Zespół CADASIL – na czym polega choroba? Objawy, diagnostyka choroby

Zespół CADASIL (mózgowa arteriopatia z podkorowymi zawałami i leukoencefalopatią) to rzadka, dziedziczna choroba naczyń mózgowych o podłożu genetycznym. Jest jedną z najczęstszych przyczyn udarów niedokrwiennych u osób w wieku średnim, a jej podstępny przebieg często prowadzi do błędnej diagnozy. Choroba ta jest nieuleczalna, a jej objawy stopniowo postępują, prowadząc do otępienia i niepełnosprawności.

W artykule przedstawimy istotne informacje dotyczące zespołu CADASIL, jego objawów, diagnostyki oraz rokowań.

Spis treści:

1. Zespół CADASIL – co to za choroba?
   • Jak często występuje zespół CADASIL?
2. Przyczyny wystąpienia zespołu CADASIL
3. Choroba CADASIL: objawy
4. Diagnostyka zespołu CADASIL
5. Leczenie zespołu CADASIL i rokowania

Zespół CADASIL – co to za choroba?

CADASIL jest chorobą genetyczną, wynikającą z mutacji w genie NOTCH3, który koduje białko zaangażowane w funkcjonowanie komórek naczyń krwionośnych. Mutacja ta prowadzi do odkładania się patologicznych złogów w ścianach drobnych tętnic mózgu, co powoduje ich uszkodzenie i upośledzenie krążenia mózgowego. W efekcie dochodzi do powtarzających się epizodów niedokrwienia, stopniowego zaniku istoty białej i rozwinięcia otępienia.

Jak często występuje zespół CADASIL?

CADASIL jest rzadką chorobą, ale jej rzeczywista częstość może być niedoszacowana ze względu na błędy diagnostyczne. Szacuje się, że jej częstość wynosi od 1 do 5 przypadków na 100 000 osób. Większość zachorowań ma charakter dziedziczny, ale zdarzają się też przypadki sporadyczne, wynikające z tzw. mutacji de novo, czyli zmian genetycznych, które powstają spontanicznie i nie są dziedziczone od rodziców. Mutacje te pojawiają się już na etapie wczesnego rozwoju zarodka lub w komórkach rozrodczych jednego z rodziców, co oznacza, że u innych członków rodziny choroba nie występuje.

>> Sprawdź: Czy warto poznać swoje geny? Znaczenie badań genetycznych w diagnostyce i leczeniu chorób

Przyczyny wystąpienia zespołu CADASIL

Podstawową przyczyną CADASIL są mutacje w obrębie genu NOTCH3, dziedziczone w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że dziecko osoby chorej ma 50% szans na odziedziczenie choroby. Mutacje prowadzą do gromadzenia się nieprawidłowego białka w ścianach drobnych naczyń mózgowych, co stopniowo powoduje ich zwężenie i zmniejszenie perfuzji mózgowej. Choroba manifestuje się najczęściej między 30. a 50. rokiem życia.

Choroba CADASIL: objawy

Objawy CADASIL są złożone i pojawiają się stopniowo. Wśród najczęstszych wyróżnia się:

• migreny z aurą – występują u ponad 30% pacjentów, często wiele lat przed innymi objawami,
• udar niedokrwienny – powtarzające się epizody udarowe, które mogą prowadzić do postępujących deficytów neurologicznych,
• zaburzenia poznawcze – postępujące otępienie, utrudniające codzienne funkcjonowanie,
• zaburzenia psychiatryczne – depresja, stany lękowe, a nawet psychozy,
• zaburzenia chodu i równowagi – wynikające z uszkodzenia dróg ruchowych w mózgu.

>> To Cię zainteresuje: Choroby prionowe – czym są priony i jakie choroby powodują? Objawy, rodzaje, diagnostyka

Diagnostyka zespołu CADASIL

Rozpoznanie zespołu CADASIL może stanowić wyzwanie, ponieważ jego objawy, zwłaszcza w początkowych stadiach, mogą przypominać inne choroby neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane, choroby Alzheimera czy udary o innej etiologii. Proces diagnostyczny obejmuje kilka kluczowych etapów, w tym analizę objawów klinicznych, badania neuroobrazowe, badania genetyczne oraz – w niektórych przypadkach – biopsję skóry.

