Wpływ żywienia na płodność

Spis treści

1. „Dieta płodności”
2. Ograniczenie spożycia białka pochodzenia zwierzęcego na korzyść białka pochodzenia roślinnego
3. Spożycie bogatoresztkowych węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym (IG)
4. Spożywanie produktów mlecznych a płodność
5. Spożywanie produktów będących dobrym źródłem żelaza a płodność
6. Wpływ spożycia kwasów tłuszczowych na płodność
7. Suplementacja kwasu foliowego
8. Odpowiednia podaż witaminy B12
9. Używki a płodność
10. Ustabilizowanie masy ciała – wpływ na płodność
11. Podsumowanie

Według szacunków niepłodność może dotyczyć nawet 16% par starających się o potomstwo. Jej diagnostykę i leczenie rozpoczyna się po upływie roku niemożności zajścia w ciążę. W literaturze naukowej wymienia się kilka czynników, które mogą zwiększać płodność, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Są to zbilansowana dieta, utrzymanie prawidłowej masy ciała, umiarkowana aktywność fizyczna, zrezygnowanie z nałogów oraz zadbanie o wypoczynek i odprężenie.

„Dieta płodności”

Rekomenduje się dbałość o higienę życia oraz przestrzeganie zasad zbilansowanej diety od 3 do 6 miesięcy przed planowanym poczęciem. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że jakaś konkretna dieta wpływa na poprawę płodności. Niemniej jednak istnieją badania wskazujące na to, że ograniczenie spożycia białka pochodzenia zwierzęcego na korzyść białka pochodzenia roślinnego, spożywanie bogatoresztkowych węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym (IG), wysokotłuszczowych produktów mlecznych oraz produktów będących dobrym źródłem żelaza może zmniejszyć o 30% ryzyko zaburzeń płodności. Co więcej, suplementacja kwasu foliowego oraz odpowiednia podaż witaminy B12 mogą zwiększyć szanse na urodzenie zdrowego dziecka nawet o 50%.

Ograniczenie spożycia białka pochodzenia zwierzęcego na korzyść białka pochodzenia roślinnego

Jedną z cech sposobu żywienia sprzyjającej płodności jest duży udział białka roślinnego w ogólnej puli białek dostarczanych z pożywieniem. Według jednych z przeprowadzonych badań zamiana 5% energii z białka zwierzęcego na białko roślinne wiązała się z 50% obniżeniem ryzyka niepłodności z powodu zaburzeń owulacji. Jak się okazuje, najbardziej niekorzystnie na płodność oddziałują białka pochodzące z mięsa czerwonego.

W praktyce oznaczałoby to np. przygotowanie na śniadanie kaszy jaglanej na napoju roślinnym zamiast jajecznicy z boczkiem, na obiad spaghetti z wykorzystaniem tofu zamiast mięsa czerwonego, a na kolację kanapki z hummusem zamiast z szynką.

Spożycie bogatoresztkowych węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym (IG)

Wykazano, że korzystny wpływ na płodność mają produkty o niskim IG. Receptory insulinowe znajdują się między innymi w jajnikach. W wyniku spożycia dużej ilości cukrów, alkoholu i węglowodanów rafinowanych dochodzi do zwiększonego wydzielania insuliny i produkcji zbyt dużej ilości androgenów przez jajniki. Umiarkowane zmniejszenie ilości węglowodanów w diecie zmniejsza wyrzut insuliny, co z czasem może poprawić płodność i parametry endokrynologiczne.

Warto jednak zaznaczyć, że dopełnieniem koncepcji IG jest ładunek glikemiczny (ŁG), który uwzględnia nie tylko rodzaj węglowodanów zawartych w produkcie, ale też ich ilość obecną w porcji danego pożywienia. Pod tym linkiem znajduje się przykładowa tabela z podziałem na produkty o niskim, średnim i wysokim IG, jak również wskazówki jak obliczyć ŁG posiłku.

