Spis treści
- Jak sprawdzić, czy dziecko choruje na otyłość?
- Pierwszy krok: zapewnienie opieki specjalistycznej
- Wsparcie najbliższych kluczowym elementem
- Zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży z otyłością
- Jakie niedobory pokarmowe mają otyłe dzieci i młodzież?
- Przykłady posiłków w chorobie otyłościowej dla dzieci w wieku szkolnym – okres zimowy
Obserwuje się coraz częstsze występowanie otyłości w populacji wieku rozwojowego. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) otyłość jest definiowana jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia.
Jak sprawdzić, czy dziecko choruje na otyłość?
W Polsce do określenia otyłości u dzieci stosuje się siatki centylowe BMI. Siatki te znajdują się na jednej z ostatnich stron książeczki zdrowia dziecka, gdzie rodzic może sam przeanalizować rozwój dziecka. Za normę przyjmuje się wartości pomiędzy 3 a 97 centylem. Znacznik powyżej 97 centyla wskazuje na nadwagę, a powyżej 99 centyla – otyłość.
Pierwszy krok: zapewnienie opieki specjalistycznej
Dziecku otyłemu należy zapewnić kompleksową opiekę kilku specjalistów, tworzących zespół terapeutyczny: lekarz, dietetyk, psycholog oraz osoba odpowiedzialna za aktywność fizyczną. W leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży dąży się do tego, aby:
- u dzieci młodszych utrzymać masę ciała na stałym poziomie, co prowadzi do względnego spadku BMI,
- u dzieci starszych i nastolatków doprowadzić do spadku masy ciała o 1-2 kg na miesiąc.
Istotne jest również przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki, wykluczenia obecności innych zaburzeń towarzyszących tej chorobie, tj. nadciśnienia tętniczego, stłuszczenia wątroby, cukrzycy, insulinooporności, zaburzeń lipidowych.
Przeczytaj też: Zaburzenia lipidowe – leczenie niefarmakologiczne
Wsparcie najbliższych kluczowym elementem
Kluczowym elementem terapii otyłości u dzieci i młodzieży jest zmiana nawyków żywieniowych i stylu życia całej rodziny oraz pozytywne nastawienie do procesu zmiany. Wszyscy domownicy powinni wprowadzić prozdrowotne zwyczaje żywieniowe w celu poprawy stanu zdrowia i profilaktyki rozwoju chorób dietozależnych, nie natomiast w poczuciu dyskomfortu psychicznego, jaki generuje stwierdzenie „jesteś na diecie” oraz koncentrowaniu się na zakazach. Wsparcie rodziny to największa motywacja dla dziecka, a wspólne spożywanie posiłków, jak również chętne podejmowanie aktywności fizycznej (również tej spontanicznej) jest kluczowe na drodze do sukcesu w leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży. Dzięki takiemu podejściu realne staje się uzyskanie trwałych efektów.
Zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży z otyłością
Prawidłowe żywienie przy otyłości u dzieci i młodzieży jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na stan zdrowia młodego człowieka. Za rekomendacjami warto przytoczyć dosłownie zasady zdrowego żywienia zawarte w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla dzieci i młodzieży.
- Jedz regularnie 5 posiłków i pamiętaj o częstym piciu wody oraz myj zęby po jedzeniu.
- Jedz różnorodne warzywa i owoce jak najczęściej i w jak największej ilości.
- Jedz produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste.
- Pij co najmniej 3–4 szklanki mleka dziennie (możesz je zastąpić jogurtem naturalnym, kefirem i – częściowo – serem).
- Jedz chude mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych oraz wybieraj tłuszcze roślinne zamiast zwierzęcych.
- Nie spożywaj słodkich napojów oraz słodyczy (zastępuj je owocami i orzechami).
- Nie dosalaj potraw, nie jedz słonych przekąsek i produktów typu fast food.
- Bądź codziennie aktywny fizycznie co najmniej godzinę dziennie (ogranicz oglądanie telewizji, korzystanie z komputera i innych urządzeń elektronicznych do 2 godz.).
- Wysypiaj się, aby Twój mózg mógł wypocząć.
- Sprawdzaj regularnie wysokość i masę ciała.
Wizualizacja piramidy oraz szczegółowy opis wyżej wymienionych zasad znajdują się na stronie Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej.
Jakie niedobory pokarmowe mają otyłe dzieci i młodzież?
