Spis treści

1. Rola miedzi w chorobach tarczycy
2. Rola miedzi w chorobach układu sercowo-naczyniowego
3. Rola miedzi w chorobach układu nerwowego
4. Wpływ miedzi na płodność u mężczyzn
5. Diagnostyka zawartości miedzi w organizmie człowieka – testy z krwi i z moczu, kiedy zrobić badanie?

Miedź to bardzo ważny mikroelement w naszym organizmie. Jego zawartość w organizmie człowieka nie jest wysoka, jednak poprzez fakt, iż jest ona kofaktorem wielu reakcji enzymatycznych (dowiedz się więcej TUTAJ), jej rolę można zaobserwować w wielu miejscach naszego organizmu. Ostatnio coraz więcej mówi się o roli miedzi w chorobach tarczycy, niektórzy pacjenci chcieliby ją suplementować. Takie podejście nie jest uzasadnione, nadmierna suplementacja miedzi jest niekorzystna dla organizmu, zdecydowanie lepiej dostarczać ją z dietą i w ten sposób zapewnić optymalny poziom miedzi w organizmie.

Rola miedzi w chorobach tarczycy

Znaczenie miedzi w chorobach tarczycy ciągle jest kwestią badań. Na dziś wiemy, iż w badaniach na zwierzętach wykazano, iż podwyższony poziom miedzi związany jest z występowaniem niedoczynności tarczycy i podwyższonym poziomem TSH, natomiast stosunkowo niski poziom miedzi jest związany z nadczynnością tarczycy. Są również doniesienia wskazujące, iż poziom miedzi skorelowany jest z poziomem hormonów tarczycy. Redukcja stężenia miedzi może zwiększać stres oksydacyjny, powodując mniejszą produkcję hormonów tarczycy i spadek ich stężenia we krwi.

Badania eksperymentalne na myszach wskazują również, iż poziom hormonów tarczycy może wpływać na stężenie miedzi we krwi, poprzez zwiększenie jej uwalniania z magazynów w wątrobie. Badania przeprowadzone wśród pacjentów z nadczynnością tarczycy leczonych radioaktywnym jodem skutkowało zmniejszeniem poziomu hormonów tarczycy oraz poziomu miedzi.

Osobnym zagadnieniem jest korelacja pomiędzy stężeniem miedzi oraz chorobami autoimmunologicznymi tarczycy. Istnieją doniesienia, iż wysokie stężenie miedzi w surowicy jest skorelowane dodatnio z podwyższonym poziomem przeciwciał tarczycowych. Istnieją jednak doniesienia przeczące tej hipotezie, gdzie nie wykazano takiego powiązania.

Trwają również badania nad powiązaniem poziomu miedzi z nowotworami tarczycy. Uważa się, iż miedź rozpoczyna angiogenezę, czyli tworzenie naczyń krwionośnych w tkance nowotworowej, co sprzyja rozrostowi komórek złośliwych.

Podsumowując, doniesienia na temat wpływu miedzi na pracę tarczycy i produkcję przez nią hormonów wymagają dalszych badań. Wiemy, że miedź może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej funkcji tego narządu. Biorąc jednak pod uwagę fakt, iż mamy do czynienia z mikropierwiastkiem, gdzie niewielkie wahania stężenia mają znaczenie, należy podkreślić, że dystrybucja i ilość biodostępnej miedzi musi być kontrolowana, co na dziś najłatwiej jest uzyskać poprzez spożycie miedzi z dietą.

Rola miedzi w chorobach układu sercowo-naczyniowego

Choroby układu sercowo-naczyniowego są jednymi z najczęstszych schorzeń występujących w krajach Europy Zachodniej i USA, są główną przyczyną śmiertelności. Miedź to pierwiastek śladowy, którego rola w patogenezie chorób serca nie była do tej pory rozpatrywana. Temat jednak ostatnio zyskuje na znaczeniu, rola miedzi jako kofaktora bardzo wielu reakcji enzymatycznych oraz czynnika biorącego udział w budowaniu kolagenu i elastyny skłania badaczy do przyjrzenia się temu zagadnieniu. Pojawiają się dowody wskazujące na to, iż brak równowagi w homeostazie miedzi przyczynia się do chorób serca. Zaburzenia regulacji białek transportujących miedź lub niedobory tego pierwiastka skutkują hipertofią mięśnia sercowego, niewydolnością serca, chorobą niedokrwienną serca czy kardiomiopatią cukrzycową.

