Zakażenia układu moczowego (ZUM)

Spis treści:

1. Epidemiologia zakażenia układu moczowego
2. Objawy zakażenia układu moczowego
3. Etiologia zakażenia układu moczowego
4. Badania laboratoryjne w diagnostyce ZUM
5. Badanie ogólne moczu
6. Posiew moczu
7. Przygotowanie do badania moczu
8. Na czym polega posiew moczu?
9. Leczenie zakażenia układu moczowego

Mocz zdrowego człowieka jest jałowy, ponieważ w warunkach fizjologicznych pęcherz moczowy, moczowody i nerki są pozbawione drobnoustrojów. Do zakażenia układu moczowego dochodzi najczęściej drogą wstępującą, poprzez przemieszczanie bakterii kolonizujących cewkę moczową.

Epidemiologia zakażenia układu moczowego

Zakażenie układu moczowego jest chorobą bardzo powszechną i stanowi ok. 40% infekcji szpitalnych oraz 10-20% zakażeń pozaszpitalnych. Choroba występuje  zarówno u kobiet, jak i mężczyzn i dotyczy wszystkich grup wiekowych: dorosłych i dzieci. 

Budowa anatomiczna układu moczowego kobiet (krótka cewka moczowa położona blisko odbytu i narządów płciowych) powoduje, że kobiety chorują wielokrotnie częściej niż mężczyźni. Szacuje się, że blisko połowa kobiet przynajmniej raz w życiu doświadcza zakażenia układu moczowego, a ponad 40% spośród nich ma nawrót infekcji. Najczęściej chorują młode, aktywne seksualnie kobiety. Ostre niepowikłane zakażenie układu moczowego u mężczyzn występuje rzadko.

U osób ze sprawnym systemem immunologicznym zakażenie układu moczowego kończy się zazwyczaj na infekcji pęcherza moczowego, ale przy długim zaleganiu bakterii w pęcherzu może dojść również do zakażenia górnego odcinka układu moczowego.

Objawy zakażenia układu moczowego

Choroba przyjmuje różną postać kliniczną, co jest zależne od zjadliwości drobnoustrojów i wydolności mechanizmów obronnych organizmu. Infekcja może przebiegać bezobjawowo, objawowo bez powikłań lub może prowadzić do powikłań, które występują głównie u osób z grupy ryzyka (np. zakażenie dróg moczowych w ciąży) lub przy zakażeniu nietypowymi drobnoustrojami. Objawy zakażenia układu moczowego u dzieci są mało specyficzne i zależą od wieku dziecka.

O nawrocie zakażenia układu moczowego mówimy, gdy dochodzi do kolejnego zakażenie układu moczowego tym samym drobnoustrojem w czasie 10-14 dni po zakończeniu leczenia.

Czynniki ryzyka wystąpienia zakażenia układu moczowego:

• wady wrodzone układu moczowego,
• cewnikowanie,
• cukrzyca,
• choroby gruczołu krokowego,
• kamica moczowa,
• leki immunosupresyjne,
• podeszły wiek – zmiany fizjologiczne organizmu,
• ciąża.

Postacie kliniczne zakażenia układu moczowego:

• zapalenie pęcherza moczowego
• zapalenie cewki moczowej
• zapalenie gruczołu krokowego
• odmiedniczkowe zapalenie nerek

Objawy zakażenia układu moczowego:

• dyzuria
• częstomocz
• mimowolne oddawanie moczu
• ból i pieczenie w okolicy cewki moczowej
• bolesność okolicy lędźwiowej i w dole brzucha

Etiologia zakażenia układu moczowego

Najczęstszą przyczyną infekcji układu moczowego są bakterie. Pałeczki Gram (-) z rodziny Enterobacteriaceae odpowiadają za ponad 90% przypadków zakażeń. Dominuje wśród nich Escherichia coli (75-95% zakażeń niepowikłanych). W zakażeniach powikłanych odsetek Escherichia coli spada (40-50% ), wzrasta natomiast udział innych drobnoustrojów.

