Żywienie dziecka z niską masą ciała. Jak zwiększyć kaloryczność posiłków?

Niewystarczające spożycie kilokalorii jest najczęstszą przyczyną zwolnienia tempa wzrastania wśród dzieci. Przyczynę tę identyfikuje się na podstawie szczegółowego wywiadu dotyczącego żywienia dziecka oraz badania przedmiotowego. Aby spowodować wzrost masy jego ciała rekomenduje się w pierwszej kolejności zwiększenie kaloryczności posiłków. Poniżej znajdziesz wskazówki, jak dostarczyć dziecku więcej kilokalorii poprzez zwiększenie gęstości odżywczej posiłków. Przeanalizuj przykładowy jednodniowy jadłospis.

Spis treści:

1. Masa ciała dziecka – siatki centylowe i ich interpretacja
2. Przyczyny niskiej masy ciała dziecka
3. Niska masa ciała dziecka – skutki
4. Jak zwiększyć kaloryczność posiłków dla dziecka?
5. Przykładowy jadłospis dla dziecka z niską masą ciała
6. Podsumowanie

Masa ciała dziecka – siatki centylowe i ich interpretacja

Siatki centylowe znajdujące się w książeczce zdrowia dziecka pozwalają monitorować jego indywidualne tempo wzrastania. Wartości pomiędzy 3. a 97. centylem mieszczą się w zakresie tzw. szerokiej normy. Wartości mieszczące się między 3. a 10. centylem traktować należy jako pogranicze normy, wymagające obserwacji oraz kontrolnych badań klinicznych i biochemicznych.

Niedożywienie rozpoznaje się, gdy masa ciała dziecka mieści się poniżej 3. centyla, a zwolnienie tempa wzrastania – kiedy pomiary antropometryczne wypadają poniżej oczekiwanej krzywej wzrastania.

>> Przeczytaj też: Bilans zdrowia dziecka: czy jest istotny?

Przyczyny niskiej masy ciała dziecka

Najczęstszą przyczyną niskiej masy ciała i zwolnienia tempa wzrastania dziecka jest niewystarczające spożycie kalorii. W mniejszości przypadków jest ono objawem leżącej u podłoża jakiejś choroby. Wyróżnia się następujące przyczyny zwolnienia tempa wzrastania:

• niewystarczające spożycie kalorii,
• zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych,
• nadmierne zużycie energii.

>> Dowiedz się więcej: Wybiórczość pokarmowa – gdy dziecko odmawia jedzenia

Niewystarczające spożycie kilokalorii wynika z:

• spożywania posiłków o niskiej gęstości energetycznej,
• bólu w obrębie przewodu pokarmowego,
• nieprawidłowej koordynacji ruchowej (u dzieci z chorobami neurologicznymi, wadami wrodzonymi, przewlekłymi chorobami),
• refluksu żołądkowo-przełykowego,
• rozszczepu wargi lub podniebienia,
• zaburzeń odżywiania,
• zaniedbania opiekunów (najczęściej o niskim statusie społeczno-ekonomicznym).

Zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych mogą być spowodowane:

• alergią na białko mleka krowiego,

• chorobą trzewną,
• nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (chorobą Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego),
• wrodzoną wadą metabolizmu,
• wrodzonym zaburzeniem układu pokarmowego (np. zwężeniem odźwiernika, przetoką przełykowo-tchawicza),
• zakażeniem (pasożytami lub Helicobacter pylori).

>> Sprawdź też: Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u małych dzieci

Zwiększone zapotrzebowanie energetyczne może wynikać z choroby nerek, choroby tarczycy u dzieci, mukowiscydozy, nadczynności tarczycy, nowotworów złośliwych, wrodzonych chorób płuc (np. dysplazji oskrzelowo-płucnej), wrodzonej wady serca.

>> Zobacz także: Zaburzenia metabolizmu węglowodanów w przewlekłej chorobie nerek

Niska masa ciała dziecka – skutki

Zbyt niska masa ciała i zwolnienie tempa wzrastania jest niekorzystne dla organizmu i wymaga wdrożenia odpowiedniego postępowania żywieniowego. Może to prowadzić do niedoborów pokarmowych i niedożywienia.

