Żelazo w diecie dziecka

Żelazo w diecie dziecka jest niezbędne do pokrycia jego zapotrzebowania zgodnie z normami i tym samym zapewnienia mu prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Pierwiastek ten jest potrzebny m.in. do oddychania tkankowego, syntezy hemoglobiny oraz zwalczania bakterii i wirusów przez system immunologiczny. Przeczytaj, jak dietą zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka.

Spis treści:

1. Rola żelaza w diecie dziecka
2. Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci
3. Dlaczego dzieci są narażone na niedobór żelaza?
4. Objawy niedoboru żelaza u dzieci
5. Kiedy należy zbadać poziom żelaza u dziecka?
6. Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka? Źródła żelaza w diecie dziecka
7. Żelazo u dzieci – podsumowanie

Rola żelaza w diecie dziecka

Odpowiednio zbilansowana i bogata w żelazo dieta dziecka ma na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia niedoboru żelaza. Zbyt niski poziom tego pierwiastka jest najpowszechniej występującym niedoborem pokarmowym w populacji pediatrycznej. Dieta ma drugorzędne znaczenie u dzieci, u których zdiagnozowano niedokrwistość z niedoboru żelaza. Spożywanie posiłków bogatych w żelazo odgrywa jednak istotną rolę w zapobieganiu nawrotom tej choroby. 

>> Przeczytaj też: Niedokrwistość u dziecka – kompendium wiedzy dla każdego rodzica

Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci

Zapotrzebowanie na żelazo jest zależne od wieku dziecka. Gospodarka żelazowa noworodka bazuje na zapasach żelaza zgromadzonych w okresie płodowym i odłożonych z rozpadłych krwinek czerwonych po narodzinach.

Od drugiego półrocza życia niezbędne jest jednak dostarczanie mu żelaza z pożywieniem. Z tego powodu należy rozpocząć rozszerzanie diety między 17. a 26. tygodniem życia. Zapotrzebowanie organizmu na żelazo wzrasta również w okresie dojrzewania, zwłaszcza u miesiączkujących już dziewcząt.

Zalecane spożycie żelaza przez dzieci wynosi: 

• niemowlęta 6-12 miesięcy: 11 mg/dobę,
• dzieci 1–3 lata: 7 mg/dobę,
• dzieci 4–9 lat: 10 mg/dobę,
• chłopcy 10–12 lat: 10 mg/dobę,
• chłopcy 13–18 lat: 12 mg/dobę,
• dziewczęta 10–12 lat przed wystąpieniem miesiączki: 10 mg/dobę,
• dziewczęta 10–12 lat po wystąpieniu miesiączki: 15 mg/dobę,
• dziewczęta 13–18 lat: 15 mg/dobę.

Dlaczego dzieci są narażone na niedobór żelaza?

Na niedobór żelaza narażone są niemowlęta, dzieci oraz młodzież ze względu na intensywność zachodzących u nich procesów wzrastania oraz dojrzewania. Wcześniaki, niemowlęta matek z niedoborem żelaza w ciąży lub w czasie karmienia piersią stanowią grupę ryzyka. Ważne jest zatem stosowanie przez kobiety ciężarne i karmiące piersią zbilansowanej diety bogatej w żelazo, a w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza włączenie leczenia farmakologicznego. Skutki niedoborów żelaza we wczesnym etapie życia mogą utrzymać się również w wieku dorosłym.

>> Dowiedz się więcej: Dieta matki karmiącej

Do głównych przyczyn niedoboru żelaza u dzieci należą:

1. Niedostateczne zaopatrzenie w żelazo:
   • mniejsze zapasy z okresu płodowego (u wcześniaków, noworodków z ciąż mnogich, u dzieci matek z niedokrwistością w ciąży, u dzieci narażonych na straty krwi w okresie porodowym),
   • niedostateczna podaż żelaza w diecie.
2. Zaburzenia wchłaniania (nawracające lub przewlekłe biegunki, celiakia, nieprawidłowości anatomiczne jelit).
3. Nadmierne straty żelaza (ostre i przewlekłe krwawienia, przetoczenia, zakażenia pasożytnicze).
4. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (okresy szybkiego wzrostu wcześniaków, okres szybkiego wzrostu w okresie dojrzewania).

Objawy niedoboru żelaza u dzieci

Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości, której najbardziej charakterystycznymi objawami są:

• bladość śluzówek i spojówek,
• zajady w kącikach ust,
• szorstkość skóry,
• łamliwość włosów i paznokci,
• obniżona sprawność fizyczna,
• obniżona zdolność koncentracji,
• obniżona odporność na infekcje.

Wśród objawów wymienia się również zaburzenia pamięci, zaburzenia rytmu pracy serca oraz zwiększone ryzyko wystąpienia depresji i zaburzeń lękowych. Objawy zależą jednak od stopnia choroby, szybkości jej narastania, chorób towarzyszących oraz możliwości adaptacyjnych organizmu.

>> Sprawdź też: Najczęstsze rodzaje anemii i ich przyczyny

Kiedy należy zbadać poziom żelaza u dziecka?

