Parathormon (PTH) Kod ICD: N30

PTH jest syntetyzowany w komórkach głównych przytarczyc (przytarczyce są małymi gruczołami zlokalizowanymi na tylnej powierzchni płatów bocznych tarczycy). Zasadniczym efektem działania PTH jest zwiększenie stężenia wapnia i obniżenie stężenia fosforanów w surowicy. Jest on uwalniany w odpowiedzi na obniżenie stężenia wapnia w surowicy. Oznaczenie stężenia parathormonu 1-84 PTH (PTH-intact) wykonywane jest na analizatorach immunochemicznych metodą chemiluminescencji.

Działanie PTH polega na zwiększeniu stężenia wapnia we krwi z powrotem do wartości fizjologicznych, po przywróceniu stężenia wapnia do oczekiwanych zakresów synteza PTH zostaje zahamowana. Również stężenie fosforanów w sposób pośredni stymuluje uwalnianie PTH poprzez wiązanie wapnia zjonizowanego i w ten sposób zmniejszenie jego stężenia. PTH stymuluje proliferację i różnicowanie osteoblastów i w ten sposób pobudza tworzenie tkanki kostnej.

PTH jest hormonem polipeptydowym, złożonym z 84 aminokwasów. Zarówno obniżanie stężenia wapnia zjonizowanego, jak i jego niskie stężenie są czynnikami powodującymi uwolnienie PTH z pęcherzyków wydzielniczych komórek głównych przytarczyc i pobudzenia (regulacji w górę) transkrypcji genu PTH. W warunkach przewlekłej hipokalcemii może dochodzić do pobudzenia proliferacji komórek głównych. Komórki główne wykazują rytm dobowy wydzielania i uwalniają PTH pulsacyjnie. PTH działa przez receptory sprzężone z białkiem G, położone na powierzchni komórki. Talie receptory stwierdzono na osteoblastach, w cewkach nerkowych i nabłonku jelitowym.

Głównym i najważniejszym działaniem fizjologicznym parathormonu jest regulowanie stężenia wapnia w płynach zewnątrzkomórkowych. Hormon zwiększa stężenie jonów wapnia, a zmniejsza stężenie fosforanów we krwi, działając bezpośrednio lub pośrednio na jelita, nerki i kości (reguluje metabolizm kości). Do wzrostu kalcemii dochodzi w następstwie resorpcji wapnia z kości (działanie osteolityczne), zwiększenia wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego i zmniejszenia utraty wapnia z moczem.

Charakterystyczną cechą PTH jest przystosowanie tempa jego syntezy i rozpadu do aktualnych potrzeb ustrojowych. Stężenie PTH zwiększa się proporcjonalnie do intensywności wysiłku fizycznego.

Biologicznie aktywny PTH u osób z prawidłową funkcją nerek to przede wszystkim peptyd 84- aminokwasowy. PTH jest szybko eliminowany z osocza przy udziale wątroby i nerek.

Nadmierne wydzielanie PTH w pierwotnej lub wtórnej nadczynności przytarczyc nasila resorpcję kości, co prowadzi do osteoporozy i grozi złamaniami. W większym stopniu tracona jest kość korowa niż gąbczasta.

Badanie PTH powinno być wykonywane w godzinach porannych, ze względu na dobowy rytm wydzielania.

Parathormon - kto i kiedy powinien wykonać badanie PTH?

U osób z hiperkalcemią (podwyższone / wysokie stężenie wapnia w surowicy) - różnicowanie przyczyn:

• prawidłowe lub podwyższone stężenie PTH u osoby z hiperkalcemią wskazuje na pierwotną nadczynność przytarczyc (w przypadkach subklinicznych konieczne są 3 równoległe oznaczenia stężenia wapnia i PTH),
• znacznie rzadziej podwyższone stężenie PTH i hiperkalcemia występują w rodzinnej hiperkalcemii hipokalciurycznej, trzeciorzędowej nadczynności przytarczyc i ektopowej nadczynności przytarczyc,
• u pacjentów przyjmujących tiazydy i sole litu.

Wszystkie inne przyczyny hiperkalcemii powodują zahamowanie sekrecji PTH (z powodu zachowania prawidłowego ujemnego sprzężenia regulacyjnego wapń – przytarczyce, którego stężenia spadają do bardzo niskich wartości).