Zapalenie żył (phlebitis) to proces zapalny obejmujący ścianę naczynia żylnego, który może przebiegać zarówno z obecnością zakrzepu, jak i bez niego. W przypadku, gdy stan zapalny towarzyszy zakrzepicy, mówimy o zakrzepowym zapaleniu żył (thrombophlebitis). Schorzenie to może dotyczyć zarówno żył powierzchownych, jak i głębokich. Choć zapalenie żył powierzchownych ma zazwyczaj łagodniejszy przebieg, to obecność zakrzepu w obrębie żył głębokich niesie ze sobą poważne ryzyko powikłań, w tym zatorowości płucnej, co czyni je istotnym zagrożeniem dla zdrowia i życia pacjenta. Schorzenie to często pozostaje nierozpoznane lub bagatelizowane, mimo że jego objawy mogą znacząco wpływać na jakość życia. Celem niniejszego artykułu jest kompleksowe omówienie zapalenia żył z perspektywy klinicznej, uwzględniającej jego etiopatogenezę, obraz kliniczny, metody diagnostyczne oraz strategie terapeutyczne.
Spis treści:
- Co to jest zapalenie żył?
- Przyczyny zapalenia żył
- Jakie są objawy zapalenia żył?
- Leczenie zapalenia żył
- Zapalenie żył – podsumowanie
Co to jest zapalenie żył?
Zapalenie żył to proces zapalny obejmujący ścianę naczynia żylnego, który może prowadzić do jej uszkodzenia i nacieku komórek zapalnych. Na podstawie lokalizacji wyróżnia się:
- zapalenie żył powierzchownych – obejmuje żyły zlokalizowane płytko pod skórą. Cechuje się ograniczonym stanem zapalnym i może występować:
- na podłożu żylaków – najczęściej w obrębie żyły odpiszczelowej, rzadziej odstrzałkowej. Czynniki ryzyka to m.in. długotrwałe siedzenie, ciąża, wysoka temperatura, urazy;
- samoistnie – bez żylaków, ale częściej u osób z unieruchomieniem, po operacjach lub z zakrzepicą w wywiadzie;
- wędrująco – w różnych lokalizacjach, może być objawem chorób układowych lub nowotworów;
- w postaci choroby Mondora – dotyczy żył klatki piersiowej lub brzucha; objawia się twardym, bolesnym zgrubieniem pod skórą;
- w związku z cewnikiem naczyniowym – zwłaszcza w żyłach kończyn górnych u pacjentów hospitalizowanych.
- zapalenie żył głębokich – zakrzepica – dotyczy głębokich żył kończyn dolnych, rzadziej żył miednicy, brzucha lub kończyn górnych. Jest bardziej niebezpieczne ze względu na ryzyko zatorowości.
>> Przeczytaj także: Serce człowieka — budowa, położenie i funkcje w organizmie
Przyczyny zapalenia żył
Zapalenie żył rozwija się na skutek wielu czynników, które prowadzą do mechanicznego lub chemicznego uszkodzenia ściany naczynia żylnego. Do najważniejszych należą:
- wkłucia dożylne – długotrwałe lub nieprawidłowo założone wenflony, cewniki dożylne,
- podawanie drażniących leków – np. niektóre antybiotyki (nafcylina, erytromycyna), leki chemioterapeutyczne,
- urazy mechaniczne – np. stłuczenia, ucisk, zabiegi chirurgiczne,
- infekcje bakteryjne – mogą szerzyć się drogą krwionośną lub przez ciągłość z tkanek sąsiadujących,
- choroby autoimmunologiczne,
- alergie i nadwrażliwości – np. reakcja na materiał cewnika.
Do zakrzepowego zapalenia żył prowadzi kombinacja kilku czynników, zgodnie z tzw. triadą Virchowa, czyli:
- zwolniony przepływ krwi,
- uszkodzenie ściany naczynia,
- zaburzenia krzepnięcia krwi.
Wśród czynników ryzyka powstanie zakrzepu dodatkowo wyróżniamy:
- przebytą zakrzepicę,
- zaawansowany wiek – osłabienie regeneracji ścian naczyń i częstsze choroby współistniejące,
- stan odwodnienia – prowadzi do zagęszczenia krwi i sprzyja tworzeniu skrzeplin,
- otyłość – zwiększa ciśnienie w żyłach kończyn dolnych, upośledzając odpływ krwi.
Jakie są objawy zapalenia żył?
