Sklep
Strona główna Blog Strona 93

Dieta w przewlekłej chorobie nerek

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta w przewlekłej chorobie nerek

Spis treści

  1. Zasady ogólne diety przy przewlekłej chorobie nerek
  2. Produkty dozwolone i niedozwolone w przewlekłej chorobie nerek (PChN)
  3. Przykładowy jadłospis w przewlekłej chorobie nerek (PChN) dla pacjentów bez zaostrzenia choroby

Przewlekła choroba nerek (PChN) to zespół chorobowy charakteryzujący się przewlekłym, nieodwracalnym i postępującym pogorszeniem funkcji nerek. Na skutek zmian chorobowych dochodzi do upośledzenia czynności nerek obejmujących szczególnie kłębuszki nerkowe, cewki oraz otaczającą je tkankę śródmiąższową. Rozwijające się schorzenie przyczynia się do spadku czynnych, prawidłowo funkcjonujących kłębuszków nerkowych. Prowadzi to stopniowo do pogorszenia wszystkich funkcji nerek:

  • wydalniczej,
  • wydzielniczej,
  • metabolicznej.

Od wielu lat obserwuje się ciągły wzrost liczby osób z przewlekłą chorobą nerek (PChN). Z badań przeprowadzonych w Polsce wynika, że PChN w różnych stadiach może występować aż u 16% osób dorosłych. Wzrost ten wynika w dużej mierze z epidemii nadwagi i otyłości, coraz większej liczby chorych z nadciśnieniem tętniczym i cukrzycą. Zaburzenia, które towarzyszą tym schorzeniom, są odpowiedzialne za występowanie wielu uszkodzeń narządowych, w tym również za uszkodzenie miąższu nerek.

pakiet nerkowy baner

Zasady ogólne diety przy przewlekłej chorobie nerek

Podstawową zasadą diety przy przewlekłej niewydolności nerek jest ograniczenie spożycia nabiału, mięsa, ryb oraz warzyw strączkowych. Ograniczamy w diecie lub  całkowicie wykluczamy w zaawansowanym stadium choroby PChN białka, potas, fosfor, sód. Kontrolujemy poziom żelaza, aby nie dopuścić do anemii. Regulujemy poziom witamin D oraz witamin rozpuszczalnych w wodzie. Dostarczamy odpowiednią ilość i rodzaj NKT.

  • Przy przewlekłej niewydolności nerek należy znacznie ograniczać spożywanie produktów białkowych. Nabiał, ryby, mięso oraz warzywa strączkowe są głównym źródłem białka, a jego nadmiar w organizmie obciąża niewydolne nerki. Podczas trawienia białka powstaje mocznik i kreatynina. Chore nerki nie wydalają mocznika i kreatyniny, przez co nagromadzają się w organizmie, prowadząc do zatrucia – toksemii mocznicowej. Dieta bogata w białko może prowadzić także do białkomoczu.

Ilość białka, jaka powinna znaleźć się w diecie chorego, zależy od poziomu mocznika i kreatyniny w osoczu krwi oraz od przesączania kłębuszkowego (klirensu kreatyniny). Nie należy jednak rezygnować z produktów białkowych. Zalecane są chudy nabiał, konkretny rodzaj ryb i chude mięso. Trzeba też pamiętać, by nie ograniczać ilości spożywanego białka poniżej 20 g dziennie, gdyż może to prowadzić do niedożywienia.

  • Codzienna dieta chorego na przewlekłą chorobę nerek (PChN) powinna zawierać oleje roślinne – rzepakowy, lniany – ok. 2 łyżek dziennie oraz ryby morskie. Zawarte w nich nienasycone kwasy tłuszczowe zapobiegają zaburzeniom lipidowym.
  • Ograniczamy również spożycie sodu, który zatrzymuje wodę w organizmie, wywołuje zwiększone pragnienie, obrzęki i nadciśnienie. Unikamy wszelkich produktów zawierających sól i glutaminian sodu takich jak konserwy, marynaty, wędliny, przetwory mięsne, produkty wędzone, koncentraty spożywcze z dodatkiem glutaminianu sodu np. kostki rosołowe, zupy i sosy z proszku, jarzynka. Czytamy etykiety, sprawdzamy składy produktu spożywczego.
  • U chorych na przewlekłą chorobę nerek (PChN) należy kontrolować i ograniczać podaż potasu. Pierwiastek ten w większości jest usuwany przez nerki, gdy dochodzi do utraty przynajmniej 50% funkcji nerek, może rozwinąć się hiperkalemia (wysoki poziom potasu we krwi). Stan ten jest bardzo niebezpieczny, bo doprowadza do zaburzeń rytmu serca, które mogą doprowadzić do nagłego zgonu. Dlatego też, dla bezpieczeństwa, w postępującej PChN, kontroluje się poziom tego pierwiastka i w razie potrzeby wprowadza jego restrykcje. W stopniu 4 i 5 choroby PChN istnieje już konieczność wprowadzenia ograniczenia dostarczania potasu wraz z pożywieniem. W tym celu ogranicza się podaż produktów, które są bogate w ten pierwiastek, czy też stosuje się odpowiednią obróbkę kulinarną, w celu zmniejszenia jego zawartości w diecie.
  • U chorych z przewlekłą chorobą nerek (PChN), utrudnione jest wydalanie fosforu, dlatego nadmierne jego ilości mogą się gromadzić w połączeniu z wapniem w sercu, mięśniach i naczyniach krwionośnych, co może prowadzić do odwapnienia i osteoporozy. Unikamy jedzenia produktów zawierających duże ilości fosforu – takich jak – sery żółte, topione, żółtko jaja, mleko, mięso, podroby, rośliny strączkowe, kakao i czekolada.
  • U pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (PChN) często występują niedobory żelaza, może to prowadzić do niedokrwistości.
  • Wraz z postępem przewlekłej choroby nerek (PChN), zwiększa się ryzyko niedoborów witaminowych. Najczęściej jest to związane z brakiem apetytu, prowadzoną farmakoterapią czy zaburzeniami wchłaniania, dializoterapią. W szczególności dochodzi do niedoborów witaminy D3, której synteza kończy się właśnie w nerkach, pod wpływem enzymów, które ją przekształcają do formy aktywnej, wykorzystywanej przez nasz organizm. Niedobór tej witaminy upośledza wchłanianie wapnia w organizmie, rozwija się wtórna nadczynność przytarczyc (gruczoły te odpowiadają za gospodarkę wapniowo-fosforanową) i rozwija się osteodystrofia nerkowa (wapń zostaje „wypłukiwany” z kości, przez co dochodzi do osłabienia ich struktury, a związki wapnia osadzają się w tkankach, m.in. w naczyniach krwionośnych, doprowadzając do ich zwapnienia). Wówczas konieczna jest suplementacja tej witaminy, w indywidualnie określonej dawce. Często dochodzi również do niedoborów witamin rozpuszczalnych w wodzie, a zwłaszcza witaminy B6, kwasu foliowego i witaminy C, które należy wtedy suplementować. W końcowych stadiach PChN konieczna jest również suplementacja pozostałych witamin z tej grupy, ze względu na ścisłe restrykcje dietetyczne.

U chorych na przewlekłą chorobę nerek (PChN), dietę różnicujemy ze względu na stopień zaawansowania choroby:

  • tradycyjna dieta może być stosowana w pierwszym okresie choroby przy niewydolności utajonej, wtedy nie ograniczamy drastycznie produktów spożywczych, także soli; 
  • w drugim okresie przy niewydolności wyrównanej należy ograniczać spożycie białka do 35-55g dziennie oraz produkty zawierające fosfor. Tu także nie trzeba drastycznie ograniczać soli kuchennej, zaleca się suplementowanie witaminy D, która ułatwia przyswajanie wapnia;
  • w trzecim okresie przy niewydolności niewyrównanej należy jeść ok. 30 g białka dziennie, ograniczać ilość sodu i potasu. Dieta powinna składać się z wysokokalorycznych, ubogobiałkowych produktów spożywczych. Dietę należy wzbogacać suplementami pod kontrolą lekarza lub dietetyka.
  • w czwartym i piątym okresie przy niewydolności schyłkowej należy ograniczać ilość białka do ok. 30 g dziennie, nie mniej niż 20 g, gdyż może to doprowadzić do wycieńczenia organizmu. Praktycznie wykluczamy spożycie sodu, fosforu, potasu i ograniczamy spożycie płynów. Jadłospis wzbogacamy w aminokwasy egzogenne w ilości 15-20 g na dobę. W 5 fazie konieczne jest dializowanie, a także może być niezbędny przeszczep nerki.

