Wrzody żołądka – objawy, przyczyny, badania i leczenie choroby wrzodowej 

Choroba wrzodowa, nazywana popularnie wrzodami żołądka, to jedno z najczęstszych schorzeń górnego odcinka przewodu pokarmowego. Jakie są objawy choroby wrzodowej, jak diagnozujemy chorobę i jak leczymy? Czym choroba wrzodowa różni się od wrzodów żołądka? O tym wszystkim przeczytasz w artykule. Zapraszamy.

Spis treści:

1. Wrzody żołądka – co to za choroba?
2. Jakie są przyczyny choroby wrzodowej?
3. Wrzody żołądka – objawy
4. Choroba wrzodowa – diagnostyka
   • Wrzody żołądka – diagnostyka zakażenia H. pylori
5. Leczenie wrzodów żołądka
6. Wrzody żołądka – powikłania
7. Choroba wrzodowa – podsumowanie

Wrzody żołądka – co to za choroba?

Wrzód żołądka to zagłębienie w jego ścianie spowodowane przez ubytek błony śluzowej. Często wrzody sięgają do błony mięśniowej, a czasem drążą jeszcze głębiej, tworząc przetoki do sąsiednich narządów i jam ciała.

Choroba wrzodowa (klasyfikacji ICD-10:K25) jest cyklicznym pojawianiem się wrzodów trawiennych w żołądku. Choroba wrzodowa częściej dotyczy dwunastnicy – w klasyfikacji ICD-10:K26.

Choroba wrzodowa w Polsce dotyczy 5-10% osób dorosłych w Polsce. Wrzody żołądka częściej występują u kobiet niż u mężczyzn, zwykle po 60 r.ż.

Jakie są przyczyny choroby wrzodowej?

W roku 1910 chorwacki lekarz (wówczas poddany monarchii austro-węgierskiej) Dragutin Schwarz postawił tezę, iż „nie ma wrzodu bez kwasu solnego”. Hamowanie wydzielania żołądkowego było celem leczenia tej choroby przez wiele dziesiątków lat. Do czasu odkrycia skutecznych leków zobojętniających kwas żołądkowy (H2-blokery i inhibitory pompy protonowej- IPP), pacjenci często musieli być poddani leczeniu operacyjnemu.

Kamieniem milowym w historii medycyny było odkrycie, iż występowanie wrzodów żołądka związane jest z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori (H. pylori).

Obecnie wiemy, iż powstanie wrzodu żołądka związane jest z jednoczasowym działaniem kilku czynników uszkadzających błonę śluzową żołądka, które uzyskują przewagę nad czynnikami odpowiedzialnymi za jej integralność.

Czynniki, które przyczyniają się do uszkodzenia błony śluzowej żołądka to:

• zakażenie Helicobacter pylori – przewlekła kolonizacja tą bakterią i wywoływanie przez nią stanu zapalnego leży u podstaw uszkodzenia błony śluzowej. Ciekawe jest to, iż w środowisku kwaśnym o pH<4 (pożądane pH żołądka jest jeszcze niższe i wynosi 1,5-2,5) ginie większość bakterii, a H.pylori wykształciła mechanizmy zabezpieczające przed działaniem kwasu solnego. Pierwszym etapem rozwoju zakażenia jest ostry stan zapalny, charakteryzujący się nadżerkami i obrzękiem błony śluzowej żołądka. Następnie zakażenie przechodzi w stan przewlekły, który może trwać wiele lat i skutkować nawracającymi wrzodami, a w odległej perspektywie nawet rakiem żołądka;
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i kwas acetylosalicylowy – leki z grupy NLPZ (ibuprofen, ketoprofen, diklofenak) oraz aspiryna działając na nabłonek żołądka mogą powodować jego uszkodzenia i nadżerki. Szczególnie niekorzystne jest, jeśli pacjent zażywa kilka leków jednocześnie (zdarza się, iż przyjmujemy kilka leków przeciwbólowych, nie zdając sobie sprawy z ich działań niepożądanych), przyjmuje duże dawki NLZP, lub dodatkowo zażywa sterydy czy selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) stosowane w leczeniu depresji czy leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty);
• stres – jest dodatkowym czynnikiem ryzyka choroby wrzodowej, uważa się, iż uwalnianie w czasie stresu katecholaminy (adrenalina, noradrenalina) przyczyniają się do upośledzenia mikrokrążenia w błonie śluzowej żołądka, co zwiększa wrażliwość na działanie czynników uszkadzających;
• alkohol – mocny alkohol (> 20%) jest przyczyną uszkodzeń błony śluzowej żołądka (wybroczyn, nadżerek), co w połączeniu z zakażeniem H.pylori predysponuje do rozwoju choroby wrzodowej. Takiego działania nie wykazują słabsze alkohole;
• palenie papierosów – sprzyja powstawaniu uszkodzeń błony śluzowej i spowalnia ich gojenie, przyczynia się do pogarszania ukrwienia błony śluzowej, zaburza ochronną rolę prostaglandyn;
• ostre przyprawy – dane o wpływie ostrych przypraw na powstanie wrzodów żołądka nie zostały potwierdzone przez badania. Często zgłaszane przez pacjentów dolegliwości po ich spożyciu powodowane są chorobą refluksową.

