Pojawienie się dziecka na świecie jest dla każdego rodzica przejmującym, a zarazem wspaniałym wydarzeniem. Opieka nad noworodkiem to zarówno czas radości, jak i wątpliwości oraz wielu pytań dotyczących zdrowia, rozwoju czy zmieniających się potrzeb małego człowieka. W okresie pierwszych 28 dni życia, u dziecka zachodzą zmiany adaptacyjne do życia pozamacicznego, nazywane stanami przejściowymi noworodka. Jednym z nich jest m.in. żółtaczka noworodkowa.
Spis treści:
- Żółtaczka u noworodka: co to jest?
- Rodzaje żółtaczek u noworodków i ich przyczyny
- Co powinno zaniepokoić rodzica po powrocie z noworodkiem do domu? Jak wygląda żółtaczka u noworodka?
- Schemat diagnostyki hiperbilirubinemii noworodkowej
- Leczenie żółtaczki noworodkowej
- Nieleczona żółtaczka u noworodka: powikłania
Żółtaczka u noworodka: co to jest?
Żółtaczka w okresie noworodkowym to bardzo często obserwowane zjawisko w codziennej praktyce lekarskiej specjalistów mających kontakt w swoich gabinetach z najmłodszymi pacjentami.
Zgodnie z definicją jest to objaw związany z hiperbilirubinemią, czyli nadmiernym stężeniem bilirubiny we krwi powodującym jej gromadzenie w narządach i tkankach. Charakteryzuje się zażółceniem skóry, błon śluzowych i twardówek oka.
Żółtaczka u noworodka jest efektem – przede wszystkim – rozpadu hemoglobiny płodowej. Spowodowana jest zarówno niedostateczną dojrzałością enzymatyczną wątroby, jak i zwiększonym krążeniem krwi między jelitami a wątrobą.
Ile trwa żółtaczka u noworodka?
Fizjologicznie żółtaczka pojawia się po pierwszej dobie i znika całkowicie do 7. doby życia noworodka. U dzieci urodzonych przedwcześnie może trwać do 21 dni, a u donoszonych – do 14 dni.
>> To może Cię zainteresować: Zespół (choroba) Gilberta: charakterystyka, objawy, przyczyny i leczenie
Rodzaje żółtaczek u noworodków i ich przyczyny
Istnieje kilka rodzajów hiperbilirubinemii okresu noworodkowego:
- żółtaczka mająca związek z karmieniem piersią: postać wczesna i późna;
- żółtaczka występująca w przebiegu różnych procesów chorobowych, m.in.:
- choroby hemolitycznej noworodka;
- infekcji jak: zakażenia uogólnione, infekcje okołoporodowe z grupy TORCH (toksoplazmoza, ospa wietrzna, rumień zakaźny wywołany przez parwowirusa B19, różyczka, cytomegalia, opryszczka), zakażenie układu moczowego etc.;
- zapalenia wątroby, atrezji dróg żółciowych;
- chorób metabolicznych, niedoczynności tarczycy.
Przeczytaj także:
>> Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
>> Wirusowe zapalenie wątroby typu A. Objawy, przyczyny, leczenie i profilaktyka
>> Wirusowe zapalenie wątroby typu B. Objawy, przyczyny, leczenie i profilaktyka
Co powinno zaniepokoić rodzica po powrocie z noworodkiem do domu? Jak wygląda żółtaczka u noworodka?
Objawy, które wskazują na konieczność konsultacji lekarskiej, to m.in.:
- pojawienie się żółtaczki lub jej nasilenie w ciągu kolejnych dni życia dziecka;
- zmiana koloru skóry z żółto-pomarańczowej na żółto-oliwkowy;
- odbarwione stolce i bardzo ciemny, żółto-brązowy kolor moczu;
- zmiany w dotychczasowym zachowaniu noworodka: ograniczenie aktywności i nadmierna senność, drgawki, nietypowe ruchy, osłabienie siły mięśniowej, głośny i piskliwy krzyk;
- zwiększone odstępy pomiędzy kolejnymi karmieniami (zwłaszcza w pierwszych dobach życia noworodka) i towarzyszące im zbyt słabe przyrosty masy ciała.
>> Sprawdź także: Czym jest zespół FPIES?
Schemat diagnostyki hiperbilirubinemii noworodkowej
Diagnostykę żółtaczki u noworodka rozpoczyna się od zebrania wywiadu z rodzicami i opiekunami. Istotne są takie informacje jak:
- występowanie żółtaczki u starszego rodzeństwa,
- ocena stopnia pokrewieństwa rodziców,
- choroby występujące w rodzinie,
- przebyte przez matkę infekcje, w tym zakażenia z grupy TORCH, cholestaza ciężarnych,
- przyjmowane przez matkę w ciąży leki i ew. substancje psychoaktywne,
- wcześniejsze niepowodzenia ciąży i poronienia,
- wiek ciąży w chwili porodu,
- przebyte urazy, krwiaki czy zasinienia powłok skórnych noworodka,
- sposób karmienia, ilość oddawanego moczu w ciągu doby oraz ocena regularnych przyrostów masy ciała noworodka.
W ocenie noworodka z żółtaczką lekarz zwraca uwagę przede wszystkim na jego aktywność, zachowanie w trakcie wizyty, stopień nawodnienia, obecność ewentualnego szmeru przygodnego nad sercem czy powiększenia narządów wewnętrznych, a także cechy dysmorfii ciała.