Mechanizm wpływu miedzi na patogenezę chorób serca może być różny. Jednym z badanych zagadnień jest powiązanie stężenia ceruloplazminy – głównego białka transportującego miedź – z działaniem na czynność serca. Niedobór miedzi, zmniejszający aktywność ceruloplazminy i wpływający na homeostazę żelaza został powiązany z wystąpieniem cukrzycy, otyłości, dyslipidemii i miażdżycy. Coraz więcej badań klinicznych pokazuje, iż krążąca ceruloplazmina koreluje z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych oraz może być czynnikiem prognostycznym ryzyka tych chorób. Konieczne są jednak dalsze badania, aby zrozumieć, czy podwyższona krążąca ceruloplazmina odgrywa rolę w patogenezie chorób serca.

Innym mechanizmem, który jest rozpatrywany w powiązaniu poziomu miedzi i prawidłowej funkcji serca, jest jej udział w budowie kolageniu i elastyny. Nieprawidłowości w usieciowaniu tych białek skutkują mniejszą wytrzymałością tkanki łącznej, a co za tym idzie problemami w pracy serca, zaburzeniami skurczu i jego przerostem.

Choroby serca powodują ogromne obciążenia zdrowotne i ekonomiczne na całym świecie, i chociaż niedobór miedzi wpływa na wiele tkanek, w tym na wątrobę, jelita, układ naczyniowy, mózg i tkankę tłuszczową, serce wydaje się być jedną z najbardziej wrażliwych na niedobór miedzi tkanek.

Rola miedzi w chorobach układu nerwowego

Miedź odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego poprzez swoje uczestnictwo w reakcjach enzymatycznych. Jej obecność w neuronach adrenergicznych warunkuje prawidłową aktywność β-hydroksylazy dopaminy (DBH), która przekształca dopaminę w noradrenalinę i jest niezbędna do równowagi katecholamin. W przypadku zaburzeń metabolizmu miedzi równowaga pomiędzy dopaminą a noradrenaliną zostaje zachwiana i wiąże się z wyższym poziomem dopaminy i niskim noradrenaliny w mózgu i w osoczu. Takie zmiany obserwowane są m.in. w genetycznie uwarunkowanej chorobie Menkesa (MNKD) i są wykorzystywane do jej diagnostyki.

W mózgu obecne są również pozostałe enzymy zależne od miedzi, jak ceruloplazmina, oksydaza lizylowa (sieciowanie kolagenu), SOD3, jednak ich rola w OUN nie została jeszcze wyjaśniona.

Oprócz roli kofaktora enzymów, miedź bierze udział w wielu procesach komórkowych, w których pełni rolę regulacyjną i sygnalizacyjną. Jest niezbędna do mielinizacji neuronów, moduluje funkcje receptorów GABA i NMDA, dzięki czemu wpływa na przepływ neurotransmiterów w synapsach. Dlatego przy niedoborze miedzi w diecie obserwuje się zaburzenia metaboliczne, zaburzenia mielinizacji neuronów, drgawki. Szkodliwy jest również nadmiar miedzi. Na przykład w chorobie Wilsona – genetycznie uwarunkowanej chorobie spichrzeniowej – miedź gromadzi się w mózgu i innych tkankach, a wzrost jej poziomu powoduje szerokie spektrum patologii neurologicznych i psychiatrycznych, w tym depresję, epizody psychotyczne, dystonię, drżenie i zaburzenia snu. Zaburzenie równowagi miedzi opisano także w przypadku choroby Parkinsona i Alzheimera, mogą  może być również czynnikiem przyczyniającym się do etiologii innych zaburzeń neurodegeneracyjnych i starzenia się.

Wpływ miedzi na płodność u mężczyzn

Miedź odgrywa ważną rolę w męskiej płodności, jest elementem niezbędnym do produkcji męskich gamet oraz w procesach podziału komórek, takich jak mitoza i mejoza.

Enzymy, w których miedź jest kofaktorem (ceruloplazmina, dysmutaza nadtlenkowa SOD1 i SOD2, oksydaza cytochromu C), są również obecne na wszystkich etapach gametogenezy, a ponadto w komórkach somatycznych jąder i najądrzy oraz w płynach związanych z plemnikami w prostacie i najądrzach.

Opisano również udział miedzi w dystrybucji androgenów – męskich hormonów płciowych – na osi podwzgórze – przysadka – jądro.