Produkty dozwolone i niedozwolone w przewlekłej chorobie nerek (PChN)

wykaz produktów dozwolonych i niedozwolonych w przewlekłej chorobie nerek

Przykładowy jadłospis w przewlekłej chorobie nerek (PChN) dla pacjentów bez zaostrzenia choroby

U osób z niewydolnością nerek konieczne jest indywidualne podejście do każdego pacjenta i ustalenie spersonalizowanej diety. Jakość i ilości produktów w diecie dopasowuje się do stanu nerek i ich niewydolności u każdego pacjenta osobno.

Dieta osób z PChN musi nie tylko dostarczać odpowiedniej ilości energii i makroskładników odżywczych, powinna być odpowiednio zbilansowana pod względem zawartości witamin i składników mineralnych. W diecie trzeba kontrolować odpowiednią podaż białek, tłuszczów i węglowodanów, co wiąże się ze ścisłą obserwacją wyników badań Pacjenta, jest to możliwe tylko w przypadku ścisłej współpracy na linii pacjent – lekarz – dietetyk.

I śniadania

a) kasza manna ugotowana na wodzie do tego brzoskwinia lub jabłko, jogurt naturalny

b) chleb wiejski z wędliną z indyka plus papryka czerwona

II śniadania

a) koktajl ze szpinaku i mango z dodatkiem kefiru

b) makaron ryżowy z serem twarogowym półtłustym, truskawkami, cynamonem z odrobiną miodu

Obiad

a) łosoś pieczony w piekarniku do tego ziemniaki z wody i mizeria z zielonego ogórka i jogurtu naturalnego 2%

b) pierś z indyka z ryżem białym/jaśminowym i surówka z sałaty, z pomidorem i papryką z dodatku soku z cytryny i łyżeczki oleju rzepakowego oraz koperku suszonego

Podwieczorek

a) kisiel własnej roboty z mąki pszennej i owoców (maliny/mango/truskawki)

b) pieczone warzywa burak i marchew, posypane ulubionymi ziołami i pokropione olejem rzepakowym.

Kolacja

a) chleb niskobiałkowy, do tego wędlina własnej roboty z udźca indyka, sałata i pomidor.

b) chleb żytni jasny, do tego podany na zimno, uprzednio upieczony filet z dorsza/łososia posypany odrobiną soli, dozwolonych ziół np. koperkiem i kilkoma kroplami cytryny i oleju rzepakowego. Do tego ogórek gruntowy.

Piśmiennictwo

  1. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D., Dietoterapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014
  2. H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009.
  3. M. Krasnicka, W. Sulowicz, Rola żywienia w przewlekłej chorobie nerek, „Dietetyka. Oficjalne Czasopismo Polskiego Towarzystwa Dietetyki”, 2018.
  4. Prof. Dr Hab. N. Med. Mirosław Jarosz Praktyczny podręcznik Dietetyki.

Molibden – pierwiastek śladowy. Rola w organizmie, nadmiar i niedobór

Magdalena Konowrocka
-
0
Molibden – pierwiastek śladowy. Rola w organizmie, nadmiar i niedobór

Spis treści

  1. Molibden – rola w organizmie
  2. Spożycie, źródła, wchłanianie molibdenu z diety
  3. Niedobór molibdenu i nadmiar molibdenu

Molibden to rzadko występujący w świecie pierwiastek. Również w organizmie człowieka występuje w ilościach śladowych, ciało ludzkie zawiera zaledwie 9 – 16 mg tego pierwiastka, jednak jest on niezbędny dla prawidłowego jego funkcjonowania. Molibden jest również niezbędny do prawidłowej aktywności roślin i mikroorganizmów. Nazwa molybden pochodzi z greckiego „molybdos”, oznaczającego „podobny do ołowiu”, ponieważ początkowo pomylono go z ołowiem, aby później odkryć, iż jest to jednak nowy pierwiastek.

Molibden – rola w organizmie

Podobnie jak wiele innych pierwiastków śladowych, o roli molibdenu w organizmie decyduje fakt, iż jest on kofaktorem trzech enzymów oksydoredukcyjnych, katalizujących przeniesienie atomu wodoru z substratu na tlen. Są to:

  • oksydaza ksantynowa – katalizuje syntezę kwasu moczowego, w czasie której powstają wolne rodniki tlenowe (nasila się stres oksydacyjny);
  • oksydaza aldehydowa – uczestnicząca w rozpadzie alkoholu i neutralizacji toksyn w wątrobie;
  • oksydaza siarczynowa – uczestnicząca w metabolizmie aminokwasów siarkowych (cysteiny, homocysteiny, metioniny, tauryny).

Czwarty enzym, którego składnikiem jest molibden, odkryto dopiero w XXI wieku. Jest to  mARC, wspołpracujący z cytochromem b5 i reduktazą NADH cytochromu b5, którego rola nie jest jeszcze do końca poznana. Natomiast struktura enzymu oraz fakt jego występowania w dużej ilości w wątrobie i nerkach sugeruje, iż może odgrywać rolę w detoksyfikacji.

Udział molibdenu jako kofaktora molibdoenzymów (enzymów zależnych od molibdenu) wymaga przekształcenia wolnego kofaktora, będącego niestabilnym prekursorem, w molibdopterynę – związek organiczny. Dopiero ta przemiana warunkuje prawidłowy przebieg reakcji enzymatycznej.

Spożycie, źródła, wchłanianie molibdenu z diety

Dane wskazujące na spożycie molibdenu są różne, co wynika z odmienności dietetycznych w poszczególnych krajach oraz różnic w metodologii oznaczania. Badania z USA podają, iż spożycie waha się od 76 μg/ dziennie u kobiet do 109 μg/dziennie u mężczyzn, osiągając nawet poziom 240 μg. W Japonii natomiast szacuje się, iż spożycie tego pierwiastka wynosi 225 μg/dziennie, we Francji 275 μg.

Podobne problemy notuje się w określeniu średniego dziennego zapotrzebowania na molibden. W USA ustalono, iż minimalne zapotrzebowanie na ten pierwiastek wynosi 25 μg/dzień. Uwzględniając fakt 75% biodostępności molibdenu w diecie, średnie szacunkowe spożycie powinno kształtować się na poziomie 34 μg/dzień, a RDA – zalecane dziennie spożycie 45 μg/dziennie.

Molibden jest powszechnie dostępny w diecie, w produktach roślinnych jego zawartość zależy od dostępności w glebie, a w produktach zwierzęcych – od zawartości w paszy.

Jednym z najbogatszych źródeł molibdenu jest fasola, a wśród nich odmiana Lima. Jednak można go znaleźć w znacznych ilościach również w fasoli czerwonej, zielonej, fasoli pinto i w groszku. Szacuje się, iż rośliny strączkowe zawierają od 2 do 87 μg (fasola Lima) w 100 g produktu. Pozostałe dwie grupy produktów bogate w molibden to produkty zbożowe i orzechy.

Ze względu na obecność produktów zbożowych (w tym pszenica, owies, ryż) w diecie są one źródłem 20% spożywanego molibdenu, natomiast mleko i jego przetwory – pomimo niższej zawartości w 100 g produktu – stanowią 27-40% spożycia tego pierwiastka dziennie.