Ocenę żółtaczki w badaniu orientacyjnym opiera się na schemacie LI Kramera, uwzględniającego średnie stężenie bilirubiny w organizmie dziecka w zależności od zajęcia poszczególnych części ciała:
- żółtaczka okolicy głowy – ok. 4-8 mg%,
- tułowia i klatki piersiowej – 5-12 mg%,
- okolicy brzucha, krocza – 8-16 mg%,
- kończyn dolnych i górnych –11-18 mg%,
- dłoni i stóp –18 mg%.
Do nieinwazyjnych, bardziej precyzyjnych metod szacowania stężenia bilirubiny we krwi, należy oznaczenie jej poprzez przezskórny pomiar za pomocą bilirubinometru. Równie dokładnym sposobem jest oznaczenie stężenia poziomu bilirubiny całkowitej wraz z poszczególnymi frakcjami – bezpośrednią i pośrednią – z krwi żylnej.
Żółtaczka noworodkowa – diagnostyka laboratoryjna i obrazowa
W diagnostyce laboratoryjnej należy wziąć pod uwagę szereg parametrów laboratoryjnych jak:
- morfologia krwi obwodowej z rozmazem i odsetkiem retikulocytów;
- białko C-reaktywne (CRP),
- ocena grupy krwi u matki noworodka, pośredniego odczynu Coombsa i czynnika Rh;
- grupa krwi noworodka;
- BTA;
- stężenie bilirubiny całkowitej, pośredniej i bezpośredniej;
- badanie ogólne moczu.
W przypadku rozpoznania cholestazy (stanu, w którym stężenie bilirubiny sprzężonej przekracza 1mg/dl), diagnostyka powinna uwzględniać dodatkowo: aktywność enzymów wątrobowych jak AST, ALT, GGTP, parametry układu krzepnięcia, ocenę gospodarki tarczycowej (TSH, fT4), badania serologiczne w kierunku infekcyjnych przyczyn (m.in. CMV czy Toxo IgM, IgG).
W badaniach obrazowych ocenia się m.in. USG przezciemiączkowe ośrodkowego układu nerwowego, USG jamy brzusznej (pęcherzyk żółciowy, drogi żółciowe, wątroba).
Leczenie żółtaczki noworodkowej
Z uwagi na różne przyczyny wystąpienia żółtaczki noworodkowej, istnieje wiele metod leczenia. Stosuje się przede wszystkim fototerapię.
W przypadku żółtaczki związanej z karmieniem naturalnym podstawą leczenia jest częste i efektywne przystawianie do piersi z regularną oceną przyrostów masy ciała noworodka i dynamiki wycofywania się zażółcenia skóry i śluzówek.
W leczeniu żółtaczki noworodkowej stosowane są także transfuzje wymienne krwi, przetaczanie immunoglobuliny G, a także:
- leczenie operacyjne;
- leczenie farmakologiczne i dietetyczne.
>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne wątroby: bilirubina, albumina, czas protrombinowy
Nieleczona żółtaczka u noworodka: powikłania
Bez względu na przyczynę hiperbilirubinemii, w każdym przypadku pojawienia się zażółcenia powłok ciała u noworodka, należy przeprowadzić pełną diagnostykę i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Nieleczona żółtaczka (także fizjologicznie związanej z karmieniem piersią) prowadzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i odległych powikłań ogólnoustrojowych rozwijającego się młodego organizmu. Toksyczne działanie podwyższonych stężeń bilirubiny, przekraczające 30mg/dl, może przyczynić się do rozwoju kernicterus, czyli żółtaczki jąder podkorowych mózgu.
Oprócz wcześniej opisanych objawów, u dziecka może pojawić się m.in.:
- niechęć do ssania,
- wiotkość mięśni,
- osłabienie odruchów noworodkowych,
- opisthotonus (charakterystyczne łukowate wygięcie ciała i głowy ku tyłowi),
- krzyk mózgowy,
- oczopląs,
- drgawki,
- obniżenie temperatury ciała.
W postępującej fazie choroby możemy obserwować: zanik odruchów, śpiączkę i zaburzenia oddychania.
Następstwem nieleczonej żółtaczki jąder podkorowych może być m.in.: pozapiramidowa postać Mózgowego Porażenia Dziecięcego (MPDz), niedorozwój umysłowy, padaczka, uszkodzenie nerwu VIII czy charakteropatie.
Monitorowanie stanu noworodka oraz możliwość konsultacji specjalistycznych, zwłaszcza w pierwszych dobach życia, są niezwykle istotne w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów sugerujących rozwój żółtaczki u dziecka. Im wcześniej zostanie rozpoczęta diagnostyka i ewentualne leczenie, tym mniejsze ryzyko zbagatelizowania innych istotnych schorzeń mogących mieć wpływ na dalszy rozwój noworodka.
Bibliografia
- Pediatria w praktyce lekarza POZ, A. Dobrzańska, Ł. Obrycki, P. Socha, Media -Press Sp. z o.o., wydanie I, Warszawa 2022
- Współczesna diagnostyka i leczenie żółtaczek u noworodków i niemowląt, A. Wasiluk, A. Polewko, A. Ozimirski; Diagnostyka Laboratoryjna 2012, Vol. 48, Number 4, 405-411
- https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/52302,zoltaczka-noworodkow (dostęp online 01.12.2024)
- Laktacja – kompendium dla praktyków, M. Wilińska red. naukowa, wyd. PZWL 2022
