Toczeń rumieniowaty układowy (TRU, ang. systemic lupus erythematosus, SLE) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ immunologiczny atakuje własne tkanki i narządy, prowadząc do zaburzeń ich funkcjonowania.
Schorzenie to może powodować zmiany w niemal całym organizmie, w tym wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego. W takich przypadkach mówimy o toczniu neuropsychiatrycznym. W tym artykule wyjaśniamy, jakie są możliwe przyczyny problemów związanych z psychiką w przebiegu tocznia, jakie objawy mogą występować oraz kiedy należy skonsultować się z lekarzem.
Spis treści:
- Toczeń neuropsychiatryczny – co to jest?
- Przyczyny tocznia neuropsychiatrycznego
- Objawy tocznia neuropsychiatrycznego
- Jak dbać o zdrowie psychiczne w toczniu?
- Diagnostyka tocznia neuropsychiatrycznego
- Kiedy udać się do lekarza?
- Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu tocznia
- Podsumowanie
Toczeń neuropsychiatryczny – co to jest?
Toczeń rumieniowaty układowy to choroba, która może wpływać na funkcjonowanie całego organizmu. Charakteryzuje się nieprzewidywalnym przebiegiem i różnorodnymi objawami, zależnymi od narządów lub układów dotkniętych procesem chorobowym.
Zmiany w układzie nerwowym występują u około 50% pacjentów z TRU, a taki stan określa się mianem tocznia neuropsychiatrycznego (ang. neuropsychiatric systemic lupus erythematosus, NPSLE).
Przyczyny tocznia neuropsychiatrycznego
Przyczyna rozwoju choroby jest złożona i nie została jeszcze w pełni poznana. Uważa się jednak, że zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego mogą mieć związek z:
- obecnością autoprzeciwciał – specyficzne przeciwciała, takie jak ANA (przeciwciała przeciwjądrowe, np. anty-dsDNA), mogą atakować komórki układu nerwowego, powodując stan zapalny,
- odkładaniem się kompleksów immunologicznych – kompleksy te, związane z obecnością autoprzeciwciał, mogą odkładać się w tkankach, co prowadzi do uszkodzenia neuronów (komórek nerwowych) i zaburza ich prawidłowe funkcjonowanie,
- stanem zapalnym w mózgu – procesy zapalne mogą uszkadzać naczynia krwionośne oraz zwiększać skłonność do zakrzepów w mózgu i negatywnie wpływać na jego funkcjonowanie;
- efektami ubocznymi leczenia – niektóre leki, takie jak np. kortykosteroidy, mogą powodować zmiany nastroju, drażliwość, a czasem nawet epizody depresyjne lub psychozę.
Objawy tocznia neuropsychiatrycznego
Objawy tocznia rumieniowatego układowego są różnorodne i zależą od stopnia zaawansowania choroby oraz, w przypadku NPSLE, od jej wpływu na układ nerwowy. W przebiegu tocznia neuropsychiatrycznego mogą wystąpić:
- zaburzenia psychiatryczne, które obejmują zaburzenia nastroju, funkcji poznawczych, stany lękowe, psychozę oraz zaburzenia świadomości;
- zaburzenia neurologiczne, w tym m.in. zespół Guillaina-Barrégo, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bóle głowy, mnogie zapalenie pojedynczych nerwów, neuropatia obwodowa lub czaszkowa, zaburzenia ruchowe, drgawki.
Warto podkreślić, że wystąpienie izolowanych zaburzeń psychicznych ponad 18 miesięcy przed rozpoznaniem SLE może budzić wątpliwości co do diagnozy NPSLE. W takich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej, aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń psychicznych. Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem mogą być bezpośrednio związane z przebiegiem choroby lub stanowić efekt uboczny stosowanego leczenia.
Jak dbać o zdrowie psychiczne w toczniu?
Chociaż życie z chorobą przewlekłą może być dużym wyzwaniem, istnieją skuteczne sposoby na poprawę zdrowia psychicznego i jakości życia:
- Regularne kontrole lekarskie – zgłaszaj lekarzowi wszelkie niepokojące objawy, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Warto konsultować się z reumatologiem, neurologiem i psychiatrą.
- Wsparcie psychologiczne – terapia psychologiczna, zwłaszcza poznawczo-behawioralna, może pomóc w radzeniu sobie z emocjami, stresem i lękiem. Dobrym rozwiązaniem jest również dołączenie do grup wsparcia dla osób chorujących na toczeń rumieniowaty układowy.