Stąd zarówno wzrost stężenia miedzi, jak i jej niedobór, prowadzi do zaburzeń płodności. Wpływ miedzi na te procesy nabiera większego znaczenia wobec faktu, iż problem niepłodności dotyczy coraz większej liczby osób, a środowisko jest coraz bardziej zanieczyszczone.

Diagnostyka zawartości miedzi w organizmie człowieka – testy z krwi i z moczu, kiedy zrobić badanie?

Miedź to pierwiastek niezbędny do prawidłowego rozwoju organizmów żywych, poprzez uczestnictwo w bardzo wielu reakcjach enzymatycznych. Dlatego niedobór miedzi w sposób istotny wpływa na redukcję lub całkowite zablokowanie enzymów zależnych od miedzi, hamując w ten sposób niektóre procesy życiowe. Z drugiej strony miedź jako pierwiastek reaktywny może powodować powstawanie wolnych rodników, co w konsekwencji może doprowadzić do uszkodzenia DNA oraz białek. Dlatego organizm człowieka wypracował precyzyjne mechanizmy regulujące stężenie miedzi w komórkach. Przyjmowanie suplementów miedzi i cynku może zaburzać tę równowagę. Miedź powinna być dostarczana z pożywienia.

Stany wymagające ewentualnej suplementacji miedzią obejmują:

• chorobę Menkesa – genetycznie uwarunkowane zaburzenia wchłaniania miedzi,
• zaburzenia wchłaniania związane z celiakią i chorobami trzustki,
• choroby nerek,
• wykryte niedobory miedzi.

Badanie poziomu miedzi w organizmie można wykonać z krwi i z moczu.

Wskazania do wykonania poziomu miedzi w surowicy obejmują:

• podejrzenie choroby Menkesa,
• podejrzenie choroby Wilsona – zaburzenia wbudowywania miedzi do ceruloplazminy,
• marskość wątroby,
• podejrzenie niedoborów lub nadmiaru miedzi w organizmie.

Badanie poziomu miedzi w moczu jest badaniem przydatnym w diagnostyce i monitorowaniu choroby Wilsona. Jego przydatność w oznaczaniu poziomu miedzi w organizmie jest ograniczona.

Piśmiennictwo

1. Zhou Q, Xue S, Zhang L, Chen G. Trace elements and the thyroid. Front Endocrinol (Lausanne). 2022 Oct 24;13:904889. doi: 10.3389/fendo.2022.904889. PMID: 36353227; PMCID: PMC9637662.
2. Liu Y, Miao J. An Emerging Role of Defective Copper Metabolism in Heart Disease. Nutrients. 2022 Feb 7;14(3):700. doi: 10.3390/nu14030700. PMID: 35277059; PMCID: PMC8838622.
3. Lutsenko S, Washington-Hughes C, Ralle M, Schmidt K. Copper and the brain noradrenergic system. J Biol Inorg Chem. 2019 Dec;24(8):1179-1188. doi: 10.1007/s00775-019-01737-3. Epub 2019 Nov 5. PMID: 31691104; PMCID: PMC6941745.
4. Ogórek M, Gąsior Ł, Pierzchała O, Daszkiewicz R, Lenartowicz M. Role of copper in the process of spermatogenesis. Postepy Hig Med Dosw (Online). 2017 Aug 9;71(0):663-683. doi: 10.5604/01.3001.0010.3846. PMID: 28791960.

Spis treści

1. Wchłanianie miedzi w organizmie, transport miedzi we krwi i jej wydalanie
2. Rola miedzi w organizmie
3. Zapotrzebowanie na miedź i źródła miedzi w diecie

Miedź (łac. cuprum) jest pierwiastkiem śladowym, czyli mikroelementem. Jej zasoby w organizmie człowieka określa się na 50-150 mg. Ciekawostką jest, iż łacińska nazwa miedzi pochodzi od wyspy Cypr, gdzie w czasach starożytnych wydobywano ten metal.

Pomimo faktu, iż zawartość miedzi w organizmie człowieka jest tak mała, jest ona elementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania naszego ciała.

Wchłanianie miedzi w organizmie, transport miedzi we krwi i jej wydalanie

Proces wchłaniania miedzi odbywa się w jelicie cienkim. Aby było to możliwe, niezbędny jest proces poprzedzający, który zachodzi w żołądku i polega na uwolnieniu miedzi z połączeń organicznych.

