Kwas foliowy (witamina B9) Kod ICD: M41

Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego rozwoju układu krwiotwórczego (istotna rola w procesie hematopoezy razem z witaminą B12) i nerwowego. Bierze udział w przemianach aminokwasów. Najpoważniejsze skutki niedoboru kwasu foliowego to niedokrwistość megaloblastyczna, wady cewy nerwowej u płodu, wzrost poziomu homocysteiny.

Kwas foliowy krąży we krwi głównie w postaci kwasu 5-metylotetrahydrofoliowego (5-mTHF) w połączeniu z albuminą (słabe wiązanie) lub w niewielkiej ilości z białkiem wiążącym foliany (o dużym powinowactwie). Metabolizm kwasu foliowego istotnie zależy od witaminy B12. W przypadku jej niedoboru nie jest on przekształcany do THF - niezbędnego w wielu reakcjach chemicznych

Niedobór kwasu foliowego może być spowodowany niską zawartością w diecie (źródłem kwasu foliowego w diecie są: wątroba, szpinak, warzywa o ciemnozielonych liściach, rośliny strączkowe, sok pomarańczowy. Dostępność witaminy z naturalnych źródeł jest różna i zależna od stopnia uwolnienia ze struktur komórkowych w trakcie trawienia. Nieprawidłowe przechowywanie warzyw lub zbyt długa obróbka termiczna powodują utratę folianów).

Innymi przyczynami niedoboru kwasu foliowego są: zaburzenia wchłaniania spowodowane chorobami układu pokarmowego, niewystarczające wykorzystanie z powodu niedoboru enzymów lub leczenia antagonistami kwasu foliowego (leki przeciwmalaryczne), nadużywaniem alkoholu. Również stosowanie leków przeciwpadaczkowymi, doustnych leków antykoncepcyjnych może doprowadzić do niedoborów.

Wzmożone zapotrzebowanie na kwas foliowy występuje w ciąży.

Niedobór zarówno witaminy B12, jak i kwasu foliowego może prowadzić do powstania niedokrwistości makrocytowej. Niedokrwistość ta charakteryzuje się nieprawidłowym dojrzewaniem prekursorów krwinek czerwonych w szpiku kostnym, występowaniem megaloblastów oraz skróconym czasem przeżycia krwinek czerwonych. Foliany (sole kwasu foliowego) stanowią grupę witamin, pochodnych kwasu pteroiloglutaminowego (PGA), które działają jako kofaktory w reakcjach enzymatycznego przenoszenia fragmentów jednowęglowych w różnorodnych szlakach metabolicznych. Przemiany metaboliczne przebiegające za pośrednictwem folianów, stanowią jedne z najważniejszych reakcji biochemicznych, jakie zachodzą w komórkach. Są niezbędne dla reakcji syntezy kwasów nukleinowych oraz białek mitochondrialnych, dla przemiany metabolicznej aminokwasów, a także dla innych procesów wewnątrzkomórkowych, w których dochodzi do przenoszenia fragmentów jednowęglowych.

Czynnościowy niedobór kwasu foliowego prowadzi do zwiększonego stężenia homocysteiny (upośledzenie ponownej metylacji homocysteiny do metioniny). Zwiększone stężenie homocysteiny może sprzyjać rozwojowi miażdżycy naczyń, zmian zakrzepowych i nadciśnienia tętniczego.

Mała zawartość kwasu foliowego w organizmie człowieka prowadzi do upośledzenia metylacji „wysepek” CpG w nici DNA, co może sprzyjać rozwojowi raka jelita grubego i innych nowotworów.

Objawami niedoboru kwasu foliowego są: stany zapalne jamy ustnej i języka, zaczerwienienie i owrzodzenia języka, bladość skóry, przedwczesne siwienie włosów, przemęczenie, bezsenność, zaburzenia koncentracji, nerwowość, depresja.

Badanie stężenia kwasu foliowego – kto i kiedy powinien wykonać?

• kobiety w okresie przedkoncepcyjnym (kluczowe jest prawidłowe stężenie kwasu foliowego u kobiet PRZED ciążą), kobiety w ciąży oraz w okresie połogu i karmienia;
• osoby starsze – ma to związek z zaburzeniami wchłaniania, chorobami przewodu; pokarmowego oraz zmniejszoną podażą kwasu foliowego w diecie osób starszych
• osoby zażywające leki: zmniejszające pH soku żołądkowego, leki antykoncepcyjne, leki przeciwpadaczkowe, niektóre leki stosowane w terapii nowotworów;
• osoby z podwyższonym poziomem homocysteiny w surowicy;
• osoby nadużywające alkoholu;
• niemowlęta i dzieci w okresie intensywnego wzrostu - zwłaszcza pomiędzy 2. a 17. miesiącem życia;
• osoby na niewłaściwej diecie - spożywające głównie żywność przetworzoną i niewłaściwie przechowywaną. Kwas foliowy jest bardzo wrażliwy na działanie wysokiej temperatury i światła, ulega rozkładowi pod wpływem długotrwałej obróbki cieplnej, ulega utlenianiu podczas przechowywania.