Wykorzystywanie rezerw energetycznych ustroju może skutkować:

• mniejszym potencjałem czynności poznawczych,
• pogorszeniem sprawności umysłowej,
• obniżeniem wydolności i sprawności fizycznej,
• zaburzeniami wodno-elektrolitowymi,
• zaburzeniami metabolizmu makroskładników,
• niedokrwistością,
• zmniejszeniem odporności.

Badania diagnostyczne przeprowadza się u dzieci z objawami niedożywienia lub związanymi z zaburzeniami dużego ryzyka, jak również w przypadku niepowodzenia leczenia pierwszego wyboru – interwencją behawioralną i zwiększeniem spożycia kalorii.

Jak zwiększyć kaloryczność posiłków dla dziecka?

W przypadku dzieci ze zbyt niską masą ciała należy przede wszystkim zwiększyć kaloryczność posiłków. Można to osiągnąć poprzez przygotowywanie:

• posiłków z większą ilością oleju rzepakowego, oliwy z oliwek lub masła,
• zup zabielanych żółtkiem lub śmietaną,
• ciast na naleśniki z dodatkowym żółtkiem,
• dań makaronowych z dodatkiem serów (parmezanem, tartym mozzarella lub żółtym),
• kanapek z żółtym serem, wędliną, jajkiem, awokado,
• pieczywa z masłem grubo posmarowanym lub moczonym w oleju lnianym,
• jajek lub dań jajecznych z dodatkiem majonezu,
• koktajlów owocowych z dodatkiem tłuszczu (oleju lnianego, zmielonego siemienia lnianego, orzechów, pestek, masła orzechowego lub pasty sezamowej) i białka (mleka 3,2% lub jogurtu pełnomlecznego),
• przekąsek skomponowanych z pestek dyni, słonecznika, suszonych owoców (np. morela, daktyl, rodzynki), orzechów (np. migdały, włoskie, laskowe, nerkowca, brazylijskie) i gorzkiej czekolady,
• mlecznych posiłków, tj. budyń lub kaszka manna z łyżeczką cukru lub miodu,
• sałatek owocowych z dodatkiem orzechów, jogurtu greckiego i miodu,
• musli lub granoli z suszonymi owocami i orzechami,
• płatków na śniadanie z mlekiem 3,2% z dodatkiem drobno zmielonych orzechów lub sezamu,
• wypieków tj. muffinki lub chlebki bananowe,
• wypieków tj. bułeczki, ciasteczka, pączki na bazie twarogu lub serka grani,
• pieczywa lub naleśników z dodatkiem dżemu,
• różnych rodzajów mięs, tj. kurczak, indyk, wołowina, cielęcina,
• tłustych ryb tj. łosoś, makrela, tuńczyk, śledź, karp, szprot (w przypadku niskiego spożycia ryb należy rozważyć suplementację DHA),
• kompotu lub soku do posiłku.

Zaleca się spożywanie 4-5 posiłków dziennie o mniej więcej stałych porach i regularnych odstępach czasowych. U dzieci z niską masa ciała można zwiększyć liczbę posiłków nawet do 6 w ciągu dnia.

>> Sprawdź też: Niedobory witamin i minerałów u dzieci – objawy, przyczyny, badania

W niektórych przypadkach po konsultacji z lekarzem można wprowadzić również żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Charakteryzuje się ona wysoką kalorycznością w małej objętości i w zależności od preparatu może zawierać większą ilość białka, dodatek kwasów tłuszczowych omega-3 lub być pozbawiona błonnika pokarmowego. Można ją dodawać do dań i deserów.