1. Wywiad medyczny i ocena objawów – pierwszym krokiem w diagnostyce jest dokładny wywiad lekarski, który oprócz występowania wcześniej wspomnianych objawów powinien uwzględniać obciążenie rodzinne.
2. Badania obrazowe – głównie rezonans magnetyczny (MRI), który jest podstawowym badaniem obrazowym stosowanym w diagnostyce CADASIL. U pacjentów z tą chorobą można zaobserwować charakterystyczne zmiany takie jak:

– leukodystrofia – rozlane uszkodzenie istoty białej mózgu,

– zmieniona intensywność sygnału w istocie białej,

– uszkodzenie wzgórza i torebki wewnętrznej.

• Badania genetyczne – badanie to polega na analizie DNA pacjenta pod kątem specyficznych mutacji w eksonach 2–24 genu NOTCH3.
• Biopsja skóry – w CADASIL dochodzi do odkładania się złogów patologicznego białka w ścianach małych naczyń krwionośnych, co można wykryć pod mikroskopem elektronowym. Biopsję pobiera się zwykle z okolicy ramienia, a w preparatach barwionych metodą immunohistochemiczną można zaobserwować osmofilne ziarnistości (GOM).

>> Zobacz również:  Demencja (otępienie starcze) – objawy, diagnostyka, leczenie

Leczenie zespołu CADASIL i rokowania

Niestety, na chwilę obecną nie istnieje przyczynowe leczenie zespołu CADASIL. Obecne strategie terapeutyczne koncentrują się na łagodzeniu objawów, zapobieganiu powikłaniom oraz poprawie jakości życia pacjenta. Są to między innymi:

• Kontrola czynników ryzyka naczyniowego:
  • utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego,
  • unikanie palenia tytoniu,
  • kontrolowanie poziomu cholesterolu,
  • zbilansowana dieta i aktywność fizyczna.
• Leczenie objawowe:
  • leczenie migreny – unika się tryptanów i ergotaminy, ponieważ mogą obkurczać naczynia i zwiększać ryzyko niedokrwienia; zamiast tego stosuje się beta-blokery, leki przeciwpadaczkowe, a w niektórych przypadkach blokery kanałów wapniowych,
  • zapobieganie udarom i leczenie poudarowe – co ważne, nie stosuje się klasycznej terapii przeciwzakrzepowej, aspiryny i antykoagulantów, ponieważ mogą one zwiększać ryzyko mikrokrażeń i krwotoków.
• Wsparcie funkcji poznawczych i leczenie demencji – tu zastosowanie majągłównie inhibitory acetylocholinoesterazy oraz leki przeciwdepresyjne.
• Rehabilitacja neurologiczna – terapia zajęciowa i neuropsychologiczna wspiera funkcje poznawcze i pomaga pacjentom w codziennym funkcjonowaniu.

Rokowanie w CADASIL zależy od przebiegu choroby u konkretnego pacjenta. U niektórych osób pierwsze objawy pojawiają się dopiero po 50. roku życia i postępują stosunkowo łagodnie. U innych ciężkie udary mogą prowadzić do znacznej niepełnosprawności już w młodszym wieku. Pacjenci, u których często występują udary, szybciej tracą sprawność. W zaawansowanych stadiach pacjenci często wymagają opieki osób trzecich z powodu otępienia i zaburzeń ruchowych.

>> Przeczytaj też: Dieta po udarze mózgu – żywienie chorego

Zespół CADASIL to rzadka, ale poważna choroba genetyczna, która wpływa na zdrowie naczyń mózgowych i prowadzi do postępującego uszkodzenia mózgu. Choć jej diagnostyka jest trudna i często mylona z innymi schorzeniami, postęp w badaniach nad mechanizmami tej choroby daje nadzieję na opracowanie skutecznych terapii w przyszłości. Choć na chwilę obecną nie istnieje leczenie przyczynowe, dostępne metody terapeutyczne pomagają w łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjentów. Ważne jest wczesne rozpoznanie choroby i odpowiednia kontrola czynników ryzyka, aby spowolnić jej postęp. Badania nad CADASIL są wciąż w fazie intensywnych prac, co może w przyszłości przynieść przełomowe rozwiązania w leczeniu tej skomplikowanej choroby.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

1. Cramer J., Lui F., White ML. Cerebral Autosomal Dominant Arteriopathy. [Updated 2024 Mar 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470293/ (dostęp: 06.02.2025).
2. https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/cadasil (dostęp: 06.02.2025).
3. .https://www.mp.pl/neurologia/wytyczne/217490,praktyczna-diagnostyka-leukodystrofii-opoczatku-wwieku-doroslym-przewodnik-werze-badan-genetycznych,4 (dostęp: 06.02.2025).
4. Chabriat H., Joutel A., Tournier-Lasserve E., Bousser MG. CADASIL: yesterday, today, tomorrow. Eur J Neurol. 2020 Aug;27(8):1588-1595.