Miedź po przejściu do dwunastnicy wchłaniania jest w enterocytach. Proces odbywa się w sposób aktywny, z udziałem białka nośnikowego CTR1. Wchłonięta miedź łączy się z albuminami osocza oraz transkupreiną. Następnie przenoszona jest do wątroby, gdzie z kolei łączy się z syntetyzowaną w tym narządzie ceruloplazminą, aby w postaci tego połączenia wrócić do krwiobiegu. Ceruloplazmina przenosi w osoczu ponad 90% miedzi, dlatego ma kluczowe znaczenie dla jej aktywności w organizmie.

Przyswajalność miedzi waha się od 5-50%, średnio wynosi 25-30%. Niedobór miedzi w organizmie zwiększa jej wchłanianie z diety, natomiast optymalny poziom miedzi w organizmie ogranicza to wchłanianie.

Miedź jest łatwiej przyswajana w obecności białka zwierzęcego oraz fruktozy. Utrudnione wchłanianie odbywa się w obecności pierwiastków, które konkurują z miedzią: żelazo, cynk, cyna, molibden, kadm, nikiel. Natomiast takie pierwiastki jak wapń czy fosfor utrudniają jej wydalanie.

Miedź słabiej się również wchłania przy alkalizacji treści żołądkowej. Dlatego zażywanie leków, które blokują wydzielanie kwasu solnego i działają alkalizująco – np. inhibitory pompy protonowej – utrudnia ten proces.

Miedź jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania komórek, a jej nadmiar jest toksyczny. Dlatego transport, dystrybucja i ilość biodostępnej miedzi musi być kontrolowana.

Dzienna podaż miedzi w diecie wynosi ok. 1,2 mg/dobę, co oznacza, iż wchłania się ok. 0,3-0,6 mg. Część miedzi, ok. 0,4 mg, wchłania się zwrotnie – z żółcią – do światła przewodu pokarmowego. Ok. 1 mg miedzi wydalany jest z kałem, bardzo niewielka część miedzi wydala się z moczem, potem i złuszczającym naskórkiem.

Rola miedzi w organizmie

Miedź jest składnikiem wielu enzymów, dzięki czemu wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Jest składnikiem m.in.:

• ceruloplazminy – białka transportującego miedź, ale mającego również wpływ na homeostazę żelaza. CP uruchamia wątrobowe zapasy żelaza i wbudowywanie go w cząsteczkę transferyny;
• dysmutazy ponadtlenkowej – enzymów SOD1 i SOD3. SOD1 jest enzymem zawierającym miedź i cynk, biorącym udział w procesach unieczynniania wolnych rodników i zmniejszającym stres oksydacyjny. SOD3 zwiększa ekspresję kolagenu, co w modelach na zwierzętach zwiększało m.in. przerost serca, poszerzanie lewej komory i zwłóknienie wywołane przeciążeniem wynikającym z nadciśnienia tętniczego;
• oksydazy cytochromowej;
• monoaminooksydazy – MAO – enzymu uczestniczącego w metabolizmie dopaminy do noradrenaliny, co ma wpływ na przesyłanie impulsów nerowych;
• oksydazy lizynowej – enzymu uczestniczącego w odnowie białek i sieciowianiu kolagenu oraz lizyny.

Podsumowując, miedź to mikroelement, który ma wpływ na:

• tworzenie krwinek czerwonych,
• przewodzenie impulsów nerwowych,
• zwalczanie stresu oksydacyjnego,
• tworzenie tkanki łącznej (kolagenu, elastyny),
• proces zapalny.

Zapotrzebowanie na miedź i źródła miedzi w diecie

Bezpieczne, dzienne spożycie miedzi wynosi do 3 mg, a okazjonalnie u osób dorosłych nawet 10 mg. Dawka toksyczna to ok. 20 g, a śmiertelna – 30 g.

Zawartość miedzi w diecie jest większa w produktach pochodzenia zwierzęcego niż roślinnego. W pierwszej grupie wynosi 0,05-0,35 mg/100 g, w drugiej 0,03-0,23 mg/100g. Z produktów pochodzenia zwierzęcego najwięcej miedzi zawiera wątróbka. Pokarmy roślinne to ziarna słonecznika, nasiona soi, orzechy laskowe, płatki owsiane, rośliny strączkowe (groch, fasola).