Objawy różnią się w zależności od lokalizacji i rozległości stanu zapalnego. Do najczęstszych należą:
- bolesność i tkliwość wzdłuż przebiegu żyły,
- zaczerwienienie i ocieplenie okolicy zapalnej,
- obrzęk (często jednostronny, w przypadku zapalenia żył głębokich),
- powiększenie żył (w przypadku zapalenia żył powierzchownych związanych z żylakami),
- przebarwienia skóry,
- stwardnienie wyczuwalne palpacyjnie,
- ograniczenie ruchomości w sąsiednich stawach,
- gorączka i uczucie osłabienia (rzadziej, przy uogólnionym zapaleniu lub powikłaniach).
W przypadkach głębokiej zakrzepicy żylnej szczególnie niebezpieczny jest brak objawów (postać skryta) oraz ryzyko zatorowości płucnej z powodu oderwania się skrzepu, który może przemieścić się do płuc (główny objaw to duszność).
Diagnostyka zapalenia żył zaczyna się od badania fizykalnego, w którym lekarz ocenia objawy, takie jak ból, obrzęk, zaczerwienienie, ciepłotę w okolicy żyły oraz obecność zgrubień pod skórą. Następnie przeprowadza się badania laboratoryjne, w tym morfologię krwi, D-dimery oraz czas protrombinowy (PT/INR), które pomagają w ocenie stanu zapalnego oraz ryzyka zakrzepicy. Kolejnym krokiem jest wykonanie USG Doppler żył, które pozwala na wizualizację przepływu krwi oraz identyfikację ewentualnych skrzeplin. W przypadkach wątpliwych lub trudnych do rozpoznania, może być konieczne przeprowadzenie flebografii, pozwalającej na dokładniejszą ocenę układu żylnego.
Leczenie zapalenia żył
Postępowanie lecznicze zależy od rodzaju i nasilenia zapalenia. W przypadku powierzchownego zapalenia żył zwykle stosuje się:
- leki przeciwzapalne (NLPZ) miejscowo i ogólnie,
- uniesienie kończyny dolnej,
- kompresjoterapia (po konsultacji lekarskiej),
- heparyny drobnocząsteczkowe w przypadku ryzyka zakrzepicy.
W zakrzepicy żył głębokich:
- pełne leczenie przeciwzakrzepowe (np. heparyna, NOAC – doustne leki przeciwzakrzepowe nowej generacji) oraz monitorowanie parametrów krzepnięcia,
- hospitalizacja w przypadku zagrożenia życia,
- w uzasadnionych przypadkach: założenie filtra do żyły głównej dolnej (w przypadku przeciwwskazań do leczenia przeciwzakrzepowego) lub tromboliza.
Jeśli zapalenie wynika z infekcji, konieczne może być:
- stosowanie antybiotykoterapii,
- usunięcie źródła zakażenia (np. wkłucia dożylnego).
W przypadku nawrotów zapalenia żył powierzchownych leczenie może obejmować również interwencje chirurgiczne, takie jak skleroterapia, szczególnie w przypadku żylaków, rzadko – zabiegi wewnątrznaczyniowe (np. trombektomia, tromboliza), zwykle w ciężkiej, zagrażającej życiu zakrzepicy lub niewydolności żylnej.
>> Warto przeczytać: Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa – przyczyny, objawy, diagnostyka
Zapalenie żył – podsumowanie
- Zapalenie żył to schorzenie, które może dotyczyć osób zdrowych, jak i zmagających się z problemami naczyniowymi, zwłaszcza w przypadku długotrwałego unieruchomienia, żylaków czy nadwagi.
- Jeśli zauważysz takie objawy jak ból, obrzęk czy zaczerwienienie w okolicach żył, rozważ konsultację z lekarzem, szczególnie, jeśli należysz do osób z czynnikami ryzyka.
- Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak zakrzepica czy zatorowość płucna. Dzięki właściwej terapii możliwe jest skuteczne leczenie zapalenia żył.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.30.
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.33.1.
- https://www.healthline.com/health/phlebitis#takeaway
- Higginson R, Parry A. Phlebitis: treatment, care and prevention. Nurs Times. 2011 Sep 13-19;107(36):18-21.
- Zhu LL, Wang YH, Zhou Q. Progress in Research on the Mechanisms and Interventions of Phlebitis from the Perspective of Vascular Endothelial Cell and Signaling Pathway. J Inflamm Res. 2023 Dec 29;16:6469-6481.
