Prolaktyna (PRL) Kod ICD: N59

Prolaktyna jest hormonem polipeptydowym syntetyzowanym i wydzielanym przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej. W mniejszym stopniu również przez neurony, komórki śródbłonka naczyń, gruczołu krokowego, skóry, a także komórki układu immunologicznego, głównie limfocyty T. Wydzielanie prolaktyny ma charakter pulsacyjny (zmienia się z godziny na godzinę), cechuje się rytmem dobowym (zwiększone wydzielanie podczas snu). Osiąga najwyższe stężenie w nocy, mniejsze nad ranem, a najmniejsze po południu. Stężenie prolaktyny zależy również od stanu emocjonalnego (stres zwiększa jej wydzielanie), a nawet rodzaju spożytych pokarmów lub używek. Wydzielanie prolaktyny ulega tonicznemu hamowaniu przez dopaminę. Biologiczne funkcje prolaktyny można sklasyfikować w pięciu kategoriach czynnościowych: reprodukcyjną, endokrynologiczną i metaboliczną, regulującą równowagę wodno-elektrolitową, wzrost i rozwój mózgu oraz immunomodulującą.

Wzrost stężenia prolaktyny w surowicy krwi powyżej górnej wartości przedziału referencyjnego, nazywany jest hiperprolaktynemią. Hiperprolaktynemia jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych, częściej występuje u kobiet niż mężczyzn. Wyróżniono trzy podstawowe przyczyny pojawienia się hiperprolaktynemii:

• fizjologiczne (ciąża, karmienie piersią, stres, sen, wysiłek fizyczny, spożycie obfitego posiłku);
• patologiczne (w przypadku różnych chorób, takich jak gruczolaki przysadki, niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, Zespół pustego siodła, niewydolność nerek i wątroby i inne);
• farmakologiczne (stosowanie leków, takich jak neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne, leki przeciwwymiotne, przeciwhistaminowe, hormonalne, opiaty, leki poprawiające perystaltykę jelit, pochodne alkaloidu sporyszu, niektóre leki hipotensyjne, niektóre narkotyki np. marihuana).

Wysokie stężenie prolaktyny (hiperprolaktynemia) jest przyczyną wystąpienia swoistych objawów, których stopień nasilenia jest uzależniony od stężenia prolaktyny w surowicy.

W przypadku kobiet najczęściej są to zaburzenia miesiączkowania, możliwe są cykle bezowulacyjne oraz wtórny brak miesiączki. Inne zaburzenia to bóle piersi (mastalgia), mlekotok, mastopatia włóknisto-torbielowata, skłonność do obrzęków, zwiększenie masy ciała, nadpobudliwość, depresja oraz reakcje/stany lękowe.

U mężczyzn głównymi problemami związanymi z wysokimi poziomami prolaktyny są problemy z erekcją i impotencja. Inne możliwe zaburzenia to znaczne obniżenie liczby plemników w nasieniu, spadek ich ruchliwości, zmniejszona objętość ejakulatu, hipotrofia jąder, tendencja do otyłości i depresji. Mogą pojawić się ginekomastia i mlekotok (rzadko). Zarówno u kobiet i mężczyzn mogą występować bóle głowy i zaburzenia widzenia (w przypadku makrogruczolaków wielkości wykraczającej poza siodło tureckie).

Prolaktyna odgrywa też istotną rolę w odpowiedzi immunologicznej zarówno wrodzonej, jak i nabytej, nasila aktywność immunologiczną limfocytów, przez co może prowadzić do wzrostu zaawansowania chorób autoimmunizacyjnych np. twardziny układowej. Prolaktyna wpływa również na wzrost wytwarzania immunoglobulin, co w ogóle może powodować rozwój autoimmunizacji. U osób z hiperprolaktynemią zaobserwowano także liczne autoprzeciwciała - między innymi: przeciwtarczycowe – ATPO, ATG, TRAB, przeciwciała przeciwjądrowe ANA, przeciwkardiolipinowe. Prolaktyna może poprzez swoiste receptory wykazywać działanie immunomodulujące w chorobach autoimmunizacyjnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa czy zespół Sjögrena.

Obniżone wartości prolaktyny, czyli hipoprolaktynemia występuje wyjątkowo rzadko. Przyczyną może być przysadkowy udar mózgu, zniszczenie przysadki np. przez guz (guz podwzgórza). Zbyt niski poziom prolaktyny może mieć wpływ na odporność organizmu i podatność na niektóre zakażenia.

Badanie prolaktyny – kto i kiedy powinien wykonać?

Badanie poziomu prolaktyny jest wskazane:

• u kobiet z zaburzeniami miesiączkowania (głównie wtórny brak miesiączki, rzadziej pierwotny brak miesiączki), obniżonym libido, niepłodnością, mlekotokiem, objawami niedomogi lutealnej, hipogonadyzmem, nasilenie zmian typu acne (trądzikowych), mastopenią, bólami piersi;
• u mężczyzn, u których występuje obniżenie libido, impotencja, mlekotok, ginekomastia;
• u kobiet i mężczyzn, u których występują bóle głowy i zaburzenia widzenia. Przyjmuje się, że znacznie podwyższone stężenie prolaktyny (>150-200 ng/ml) z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na obecność gruczolaka przysadki wydzielającego PRL (prolaktynoma).

Należy pamiętać, że hiperprolaktynemię może wywoływać wiele leków stosowanych w codziennej praktyce lekarskiej. Wartości prolaktyny w zakresie od 25 do 100 ng/ml są najczęściej wywołane lekami (niektóre leki stosowane w psychiatrii mogą zwiększać stężenie prolaktyny do wartości przekraczających 200 ng/ml).

W około 25% przypadków hiperprolaktynemii uważanej za idiopatyczną stwierdza się obecność makroprolaktyny. Wielkocząsteczkowa prolaktyna (tj. PRL związana z anty-PRL-IgG) z powodu dużej cząsteczki (utrudniony dostęp do receptora) wywiera niewielki efekt biologiczny, przy zachowanej immunoreaktywności. Oznacza to, że cząsteczki prolaktyny nie są fizjologicznie aktywne, ale mogą wpływać na wynik jej oznaczeń. Dlatego w przypadku podwyższonego stężenia prolaktyny, bez charakterystycznych objawów klinicznych należy oznaczyć poziom makroprolaktyny.

Dodatkowe przygotowanie