źródła molibdenu w diecie

Znaczne ilości molibdenu zawierają także niektóre warzywa o ciemnych liściach i niektóre warzywa kapustne.

Molibden wchłania się przez układ oddechowy i drogą pokarmową. Biodostępność tego pierwiastka w diecie wynosi – wg różnych danych – od 50 do 90%. Wyjątkiem jest biodostępność molibdenu dodanego do czarnej herbaty, gdzie – prawdopodobnie ze względu na wysoką zawartość polifenoli – spada ona do zaledwie 15%.

Wydaje się, iż w przypadku molibdenu jego wchłanianie nie zmniejsza się wraz z dostarczoną dawką. Są badania wskazujące, iż jego biodostępność była podobna w dawce 22 μg/dziennie, jak i 1490 μg/dziennie. Zmniejszone wchłanianie zaobserwowano przy dawkach rzędu 5 mg.

W organizmie człowieka molibden gromadzi się głównie w wątrobie, nerkach i nadnerczach. Wydala się głównie z moczem.

Niedobór molibdenu i nadmiar molibdenu

Zarówno niedobór, jak i nadmiar molibdenu, obserwowane są bardzo rzadko. Wyjaśnieniem tego zjawiska jest wysoka zdolność organizmu do przystosowania się do różnych poziomów molibdenu.

Nie obserwuje się niedoborów molibdenu spowodowanych niedoborami w diecie, dlatego suplementacja tego pierwiastka nie jest rekomendowana. Opisano jeden przypadek niedoboru molibdenu spowodowany niedostateczną jego podażą u pacjenta stosującego długotrwałe żywienie pozajelitowe, z powodu choroby Leśniowskiego-Crohna. Pacjent skarżył się na nudności, problemy ze wzrokiem, miał przyspieszony oddech i tętno. W badaniach stwierdzono wysoki poziom metioniny i niski poziom kwasu moczowego. Po dodaniu 300 μg/dziennie molibdenu do żywienia pozajelitowego objawy ustąpiły.

Ponadto niedobory molibdenu mogą pojawiać się w przypadku zaburzeń genetycznych – występujących bardzo rzadko –  związanych z niedoborem oksydazy siarczynowej.

Toksyczność molibdenu dla człowieka wiąże się ze spożywaniem bardzo wysokich dawek. Zawartość 10-15 mg molibdenu dziennie w diecie wiąże się z wystąpieniem objawów przypominających dnę moczanową, a w badaniach krwi – ze zwiększonym stężeniem kwasu moczowego i molibdenu. Doniesienia pochodzą z Armenii, gdzie – ze  względu na bardzo wysoką zawartość tego pierwiastka w glebie – pacjenci poddawani są przewlekłemu działaniu molibdenu.

W literaturze opisano jednak również ostre zatrucie molibdenem, spowodowane przyjmowaniem dawek 300 – 800 μg/dziennie przez 18 dni. Pacjent skarżył się na drgawki i halucynacje.

W roku 2008 opisano związek pomiędzy niepłodnością męską a zbyt wysokim poziomem molibdenu, gdzie u zdrowych ochotników notowano poziom wolnego testosteronu odwrotnie proporcjonalny do zawartości molibdenu we krwi.

badanie molibdenu we krwi baner

Ponieważ molibden wchłania się również przez układ oddechowy, narażenie na jego toksyczne działanie może być związane z wysoką zawartością tego pierwiastka w powietrzu. Dzieje się tak w przypadku osób narażonych na taką ekspozycję ze względu na wykonywaną pracę.

Piśmiennictwo

  1. https://www.ciop.pl/  Baza niebezpiecznych substancji chemicznych: MOLIBDEN
  2. Novotny JA, Peterson CA. Molybdenum. Adv Nutr. 2018 May 1;9(3):272-273. doi: 10.1093/advances/nmx001. PMID: 29767695; PMCID: PMC5952949.
  3. Novotny JA. Molybdenum nutriture in humans. J Evid Compl Alt Med 2011;163:164–8

Alergia na jajko i orzechy, czyli dieta eliminacyjna w praktyce

Karolina Chęś
-
0
Alergia na jajko i orzechy, czyli dieta eliminacyjna w praktyce

Spis treści

  1. Lista najważniejszych alergenów pokarmowych
  2. Alergia na jajko
  3. Alergia na orzechy

Dieta eliminacyjna polega na wyłączeniu z jadłospisu problematycznych produktów przy równoczesnym  zastosowaniu składników o zbliżonych właściwościach odżywczych.

Ponieważ alergie pokarmowe są dość powszechne to według rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) konsument musi zostać poinformowany o obecności substancji lub produktów powodujących alergie w żywności.

Lista najważniejszych alergenów pokarmowych

  1. Zboża zawierające gluten – pszenica, żyto, jęczmień, owies, kamut,
  2. Skorupiaki i produkty pochodne
  3. Jaja i produkty pochodne
  4. Ryby i produkty pochodne
  5. Orzeszki ziemne
  6. Soja
  7. Mleko i produkty pochodne
  8. Orzechy
  9. Seler i produkty pochodne
  10. Gorczyca i produkty pochodne
  11. Nasiona sezamu i produkty pochodne
  12. Dwutlenek siarki i siarczyny
  13. Łubin i produkty pochodne
  14. Mięczaki i produkty pochodne

Eliminacje w diecie powinny być wprowadzane na podstawie wyników badań w zestawieniu z objawami. Gdyż niezasadne restrykcje mogą prowadzić do niedoborów jakościowych, zahamowania wzrostu, niedożywienia.Najczęściej występującą alergią pokarmową jest reakcja na białka mleka krowiego, o której pisaliśmy TUTAJ.

Alergia na jajko

Kolejnym produktem z listy najbardziej alergizujących składników pożywienia jest jajko

Warto pamiętać, że pacjent reaguje na jajka kurze, a także jaja gęsie, indycze, kacze, przepiórcze, żółtko jaj, białko jaj, jaja w płynie, jaja w proszku, ubite białko jaj, jaja mrożone, substancje oraz produkty spożywcze z przedrostkiem „ovo” (= jajo) w nazwie: ovomucin, lecytynę z jaj kurzych gołębich i strusich, lizozym z jaj (np. w serze)

Należy zwrócić również uwagę na produkty, które mogą zawierać jaja:

biszkopty / sucharki, glazura cukrowa, tort Pavlova, likier jajeczny i inne rodzaje likieru, makaron jajeczny, bezy, torty z kremem, ciasta, lody, wypieki, desery, wafelki, krakersy, pianka i polewy do kaw smakowych, sosy (np. sos holenderski, sos berneński), budyń, wędliny, pasztety, pierogi, majonez, spoiwo w mięsie mielonym, panierki.

Uczulającymi frakcjami białka jaja są np. owomukoid, owotransferyna, owoalbumina,  lizozym. W żółtku problematyczne są liwetyna, foswityna i lipoproteiny, apowitelina, Niektóre z tych składników odporne są na denaturację, dlatego nawet po obróbce termicznej jajko będzie działało alergizująco.

Najczęstsze alergeny jajka

panel alergenów pokarmowych jajo kurze baner

Jajo kurze jest jednym z najdoskonalszych natural­nych produktów spożywczych:

  • zawiera wzorcowe białko,
  • witaminy (A, B2, B6, B12, D, E, K),
  • skład­ników mineralnych (żelazo, potas, fosfor, wapń),
  • lipidy (np. fosfolipidy), nienasycone kwasy tłuszczowe n-3 i n-6 o działaniu przeciwzapalny oraz wspierającym rozwój układu nerwowego,
  • jest źródłem cennej choliny, kwasów DHA oraz luteiny, zeaksantyny. Ważne dla rozwoju mózgu i zdrowia narządu wzroku.

Czym zastąpić jajka w diecie?

