Chociaż zespół serotoninowy występuje rzadko, stanowi potencjalne zagrożenie życia. Jest najczęściej powikłaniem przyjmowania leków o działaniu serotoninergicznym. Jego objawy są związane z zachwianiem równowagi przekaźnictwa serotoninowego w ośrodkowym układzie nerwowym. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia pozwalają uniknąć poważnych powikłań. Dowiedz się, kiedy występuje i jak długo utrzymuje się zespół serotoninowy.
Spis treści:
- Co to jest zespół serotoninowy?
- Jakie objawy daje zespół serotoninowy?
- Ile trwa zespół serotoninowy?
- Co robić w przypadku zespołu serotoninowego?
Co to jest zespół serotoninowy?
Zespół serotoninowy to stan zbyt dużego stężenia serotoniny w organizmie. Jest najczęściej powikłaniem stosowania leków, które nasilają przekaźnictwo serotoninergiczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Nigdy nie powinien być bagatelizowany, ponieważ stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci.
W zależności od nasilenia objawów wyróżnia się:
- łagodny zespół serotoninowy,
- umiarkowany zespół serotoninowy,
- ciężki zespół serotoninowy.
Zespół serotoninowy uznawany jest za rzadkie zaburzenie. Częstość jego występowania jest trudna do oszacowania, ponieważ nie wszystkie przypadki są prawidłowo rozpoznawane.
Przyczyny zespołu serotoninowego
Przyczyną zespołu serotoninowego jest nadmierna stymulacja układu serotoninergicznego. Może rozwinąć się na skutek:
- jednoczesnego przyjmowania więcej niż 2 leków zwiększających przekaźnictwo w układzie serotoninowym (najczęściej inhibitorów MAO, inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, tryptofanu, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych),
- przyjmowania narkotyków pobudzających uwalnianie serotoniny (m.in. amfetaminy, ecstasy, dopalaczy),
- przedawkowania inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny,
- zmiany dawki lub rodzaju leku serotoninergicznego,
- zastosowania leku hamującego wychwyt zwrotny serotoniny z lekami innych grup również wpływającymi na układ serotoninergiczny (np. opioidami, niektórymi antybiotykami, środkami przeciwpsychotycznymi).
Zdarza się, że zespół serotoninowy występuje podczas terapii tylko z jednym lekiem o działaniu serotoninergicznym. W takich przypadkach rozwija się prawdopodobnie na skutek nieprawidłowego metabolizmu substancji czynnej w wątrobie.
Czynniki ryzyka zespołu serotoninowego to:
- podeszły wiek,
- nadciśnienie,
- miażdżyca,
- wysoki poziom cholesterolu,
- choroby wątroby.
Ważne jest nie tylko, po jakich lekach występuje zespół serotoninowy, ale również, przy połączeniu jakich substancji. Objawy mogą pojawić się po zastosowaniu dawek terapeutycznych środków wpływających na układ serotoninergiczny wraz z preparatami z dziurawca, który jest powszechnie stosowany m.in. na zaburzenia trawienia.
Mechanizm działania serotoniny w organizmie
Serotonina jest jednym z najważniejszych neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym. W zdecydowanej większości jest produkowana w błonie śluzowej jelit, ale powstaje także w strukturach pnia mózgu, szyszynce. Do jej powstania niezbędny jest tryptofan – aminokwas dostarczany do organizmu wraz z pożywieniem.
Serotonina bierze udział w następujących procesach:
- reguluje sen (współdziałając z melatoniną),
- reguluje apetyt,
- reguluje temperaturę ciała,
- reguluje ciśnienie krwi,
- reguluje proces krzepnięcia krwi,
- bierze udział w skurczu mięśni gładkich,
- reguluje nastrój,
- wpływa pozytywnie na funkcje poznawcze.
Serotonina wiąże się z receptorami serotoninowymi na powierzchni neuronów, co umożliwia transmisję sygnałów między komórkami nerwowymi.
Jakie objawy daje zespół serotoninowy?