Otyłość wiąże się bardzo często z niedoborami pokarmowymi, zwłaszcza w populacji pediatrycznej. Niepełnowartościowe jedzenie nie dostarcza szybko rosnącemu organizmowi tego, czego potrzebuje. Do najczęściej spotykanych (i najistotniejszych z punktu widzenia prawidłowego rozwoju) niedoborów należą niedobory żelaza, witaminy D oraz wapnia.
Żelazo – niedobór tego składnika może mieć szczególnie negatywne konsekwencje w procesie wzrastania u małych dzieci i niekorzystnie wpływać na rozwój ich mózgu. Żelazo jest elementem składowym barwnika czerwonych ciałek krwi hemoglobiny. Hemoglobina przenosi tlen wraz z krwiobiegiem do wszystkich komórek organizmu. Gdy ilość potrzebnego do produkcji hemoglobiny żelaza jest zbyt mała, organizm, w tym również mózg, nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu. Podobnie wygląda sytuacja u młodzieży, szczególnie dziewcząt, które zaczynają miesiączkować. Niedobór żelaza można rozpoznać w badaniu krwi, a wynik należy skonsultować z lekarzem.
Witamina D – powstaje endogennie w wyniku syntezy skórnej, po ekspozycji na promieniowanie światła słonecznego. Dzieci niechętnie spędzające czas latem na zewnątrz są szczególnie narażone na jej niedobór. Co więcej, jak pokazują badania, niedobór tej witaminy często towarzyszy otyłości – nadmiar tkanki tłuszczowej zatrzymuje witaminę D i znacznie ogranicza jej uwalnianie do krwiobiegu. Istotne jest również to, że przy niedoborze witaminy D nie jest możliwe prawidłowe przyswajanie wapnia. Z tego powodu otyłe dzieci wymagają większej dawki tej witaminy; zgodnie z wytycznymi dobranej na podstawie wyniku badania – stężenia 25(OH)D we krwi.
Wapń – otyłe dzieci przyjmują z dietą zbyt mało wapnia; krytyczny jest również okres dojrzewania, szczególnie gdy dziewczęta przestrzegają rygorystycznych diet odchudzających. Spożywanie wapnia w tym okresie decyduje o tym, jaka będzie gęstość kości, gdy osiągnie się wiek podeszły (profilaktyka osteoporozy). Ilość nagromadzonego wapnia (szczytową masę kostną osiąga się w wieku około 25 lat) zależy głównie od podaży wapnia, prawidłowego stężenia witaminy D oraz od aktywności ruchowej sprzyjającej wbudowaniu wapnia w kości.
Przykłady posiłków w chorobie otyłościowej dla dzieci w wieku szkolnym – okres zimowy
Śniadanie: płatki owsiane (3-4 łyżki) ugotowane na mleku 2% lub napoju roślinnym wzbogacanym w wapń, owoce (np. banan i kilka mrożonych malin), kilka orzechów lub 1 łyżeczka masła orzechowego 100%
Śniadanie II (do szkoły): bułka graham z masłem, chudą wędliną lub jajkiem i ulubionymi warzywami (np. sałata/ogórek/pomidor/rzodkiewka); owoc (np. mandarynka, jabłko), woda do picia
Obiad: makaron pełnoziarnisty z kurczakiem i warzywami (np. brokuł, marchew, pomidorki, cukinia, cebula, szpinak); wszystkie składniki podduszone na oliwie z oliwek
Podwieczorek: ciasteczko owsiane z jogurtem naturalnym
Kolacja: tost pełnoziarnisty z mozzarellą i pomidorem
Podsumowanie
Leczenie otyłości w populacji pediatrycznej jest niekiedy o wiele bardziej złożone – wymaga holistycznego podejścia oraz zaangażowania najbliższych. Otyłemu dziecku należy zapewnić opiekę lekarską, zadbać o wyniki badań laboratoryjnych, jak również zapewnić wsparcie dietetyczne, psychologiczne oraz pomóc w wyborze aktywności fizycznej, która będzie sprawiała przyjemność. Zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży z otyłością są takie same jak te zawarte w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, a normalizację masy ciała osiąga się dzięki utrzymaniu równowagi między spożyciem kalorii i ich wydatkowaniem oraz na zachowaniu prawidłowego tempa wzrastania.
Piśmiennictwo
- Childhood obesity treatment: government guidelines & recommendations | World Obesity Federation
- Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)
- Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia; SIATKI-WHO-OLA-i-OLAF.pdf (dziecizdrowoodzywione.pl)
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022, Stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości; ws_otylosc.pdf (ptlo.org.pl)
