogą także pojawić się u pacjentek z torbielowatością jajników. Występujące u mężczyzn guzy produkujące hCG mogą prowadzić do zwiększenia poziomu DHEA-S produkowanego przez jądra. Otyłość, stres, ciężkie choroby o gwałtownym przebiegu, zespół policystycznych jajników mogą również powodować podwyższenie stężenia DHEA-S.

Przyczyną obniżenia poziomu DHEA-S mogą być: choroba Addisona, infekcje wirusowe (CMV, HIV), bakteryjne (gruźlica), wrodzona hipoplazja nadnerczy, oporność na ACTH, niedoczynność przysadki, podwzgórza, choroby autoimmunizacyjne.

Badanie DHEA-S - kto i kiedy powinien wykonać?

Badanie DHEA-S powinno być wykonane przy podejrzeniu chorób nadnerczy (wrodzony przerost, nowotwory), odgrywa istotną rolę w diagnostyce różnicowej zespołu Cushinga.

Wykorzystywane jest również przy:

• podejrzeniu nadmiernej (znacznie rzadziej niedostatecznej) produkcji androgenów;
• w diagnostyce przedwczesnego dojrzewania chłopców i dziewczynek.

Ponadto u kobiet w przypadku zaburzeń miesiączkowania, diagnostyce zespołu policystycznych jajników, niepłodności, nadmiernego owłosienia twarzy i ciała, trądziku.