Wścieklizna to jedna z najgroźniejszych chorób wirusowych – niemal zawsze kończy się śmiercią, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznana i leczona. Chociaż w Europie zachorowania są obecnie bardzo rzadkie, nadal stanowi ona realne zagrożenie, szczególnie w przypadku podróży do krajów endemicznych. Jakie są objawy wścieklizny u człowieka? Czy istnieje skuteczne leczenie? Jak chronić się przed zakażeniem? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści:
- Co to jest wścieklizna?
- Jak wygląda wścieklizna u człowieka?
- Jakie objawy daje wścieklizna u ludzi?
- Jak przenosi się wścieklizna?
- Leczenie wścieklizny u ludzi
- Profilaktyka wścieklizny
- Wścieklizna u człowieka – podsumowanie
Co to jest wścieklizna?
Wścieklizna to śmiertelna choroba zakaźna wywoływana przez wirus rabies virus (RABV) należący do rodziny Rhabdoviridae. Jest to wirus neurotropowy, czyli atakujący układ nerwowy. Po wniknięciu do organizmu drogą uszkodzonej skóry lub błon śluzowych, wirus przemieszcza się wzdłuż nerwów do mózgu, gdzie wywołuje zapalenie i stopniową destrukcję tkanek nerwowych.
Choroba występuje na całym świecie z wyjątkiem Antarktydy, Nowej Zelandii, Japonii i kilku wysp. Każdego roku z powodu wścieklizny umiera około 59 000 osób – głównie w Azji i Afryce. W Polsce przypadki są rzadkie, jednak nie można ich całkowicie wykluczyć, szczególnie w związku z podróżami lub kontaktem z dzikimi zwierzętami.
>> Przeczytaj również: Najczęstsze choroby odzwierzęce i ich objawy
Jak wygląda wścieklizna u człowieka?
Wścieklizna u człowieka może przebiegać w dwóch postaciach klinicznych:
- postać pobudzeniowa – występuje najczęściej i charakteryzuje się silnym pobudzeniem psychoruchowym, wodowstrętem (hydrofobią), aerofobią oraz napadami agresji. Objawom tym często towarzyszą halucynacje, ślinotok, drgawki i inne zaburzenia neurologiczne. Choroba postępuje bardzo szybko – od pojawienia się pierwszych symptomów do śpiączki i zgonu może minąć zaledwie kilka dni.
- postać porażenna – rzadsza, rozwija się wolniej. W jej przebiegu dominują objawy wiotkich niedowładów i porażeń mięśni, co może przypominać inne choroby neurologiczne, takie jak zespół Guillaina-Barrégo. W tej postaci często nie występują typowe objawy, jak wodowstręt czy agresja, co utrudnia wczesne rozpoznanie.
Obie postacie mają bardzo ciężki przebieg i kończą się nieuchronnie zgonem. Dlatego kluczowe znaczenie ma profilaktyka przed wystąpieniem objawów klinicznych.
Jakie objawy daje wścieklizna u ludzi?
Objawy wścieklizny rozwijają się najczęściej po okresie inkubacji trwającym od kilku tygodni do kilku miesięcy. Czas ten zależy m.in. od lokalizacji rany – im bliżej głowy, tym krótszy okres wylęgania.
Do najczęstszych objawów wścieklizny należą:
- gorączka, osłabienie, złe samopoczucie,
- ból, mrowienie, swędzenie w miejscu pogryzienia,
- lęk, drażliwość, nadwrażliwość na bodźce,
- wodowstręt (hydrofobia),
- aerofobia,
- ślinotok, potliwość, rozszerzenie źrenic,
- drgawki, omamy, zaburzenia świadomości,
- porażenia mięśni i trudności w oddychaniu
>> Zobacz również: Padaczka (epilepsja) – rodzaje, objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Jak przenosi się wścieklizna?
Do zakażenia dochodzi najczęściej przez pogryzienie przez zakażone zwierzę – głównie psa, lisa, nietoperza lub kota. Wirus znajduje się w ślinie chorego zwierzęcia i może również zostać przeniesiony poprzez oślinienie świeżej rany lub błony śluzowej.