Choroba wrzodowa żołądka może mieć również rzadsze przyczyny, należą do nich:

• zakażenie wirusem cytomegalii (CMV), opryszczki (HSV), bakterią Helicobacter heilmanni,
• choroby (Leśniowskiego-Crohna, zespół Zollingera-Ellisona, sarkoidoza, rakowiak, nowotwory mieloproliferacyjne),
• chemioterapia, napromienianie,
• niektóre leki (potas, bisfosfoniany).

Czynniki działające ochronnie na błonę śluzową żołądka:

• działanie pokarmu i śliny,
• śluz wydzielany przez błonę żołądka oraz dwuwęglany wydzielanie do warstwy śluzu,
• prawidłowy przepływ krwi w błonie śluzowej żołądka,
• zdolność nabłonka błony śluzowej do regeneracji,
• prostaglandyny i czynniki wzrostu.

Wrzody żołądka – objawy

Objawy choroby wrzodowej żołądka to najczęściej objawy dyspeptyczne. Pacjenci odczuwają również ból o zmiennym nasileniu, od nieznacznego pobolewania do bólu tak nasilonego, że utrudnia codzienne funkcjonowanie.

W przypadku wrzodów żołądka ból odczuwany jest w zasadzie tuż po posiłku, zlokalizowany w nadbrzuszu – środkowej jego części lub po lewej stronie.

Często ból ma charakter piekący, może być również bólem tępym i nasilać się w rytm fali perystaltycznej przewodu pokarmowego.

Objawy dyspeptyczne towarzyszące wrzodom żołądka to:

• nudności, odbijania, zgaga;
• wzdęcia – najczęściej o niewielkim nasileniu;
• wymioty – przynoszące ulgę, dlatego czasem pacjenci sami je prowokują.

>> Przeczytaj też: Choroba wrzodowa, dyspepsja, infekcja Helicobacter pylori – diagnostyka i postępowanie

Pacjent może również odczuwać przykry zapach z ust, mieć uczucie ciężkości w nadbrzuszu, odczuwać szybkie nasycenie w trakcie spożywania pokarmów.

Choroba zaczyna się najczęściej od bólów o niewielkim nasileniu, pacjenci czasem opisują je jako „pobolewania” w nadbrzuszu. Bóle mogą się stopniowo nasilać, towarzyszą im dolegliwości dyspeptyczne.

Często pacjenci sami przyjmują leki zobojętniające kwas solny, inhibitory pompy protonowej lub łagodzące zgagę, przez co diagnostyka choroby jest opóźniona.

Choroba wrzodowa – diagnostyka

Diagnostyka wrzodów żołądka opiera się na:

• potwierdzeniu wystąpienia wrzodu i ustalenia jego lokalizacji – podstawowym badaniem jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego, która potwierdza lub wyklucza istnienie wrzodu żołądka oraz pozwala na pobranie wycinka do badania histopatologicznego;
• wykryciu zakażenia H.pylori – test ureazowy, wykrywanie antygenu H.pylori w kale, oznaczanie przeciwciał przeciwko H. pylori we krwi;

• w przypadku wrzodu żołądka – jeśli lekarz wykonujący badanie endoskopowe stwierdzi wrzód żołądka, zawsze pobierane są wycinki do badania histologicznego, które wykluczają nowotworowy charakter zmiany.

W uściśleniu diagnozy choroby wrzodowej pomocne mogą być również:

• badanie RTG ze środkiem cieniującym (tzw. kontrastem), np. z barytem – umożliwia uzyskanie obrazu kształtu żołądka, informacji o głębokości wrzodu i ewentualnej penetracji do narządów sąsiednich i otrzewnej;
• endoskopowa ultrasonografia (EUS) – daje informację o nacieku i jego głębokości.