Dzieci mają mniejsze zapotrzebowanie na błonnik. Dla dzieci w wieku 1-3 lat wynosi ono 10 g (i rośnie wraz z wiekiem), a dla osób dorosłych 25 g na dzień. Zbyt duża jego ilość może powodować dyskomfort i dłuższe uczucie sytości, a to z kolei niechęć do zjedzenia kolejnego posiłku. Uwzględnij zatem w menu dziecka również produkty o wyższym stopniu oczyszczenia (pieczywo graham zamiast razowego, płatki owsiane błyskawiczne zamiast górskich, makaron jasny lub ryżowy zamiast pełnoziarnistego) oraz dań na bazie mąki pszennej (tj. kopytka, pierogi).

Należy unikać zbyt dużej objętości posiłków. Dziecko ma pięć razy mniejszy żołądek niż osoba dorosła. Zmodyfikuj zatem sposób podania niektórych dań. Jedna mała szklanka koktajlu może stanowić bardziej odżywczą bombę kaloryczną dla dziecka niż owoce spożywane w całości z jogurtem i orzechami.

Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci rekomenduje żywienie dzieci zgodnie z zasadą, że to dziecko decyduje, czy zje i ile zje. Nadmierne namawianie dziecka do posiłku może przynieść efekt odwrotny. Zaleca się zadbanie o spokojną atmosferę podczas spożywania posiłku bez rozpraszaczy ekranowych.

Nie należy zapominać o witaminie D – odgrywa ona kluczową rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej dziecka, a tym samym w metabolizmie kości. Aktualnie zapotrzebowanie na witaminę D rozpatrywane jest w ścisłym związku z jej stężeniem we krwi – co może mieć szczególne znaczenie dla dzieci z niską masą ciała.

Przykładowy jadłospis dla dziecka z niską masą ciała

Poniżej przykładowy jednodniowy jadłospis jakościowy dla dzieci z niską masą ciała (bez chorób układu pokarmowego).

• I śniadanie: płatki owsiane z mlekiem 3,2%, daktyl, banan, borówki, migdały
• II śniadanie: kanapka z masłem, żółtym serem, wędliną drobiową i ogórkiem, sok owocowy
• Obiad: zupa jarzynowa zaklepana żółtkiem, pulpety w sosie śmietankowym z puree ziemniaczanym i marchewka z groszkiem, kompot
• Podwieczorek: muffinka, kakao na mleku 3,2% z masłem
• Kolacja: bułka z awokado i jajkiem, herbata z miodem

Podsumowanie

Dziecko znajdujące się na pograniczu normy w siatkach centylowych wymaga obserwacji i kontrolnych badań. Zbyt niska masa ciała i zahamowanie tempa wzrastania wymagają wdrożenia odpowiedniego postępowania żywieniowego. Rekomenduje się zwiększenie podaży kilokalorii i gęstości odżywczej posiłków oraz dostarczenie niezbędnych składników odżywczych. Wymaga to doboru odpowiednich produktów i modyfikacji sposobu przygotowania lub podania posiłku. W niektórych przypadkach wskazana może być żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Zwiększenie kaloryczności posiłków jest zazwyczaj wystarczające, aby spowodować przyrost masy ciała dziecka.

Piśmiennictwo

1. Tang M.N., Adolphe S., Rogers S.R. i wsp.: Failure to thrive or growth faltering: medical, developmental/ behavioral, nutritional, and social dimensions. Pediatr. Rev., 2021; 42 (11): 590–603.
2. Goodwin ET, Buel KL, Cantrell LD. Growth Faltering and Failure to Thrive in Children. Am Fam Physician. 2023 Jun;107(6):597-603. Erratum in: Am Fam Physician. 2024 Feb;109(2):105-106. PMID: 37327159.
3. Larson-Nath C., Biank V.F.: Clinical review of failure to thrive in pediatric patients. Pediatr. Ann., 2016; 45 (2): e46–e49 Homan G.J.: Failure to thrive: a practical guide. Am. Fam. Physician, 2016; 94 (4): 295–299.
4. Rychlik E., Stoś K., Woźniak A., Mojska H., Normy żywienia dla populacji Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2024.
5. Jak pomóc dziecku zwiększyć masę ciała? | Resource Junior