Należy pamiętać, że w miejscach, gdzie jest miedziana instalacja dostarczająca wodę, dostarczanie miedzi jest większe. Więcej tego pierwiastka znajduje się w wodzie ciepłej niż zimnej.

Miedź powinna być dostarczana z pożywienia. Suplementacja miedzi w stanach, gdy nie ma zwiększonego zapotrzebowania może być toksyczna. Należy również pamiętać, że miedź i inne mikroelementy – zwłaszcza cynk – muszą być dostarczane w równowadze. Zwiększenie ilości miedzi w diecie to obniżenie wchłaniania cynku i odwrotnie.

>>> Przeczytaj też: Rola miedzi w chorobach tarczycy, układu sercowo-naczyniowego i nerwowego

Piśmiennictwo

1. Liu Y, Miao J. An Emerging Role of Defective Copper Metabolism in Heart Disease. Nutrients. 2022 Feb 7;14(3):700. doi: 10.3390/nu14030700. PMID: 35277059; PMCID: PMC8838622.
2. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
3. https://myfooddata.com/articles/high-copper-foods.php

Spis treści

1. Chrom – rola w organizmie
2. Biodostępność chromu – czynniki wpływające na jego wchłanianie
3. Zapotrzebowanie i źródła chromu
4. Niedobór i nadmiar chromu
5. Czy suplementować chrom?

Chrom jest pierwiastkiem, którego organizm potrzebuje w niewielkich ilościach, dlatego należy do tzw. pierwiastków śladowych. Pomimo bardzo niewielkiego zapotrzebowania na chrom, jest on ważny dla funkcjonowania organizmu człowieka.

Chrom – rola w organizmie

Rola chromu związana jest przede wszystkim z metabolizmem węglowodanów i tłuszczów. Jest niezbędny w przemianach glukozy we krwi, jest składnikiem czynnika tolerancji glukozy (GTF – glucose tolerance factor), jest niezbędny do prawidłowego działania insuliny. Z powodu swojego udziału w przemianach glukozy, chrom obecny jest w preparatach, które mają wspomagać odchudzanie. Producenci suplementów obiecują, iż preparaty z chromem ograniczają łaknienie. Niestety nie potwierdzają tego badania. W jednym z nich pacjenci przyjmujący 1000 μg chromu byli dodatkowo objęci edukacją żywieniową. Takie postępowanie nie wpłynęło na utratę masy ciała zarówno w grupie badanej, jak i w grupie kontrolnej. Z kolei metaanaliza 10 badań z kontrolą placebo, prowadzonych podwójnie ślepą próbą wykazała, iż u osób otrzymujących chrom obserwuje się redukcję masy ciała ok. 1 kg w ciągu 10-13 tygodni. Te informacje wskazują, iż suplementowanie chromu przez osoby, które chcą zredukować swoją masę ciała, jest bezzasadne.

Biodostępność chromu – czynniki wpływające na jego wchłanianie

Chrom zawarty w diecie wchłaniany jest prawdopodobnie przez dyfuzję bierną. Stopień jego wchłaniania jest niski, wynosi 0,4-2,5% i skorelowany jest z zawartością chromu w diecie. Im większa zawartość, tym niższe wchłanianie, co pozwala na kontrolę jego stężenia w organizmie. Wchłanianie chromu może poprawiać obecność witaminy C, a pogarszać żelazo, mangan, cynk oraz wapń. Wchłanianie chromu jest większe, jeśli występuje nie w postaci soli nieorganicznych, a w postaci czynnika tolerancji glukozy, np. z wątroby lub drożdży piwnych. Wówczas wchłania się 15-20% mikroelementu dostępnego w produkcie żywnościowym. 

Po wchłonięciu chrom transportowany jest do wątroby w postaci związanej z białkiem – transferyną. To właśnie w wątrobie stwierdza się największe stężenie chromu, tam syntetyzowany jest czynnik GTF.

Większość chromu wydalana jest z moczem, ale niewielkie ilości usuwane są również z żółcią, włosami oraz z wydychanym powietrzem. Wydalanie chromu nasila się w sytuacjach stresowych oraz przy diecie bogatej w węglowodany. Dla prawidłowego wykorzystania chromu przez organizm ważny jest kwas nikotynowy.