Wrzody żołądka – diagnostyka zakażenia H. pylori

• Test ureazowy – wykrywanie bakterii H. pylori w materiale z biopsją, pobieranym w czasie endoskopii;
• Oznaczanie antygenu H. pylori w kale – test nieinwazyjny, możliwy do wykonania w warunkach laboratoryjnych. W celu uzyskania wiarygodnego wyniku pacjent nie powinien przyjmować antybiotyków i preparatów bizmutu 4 tygodnie przed badaniem oraz inhibitorów pompy protonowej na 2 tygodnie przed badaniem;

W aptekach dostępne są testy do samodzielnego wykonywania przez pacjenta, należy jednak pamiętać, iż są to testy wykorzystujące inną metodę analityczną niż testy laboratoryjne, a ich czułość i swoistość – tzw. wiarygodność badania – jest mniejsza niż testów wykonywanych w laboratorium, dlatego nie są one podstawą do wdrażania leczenia. Ich wyniki powinny być potwierdzone walidowanymi i nowocześniejszymi metodami laboratoryjnymi.

• Oznaczanie przeciwciał przeciwko H.pylori w klasie IgG, czasem w połączeniu z IgA. Nie zaleca się wykonywania tylko przeciwciał IgA ze względu na krótki okres ich utrzymywania się we krwi.

Leczenie wrzodów żołądka

Leczenie choroby wrzodowej żołądka obejmuje:

• leczenie farmakologiczne
• dietę
• leczenie operacyjne.

Farmakoterapia polega przede wszystkim na eradykacji (wyeliminowaniu) Helicobacter pylori. Pacjent przyjmuje określone antybiotyki, sole bizmutu oraz leki hamujące wydzielanie kwasu solnego – inhibitory pompy protonowej.

Te ostatnie są również pomocne w gojeniu się niszy wrzodowej. W przebiegu leczenia pacjent przyjmuje kilka leków – dokładny schemat ustala lekarz – i bardzo ważnym jest, aby ściśle przestrzegać zaleceń, nie zmniejszać dawek i nie skracać terapii.

Skuteczność leczenia eradykacyjnego powinna być oceniona po 4-6 tygodniach od zakończenia leczenia.

Jeśli chodzi o żywienie, w chorobie wrzodowej nie należy stosować restrykcyjnych diet, zalecana jest dieta lekkostrawna.

Leczenie operacyjne ma zastosowanie w następujących przypadkach:

• oporności na leczenie farmakologiczne – wrzód nie goi się przez 8-12 tygodni, pomimo prawidłowego leczenia;
• krwawienia z przewodu pokarmowego;
• perforacji wrzodu;
• powikłań choroby wrzodowej w postaci zwężenia powodowanego przez blizny, uniemożliwiające pasaż przez górną część przewodu pokarmowego.

Wrzody żołądka – powikłania

Nieleczone wrzody żołądka mogą powodować groźne dla pacjentów powikłania.

Należą do nich krwawienia z przewodu pokarmowego o różnym nasileniu. Niezbyt obfite krwawienia mogą powodować ciemne, fusowate (o wyglądzie fusów od kawy) wymioty lub smolisty stolec.

Masywny krwotok z dużego naczynia (zazwyczaj tętniczego) objawia się krwistymi, obfitymi wymiotami, w których pacjent znajduje skrzepy krwi. Jest to objaw wymagający pilnej interwencji lekarskiej.

Krwawienia z dużych naczyń często powodują u pacjenta również ustąpienie bólu.

Innym groźnym powikłaniem jest perforacja wrzodu, charakteryzująca się wystąpienie nagłego, przeszywającego i ostrego bólu. Ze względu na odczucia ból nazywany jest sztyletowym. Pacjent układa się w pozycji z podkurczonymi nogami, ponieważ przynosi mu to ulgę. Mogą wystąpić objawy wstrząsu.

Choroba wrzodowa – podsumowanie

Choroba wrzodowa to wciąż częste schorzenie w populacji, główną przyczyną jej rozwoju jest zakażenie H.pylori, należy jednak pamiętać, iż coraz częściej mamy do czynienia z tą chorobą u pacjentów zażywających i nadużywających NPLZ, którzy nie są świadomi zagrożeń niesionych przez te leki.

PIŚMIENNICTWO

1. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/804,choroba-wrzodowa-zoladka-i-dwunastnicy?srsltid=AfmBOoqEcajN4BTpdKK7hI7NrompibsOS4PD72I7nqfKFkxxOESmKf1Z Dostęp 07.01.2025.
2. Dąbrowski A.: Zakażenie Helicobacter pylori i dyspepsja. Med. Prakt., 2020; 2: 112–118
3. Pawlak K., Kurek K.: Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy bez tajemnic. Kompendium dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i pacjentów. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2020.
4. Fatović-Ferenčić S, Banić M. No acid, no ulcer: Dragutin (Carl) Schwarz (1868-1917), the man ahead of his time. Dig Dis. 2011;29(5):507-10. doi: 10.1159/000334384. Epub 2011 Nov 16. PMID: 22095019.