Wzdęcia brzucha – czym są, jakie mogą być przyczyny, kiedy zgłosić się do lekarza?

Wzdęcia brzucha to powszechna dolegliwość, która może mieć bardzo wiele przyczyn. Większość z nich nie ma charakteru objawu chorobowego, jest symptomem błędu dietetycznego, może być również spowodowana przyjmowaniem leków. Czym są wzdęcia i kiedy się niepokoić opiszemy w artykule.  

Spis treści:

1. Czym są wzdęcia brzucha? 
2. Przyczyny wzdętego brzucha. Co powoduje wzdęcia?  
3. Jakie objawy mogą towarzyszyć wzdęciom brzucha. Kiedy wzdęty brzuch może niepokoić?  
4. Wzdęcia brzucha – diagnostyka i postępowanie
5. Wzdęcia brzucha – podsumowanie

Czym są wzdęcia brzucha? 

Wzdęcie to powiększenie obwodu brzucha, spowodowane nadmierną produkcją gazów w jelitach. Może mu towarzyszyć poczucie dyskomfortu w jamie brzusznej, ból brzucha, głośna perystaltyka, zgaga, odbijanie się gazów, wydalanie gazów. Wzdęcia mogą być również symptomem towarzyszącym objawom ogólnym, wówczas mogą być częścią obrazu choroby ogólnoustrojowej.  

Gazy jelitowe są zawsze obecne w jamie brzusznej, pojawiają się w jelitach jako wynik fermentacji jelitowej. Drugie źródło gazów jelitowych to powietrze połykane podczas posiłków czy mówienia. W skład gazów jelitowych pochodzących z powietrza wchodzi tlen i azot, natomiast fermentacja jelitowa dostarcza dwutlenku węgla, metanu, wodoru, siarkowodoru. Ilość produkowanych gazów zależy m.in. od składu diety, stanu mikrobioty jelitowej. Objętość gazów obecna w przewodzie pokarmowym u zdrowego człowieka wynosi 150-200 ml. Gazy mogą wydostawać się z organizmu człowieka poprzez odbijanie (600-1400 ml na dobę) lub przez odbyt (480 – 1500 ml na dobę). Nie ma obiektywnych kryteriów wskazujących na to kiedy mamy do czynienia ze wzdęciem. Jest to subiektywne odczucie pacjenta.  

Częstość występowania wzdęć w Polsce nie jest dokładnie znana. Według światowych statystyki z problemem wzdętego brzucha zmaga się ok. 30% populacji ogólnej, i aż 90% pacjentów z czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego.  

Przyczyny wzdętego brzucha. Co powoduje wzdęcia?  

Wzdęcia to objaw, który może być spowodowany wieloma przyczynami. Mogą być wywołane przez: 

• niektóre pokarmy,  
• zwiększone połykanie powietrza – np. przy żuciu gumy lub paleniu papierosów, 
• choroby przewodu pokarmowego,  
• niektóre leki – wzdęcia mogą być działaniem niepożądanym,  
• choroby ogólnoustrojowe. 

Pokarmy, które mogą powodować wzdęcia to m.in.: rośliny strączkowe (fasola, groch), warzywa kapustne (kapusta, brukselka), cebula, owoce (jabłka, gruszki, śliwki), produkty zbożowe (chleb, makaron, otręby), produkty mleczne i nabiał (mleko, lody, sery pleśniowe).  

Leki, które mogą prowokować wystąpienie wzdęć to: 

• metformina – doustny lek przeciwcukrzycowy; 
• leki przeciwbólowe z grupy NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnch), do których zaliczamy kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, dikolfenak, naproksen;  
• antybiotyki – poprzez zmianę profilu mikrobioty;  
• inhibitory pompy protonowej – jedne z częściej nadużywanych w Polsce leków, stosowane np. w przypadku zgagi, czy „osłonowo” przy stosowaniu leków przeciwbólowych, np. omeprazol, pantoprazol,
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – leki stosowane w leczeniu depresji;  
• leki stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego, należące do grupy inhibitorów konwertazy, beta-blokerów, blokerów kanału wapniowego, leki moczopędne.  

Wzdęcia po lekach są najczęściej objawem przemijającym, co warto podkreślić, ponieważ czasem pacjenci z tego powodu leczenie odstawiają. Jeśli pomimo upływu czasu wzdęcia nadal są dokuczliwe, należy zwrócić się do lekarza prowadzącego, aby wprowadzić niezbędne środki zaradcze. Nie należy samodzielnie decydować o modyfikacji dawkowania lub zaprzestaniu leczenia. 

Choroby przewodu pokarmowego, w których przebiegu mogą wystąpić wzdęcia: 

• zespół jelita nadwrażliwego,  
• SIBO – zespół rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim,  
• celiakia,  
• nietolerancje węglowodanów, np. laktozy czy fruktozy, 
• refluks żołądkowo-przełykowy,  
• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, 
• przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego, 
• zapalenie błony śluzowej żołądka,  
• nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Croha, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), 
• zapalenie uchyłków jelita grubego, 
• polipy, nowotwór jelita. 

Wzdęcia mogą występować również w przebiegu zakażenia pasożytami, np. w lambliozie. Do chorób ogólnoustrojowych, w których pacjenci skarżą się na wzdęcia, należy cukrzyca.  

