Spis treści
- Jaka jest skala problemu?
- Jakie są objawy zakażenia układu moczowego?
- Jakie badania należy wykonać przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego (ZUM)?
- Co zrobić z pobraną próbką?
- Czy są potrzebne badania dodatkowe?
Zakażenie układu moczowego to częsty problem dzieci i młodzieży, jakże heterogenny pod względem objawów, w zależności od wieku małego pacjenta. Kiedy podejrzewać chorobę? Jakie badania umożliwiają zdiagnozowanie? Odpowiedzi na powyższe oraz wiele innych pytań znajdują się w niniejszym artykule.
Jaka jest skala problemu?
Zakażenia układu moczowego (ZUM) to jedne z najczęstszych infekcji bakteryjnych wieku dziecięcego – wśród niemowląt i dzieci młodszych z gorączką oraz dzieci starszych z objawami ze strony układu moczowego chorobę rozpoznaje się u 6-8%. Częstość występowania różni się w zależności od wieku, osiągając szczyt u małych niemowląt, małych dzieci i starszych nastolatków. U ponad 30% dzieci dochodzi do tzw. zakażeń nawracających, definiowanych (zgodnie z aktualnymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej, PTNFD) jako 2 lub więcej epizodów w obrębie górnych dróg moczowych, 1 epizod w górnych drogach moczowych i 1 lub więcej w dolnych oraz 3, lub więcej zakażeń w dolnych drogach moczowych.
Czynnikami ryzyka zachorowania są zakażenia w wywiadzie, obecność rozpoznanej wady wrodzonej układu moczowego (utrudniającej swobodny odpływ moczu), nieprawidłowe wyniki wykonanych badań ultrasonograficznych wskazujące na obecność wady odpływowej lub zaporowej, obecność zakażenia układu moczowego (ZUM) u rodziców i/lub rodzeństwa, cewnikowanie pęcherza, zaburzenia mikcji, zaparcia, nietrzymanie stolca i kamica układu moczowego. Większość zakażeń jest spowodowana przez Gram-ujemne bakterie Escherichia coli (E.coli), odpowiedzialne za około 80% przypadków. Inne powszechne patogeny układu moczowo-płciowego obejmują gatunki Klebsiella, Proteus, Enterobacter i Enterococcus, a ich identyfikacja obliguje do rozpoznania tzw. zakażenia o nietypowym przebiegu.
Uwaga: zgodnie z najnowszymi danymi naukowymi opublikowanymi na łamach jednego z najbardziej prestiżowych czasopism pediatrycznych na świecie (The JAMA Pediatrics) częstość występowania nieprawidłowości wykrytych w badaniu ultrasonograficznym nerek wynosi około 22%, jednak klinicznie istotne nieprawidłowości – czyli takie, które faktycznie są czynnikiem ryzyka zakażenia – występują u 3,1% dzieci.
Jakie są objawy zakażenia układu moczowego?
Populacja pediatryczna jest ogromnie zróżnicowana pod względem objawów zakażenia układu moczowego (ZUM) oraz zdolności do zgłaszania dolegliwości; stąd u młodszych dzieci obserwuje się apatię, drażliwość, niechęć do karmienia, wymioty, biegunkę i gorączkę (która może być jedynym objawem), a także nieprzyjemny zapach lub przebarwienie moczu. Starsze dzieci, które potrafią zwerbalizować swoje dolegliwości, mogą zgłaszać bolesne oddawanie moczu, ból brzucha (także w okolicy lędźwiowej), dyskomfort przy mikcji. Należy pamiętać, że gorączka u dziecka bez uchwytnych innych objawów i/lub nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym powinna skłaniać ku wykluczeniu zakażenia układu moczowego.
Jakie badania należy wykonać przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego (ZUM)?
U dzieci z podejrzeniem zakażenia układu moczowego Polskie Towarzystwo Nefrologii Dzięcięcej (PTNFD) zaleca wykonanie testów paskowych (jeśli są dostępne), badania ogólnego moczu i badania mikrobiologicznego (posiew). Leukocyturia, czyli obecność w moczu krwinek białych, wskazuje na zakażenie, ale nie jest jedynym kryterium rozpoznania (jej brak nie wyklucza choroby!). Mocz do badania ogólnego może być pobrany dowolną metodą (łapanie do pojemnika, woreczek), należy jednak pamiętać, że takie sposoby jak np. pobieranie moczu na gaziki, ręczniki toaletowe, waciki są nieprawidłowe.
Przeczytaj też: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?
Pomocny w identyfikacji patogenu, a także określeniu skutecznych opcji leczenia jest posiew moczu, którego preferowaną metodą pobrania jest czyste pobranie ze środkowego strumienia przy kontrolowanej lub spontanicznej mikcji po dokładnym umyciu okolicy sromu/krocza (pobranie do woreczka nie jest rekomendowane! Stwarza wysokie ryzyko wyniku fałszywie dodatniego). Za tzw. znamienną bakteriurię, czyli wiarygodnie wskazującą na obecność bakterii w układzie moczowym uznaje się powyżej 10^5 CFU/ml w próbce pobranej ze środkowego strumienia moczu.
Co zrobić z pobraną próbką?
Eksperci Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dzięcięcej (PTNFD) wskazują, że mocz pobrany do badania ogólnego powinien być dostarczony do laboratorium w ciągu godziny od pobrania lub maksymalnie do 4 godzin, jeśli był przechowywany w temperaturze 4 st. C.
Próbki na posiew są pobierane do jałowego pojemnika i wymagają jak najszybszego przekazania do pracowni mikrobiologicznej; przy umieszczeniu w lodówce (4 st. C.) zaraz po pobraniu czas wydłuża się do 4 godzin (chyba że mocz został pobrany na specjalne podłoże transportowe).
Czy są potrzebne badania dodatkowe?
Układ moczowy anatomicznie rozciąga się na stosunkowo dużej przestrzeni, stąd pojęcie „zakażenie układu moczowego” może dotyczyć zarówno pęcherza moczowego, jak i bardzo groźnego odmiedniczkowego zapalenia nerek czy urosepsy. Pomocne w ustaleniu lokalizacji i nasileniu procesu zapalnego mogą być badania laboratoryjne krwi, takie jak morfologia krwi obwodowej z rozmazem, stężenie białka C-reaktywnego (CRP) lub prokalcytoniny (PCT). Pomiar stężenia kreatyniny we krwi nie jest rutynowo wykonywany przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego (ZUM), jednak PTNFD zaleca oznaczenie u dzieci z nawracającymi i/lub ciężkimi postaciami zakażenia układu moczowego (ZUM).
Piśmiennictwo
