Jednym z rozpoznań, którego nazwa budzi lęk u każdego rodzica, jest zapalenie płuc. Ta częsta w populacji pediatrycznej choroba jest rozpoznaniem klinicznym. Oznacza to, że do podobnych objawów prowadzą różne procesy. Co warto wiedzieć o tej chorobie? Przeczytaj poniższe kompendium a dowiesz się, jak poradzić sobie w sytuacji, gdy u Twojego dziecka zaistnieje podejrzenie zapalenia płuc.
Spis treści:
- Zapalenie płuc u dzieci – co to za choroba?
- Przyczyny zapalenia płuc u dzieci i niemowląt
- Jakie są rodzaje zapalenia płuc u dzieci?
- Objawy zapalenia płuc u dzieci i niemowląt
- Diagnostyka zapalenia płuc u dzieci – jakie badania należy wykonać?
- Leczenie zapalenia płuc u dzieci
- Zapalenie płuc – powikłania
- Podsumowanie
Zapalenie płuc u dzieci – co to za choroba?
Zapalenie płuc definiowane jest jako infekcja dolnych dróg oddechowych, w przebiegu której stwierdzane są jedno- lub obustronne, charakterystyczne zmiany osłuchowe, a także pojawiają się objawy dodatkowe, przede wszystkim takie jak kaszel (najczęściej z odkrztuszaniem wydzieliny), gorączka (nie zawsze, zwłaszcza u starszych dzieci), a w cięższych przypadkach zaburzenia oddychania, a nawet zaburzenia świadomości.
>> Dowiedz się więcej: Sezonowe zakażenia układu oddechowego – ostre zakażenia górnych dróg oddechowych
Przyczyny zapalenia płuc u dzieci i niemowląt
W populacji pediatrycznej, w zależności od wieku, najczęstszymi czynnikami zakaźnymi powodującymi zapalenie płuc są:
- u noworodków paciorkowce grupy B, Klebsiella pneumoniae, Escherichia coli i Listeria monocytogenes; należy pamiętać, że nie tylko podejrzenie zapalenia płuc, ale i każde wystąpienie gorączki u noworodka wymaga pilnej hospitalizacji,
- u niemowląt do około 4. miesiąca życia najczęściej dochodzi do zakażenia bakteriami Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes i Staphylococcus aureus,
- wirusy są główną przyczyną zapalenia płuc u starszych niemowląt i małych dzieci do 5. roku życia; w tej grupie wiekowej obserwuje się wzrost zachorowań związanych z S. pneumoniae i H. influenzae typu B, co tylko podkreśla ogromną rolę szczepień ochronnych,
| UWAGA nr 1. Jako rodzic pamiętaj, że liderzy ruchów antyszczepionkowych nigdy nie trzymali w swoich rękach życia dziecka z ciężkim zapaleniem płuc i/lub wstrząsem septycznym; pediatrzy natomiast tak. Wniosek zostawiamy Czytelnikowi. >> Sprawdź: Szczepionki – profilaktyka zakażeń |
- powyżej 5. roku życia zapalenie płuc najczęściej wywołane jest przez wirusy, Mycoplasma pneumoniae, a najczęściej identyfikowanym mikroorganizmem jest Streptococcus pneumoniae.
>> Przeczytaj też: Wirus RSV – przyczyna sezonowych zakażeń układu oddechowego
Jakie są rodzaje zapalenia płuc u dzieci?
Istnieje kilka klasyfikacji podziału zapalenia płuc u dzieci (odoskrzelowe, płatowe, śródmiąższowe), jednak na potrzeby niniejszego artykułu najbardziej praktycznym rozwiązaniem będzie podanie, jakie kryteria świadczą o postaci ciężkiej. Pomoże to Rodzicowi w podjęciu decyzji o pilnym udaniu się po pomoc lekarską.