Zawarte w jajach substancje odżywcze są trudne do zastąpienia, dlatego w diecie bez jajek należy uwzględnić następujące produkty:

  • dobrej jakości białko – mięso, ryby, nasiona roślin strączkowych;
  • cholinę znajdziemy w podrobach, rybach i nasionach roślin strączkowych;
  • żelazo – jagnięcina, cielęcina, wołowina, komosa ryżowa, buraki, natka pietruszki, suszone morele, brukselka, brokuły, jarmuż, pokrzywa (sok, napar), owoce głożyny pospolitej;

Należy pamiętać, że niezbędna we wchłanianiu żelaza jest obecność witaminy C – papryka, kalarepa, owoce, kiszonki. Wapń z kolei blokuje wchłanianie żelaza, więc nie komponujemy produktów bogatych w żelazo z produktami z wapniem.

  • dobre źródła tłuszczów nienasyconych – oliwa z oliwek, olej rzepakowy zimnotłoczony, ryby, orzechy, pestki oraz cenne w luteinę i zeaksantynę awokado.

Jaja pełnią bardzo istotne funkcje technologiczne, które są niezbędne w przygotowywaniu potraw. Mają właściwości spulchniające, zagęszczające i emulgujące.

Aby zastąpić jedno jajko i uzyskać funkcję zagęszczającą można użyć:

  • 2-3 łyżki ciepłej wody plus 1łyżkę zmielonego siemienia lnianego lub nasion chia,
  • 2-3 łyżki gorącej wody plus łyżkę zmielonych płatków owsianych,
  • 2-3 łyżki zimnej wody plus 1łyżkę mąki ziemniaczanej lub kukurydzianej,
  • ½ banana,
  • 1 awokado,
  • 3-4 łyżki masła orzechowego,
  • 2-3 łyżki aquafaby,
  • ¼ szklanki puree/musu z jabłek, marchewki lub dyni.

Aby zastąpić jedno jajko i uzyskać funkcję spulchniającą można użyć:

  • ¼ szklankę wody gazowanej,
  • ½ łyżeczki sody oczyszczonej plus  łyżka octu jabłkowego,
  • 1 łyżeczka proszku do pieczenia plus łyżka oleju,
  • 1 łyżeczka drożdży suchych plus 4 łyżki ciepłej wody.

Aby uzyskać smak jajka w potrawach, można dodać szczyptę soli Kala Namak.

Alergia na orzechy

Odnotowujemy również alergie pokarmowe na orzechy arachidowe (nasiona roślin strączkowych).

W przypadku tej alergii pokarmowej należy unikać orzechów arachidowych  ale również oleju arachidowego i masła z arachidowych oraz produktów takich jak: wegetariańskie zamienniki mięsa, sosy (np. sos satay), dressingi, pesto, potrawy regionalne (np. afrykańskie, azjatyckie, meksykańskie), mieszanki orzechów, bakalie.

W orzechach ziemnych występują białka o potencjale alergen­nym, m.in. albuminy – Ara h 2, Ara h 6, globuliny – Ara h 1, Ara h 3, oleozyny – Ara h 15, które nie rozpadają się podczas obróbki cieplnej i  są odporne na działanie enzymów trawiennych. Przy alergiach pokarmowych na te białka należy unikać orzechów ziemnych nawet w śladowych ilościach.

Warto jednak wiedzieć, że w naszej strefie klimatycznej bardzo często obserwujemy uczulenie na orzechy ziemne w wyniku reakcji krzyżowej. Prawdziwą przyczyną nie są orzechy ziemne, a uczulenie na pyłek brzozy. Za alergię pokarmową tego typu odpowiada Bet v 1, główny alergen brzozy, a w wyniku podobieństwa Ara h8 – alergenu orzeszka ziemnego do bet v1 możemy obserwować lekkie objawy typu pieczenie, swędzenie ust, języka. Nie są te reakcje zagrażające życiu, nie musimy obawiać się śladowych ilości tego alergenu. Nie ma konieczności eliminacji orzecha ziemnego z diety.

panel alergenów pokarmowych orzech ziemny baner

Osobną grupę alergenów stanowią orzechy, czyli: migdały, orzechy włoskie, orzechy nerkowca, orzechy laskowe, orzechy pistacjowe, orzechy pekan, orzechy brazylijskie, orzechy makadamia.

Należy pamiętać, że są produkty, które zawierają lub mogą zawierać orzechy:

masła orzechowe, marcepan, nugat, torty z kremem, ciasta, wypieki, desery, makaroniki, pesto oraz pozostałe sosy,  czekolada, bakalie, gotowe przekąski, musli, sosy do sałatek, dressingi do sałatek, dania wegetariańskie, produkty o smaku kawowym, chleb z orzechami, mortadela (z orzechami pistacjowymi), krem orzechowo-nugatowy do smarowania pieczywa.

Orzechy są dobrym źródłem:

  • białka roślinnego – nerkowce oraz pistacje mają białko o pełnym składzie aminokwasów egzogennych, czyli takich, które muszą zostać dostarczone człowiekowi z zewnątrz;
  • tłuszczu (40-65%), który wpływa na ich wysoką wartość energetyczną. Zawartość tłuszczu oraz profil kwasów tłuszczowych w orzechach są zmienne i zależą od odmiany – najwięcej tłuszczu mają orzechy pekan a najmniej nerkowce;
  • polifenoli;
  • witaminy E;
  • witamin z grupy B;
  • wapnia – migdały, orzechy brazylijskie;
  • żelaza – orzechy nerkowca;
  • magnezu – brazylijskie i nerkowca;
  • selenu – brazylijskie;
  • miedzi – nerkowca, brazylijskie.

Czym zastąpić orzechy w diecie?

Przy eliminacji orzechów warto wprowadzić do diety następujące produkty:

  • sezam – zawiera białko, błonnik, lecytynę, bogactwo wapnia – pasta tahini to doskonały wybór, cenny jest również olej sezamowy (ważne, aby sprawdzić, czy nie ma alergi na sezam);
  • pestki dyni – źródło witaminy E, witamin z gr. B, betakarotenu i cynku;
  • pestki słonecznika – bogate w białko, błonnik i witaminę E i fitosterole;
  • siemię lniane;
  • kokos;
  • prażone płatki owsiane jako posypka;
  • oliwę z oliwek.

Prawidłowo stosowa­na dieta eliminacyjna może przynieść wiele pozytywów: poprawę stanu kli­nicznego, możliwość uniknięcia reak­cji anafilaktycznych.

Z kolei, gdy prowadzo­na jest w sposób niekontrolowany, może spowodować m.in. zaburzenia wzra­stania, niedoborowość, niedożywienie.

Dopasowana dietoterapia zawsze jest wsparciem procesu leczenia.

Podstawa to mieć pewność co do zasadności wprowadzonych ograniczeń produktowych oraz mieć świadomość alternatyw, z których należy korzystać, aby zapewnić odpowiedni poziom makroskładników, mikroskładników oraz witamin.

Prawidłowy poziom kwasów omega-3 a prawidłowy lipidogram

Magdalena Obrzut
-
0
Prawidłowy poziom kwasów omega-3 a prawidłowy lipidogram

Spis treści

  1. Co nieco o kwasach tłuszczowych omega 3 – właściwości, źródła i zapotrzebowanie
  2. Dlaczego kwasy tłuszczowe omega-3 są tak ważne?
  3. Cholesterol w pigułce
  4. Dla pacjenta – jak przygotować się do badania poziomu cholesterolu?
  5. Poziom cholesterolu, a kwasy omega-3

Co nieco o kwasach tłuszczowych omega-3 – właściwości, źródła i zapotrzebowanie

Jak wiemy, tłuszcze stanowią najbardziej skoncentrowane źródło energii w pożywieniu człowieka. Stanowią one źródło kwasów tłuszczowych, które w zależności od liczby wiązań podwójnych dzielą się na kwasy tłuszczowe nasycone, jednonienasycone i wielonienasycone (PUFA).