Wskazaniem do zbadania poziomu żelaza u dziecka może być:

• nawracające zakażenia układu oddechowego i układu pokarmowego (np. kolonizacja Helicobacter pylori),
• zespół złego wchłaniania (np. w celiakii, alergiach pokarmowych, przewlekłych biegunkach),
• zwiększone straty żelaza w okresie pokwitania u dziewcząt (obfite miesiączki),
• zmniejszone spożycie żelaza z dietą – upośledzone łaknienie, stosowanie restrykcyjnych diet odchudzających, nieprawidłowo zbilansowanych, wegańskiej lub wegetariańskiej,
• podejrzenie niedoboru żelaza po przeprowadzeniu badań przedmiotowego i podmiotowego przez lekarza. 

Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka? Źródła żelaza w diecie dziecka

O prawidłowy poziom żelaza u niemowląt można zadbać poprzez:

• wyłączne karmienie piersią przez co najmniej 6 miesięcy życia dziecka (mleko kobiece zawiera łatwo przyswajalne żelazo),
• mleka modyfikowanego wzbogaconego w żelazo (niemowlętom, które nie mogą być karmione mlekiem matki),
• rozpoczęcie rozszerzania diety zgodnie ze schematem żywienia między 17. a 26 tygodniem życia,
• podawanie produktów bogatych w żelazo: mięsa (wołowiny, cielęciny, królika), żółtka jaja, kaszki dla niemowląt wzbogaconej w żelazo,
• niepodawanie dziecku mleka krowiego (i innych ssaków np. koziego) jako głównego posiłku przed ukończeniem 1. roku życia.

Do prawidłowego poziomu żelaza u dzieci starszych przyczynia się z pewnością dieta zgodna z „Piramidą Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży”. Dodatkowo warto zwrócić szczególną uwagę na spożywanie:

• 4-5 posiłków w ciągu dnia o mniej więcej stałych porach,
• lekkostrawnej kolacji 2-3 godziny przed snem,
• warzyw do obiadu, zwłaszcza na surowo, a surówek od razu po przyrządzeniu,
• posiłków z udziałem produktów bogatych w witaminę C (np. kanapki z wędliną i czerwoną papryką, ryby skropionej cytryną, gulaszu z wołowiny z dodatkiem natki pietruszki),
• owoców w ramach posiłku (zwłaszcza bogatych w witaminę C, tj. kiwi, truskawki, owoce cytrusowe, czarna porzeczka)
• produktów zbożowych mieszanych oraz w odpowiednich ilościach pełnoziarnistych (nadmiar błonnika może zaburzyć wchłanianie żelaza),
• 3-4 szklanek mleka, kefiru, maślanki lub jogurtu (ze względu na wchłanianie żelaza nie należy łączyć w jednym posiłku produktów wyjątkowo bogatych w żelazo z mlekiem lub jego przetworami),
• ryb, nasion roślin strączkowych, jaja (zwłaszcza żółtka), chudego mięsa czerwonego,
• olejów roślinnych (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany),
• soków owocowych jedynie jako dodatek do posiłku bogatego w żelazo – witamina C zawarta w sokach pomaga we wchłanianiu żelaza i w umiarkowanych ilościach (zgodnie z rekomendacjami dzieci w wieku 1-3 lat nie więcej niż 120 ml, 4-6 lat nie więcej niż 12-180 ml, 7-18 lat nie więcej niż 240 ml),
• produktów spożywczych wzbogacanych w żelazo np. płatków śniadaniowych, napojów roślinnych,
• chudego mięsa czerwonego i innych gatunków mięs o dużej zawartości żelaza, tj. wątróbka wieprzowa (18,7 mg/100g), udziec z cielęciny (2,4 mg/100g), polędwica z wołowiny (9,4 mg/100g), mięso z królika (2,6 mg/100g),
• chudych gatunków wędlin, np. szynka wołowa gotowana – są bogatym źródłem żelaza dobrze przyswajalnego,
• nasion, orzechów i ziaren jako dodatek do posiłków (migdały, orzechy pistacjowe, orzechy laskowe, mak, sezam, nasiona słonecznika, pestki dyni, siemię lniane, wiórki kokosowe).

Zaleca się również unikania spożywania:

• wysoko przetworzonych produktów mięsnych,
• cukru, słodyczy oraz słodkich napojów gazowanych i niegazowanych,
• solonych przekąsek,
• żywność typu fast food,
• mocnych naparów z herbaty,
• herbaty do posiłku,
• napojów zawierających kofeinę typu cola.

Żelazo u dzieci – podsumowanie

Żelazo w diecie jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju dzieci i młodzieży, jak również profilaktyce niedoboru tego pierwiastka. Zaleca się, aby dieta dziecka była urozmaicona, zgodna z zasadami zdrowego żywienia dzieci i młodzieży oraz uwzględniała produkty o dużej zawartości żelaza, tj. chude mięso czerwone (wołowina, cielęcina, królik), wątróbka i żółtko jaja. Korzystny wpływ na wchłanianie żelaza ma obecność w posiłku produktów bogatych w witaminę C (papryki czerwonej, natki pietruszki, kiwi, cytryny, czarnej porzeczki oraz truskawki).

Piśmiennictwo

1. Rychlik E., Stoś K., Woźniak A., Mojska H., Normy żywienia dla populacji Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2024.
2. Baker R.D., Greer F.R., Committee on Nutrition. Diagnosis and Prevention of Iron Deficiency and Iron-Deficiency Anemia in Infants and Young Children (0–3 Years of Age). Pediatrics 2010; 126:1040-50.
3. Pleskaczyńska A., Dobrzańska A., Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania. Standardy medyczne/pediatria, 2011;8:100-106.
4. Szajewska H. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria T.18, 2021.
5. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, Wyd. 2, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017.