Grzyby drożdżopodobne, bakterie beztlenowe i wirusy rzadko są przyczyną zakażeń układu moczowego. Obecność w moczu grzybów związana jest z głównie z kolonizacją pęcherza moczowego, a nie z zakażeniem. Sporadyczne zakażenia grzybicze dotyczą niemal wyłącznie chorych hospitalizowanych, a ich przebieg jest ciężki.

Badania laboratoryjne w diagnostyce ZUM

Ryzyko błędnego zdiagnozowania zakażenia układu moczowego jedynie na podstawie objawów klinicznych wynosi 33%.

Badanie ogólne moczu

Badania ogólne moczu analityczne są badaniami przesiewowymi, niezwykle pomocnymi w diagnozowaniu zakażeń układu moczowego. Na zakażenie może wskazywać obecność w moczu:

• leukocytów,
• erytrocytów,
• bakterii,
• azotynów,
• esterazy leukocytów w moczu.

UWAGA: leukocyturia nie może stanowić podstawy różnicowania pomiędzy zapaleniem i bezobjawowym bakteriomoczem. W przypadkach, gdy mimo obecności podwyższonego poziomu leukocytów w moczu (co najmniej 5 WBC/wpw), wynik posiewu jest ujemny, mówimy o „jałowym ropomoczu”. W takim przypadku należy przeprowadzić dalszą pogłębioną diagnostykę w kierunku drobnoustrojów wymagających specjalnych metod diagnostycznych.

Posiew moczu

Posiew moczu to najczęściej zlecane badanie mikrobiologiczne.

Ostatecznym potwierdzeniem ZUM jest stwierdzenie znamiennego bakteriomoczu w posiewie mikrobiologicznym.

Przygotowanie do badania moczu

Badanie wykonywane jest z moczu, który zazwyczaj pobiera samodzielnie pacjent. Warunkiem prawidłowej interpretacji wyniku posiewu jest odpowiednie przygotowanie pacjenta i zabezpieczenie próbki. Mocz pobierany jest do jałowego pojemnika po starannej toalecie ujścia cewki moczowej. Należy pobierać mocz poranny lub po co najmniej 4-godzinnej przerwie od ostatniej mikcji. Niewskazane jest wykonywanie badania moczu w trakcie antybiotykoterapii. Pojemniczek z moczem należy jak najszybciej dostarczyć do Punktu Pobrań ALAB laboratoria.

Jeżeli nie jest możliwe dostarczenie moczu w ciągu 2 godzin od pobrania, należy do czasu transportu przechowywać pojemniczek w lodówce.

Dokładną instrukcję przygotowania do badania moczu znajdziesz TUTAJ.

Najczęstsze błędy przy pobieraniu próbki do badania moczu:

• Niedokładna toaleta
• Przyjmowanie antybiotyków lub innych leków
• Przetrzymywanie pojemnika z moczem w temperaturze pokojowej powyżej 2-3 godzin

Na czym polega posiew moczu?

Mocz dostarczony do laboratorium posiewany jest na specjalne pożywki agarowe. Po inkubacji pożywek w cieplarce oceniany jest wzrost drobnoustrojów oraz nastawiane są dalsze testy. Końcowym etapem posiewu moczu jest wydanie wyniku.

Wynik badania obejmuje:

• ocenę ilościową bakterii w moczu (bakteriuria),
• identyfikację drobnoustroju do gatunku,
• ocenę lekowrażliwości drobnoustroju na wybrane antybiotyki (antybiogram).

UWAGA: W większości przypadków za zakażenie układu moczowego odpowiedzialny jest jeden gatunek drobnoustroju, rzadziej dwa. Trzy i więcej gatunków w posiewie (tzw. flora mieszana) świadczą o nieodpowiednim przygotowaniu do badania i braku możliwości interpretacji wyniku.

Leczenie zakażenia układu moczowego

Kryteria oceny znamiennej (istotnej klinicznie) bakteriurii są powiązane z rodzajem zakażenia układu moczowego, wiekiem i płcią pacjenta. Wynik badania powinien być skonsultowany z lekarzem, który dobierze odpowiednią terapię.

Uwaga: bakteriuria bezobjawowa nie wymaga leczenia z wyjątkiem:

• kobiet w ciąży
• osób przed zabiegami urologicznymi

Zobacz, jak prawidłowo przygotować mocz do badania