Polienowe kwasy tłuszczowe z kolei dzielą się na dwie grupy – omega-3 i omega-6. Jednak w ciągu ostatniej dekady to właśnie kwasy tłuszczowe omega-3 – głównie kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA) – zyskują w badaniach właściwości biologicznych w promocji zdrowia i zwalczaniu wielu chorób.

Tkanki organizmu człowieka, ze względu na brak układów enzymatycznych zdolnych do utworzenia w łańcuchu kwasów tłuszczowych wiązania podwójnego w położeniu dalszym niż C-9, nie syntetyzują kwasów omega-3 i omega-6. Z tego względu, aby pokryć wymagane zapotrzebowanie, muszą być dostarczone wraz z pożywieniem lub też poprzez odpowiednią suplementację. Głównym źródłem kwasów omega-3 są organizmy wodne i pochodzą głównie z wątroby chudych białych ryb, takich jak dorsz i halibut, korpusów ryb tłustych – np. makreli, łosoś, oraz tłuszczu ssaków morskich, takich jak foki i wieloryby. Według American Heart Association i The American Dietetic of Canada dzienne spożycie EPA i DHA powinno wynosić 0,5 – 1,0 g.

Dlaczego kwasy tłuszczowe omega-3 są tak ważne?

Otóż niosą ze sobą szereg korzyści dla naszego zdrowia. Odgrywają główną rolę w zmianie profili lipidów we krwi i składu lipidów błonowych, wpływają na biosyntezę eikozanoidów, kaskady sygnalizacji komórkowej i ekspresję genów. Ponadto są skuteczne w zwalczaniu chorób, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory, depresja i wiele innych.

Badanie kwasów omega-3 banerek

Cholesterol w pigułce

Cholesterol… „dobry” czy „zły”,  a może taki i taki?

Lipoproteiny HDL – high density lipoproteins – są potocznie nazywane cholesterolem dobrym. Odpowiadają one za transport cholesterolu z tkanek obwodowych do wątroby, gdzie cholesterol jest katabolizowany, dlatego lipoproteiny HDL zapobiegają powstawaniu zmian miażdżycowych w naczyniach poprzez usuwanie cholesterolu z krwi.

Natomiast głównym „zagrożeniem” jest tak zwany cholesterol LDL. Jego rola opiera się na transporcie cholesterolu z wątroby do innych tkanek, przez co jego zwiększone stężenie usposabia do występowania zmian miażdżycowych. Zmiany miażdżycowe mogą prowadzić do wystąpienia wielu poważnych schorzeń układu krążenia, a bagatelizowane lub nieleczone skutkować nawet śmiercią.

Dla pacjenta – jak przygotować się do badania poziomu cholesterolu?

Jakie badanie wykonujemy? Profil lipidowy, zwany lipidogramem, który obejmuje stężenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz lipoprotein LDL i HDL.

Badanie lipidogram extra (6 badań) banerek

Bardzo ciekawą zmianą ostatni lat są zalecenie panelu ekspertów Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego (EAS) i Europejskiej Federacji Chemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej (EFLM) opublikowane w 2016 roku. Otóż okazuje się, że próbki krwi pobierane w celu oznaczeniu poziomu cholesterolu nie muszą być pobierane na czczo.

Dlaczego? Badania pokazują, że średnie stężenie cholesterolu całkowitego, HDL, LDL i nie-HDL zmienia się nieistotnie, a nawet nie zmienia się w ogóle, niezależnie od czasu, jaki upłynął od spożycia ostatniego posiłku.

Różnice obserwowano jedynie w przypadku trójglicerydów, stąd też jeśli wybieramy się oznaczyć ich poziom, a wynik w próbce pobranej nie na czczo jest wyższy niż 440 mg/dl (powyżej 5 mmol/l), należy powtórzyć oznaczenia na czczo.

Poziom cholesterolu, a kwasy omega-3

Kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA i DHA) są niezbędnymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi, których suplementacja przyczynia się do obniżania stężenia triglicerydów u pacjentów z ciężką hipertriglicerydemią.

Badania naukowe wykazały, że EPA i DHA działają hipolipemizująco. Ponadto obniżają stężenie triglicerydów w osoczu, a także hamują ich ponowną syntezę w ścianie jelit i wątrobie. Zmniejszenie stężenia triglicerydów w osoczu krwi może następować na skutek zmniejszenia dostępności wolnych kwasów tłuszczowych, które jak wiemy, są substratem do ich syntezy. Kwasy omega-3 pomagają ponadto obniżyć stężenie lipoprotein LDL, natomiast podnieść stężenie lipoprotein HDL, które odpowiadają za wychwytywanie nadmiaru cholesterolu z krwi i przekazują go do wątroby w celu wydalenia. Dzięki temu, że posiadają również właściwości przeciwzapalne i poprawiają funkcje naczyń krwionośnych, pomagają w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowaniu układu sercowo-naczyniowego.

Niewielkie modyfikacje nawyków żywieniowych, właściwie zbilansowana dieta, odpowiednio dobrana suplementacja a także regularne badania laboratoryjne są zatem niepodważalnym kluczem do skutecznej profilaktyki chorób układu krążeniowo-naczyniowego.

Piśmiennictwo

  1. Marciniak-Łukasiak K. Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość., 2011, 6(79), 24-35.
  2. Dutkowska A., Rachoń D. Rola kwasów tłuszczowych n-3 oraz n-6 w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego. Choroby Serca i Naczyń 2015, tom 12, nr 3, 154-159.
  3. Mazurek M., Czerewaty M., Banach B., Pawlik A. Kwasy omega-3 w terapii hipertriglicerydemii w monoterapii lub w skojarzeniu ze statynami. Farmacja Współczesna 2017; 10: 255-259.
  4. Użarowska M., Surman M., Janik M. Dwie twarze cholesterolu: znaczenie fizjologiczne i udział w patogenezie wybranych schorzeń. Kosmos – problemy nauk biologicznych 2018; tom 67, nr 2, 375-390.
  5. Fereidoon Shahidi and Priyatharini Ambigaipalan. Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids and Their Health Benefits. Annual Review of Food Science and Technology 2018 9:1, 345-381.
  6. Sherratt SCR, Libby P, Budoff MJ, Bhatt DL, Mason RP. Role of Omega-3 Fatty Acids in Cardiovascular Disease: the Debate Continues. Curr Atheroscler Rep. 2023; 25(1): 1-17.
  7. Pizzini A, Lunger L, Demetz E, et al. The Role of Omega-3 Fatty Acids in Reverse Cholesterol Transport: A Review. Nutrients. 2017; 9(10): 1099.
  8. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=2449 (skorzystano dnia 29.09.2023)

Kiła (syfilis) – problem wciąż aktualny

Elwira Zawidzka
-
0
Kiła (syfilis) – problem wciąż aktualny

Spis treści

  1. Historia kiły (syfilisu)
  2. Kiła (syfilis) – stan aktualny w Polsce
  3. Kiła (syfilis) – czynniki ryzyka
  4. Treponema pallidum – czynnik etiologiczny kiły (syfilisu)
  5. Kiła (syfilis) – drogi zakażenia
  6. Przebieg choroby
  7. Diagnostyka laboratoryjna kiły (syfilisu)
  8. Kiła (syfilis) u kobiet ciężarnych
  9. Leczenie kiły (syfilisu)
  10. Profilaktyka kiły (syfilisu)

Kiła (syfilis) jest najczęściej występującą w Polsce chorobą przenoszoną drogą płciową. Pomimo, że choroba znana jest od końca XV wieku oraz istnieją testy diagnostyczne do jej wykrywania i skuteczne leki, kiła nadal jest poważnym problemem dla zdrowia publicznego. Ostatnie lata wskazują na gwałtowny wzrost przypadków kiły w Polsce, co roku pojawiają się również przypadki kiły wrodzonej.