W rzadkich przypadkach opisywano zakażenia drogą wziewną (np. w jaskiniach zamieszkiwanych przez nietoperze) lub poprzez przeszczep narządów od osoby z nierozpoznaną wścieklizną. Należy pamiętać, że wirus nie przenosi się drogą kropelkową ani przez krew.
Leczenie wścieklizny u ludzi
Po wystąpieniu objawów wścieklizny leczenie ma wyłącznie charakter objawowy i paliatywny. Nie istnieje skuteczna terapia przyczynowa, dlatego działania medyczne koncentrują się na łagodzeniu dolegliwości i poprawie komfortu pacjenta.
W zależności od potrzeb, leczenie może obejmować:
- kontrolę drgawek i pobudzenia (np. za pomocą leków uspokajających i przeciwdrgawkowych),
- łagodzenie bólu i innych objawów (np. poprzez opioidy i leki przeciwwydzielnicze),
- opiekę w warunkach ograniczających bodźce zewnętrzne (np. zaciemnione, ciche pomieszczenie),
- wsparcie psychiczne chorego i jego bliskich.
W niektórych przypadkach stosuje się śpiączkę farmakologiczną, która może ograniczyć nasilenie objawów, choć nie wpływa na rokowanie. Leczenie najczęściej prowadzone jest na oddziale intensywnej terapii.
Czy wścieklizna u człowieka jest uleczalna?
Niestety, po wystąpieniu objawów klinicznych wścieklizna pozostaje chorobą praktycznie nieuleczalną. Śmiertelność w tej fazie wynosi niemal 100%, a większość pacjentów umiera w ciągu kilku dni od pojawienia się pierwszych objawów neurologicznych. Do tej pory opisano jedynie pojedyncze przypadki przeżycia, w tym najbardziej znany – tzw. protokół Milwaukee – jednak metoda ta nie została skutecznie powtórzona i nie znalazła zastosowania w praktyce klinicznej.
Profilaktyka wścieklizny
Z uwagi na brak skutecznego leczenia, kluczowe znaczenie ma profilaktyka. Obejmuje ona zarówno działania przed ekspozycją na wirusa, jak i bezpośrednio po niej.
Do najważniejszych metod zapobiegania należą:
- szczepienie profilaktyczne,
- odpowiednie postępowanie po ekspozycji,
- unikanie kontaktu z dzikimi zwierzętami,
- obserwacja zwierząt podejrzanych o wściekliznę,
- zabezpieczenie rany (niezszywanie jej bezpośrednio po pokąsaniu)
| Ważne: co robić po ugryzieniu? W przypadku ugryzienia przez dzikie lub podejrzane zwierzę należy: 1. Niezwłocznie przemyć ranę dużą ilością wody z mydłem (przez co najmniej 15 minut), 2. Zdezynfekować miejsce zranienia (np. jodyną, alkoholem 70%, Octeniseptem), 3. Nie zszywać rany bezpośrednio po ekspozycji, 4. Jak najszybciej zgłosić się do lekarza w celu oceny potrzeby podania szczepionki przeciwko wściekliźnie oraz immunoglobuliny. |
Wścieklizna u człowieka – podsumowanie
Najważniejsze informacje:
- Wścieklizna to wirusowa choroba o niemal 100% śmiertelności.
- Zakażenie następuje najczęściej przez pogryzienie przez zakażone zwierzę.
- Objawy obejmują m.in. wodowstręt, drgawki, paraliż i zaburzenia świadomości.
- Choroba jest nieuleczalna po wystąpieniu objawów – dlatego tak ważna jest szybka profilaktyka po ekspozycji.
- Skuteczną ochronę daje szczepienie oraz szybkie wdrożenie immunoprofilaktyki po kontakcie z wirusem.
Bibliografia
- Kajfasz P. Wścieklizna. W: Gajewski P. (red.). Interna – Mały Podręcznik. Medycyna Praktyczna.
- Brown C.M., DeMaria A. Clinical manifestations and diagnosis of rabies. UpToDate.com.
- Jackson A.C. Treatment of rabies. UpToDate.com.