Spożywanie produktów mlecznych a płodność

Spożywanie tylko odtłuszczonego nabiału przez kobiety może wiązać się z problemami z płodnością. Badanie Nurses’ Health Study II wykazało, że spożywanie odtłuszczonych produktów mlecznych wiązało się ze zwiększonym ryzykiem płodności owulacyjnej o 11%. Z kolei spożywanie przynajmniej jednej porcji tłustego produktu mlecznego dziennie zwiększała je o 22%. Biorąc pod uwagę te dane, o wiele korzystniej w trakcie starań o dziecko (i jeśli nie ma ku temu innych przeciwwskazań zdrowotnych) jest spożyć raz dziennie półtłusty lub tłusty nabiał np. jogurt, twaróg, mleko.

Spożywanie produktów będących dobrym źródłem żelaza a płodność

Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest związana z większym ryzykiem przedwczesnego porodu i niską masą urodzeniową dziecka.

Dużą zawartością żelaza oprócz podrobów (należy uważać na spożywanie w nadmiarze wątróbki ze względu na dużą zawartość witaminy A, która może mieć działanie teratogenne dla płodu) charakteryzują się natka pietruszki, suche nasiona roślin strączkowych, a także mięso, jaja, ciemne pieczywo. W produktach występują dwa rodzaje żelaza: hemowe (w produktach pochodzenia zwierzęcego) i niehemowe (w produktach pochodzenia roślinnego). Na efektywność jego wchłaniania ma wpływ wiele czynników. Z tego powodu, warto skontrolować poziom żelaza we krwi i ocenić gospodarkę żelazową już na etapie planowania ciąży.

Wpływ spożycia kwasów tłuszczowych na płodność

Małe spożycie tłuszczów ogółem (poniżej 20%) prowadzi do zaburzeń cyklu menstruacyjnego. Ponadto, wyniki badań wskazują, że nadmierne spożycie kwasów tłuszczowych trans zwiększają ryzyko niepłodności. Według jednego z przeprowadzonych badań zastąpienie chociażby 2% energii nienasyconymi kwasami tłuszczowymi energią pochodzącą z izomerów trans ponad 2-krotnie zwiększało ryzyko niepłodności.

Biorąc pod uwagę powyższe dane, w praktyce należałoby kupne wyroby cukiernicze i czekoladowe oraz wysoko przetworzonych posiłki typu fast food (zwłaszcza jeśli są spożywane w nadmiarze) zamienić na odpowiednią ilość orzechów i domowe wypieki o przemyślanym składzie, a posiłki przygotowywać na oliwie z oliwek lub oleju rzepakowym.

Suplementacja kwasu foliowego

Niedobór kwasu foliowego u kobiety może wywołać zmiany w układzie nerwowym płodu. Niestety, foliany należą do witamin bardzo wrażliwych na działanie wielu czynników (wysokiej temperatury, promieni słonecznych, tlenu), dlatego ich straty w żywności mogą sięgać nawet do 80%. Ponadto, ich wchłanianie w przewodzie pokarmowym szacuje się na 50-90%. Najlepiej przyswajalny (w 100%) i rekomendowany przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne kobietom planującym ciążę jest zatem syntetyczny kwas foliowy. Jego przyjmowanie należy rozpocząć już w okresie planowania ciąży – co najmniej 6 tygodni przed planowaną koncepcją.

>>>Przeczytaj też: Możliwości oznaczania stężenia kwasu foliowego w organizmie

Odpowiednia podaż witaminy B12

Witamina B12 odpowiada za utrzymanie odpowiedniego stężenia progesteronu we krwi – niskie wartości progesteronu są główną przyczyną zaburzeń fazy lutealnej cyklu menstruacyjnego. Niedobór tej witaminy w diecie przyszłych matek może prowadzić do zaburzeń owulacji implantacji zarodka.

Źródłem witaminy B12 w żywności są produkty zwierzęce – mięso, ryby, nabiał, jaja, podroby i skorupiaki. Wegetarianki (zwłaszcza weganki) planujące ciążę, ze względu na dietę wykluczającą powyższe produkty i wysokie ryzyko wystąpienia niedoboru powinny laboratoryjnie ocenić i monitorować jej stężenie w organizmie.

Używki a płodność

W przypadku częstego spożywania alkoholu mogą występować zaburzenia funkcjonowania hormonów płciowych. W jednym z badań wykazano, że u kobiet spożywających jeden lub więcej drinków w tygodniu, prawdopodobieństwo zapłodnienia było o 50% niższe. Przewlekła ekspozycja na alkohol powoduje obniżenie poziomu testosteronu w surowicy, podwyższenie poziomu białek wiążących hormony płciowe, podwyższenie poziomu prolaktyny oraz estradiolu.