- Zdrowy styl życia:
- Aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości, może poprawić nastrój i zmniejszyć zmęczenie.
- Zdrowa dieta, bogata w kwasy tłuszczowe omega-3, wspiera zdrowie mózgu.
- Dbanie o higienę snu pomaga regenerować organizm.
- Farmakoterapia – jeśli objawy psychiczne są nasilone, lekarz może zalecić leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe lub inne dostosowane do sytuacji pacjenta.
- Monitorowanie aktywności choroby – regularne badania wykonywane na zlecenie lekarza specjalisty, na przykład oznaczanie poziomu przeciwciał anty-dsDNA, mogą pomóc w monitorowaniu aktywności choroby i dostosowywaniu leczenia.
Diagnostyka tocznia neuropsychiatrycznego
Rozpoznanie tocznia opiera się na analizie objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Diagnostyka problemów psychicznych u pacjenta chorującego na toczeń może obejmować wykonanie badań:
- laboratoryjnych, w tym oznaczenie obecności ANA,
- obrazowych (np. MRI lub CT głowy),
- konsultację psychiatryczną i psychologiczną.
W diagnostyce tocznia rumieniowatego układowego wykorzystuje się kryteria klasyfikacyjne opracowane przez ACR (American College of Rheumatology) oraz EULAR (European League Against Rheumatism) z 2019 roku. Jednym z kryteriów jest obecność we krwi przeciwciał:
- przeciwjądrowych (ANA): anty-dsDNA, anty-Sm,
- antyfosfolipidowych: anty-β2-glikoproteina 1, anty-kardiolipina.
Uważa się, że w przypadku tocznia neuropsychiatrycznego mogą występować również inne ANA, np. przeciwciała anty-RNP/Sm, anty-rybosomalne białko P oraz przeciwciała skierowane przeciwko antygenom układu nerwowego.
Kiedy udać się do lekarza?
Jeśli chorujesz na toczeń rumieniowaty układowy i zauważysz u siebie jakiekolwiek zmiany w zdrowiu psychicznym, natychmiast skontaktuj się z lekarzem. Do objawów, które wymagają szczególnej uwagi, należą:
- pogorszenie nastroju, apatia, depresja,
- silny lęk, napady paniki,
- trudności z pamięcią lub koncentracją,
- objawy psychotyczne (omamy, urojenia),
- objawy neurologiczne.
Wczesna diagnoza i szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów.
Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu tocznia
Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem stanowią istotne wyzwanie terapeutyczne. Kluczowym krokiem przed rozpoczęciem leczenia jest dokładna diagnostyka różnicowa, która pozwala wykluczyć inne schorzenia o podobnych, niespecyficznych objawach.
W przypadku wystąpienia objawów neuropsychiatrycznych konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Reumatolodzy często współpracują z neurologami, co umożliwia skuteczniejsze monitorowanie choroby i zapewnienie pacjentom kompleksowej opieki medycznej.
Podsumowanie
Toczeń rumieniowaty układowy może znacząco wpływać na zdrowie psychiczne. Objawami tej choroby mogą być między innymi zaburzenia nastroju, lęk, problemy z pamięcią, bóle głowy czy objawy psychotyczne.
Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą pomóc w poprawie stanu psychicznego pacjentów i umożliwić prowadzenie satysfakcjonującego życia. Jeśli zauważasz u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem prowadzącym. Troska o swoje zdrowie psychiczne to klucz do lepszego samopoczucia i jakości życia z toczniem.
Piśmiennictwo
- Bogaczewicz A. i wsp., Zaburzenia psychiczne w toczniu rumieniowatym układowym, Aktualn Neurol 2013; 13 (3): 168–178 (dostęp 03.01.2025)
- Hajduk A., Zespoły neuropsychiatryczne u chorych na toczeń rumieniowaty układowy, Reumatologia 2012; 50, 6: 493–500, DOI: 10.5114/reum.2012.32433 (dostęp 03.01.2025)
- Buska-Mach K., Toczeń neuropsychiatryczny,https://laboratorium.info.pl/toczen-neuropsychiatryczny/ (dostęp 03.01.2025)
- Musiał J., Choroby układowe tkanki łącznej. Toczeń rumieniowaty układowy, w: Interna Szczeklika, Kraków 2023: Medycyna Praktyczna, 2083–2086 (dostęp 03.01.2025)
- Yoshio T., Hiroshi O., Pathogenesis of neuropsychiatric syndromes of systemic lupus erythematosus, Open Journal of Rheumatology and Autoimmune Diseases 2015; 5.02: 46 (dostęp 03.01.2025)