Zapotrzebowanie i źródła chromu

Zapotrzebowanie na chrom nie zostało jednoznacznie ustalone. W roku 2014 Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności stwierdził, iż „ustalanie odpowiedniego spożycia chromu nie jest właściwe”. Przyjmuje się, iż u dorosłych powinno wynosić 50-200 μg/dobę. Może być wyższe u osób nadużywających alkoholu lub po resekcji jelit. 

Chrom to pierwiastek obecny w produktach żywnościowych w bardzo niskich stężeniach. Ocenia się, iż dużo chromu w diecie może być pochodną procesów przetwarzania żywności przy użyciu sprzętu ze stali nierdzewnej.

Niedobór i nadmiar chromu

Niedobory chromu w organizmie obserwowane są rzadko, jego objawem może być nietolerancja glukozy. Niedobór chromu może również skutkować zaburzeniami gospodarki lipidowej i hipercholesterolemią. 

Należy pamiętać, iż nadmiar chromu spowodowany nadmierną jego podażą z suplementami również jest szkodliwy. Może prowadzić do zmian na skórze i błonach śluzowych, powodując owrzodzenia. Nadmiar chromu, który jest magazynowany głównie w wątrobie, może być również niekorzystny dla jej funkcji. 

Czy suplementować chrom?

Chrom jest mikropierwiastkiem powszechnie dostępnym w diecie, jego niedobory obserwowane są sporadycznie. Dlatego jeśli obserwujemy objawy mogące mieć potencjalny związek z jego niedoborami (nietolerancja glukozy), warto udać się po poradę do dietetyka, aby wykorzystać naturalne źródła tego pierwiastka w produktach spożywczych. Suplementacja chromu i jego nadmiar w organizmie może mieć potencjalnie niekorzystne efekty.

Piśmiennictwo

1. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
2. Vincent JB, Lukaski HC. Chromium. Adv Nutr. 2018 Jul 1;9(4):505-506. doi: 10.1093/advances/nmx021. PMID: 30032219; PMCID: PMC6054252.
3. Brownley KA, Von Holle A, Hamer RM, La Via M, Bulik CM. A double-blind, randomized pilot trial of chromium picolinate for binge eating disorder: results of the Binge Eating and Chromium (BEACh) study. J Psychosom Res. 2013 Jul;75(1):36-42. doi: 10.1016/j.jpsychores.2013.03.092. Epub 2013 Apr 22. PMID: 23751236.
4. Yazaki Y, Faridi Z, Ma Y, Ali A, Northrup V, Njike VY, Liberti L, Katz DL. A pilot study of chromium picolinate for weight loss. J Altern Complement Med. 2010 Mar;16(3):291-9. doi: 10.1089/acm.2009.0286. PMID: 20192914; PMCID: PMC5206698.
5. Pittler MH. Stevinson C. Ernst E. Chromium picolinate for body weight reduction: Meta-analysis of randomized trials. Int J Obes Relat Metab Disord. 2003;27:522–529. 

Spis treści

1. Rola witaminy E w organizmie
2. Biodostępność witaminy E – czynniki wpływające na jej wchłanianie
3. Zapotrzebowanie i źródła witaminy E
4. Objawy niedoboru i nadmiaru witaminy E w organizmie
5. Czy suplementacja witaminy E jest zasadna?

Rola witaminy E w organizmie 

Witamina E (tokoferol) to mieszanina ośmiu związków, z których największą aktywność biologiczną wykazuje alfa-tokoferol, β-tokoferol wykazuje ok. 50% jego aktywności, pozostałe związki mają słabszą aktywność. 

Witamina E (tokoferol) to przeciwutleniacz, czyli substancja neutralizująca wolne rodniki. Chroni witaminę A czy nienasycone kwasy tłuszczowe przed szkodliwymi zmianami oksydacyjnymi. Witamina E (tokoferol) jest niezbędna dla prawidłowego działania układu rozrodczego, wpływa na wytwarzanie nasienia, jej niedobór sprzyja poronieniom. Oprócz tego bierze udział w stabilizacji błon komórkowych, w procesach syntezy substancji przeciwkrzepliwych. Witamina E (tokoferol) działa również ochronnie na krwinkę czerwoną. Niedobór witaminy E sprzyja występowaniu niedokrwistości hemolitycznej. 