Również palenie papierosów znacząco przyczynia się do spadku naturalnej płodności oraz ogólnej zdrowotności organizmu. Wpływa na nieprawidłowe dojrzewanie oocytów, obniża zdolność do zagnieżdżenia się jajeczka w macicy, obniża jakość nasienia, jak również wpływa negatywnie na rozwój płodu.

Ustabilizowanie masy ciała – wpływ na płodność

Ustabilizowanie masy ciała w okresie rozrodczym (BMI w przedziale 18,5-24,9 kg/m2) zwiększa szansę poczęcia, pozytywnie wpływa na przebieg ciąży i przyczynia się do prawidłowego rozwoju płodu. Zarówno nadmiar masy ciała, jak i jego niedobór mogą wpływać negatywnie na płodność.

Nadmiar masy ciała – dowiedziono, że stopień otyłości i dystrybucja tkanki tłuszczowej są ważnymi czynnikami, które wpływają na układ rozrodczy kobiet. Tkanka tłuszczowa jest nie tylko „magazynem” energii, ale także aktywnym narządem endokrynnym wpływającym na wydzielanie i działanie różnych hormonów. Dodatkowo, nadmiar masy ciała u kobiety przed ciążą i w trakcie ciąży wiąże się z większym ryzykiem m.in. wystąpienia cukrzycy ciężarnych, konieczności wystąpienia cięcia cesarskiego, infekcji rany poporodowej, urodzenia dużego dziecka (>4000g). Należy jednak zaznaczyć, że odchudzanie w ciąży nie jest wskazane (zwiększa się ryzyko niedożywienia płodu, co może skutkować wadami rozwojowymi). W związku z tym rekomenduje się normalizację masy ciała jeszcze przed zajściem w ciążę.

Niedobór masy ciała – może wiązać się ze zwiększeniem wydzielania hormonu folikulotropowego (FSH), skrócenie fazy lutealnej, wtórnym brakiem miesiączki i niedoborami pokarmowymi. W jednym z badań ryzyko niepłodności spowodowanej zaburzeniami owulacji u kobiet bardzo szczupłych (BMI <20 kg m2) było o 38% wyższe niż u kobiet z prawidłową masą ciała. Co więcej, niedowaga u kobiety przed zajściem w ciąże częściej wiąże się z narodzeniem dziecka z niską masą urodzeniową <2500g.

Podsumowanie

Żywienie może mieć znaczący wpływ na zmniejszenie ryzyka niepłodności wynikającej z zaburzeń owulacji. „Dieta płodności” powinna opierać się na produktach naturalnych i bogatych w składniki pokarmowe niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego. Podczas starań o potomstwo warto zadbać w jadłospisie o białka pochodzenia roślinnego, produkty bogate w błonnik, o niskim IG, pełnotłuste produkty mleczne, produkty będące dobrym źródłem żelaza, nienasyconych kwasów tłuszczowych, a także kwas foliowy oraz witaminę B12. Ponadto, wykluczyć należy używki (alkohol i nikotynę), a także zadbać o zdrowy styl życia – jakość snu, odprężenie, regularną aktywność fizyczną, prawidłową masę ciała oraz ogólny stan odżywienia organizmu.

Piśmiennictwo

1. A prospective study of dairy foods intake and anovulatory infertility – PubMed (nih.gov)
2. Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility – PubMed (nih.gov)
3. Dietary patterns and outcomes of assisted reproduction – PubMed (nih.gov)
4. The influence of obesity on hyperandrogenism and infertility in the female – PubMed (nih.gov)
5. Alcohol, drugs, caffeine, tobacco, and environmental contaminant exposure: reproductive health consequences and clinical implications – PubMed (nih.gov)
6. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących | | Ginekologia Polska (viamedica.pl)
7. Wpływ zmiany stylu życia, diety oraz suplementacji witamin na naturalną płodność – Inne wytyczne i artykuły przeglądowe – Wytyczne i zalecenia – Ginekologia – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)