Historia kiły (syfilisu)

Historia kiły sięga czasów wypraw Krzysztofa Kolumba do Nowego Świata. Pierwszą epidemię w Europie odnotowano w Neapolu po powrocie Kolumba w 1495 r. Z historycznych zapisów wynika, że w tym samym roku kiła pojawiła się także w Polsce, w Krakowie. Współczesna nazwa choroby „syfilis” po raz pierwszy zaistniała w medycznym tekście w XVI wieku. Wcześniej kiłę określano, w zależności od  kraju, jako francę, chorobę kastylijską, niemiecką, polską, turecką, angielską, czy dworską.

Kiła (syfilis) – stan aktualny w Polsce

Rzeczywista skala zachorowań na kiłę jest trudna do oceny. Obecna wiedza na temat przypadków kiły w Polsce opiera się na danych prezentowanych w meldunkach  epidemiologicznych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH. Obecnie obserwujemy gwałtowny wzrost zachorowań. W 2023 r. liczba przypadków kiły do 30 września była wyższa niż w ciągu całego 2022 r. Porównując okresy od stycznia do września, zapadalność na kiłę w 2023 r. była dwukrotnie wyższa w porównaniu do 2022 r. Niestety, ciągle obserwujemy w Polsce przypadki kiły wrodzonej.

zachorowalność na kiłę w Polsce 2015-2023 tabelka
Źródło: NIZP PZH

Kiła (syfilis) – czynniki ryzyka

Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania na kiłę:

  • uprawianie seksu bez zabezpieczenia (prezerwatywy),
  • duża liczba partnerów/partnerek seksualnych,
  • przebycie lub aktualne zakażenie innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową,
  • zakażenie HIV,
  • seks między mężczyznami – MSM (ang. men having sex with men),
  • niedostatki w opiece prenatalnej (nieleczone zakażone kiłą ciężarne),
  • brak wiedzy o chorobach przenoszonych drogą płciową i drogach zakażenia,
  • uzależnienie od substancji psychoaktywnych,
  • płeć – mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety.

Treponema pallidum – czynnik etiologiczny kiły (syfilisu)

Za wystąpienie kiły odpowiedzialne są bakterie z gatunku Treponema pallidum (krętek blady) należące do grupy bakterii spiralnych. Drobnoustroje nie są zdolne do przeżycia poza organizmem, a ich jedynym naturalnym gospodarzem jest człowiek. Cechą charakterystyczną krętka bladego jest zdolność specyficznego poruszania się i przylegania do wielu rodzajów komórek i białek zewnątrzkomórkowych.

Kiła (syfilis) – drogi zakażenia

Do zakażenia kiłą dochodzi głównie poprzez kontakt płciowy, inne możliwości zakażenia są znacznie rzadsze.

Drogi zakażenia:

  • poprzez błony śluzowe w trakcie kontaktu seksualnego (również pocałunki),
  • od matki w trakcie ciąży/porodu,
  • poprzez uszkodzoną skórę,
  • poprzez krew.

Przebieg choroby

Okres wylęgania choroby wynosi 10-40 dni, średnio 21 dni. Zakaźność jest największa we wczesnym okresie kiły, następnie wygasa.

Choroba przebiega w 3-ch etapach – dwa pierwsze okresy dotyczą kiły wczesnej, trzeci okres związany jest z kiłą późną.

Kiła wczesna

Obejmuje okres do 1 roku od zakażenia. Pierwszym objawem jest zmiana pierwotna – grudka przechodząca we wrzut. Po upływie 9 tygodni zaczynają dominować nieswoiste objawy ogólne i zmiany skórne. Od ok. 16 tygodnia do 1 roku objawy mogą zanikać i pojawiać się ponownie (kiła nawrotowa).

Objawy kiły wczesnej:

  • niebolesny wrzód w miejscu wniknięcia krętków (wargi sromowe, szyjka macicy, członek, odbyt, jama ustna, palce dłoni)
  • powiększenie węzłów chłonnych
  • osutka kiłowa – plamy, grudki, krosty (skóra, błony śluzowe)
  • bielactwo kiłowe – drobne białe plamy na szyi i karku
  • łysienie kiłowe – w okolicy skroniowej i potylicznej
  • objawy ogólne – gorączka, ból mięśni, gardła, utrata apetytu, spadek masy ciała, złe samopoczucie

Kiła późna

Dotyczy okresu powyżej 1 roku od zakażenia. Przez wiele lat choroba może przebiegać bezobjawowo. Objawy kliniczne (kiła sercowo-naczyniowa, kilaki) mogą ujawnić się nawet po 15 latach okresu utajonego.

W kile wczesnej i późnej może dojść do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, występującego zazwyczaj w ciągu 6 miesięcy od zakażenia.

Diagnostyka laboratoryjna kiły (syfilisu)

Podstawą diagnostyki kiły są badania serologiczne wykonywane z krwi pacjenta.

Diagnostyka serologiczna w kierunku kiły

Badania przesiewowe – nieswoiste odczyny kardiolipinowe:

  • VDRL (ang.Veneral Diseases Research Laboratory),
  • USR (ang. unheated serum reagin test),
  • RPR (ang. rapid plasma reagin).

Testy nieswoiste stają się dodatnie od 5-6 tyg. od zakażenia. Po leczeniu dochodzi do ich negatywizacji. Dodatnie i wątpliwe wyniki odczynów „niekrętkowych” wymagają weryfikacji odczynami krętkowymi, ponieważ istnieje ryzyko uzyskania wyników fałszywie dodatnich, czego przyczyną mogą być: ciąża, odwodnienie, gruźlica, płonica, zawał serca.

Kiła test VDRL baner

Badania weryfikujące – swoiste odczyny krętkowe:

  • FTA, FTA-ABS,
  • TPHA (najczulszy),
  • EIA.

Testy swoiste są dodatnie od 2-4 tyg. od zakażenia. Wynik dodatni jest jednoznaczny z rozpoznaniem choroby i koniecznością wdrożenia leczenia pacjenta i jego/jej partnerów seksualnych.

kiła test TPHA baner

Inne badania laboratoryjne w kierunku kiły (syfilisu)

Badanie mikroskopowe preparatu w ciemnym polu widzenia z materiału pobranego z owrzodzenia oraz test molekularny (PCR) w celu stwierdzenia obecności DNA w próbce pacjenta są pewnym potwierdzeniem obecności krętków bladych, ale ze względu na ich ograniczenia (specjalny sprzęt, ograniczenie do wybranych materiałów, brak standaryzacji dla PCR) nie są rutynowo wykonywane.

Kiła (syfilis) u kobiet ciężarnych

Ciąża nie wpływa na zmianę przebiegu klinicznego kiły. Zakażenie w trakcie ciąży może prowadzić do poronienia, porodu przedwczesnego, obumarcia wewnątrzmacicznego lub zakażenia wrodzonego, którego następstwem mogą być poważne problemy zdrowotne dziecka ze zgonem włącznie.

Opieka prenatalna w Polsce obejmuje konieczność wykonania testu przesiewowego w kierunku kiły u każdej kobiety ciężarnej. Dodatni wynik testu przesiewowego musi być potwierdzony testem weryfikującym. W przypadku zdiagnozowania kiły u ciężarnej należy natychmiast podjąć leczenie i wykonać test w kierunku HIV. Terapii podlega również partner kobiety.

Leczenie kiły (syfilisu)

Kiła należy do chorób uleczalnych. W przypadku niepokojących objawów lub dodatnich wyników badań przesiewowych należy jak najwcześniej skontaktować się z lekarzem. Wyleczenie i całkowity powrót do zdrowia jest możliwy dzięki szybkiemu rozpoznaniu choroby i włączeniu terapii antybiotykami.

Skuteczność leczenia powinna być kontrolowana klinicznie i serologicznie z zastosowaniem niekrętkowego odczynu kardiolipinowego (VDRL ilościowo).

O prawidłowej odpowiedzi na leczenie świadczy ustąpienie objawów i co najmniej 4-krotne obniżenie miana odczynu kardiolipinowego w porównaniu z wartościami sprzed leczenia.