Objawy zespołu serotoninowego to:
- zmiana stanu psychicznego – zaburzenia świadomości, pobudzenie, niepokój, hipomania, halucynacje,
- zaburzenia wegetatywne – wzrost temperatury ciała, wzmożona potliwość, tachykardia, biegunka, ślinotok, spadek lub wzrost ciśnienia krwi,
- zaburzenia neurologiczne – zaburzenia koordynacji ruchowej, sztywność mięśniowa, drżenie mięśni, napady padaczkowe, wzmożenie odruchów ścięgnistych, zaburzenia koncentracji, bóle i zawroty głowy.
| Warto wiedzieć Charakter i stopień nasilenia objawów zależą od postaci zespołu serotoninowego. W łagodnych przypadkach dolegliwości mogą być nieznaczne. W ciężkim przebiegu rozwijają się powikłania zagrażające życiu (m.in. niewydolność wielonarządowa, wykrzepianie wewnątrznaczyniowe, niewydolność oddechowa). |
Ile trwa zespół serotoninowy?
Zwykle zespół serotoninowy rozpoczyna się nagle, w ciągu ok. 6 godzin od przyjęcia substancji wpływającej na układ serotoninergiczny. Czas trwania zależy głównie od okresu półtrwania leku, obecności aktywnych metabolitów i szybkości podjęcia leczenia. W większości przypadków objawy ustępują w ciągu 24 godzin po podjęciu działań terapeutycznych. Umiarkowany i ciężki zespół serotoninowy utrzymuje się dłużej.
Co robić w przypadku zespołu serotoninowego?
W przypadku podejrzenia zespołu serotoninowego konieczny jest niezwłoczny kontakt z lekarzem. Ważne jest także przerwanie stosowania substancji, która wywołała objawy.
Zespół serotoninowy – jakie badania wykonać?
Zespół serotoninowy rozpoznaje się na podstawie wywiadu medycznego i objawów klinicznych. Kryteria diagnostyczne obejmują:
- przyjęcie środka o działaniu serotoninergicznym,
- obecność więcej niż 1 objawu zespołu serotoninergicznego.
Lekarz może zlecić także badania dodatkowe (m.in. testy laboratoryjne krwi) w celu monitorowania poziomu elektrolitów i funkcji narządów.
Zespół serotoninowy – leczenie
Leczenie zespołu serotoninowego opiera się o:
- odstawienie leków o działaniu serotoninergicznym,
- terapię objawową.
W terapii objawowej stosuje się m.in. benzodiazepiny, które obniżają napięcie mięśniowe, a także środki zwiotczające i cyproheptadynę o działaniu przeciwserotoninowym. U chorych z gorączką konieczne jest schładzanie ciała okładami z lodu, gdyż standardowe leki przeciwgorączkowe są nieskuteczne. W ciężkich przypadkach zespół serotoninowy wymaga leczenia na oddziale intensywnej terapii.
Zespół serotoninowy jest poważnym stanem spowodowanym nadmiarem serotoniny w organizmie. Jego najczęstszą przyczyną jest wzajemne oddziaływanie leków zwiększających przekaźnictwo w układzie serotoninowym. Dlatego osoby przyjmujące tego typu środki powinny ściśle przestrzegać zaleceń lekarza, a także znać objawy zespołu serotoninowego, aby odpowiednio wcześnie go rozpoznać i otrzymać niezbędną pomoc lekarską.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
- J. Woroń i in., Zespół serotoninowy jako powikłanie polifarmakoterapii u pacjenta z zaawansowaną chorobą nowotworową – opis przypadku, Anestezjologia i Ratownictwo 2012, nr 6, s. 176–181
- J. Jaracz, K. Gattner, Zespół serotoninowy, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2006, nr 2, s. 111–117
- S. Krzymiński i in., Zespół serotoninowy w przebiegu leczenia trazodonem – opis przypadku, Anestezjologia i Ratownictwo 2009, nr 3, s. 37–41
- D. Klimaszczyk, Zespół serotoninowy (serotoninergiczny), https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.20.13. (dostęp 02.08.2024)