>>> Przeczytaj też: Zespół jelita nadwrażliwego – objawy, diagnostyka, leczenie

Jakie objawy mogą towarzyszyć wzdęciom brzucha. Kiedy wzdęty brzuch może niepokoić?  

Wzdęcie jest często tylko jednym z objawów, który odczuwa chory. Oprócz dyskomfortu w brzuchu, czy bólu brzucha i powiększenia jego obwodu, pacjent może zauważyć występowanie głośnej perystaltyki jelit, lub wręcz przeciwnie – jest ona bardzo cicha. Wzdęciom może towarzyszyć odbijanie, zgaga, zarzucanie treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Inne objawy to obecność krwi w kale, stolce tłuszczowe.  

Wzdęcia to objaw, którego przyczyna powinna zostać wyjaśniona, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu inne symptomy.  

Czasem pacjent podejrzewa, iż źródłem objawu są błędy dietetyczne. Jeśli rzeczywiście tak jest, modyfikacja stylu żywienia powinna przynieść poprawę. Jeśli pacjent jej nie odczuwa, należy skontaktować się z lekarzem.  

Powodem do niepokoju zawsze są ostre wzdęcia, zwłaszcza z bólami brzucha, wymiotami, zatrzymaniem stolca i brakiem perystaltyki. Są to objawy, groźnej dla zdrowia, niedrożności przewodu pokarmowego i nigdy nie należy ich lekceważyć.  

Wzdęcia brzucha – diagnostyka i postępowanie

Pacjent odczuwający ciągłe wzdęcia i gazy zostanie skierowany przez lekarza na odpowiednie badania. Ponieważ objaw może być spowodowany przez bardzo wiele przyczyn, ważne jest zebranie wywiadu i badanie pacjenta. Na tej podstawie lekarz ukierunkuje diagnostykę.  

W przypadku badań laboratoryjnych częścią procesu będę badania rutynowe, jak morfologia, parametry stanu zapalnego (OB, CRP), oznaczenie poziomu enzymów wątrobowych (ASPAT, ALT), enzymów trzustkowych. W zależności od objawów współwystępujących oraz wywiadu mogą być zlecone badania w kierunku wykrywania pasożytów (kał na pasożyty), lamblii.

>>> Przeczytaj też: Lamblioza (giardioza) – warto wiedzieć więcej

Inny kierunek badania to nietolerancje pokarmowe (testy oddechowe w kierunku nietolerancji laktozy, fruktozy), celiakię, SIBO lub diagnostyka Helicobacter pylori.  

>>> Dowiedz się: SIBO – czym jest rozrost bakteryjny w jelicie cienkim?

Niezależnie od ukierunkowania diagnostyki, u pacjentów ze wzdęciami zawsze warto wykonać badania w kierunku dysbiozy. Długotrwałe wzdęcia i nadmierna produkcja gazów są sygnałem nieprawidłowości w składzie i funkcji mikrobioty jelitowej.

>> Więcej o diagnostyce w kierunku dysbiozy znajdziesz w artykule: Badanie Organix Gastro – jak czytać wyniki?

W wyjaśnianiu przyczyn wzdęć pomocne mogą być również badania obrazowe: RTG jamy brzusznej, USG, endoskopia, czasem kolonoskopia. 

Niezależnie od diagnostyki i badań warto również wprowadzić zmiany w stylu życia, zwłaszcza jeśli badania nie dają odpowiedzi na pytanie co jest przyczyną dolegliwości.  

• Weryfikacja diety i wykluczenie tych pokarmów, które powodują nadmierną produkcję gazów i wzdęcia lub ich odpowiednia obróbka kulinarna.
• Rezygnacja ze spożywania żywotności przetworzonej i żywności zawierającej dodatki  
• Zaprzestanie żucia gumy, odpowiednie rozdrabnianie pokarmów w jamie ustnej, wolniejsze żucie i połykanie mniejszych kęsów;  
• Wprowadzenie aktywności fizycznej (sprzyja lepszej pracy przewodu pokarmowego).  

>> Przeczytaj też: Wpływ diety low-FODMAP na IBS

Wzdęcia brzucha – podsumowanie

Wzdęcia to problem powszechny. Najczęściej są objawem nieoptymalnej diety i niezdrowego stylu życia. Ponieważ mogą również być objawem groźnych chorób, nie należy ich lekceważyć. Z powodu mnogości przyczyn ich diagnostyka powinna być odpowiednio ukierunkowana, aby nie narażać pacjenta na niepotrzebne badania. Ważnym elementem postępowania jest zmiana stylu życia pacjenta.  

Źródła:

1. Jackowska A, Łukaszyk A. Wzdęcia – mity i fakty. Przegląd Gastroentrologiczny 2008;3;243-246.  
2. Douglas Collins, Algorytmy interpretacji objawów klinicznych, Medipage, Warszawa, 2010. 
3. Wzdęcie jako konsekwencja farmakoterapii – charakterystyka problemu. Termedia.pl https://www.termedia.pl/gastroenterologia/Wzdecie-jako-konsekwencja-farmakoterapii-charakterystyka-problemu,8123.html  
4. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/89437,przewlekle-wzdecia 
5. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50648,gazy – Gazy jelitowe – objawy. mp.pl