Profilaktyka kiły (syfilisu)

  • Stosowanie zabezpieczeń barierowych w trakcie uprawiania seksu (prezerwatywy)
  • Stały partner
  • Wykonywanie badań przesiewowych w ciąży
  • Wykonywanie badań laboratoryjnych przy podejrzeniu choroby (objawy kliniczne,  uwarunkowania epidemiologiczne)
  • Unikanie przygodnych stosunków seksualnych

Piśmiennictwo

  1. Ewa Wojdała – „Kiła” wyd. I; Czelej 2018
  2. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller –  Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
  3. Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2022 roku; Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH
  4. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.3.4.1.1.1. 
  5. Janusz Kubicki „Historia kiły” Puls Uczelni 2013, 7, 3: 37-39;

Zaparcie czynnościowe – problem współczesnych czasów

Agata Strukow
-
0
Zaparcie czynnościowe – problem współczesnych czasów

Artykuł został zaktualizowany 10.02.2025 r.

Spis treści

  1. Czym jest zaparcie?
  2. Skala bristolska – narzędzie pomocne w ocenie prawidłowości wypróżnień
  3. Zaparcie – jak sobie radzić? Dlaczego należy unikać leków przeczyszczających o działaniu drażniącym?
  4. Profilaktyka zaparć czynnościowych
  5. Inne przyczyny zaparć

Czym jest zaparcie?

Zaparcie jest objawem, który jest najczęściej rozumiany jako rzadkie oddawanie stolca. Może również łączyć się ze zwiększoną potrzebą parcia na stolec, poczuciem niepełnego wypróżnienia, zmniejszoną objętością lub masą stolca, problemem w zapoczątkowaniu defekacji (oddawaniu stolca).

Częstotliwość defekacji jest przedmiotem nieporozumień. Wiele osób sądzi, iż wypróżnienie musi występować co najmniej raz dziennie, dlatego nadużywają środków przeczyszczających. Tymczasem dla większości ludzi normą jest oddawanie stolca od trzech razy w ciągu dnia do trzech razy na tydzień. Tym samym zaparcie możemy rozpoznać, jeśli częstość wypróżnień jest rzadsza niż trzy razy w tygodniu, czyli ≤2 na tydzień.  Zaparcie ciężkie występuje, gdy liczba wypróżnień wynosi ≤2 miesięcznie.

Przyczyną zaparcia może być choroba organiczna lub zaburzenia czynnościowe. Zaparcie czynnościowe, czyli stan, w którym u pacjenta mającego problemy z wypróżnieniem nie stwierdza się żadnej choroby organicznej, jest najczęstszym źródłem problemu – 90% zaparć wywołana jest przyczynami czynnościowymi.

Przyczyny zaparć czynnościowych:

  • dieta – najważniejszym czynnikiem odpowiadającym za prawidłowe wypróżnianie jest dieta z odpowiednią ilością błonnika i płynów. Przeciętny Polak zjada 12-15 g błonnika dziennie, tymczasem wartości zalecane dla prawidłowej funkcji jelit to 25-30 g dziennie i 1,5-2 l płynów dziennie;
  • brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia sprzyja powstawaniu zaparć, regularne ćwiczenia również warunkują prawidłowe funkcje jelit;
  • stres, zmiana rytmu dobowego, hamowanie potrzeby wypróżnienia.

Zbyt małe spożycie błonnika i brak aktywności fizycznej przyczyniają się do zwolnienia motoryki jelit i wydłużenia pasażu jelitowego. Są to bardzo dobre warunki do zwiększenia ilości wchłanianej zwrotnie wody i tworzenia twardych, trudnych do wydalenia mas kałowych. W warunkach fizjologicznych rozciąganie ścian jelit i odbytnicy przez masy kałowe jest czynnikiem wywołującym parcie. Jeśli pacjent wstrzymuje odruch wypróżnienia (np. w podróży), następuje zmniejszenie wrażliwości na ten bodziec i wypróżnienie jest jeszcze trudniejsze. Wstrzymywanie defekacji przez dłuższy czas utrwala taki nieprawidłowy wzorzec.

Na zaparcia czynnościowe częściej cierpią kobiety i osoby po 65 r.ż., chociaż z powodu siedzącego trybu życia oraz nieprawidłowej diety, jest to objaw bardzo powszechny i występuje w każdym wieku.

pakiet zdrowe jelita baner

Skala bristolska – narzędzie pomocne w ocenie prawidłowości wypróżnień 

Wygląd i konsystencja kału jest ważną wskazówką diagnostyczną. Dlatego w roku 1997 została stworzona tzw. bristolska skala uformowania stolca, będąca naukową klasyfikacją ułatwiającą ocenę prawidłowości wypróżnień, czasu pasażu przez przewód pokarmowy, a w efekcie diagnostykę zaburzeń czynnościowych. Skala jest używana przez lekarzy, ale – dzięki użyciu dostępnego języka – jest pomocna również w kontakcie z pacjentami.

Bristolska skala uformowania stolca

Zaparcie

Typ I – stolec w formie trudnych do wydalenia grudek

Typ II – stolec o kształcie wydłużonym, grudkowaty

Prawidłowy stolec

Typ III – stolec wydłużony, o popękanej powierzchni

Typ IV – stolec wydłużony, powierzchnia gładka, konsystencja miękka

Prawidłowy stolec/biegunka

Typ V – miękkie, łatwo wydalane, oddzielone od siebie fragmenty stolca o gładkich krawędziach

Biegunka

Typ VI – stolec papkowaty, oddzielone od siebie fragmenty stolca o postrzępionych krawędziach

Typ VII – stolec o konsystencji wodnistej, bez elementów stałych

Zaparcie – jak sobie radzić? Dlaczego należy unikać leków przeczyszczających o działaniu drażniącym?

W przypadku wystąpienia zaparcia zazwyczaj pierwszą myślą pacjenta, a często również lekarza, jest zażycie leków przeczyszczających. Również farmaceuta w aptece takie leki często poleca jako działanie pierwszego rzutu. Nie jest to jednak postępowanie optymalne, może być szkodliwe dla pacjenta. Szeroko stosowane środki – kora kruszyny, korzeń lukrecji, korzeń rzewienia, aloes, olej rycynowy, bisakodyl, czopki glicerynowe – często postrzegane jako nieszkodliwe środki ziołowe, mają działanie drażniące, zwiększają wydalanie wody i elektrolitów z organizmu i wzmagają perystaltykę jelit. Ich długotrwałe stosowanie prowadzi do atonii jelit, czyli zjawiska polegającego na utracie zdolności mięśniówki gładkiej przewodu pokarmowego do prawidłowego skurczu. Efektem takiego działania może być niedrożność jelit.

Lekiem pierwszego wyboru w przypadku zaparć powinien być glikol polietylenowy (PEG), lek z grupy makrogoli. Są to polimery tlenku etylenu, które wiążą wodę i nie wchłaniają się w przewodzie pokarmowym. Mechanizm działania makrogoli związany jest z ich aktywnością osmotyczną. Powodują napływ wody do jelita, a w efekcie upłynnienie lub rozluźnienie mas kałowych. Glikol polietylenowy cechuje skuteczność i bezpieczeństwo stosowania.

Profilaktyka zaparć czynnościowych

W przypadku zaparć czynnościowych elementem kluczowym jest dieta oraz aktywność fizyczna.

Prawidłowa dieta:

  • płyny – woda, kompoty, soki owocowe niesłodzone;
  • błonnik – babka płesznik, warzywa, owoce, ciemne pieczywo – zatrzymuje wodę w świetle jelita, formuje masy kałowe, poprzez wypełnienie jelita pobudza perystaltykę. Przeciętna dieta zawiera ok. 10 – 15 g błonnika dziennie, a powinna zawierać 25-30 g;
  • suszone śliwki, morele, rodzynki, daktyle, figi, nasiona lnu – zatrzymywanie wody;
  • jogurty, kefiry, maślanki.