Biodostępność witaminy E – czynniki wpływające na jej wchłanianie

Witamina E (tokoferol) wchłania się z diety w ok. 40%. Jest to średnie wchłanianie, ponieważ w zależności od formy oraz składu diety może się wahać od 20-80%. Po wchłonięciu z przewodu pokarmowego witamina E transportowana jest z lipoproteinami we krwi do komórek organizmu. Magazynowana w nadnerczach, tkance tłuszczowej, jądrach, płytkach krwi, wątrobie i mięśniach. Ok. 20% witaminy E znajduje się w erytrocytach. 

Wydalanie witaminy E (tokoferolu) odbywa się z kałem, z moczem usuwa się tylko ok. 1% tej witaminy. 

Witamina E (tokoferol) jest wrażliwa na warunki przechowywania, jej straty obserwuje się w czasie obróbki kulinarnej i procesów przetwarzania. Jej zawartość w produktach zmniejsza się pod wpływem:

• tlenu, 
• metali ciężkich, 
• zjełczałych tłuszczów,
• temperatury przekraczającej 200 stopni Celsjusza.

Ok. 50-70% tokoferolu traci się w czasie suszenia warzyw, rafinacja olejów to utrata ok. 70% aktywności tokoferoli. Najlepszym sposobem przetwarzania żywności ze względu na witaminę E jest gotowanie, w czasie tego procesu tracimy ok. 10% tej witaminy. Niekorzystne jest smażenie i pieczenie. Powtórne wykorzystywanie olejów powoduje całkowity rozkład witaminy E (tokoferolu). 

Wchłanianiu witaminy E (tokoferolu) sprzyja:

• odpowiednia ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych,
• odpowiednia zawartość w diecie selenu, cynku, żelaza, miedzi,
• witamina A i witamina C.

Zapotrzebowanie i źródła witaminy E

Witamina E (tokoferol) zawarta jest w produktach pochodzenia zarówno roślinnego, jak i zwierzęcego. W polskiej diecie ważnymi źródłami tokoferolu są tłuszcze roślinne oraz produkty zbożowe, w tym razowe pieczywo. Produktami o dużej zawartości witaminy E są również migdały, pestki dyni, nasiona słonecznika, orzechy laskowe. 

Oleje zawierające głównie postać alfa-tokoferolu – najbardziej aktywnej formy witaminy E:

• olej rzepakowy,
• olej słonecznikowy,
• oliwa z oliwek,
• olej z krokosza,
• olej z kiełków pszenicy. 

Oleje zawierające gamma-tokoferol – wykazujący ok. 30% aktywności alfa-tokoferolu:

• olej kukurydziany,
• olej sojowy. 

Objawy niedoboru i nadmiaru witaminy E w organizmie

Niedobór witaminy E (tokoferolu) w Polsce rzadziej wynikają z niedoborów w diecie, częściej są wynikiem zaburzeń wchłaniania lub niedokrwistości hemolitycznej.

Objawy niedoboru witaminy E mogą obejmować:

• szybsze starzenie się skóry, rogowacenie naskórka, wolniejsze gojenie się ran, zaburzenia koncentracji, zaburzenia płodności, zwiększenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. 

Nadmierna suplementacja witaminy E jest toksyczna, może powodować:

• bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia koncentracji, senność,
• zaburzenia jelitowe,
• osłabienie siły mięśni,
• zaburzenia krzepliwości krwi.

Czy suplementacja witaminy E jest zasadna?

Biorąc pod uwagę fakt, iż niedobór witaminy E (tokoferolu) rzadko wynika z jej niedoborów w diecie, profilaktyczna suplementacja tej witaminy jest niezasadna. Jeśli chcemy zapewnić sobie odpowiedni poziom witaminy E w organizmie, warto skoncentrować się na przyjmowaniu produktów bogatych w tokoferol, jak np. olej z zarodków pszenicy. 

Obszerna metaanaliza – 2240 – artykułów z bazy Pub-Med wykonana w roku 2013, opisujących efekty suplementacji witaminy E na ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych wykazała, iż nie ma ona korzystnego wpływu na zmniejszenie tego ryzyka.

Piśmiennictwo

1. Ostrowska L., Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, PZWL 2018
2. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D, Dietoterapia, PZWL 2014
3. Myung SK, Ju W, Cho B, Oh SW, Park SM, Koo BK, Park BJ; Korean Meta-Analysis Study Group. Efficacy of vitamin and antioxidant supplements in prevention of cardiovascular disease: systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ. 2013 Jan 18;346:f10. doi: 10.1136/bmj.f10. PMID: 23335472; PMCID: PMC3548618.