Według ekspertów Brytyjskiego Towarzystwa Klatki Piersiowej są to:
- temperatura ciała przekraczająca 38,5°C,
- częstość oddechów więcej niż 70 na minutę u niemowląt i powyżej 50 u starszych dzieci,
- niechęć do jedzenia i picia u niemowląt,
- poważne trudności w oddychaniu, w tym poruszanie skrzydełkami nosa u niemowląt,
- sinica,
- bezdech (przerwa w oddychaniu trwająca dłużej niż 20 sekund lub krótsza, ale z towarzyszącym zwolnieniem czynności serca),
- postękiwanie przy oddychaniu (w ten sposób dziecko próbuje odruchowo „wtłoczyć” powietrze do chorych płuc),
- przyspieszenie czynności serca,
- oznaki odwodnienia,
- zaburzenia świadomości (dziecko apatyczne lub bardzo pobudzone).
>> To może Ci się przydać: Grypa – ostra choroba zakaźna układu oddechowego
Objawy zapalenia płuc u dzieci i niemowląt
Próbując wysnuć podejrzenie zapalenia płuc, należy pamiętać, że w różnych grupach wiekowych może ono się objawiać w nieco odmienny sposób:
- u noworodków i niemowląt są to gorączka, kaszel, męczliwość przy karmieniu, niechęć do karmienia, przyspieszony oddech;
- u starszych niemowląt i małych dzieci są to gorączka, kaszel, przyspieszony oddech, zwiększony wysiłek oddechowy, odwodnienie, a także ból brzucha i wymioty;
- u dzieci powyżej 5. roku życia objawy są podobne, jednak najczęściej mniej wyrażone; z uwagi na częste występowanie zakażeń atypowych (czyli wywołanych przez bakterie atypowe, głównie Mycoplasma pneumoniae) dodatkowymi dolegliwościami mogą być ból głowy, złe samopoczucie, ból gardła, bóle stawów.
Diagnostyka zapalenia płuc u dzieci – jakie badania należy wykonać?
Podstawą rozpoznania jest szczegółowo zebrany wywiad i badanie przedmiotowe. W większości przypadków są one w zupełności wystarczające do wdrożenia skutecznego leczenia. W przypadkach wątpliwych (głównie przy podejrzeniu powikłań takich jak np. wysięk w opłucnej) wykonywane są badania dodatkowe:
- morfologia z rozmazem,
- elektrolity,
- kreatynina,
- glukoza,
- badania radiologiczne: RTG klatki piersiowej lub USG płuc.
| UWAGA nr 2. Bardzo często oznaczane jest stężenie CRP i na jego podstawie podejmowane są decyzje co do leczenia. Większość towarzystw naukowych nie zaleca takiego postępowania ze względu na brak dowodów na jego zasadność. Dzieci z niskim stężeniem CRP mogą być w ciężkim stanie wymagającym natychmiastowej hospitalizacji i odwrotnie, wysokie CRP może towarzyszyć zupełnie dobremu samopoczuciu pacjenta. |
W ciężkich przypadkach badania są rozszerzane:
- morfologia z rozmazem,
- glukoza,
- parametry zapalne: CRP (nie pozwala na odróżnienie etiologii bakteryjnej od wirusowej, ale pozwala na monitorowanie odpowiedzi na leczenie), prokalcytonina (w zakażeniach bakteryjnych rośnie do wysokich wartości),
- badania mikrobiologiczne: posiewy krwi, wymazy (coraz częściej metodą PCR),
- w przypadku podejrzenia przyczyny atypowej także badania serologiczne (przeciwciała w klasie IgG i IgM przeciwko Mycoplasma pneumoniae),
- badania radiologiczne: RTG klatki piersiowej, USG płuc, w rzadkich przypadkach tomografia komputerowa klatki piersiowej.
>> To może Cię zainteresować: Co podawać dziecku do jedzenia, gdy jest chore?
Leczenie zapalenia płuc u dzieci
W większości przypadków leczenie może być prowadzone w warunkach domowych (nie dotyczy dzieci do 4. miesiąca życia). Według rekomendacji towarzystw naukowych, w tym wytycznych polskich oraz Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), leczeniem pierwszego rzutu jest antybiotyk – amoksycylina podawana w dawce od 70 do 90 mg na kg masy ciała w trzech dawkach przez 5 dni. W przypadku zapalenia płuc atypowego stosuje się makrolidy (głównie łatwo dostępne w aptekach azytromycynę i klarytromycynę).
Dodatkowe działania obejmują:
- mukolityki (leki rozrzedzające wydzielinę),
- leki przeciwgorączkowe,
- odpowiednie nawodnienie,
- nawilżenie powietrza (można również stosować nebulizację 0,9% roztworem chlorku sodu, potocznie zwanym solą fizjologiczną).
Wiek poniżej 4. miesiąca życia oraz ciężki przebieg (co najmniej jedna cecha wymieniona w punkcie 3) są wskazaniem do hospitalizacji.
| UWAGA nr 3. Popularne, dostępne bez recepty i reklamowane w mediach „syropy na kaszel suchy i mokry” oraz preparaty zawierające izoprynozynę nie znajdują tu zastosowania; warto pamiętać, że nie działają one w jakikolwiek sposób poza mechanizmem placebo, nawet w znacznie łagodniejszych infekcjach górnych lub dolnych dróg oddechowych. |
Zapalenie płuc – powikłania
Zapalenie płuc może prowadzić do bardzo groźnych, zagrażających życiu powikłań, takich jak:
- ropniak („zbiornik” ropnej wydzieliny w opłucnej),
- wysięk opłucnowy (obecność płynu w opłucnej, lecz niezakażonego),
- ropień płuc,
- martwicze zapalenie płuc,
- posocznica,
- ciężka niewydolność oddechowa wymagająca intubacji i leczenia w warunkach oddziału intensywnej opieki medycznej.
>> Przeczytaj także: Niedobory witamin i minerałów u dzieci – objawy, przyczyny, badania
Podsumowanie
Zapalenie płuc to częsta choroba wieku dziecięcego, która w większości – o ile zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznana – może być leczona w warunkach ambulatoryjnych. W przypadku dzieci do 4. miesiąca życia oraz przy ciężkim przebiegu u starszych dzieci, leczenie powinno być prowadzone w szpitalu. Jeśli podejrzewasz zapalenie płuc u swojego dziecka, to nie zwlekaj – udaj się do specjalisty pediatrii. Pamiętaj, że nieleczone zapalenie płuc istotnie zwiększa ryzyko groźnych powikłań.
Źródła:
- Shim JY. Current perspectives on atypical pneumonia in children. Clin Exp Pediatr. 2020 Dec;63(12):469-476. doi: 10.3345/cep.2019.00360. Epub 2020 Jun 10. PMID: 32517424; PMCID: PMC7738772., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7738772/ (dostęp: 22.11.2024).
- Ebeledike C, Ahmad T. Pediatric Pneumonia. [Updated 2023 Jan 16]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536940/ (dostęp: 22.11.2024).
- Popovsky EY, Florin TA. Community-Acquired Pneumonia in Childhood. Encyclopedia of Respiratory Medicine. 2022:119–31. doi: 10.1016/B978-0-08-102723-3.00013-5. Epub 2021 Sep 17. PMCID: PMC7458534., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7458534/ (dostęp: 22.11.2024).
- Kevat PM, Morpeth M, Graham H, Gray AZ. A systematic review of the clinical features of pneumonia in children aged 5-9 years: Implications for guidelines and research. J Glob Health. 2022 Mar 26;12:10002. doi: 10.7189/jogh.12.10002. PMID: 35356655; PMCID: PMC8943783., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8943783/ (dostęp: 22.11.2024).
- Dean P, Florin TA. Factors Associated With Pneumonia Severity in Children: A Systematic Review. J Pediatric Infect Dis Soc. 2018 Dec 3;7(4):323-334. doi: 10.1093/jpids/piy046. PMID: 29850828; PMCID: PMC6454831., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6454831/ (dostęp: 22.11.2024).
- Revised WHO Classification and Treatment of Pneumonia in Children at Health Facilities: Evidence Summaries. Geneva: World Health Organization; 2014. 1, Scientific basis of WHO recommendations for treatment of pneumonia. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK264159/ (dostęp: 22.11.2024).
- Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego, Narodowy Program Ochrony Antybiotyków, 2016