Podkreślić należy, iż w przypadku błonnika efekt terapeutyczny pojawia się w ciągu kilku dni, lub nawet tygodniu. Dlatego nie należy się zniechęcać, jeśli rezultatu nie będzie od razu. W profilaktyce zaparć zastosowanie znajduje tylko błonnik rozpuszczalny, np. babka płesznik, babka jajowata, arabinogalaktan. Spożywanie błonnika ma sens tylko wówczas, gdy pijemy dostateczną ilość płynów, dlatego lepszym rozwiązaniem jest błonnik w postaci proszku dodawany do wody, niż błonnik w postaci tabletek.

błonnik na zaparcia

Rekomendowana aktywność fizyczna to umiarkowany ruch, nawet codzienne spacery są profilaktyką zaparć czynnościowych.

>>> Przeczytaj też: Błonnik pokarmowy – co to jest, jakie pełni funkcje? Źródła błonnika w diecie

Inne przyczyny zaparć

Zaparcie jest objawem, który może również wynikać z istnienia przyczyny organicznej lub z powodu zespołu jelita drażliwego. Jak diagnozować ZJD piszemy szerzej TUTAJ.

Pozostałe przyczyny:

  • dysbioza – IMO;
  • choroby powodujące przewężenia jelit i utrudniające pasaż – uchyłkowatość jelit, nowotwory jelit, nieswoiste choroby zapalne jelit, choroby odbytu, guzy jajnika, guzy macicy;
  • choroby obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego utrudniające motorykę jelit – stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroba Hirschprunga, neuropatia (np. cukrzycowa);
  • endometrioza;
  • zaburzenia endokrynologiczne i metaboliczne – cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki, nadczynność przytarczyc, hiperkalcemia, hipokaliemia;
  • choroby tkanki łącznej – twardzina układowa.
sibo test wodorowo-metanowy baner

Przyczyną zaparć mogą być również zażywane przewlekle leki:

  • niesteroidowe leki przeciwzapalne,
  • preparaty żelaza i wapnia,
  • przeciwnadciśnieniowe – moczopędne, blokery kanału wapniowego, β-blokery,
  • stosowane w chorobie Parkinsona i padaczkach.

Piśmiennictwo

  1. https://www.mp.pl/interna/image/B16.016_7974.
  2. Wykład prof. Grażyny Rydzewskiej, XVI Kongres Top Medical Trends 2023, Poznań.

Paracetamol – najbezpieczniejszy lek świata?

Magdalena Obrzut
-
0
Paracetamol – najbezpieczniejszy lek świata?

Spis treści

  1. Co to jest paracetamol?
  2. Rekomendowane dawki paracetamolu
  3. Najbezpieczniejszy lek świata – paracetamol?
  4. Grupy pacjentów, dla których paracetamol może być szczególnie niebezpieczny
  5. Paracetamol a alkohol – szczególnie niebezpieczne połączenie

Paracetamol, czyli inaczej N-acetylo-p-aminofenon to znany i powszechnie stosowany lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. W odróżnieniu od leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (jak np. ibuprofen czy aspiryna) nie wykazuje praktycznie żadnego działania przeciwzapalnego, a także nie wpływa na krzepnięcie krwi.

Utarło się przekonanie, że paracetamol jest lekiem niezwykle bezpiecznym, niewywołującym działań niepożądanych i niewchodzącym w interakcje. Czy rzeczywiście jest to prawda?

Co to jest paracetamol?

Paracetamol to najczęściej stosowany lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Na szeroką skalę wykorzystywany do leczenia bólu o różnym stopniu nasilenia i różnym pochodzeniu. Stosowany również w preparatach złożony łagodzących objawy grypy czy przeziębienia, łączony wówczas z fenylefryną, pseudoefedryną, kofeiną, dekstrometorfanem, kodeiną, fenyraminą czy witaminą C. Wszystkie te połączenia dostępne są jako preparaty OTC, czyli bez recepty.

Rekomendowane dawki paracetamolu

Za maksymalną dawkę dobową paracetamolu uważa się 4000 mg w przypadku pacjentów stosujących lek okazjonalnie i 2500 mg u pacjentów stosujących lek przewlekle.

Należy jednak pamiętać, że pacjenci dorośli nie powinni stosować więcej niż 1000 mg jednorazowo – 1000 mg, czyli nie więcej niż dwie standardowe tabletki paracetamolu na raz.

Istnieje wiele schematów stosowania leków zawierających paracetamol np.:

  • 300 – 500 mg co 3h,
  • 300 – 600 mg co 4h,
  • 500 – 1000 mg co 6h.

Najbezpieczniejszy lek świata – paracetamol?

Paracetamol uznawany jest za jeden z najbezpieczniejszych leków świata. Zalecany między innym jako środek bezpieczny do doraźnego stosowania w bólach różnego pochodzenia u kobiet w ciąży i karmiących, u niemowląt od 3 miesiąca życia (w syropach dostępnych bez recepty). Bezpiecznie mogą go stosować również astmatycy (w odróżnieniu od aspiryny), pacjenci z chorobą wrzodową, zaburzeniami krzepnięcia krwi, uczuleniem na leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Bardzo rzadko wywołuje skutki uboczne, do najczęściej opisywanych należą:

  • alergia objawiająca się pokrzywką, wysypką, świądem,
  • nudności i wymioty,
  • uszkodzenia wątroby,
  • zaburzenia układu krwiotwórczego.

Należy jednak pamiętać, że każdy kij ma dwa końce a sformułowanie „tylko dawka czyni truciznę” w przypadku paracetamolu wydaje się niezwykle adekwatne.

paracetamol skutki uboczne infografika

Bardzo dobrze poznany jest hepatotoksyczny mechanizm działania paracetamolu.

Co to dokładnie znaczy?

Jak każdy lek również paracetamol powinien być stosowany w dawkach terapeutycznych, przekroczenie zalecanej dawki nawet jednorazowe może prowadzić do nieodwracalnych zmian – przede wszystkim trwałego uszkodzenia wątroby (wspomniana hepatotoksyczność).

Przy przyjęciu 2-krotnie większej dawki prawdopodobieństwo uszkodzenia wątroby wynosi 50%. Dawka 500 mg/kg (30 g lub 60 tabletek u osoby o masie ciała 60 kg) niemal na pewno będzie powodowało zagrażające życiu uszkodzenie wątroby.

Dlaczego tak się dzieje? Hepatotoksyczność paracetamolu wynika z toksycznego działania jego metabolitu, N-acetylo-p-benzochinonu (NAPQI). Standardowo podlega on zmetabolizowaniu poprzez sprzężenie z glutationem, jednak przedawkowanie paracetamolu prowadzi do wyczerpania ustrojowych zapasów glutationu, a co za tym idzie, toksycznego działania NAPQI na komórki miąższu wątroby, a tym samym śmierci hepatocytów.

Tzw. odtrutką na przedawkowanie paracetamolu jest prekursor glutationu, N-acetylocysteina.

Grupy pacjentów, dla których paracetamol może być szczególnie niebezpieczny

Przez wiele lat paracetamol był uznawany za lek odpowiedzialny za ostrą niewydolność wątrobową. Aktualnie szacuje się, że ok. 9% ostrej niewydolności wątroby spowodowane jest  przedawkowaniem paracetamolu. Odwracając jednak sytuację. Istniejąca choroba wątroby zwiększa ryzyko uszkodzenia wątroby związanego ze stosowaniem paracetamolu. Stąd też pacjenci z chorobami wątroby, w tym niewydolnością wątroby przed zastosowaniem paracetamolu powinni skonsultować się z lekarzem i monitorować czynność tego narządu wykonując niezbędne badania laboratoryjne.

Podobną grupą pacjentów, u których stosowanie paracetamolu zalecane powinno być po konsultacji z lekarzem, są osoby z niewydolnością nerek.

pakiet wątrobowy baner

Przeczytaj też: Wybrane markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych

Paracetamol a alkohol – szczególnie niebezpieczne połączenie

U osób przewlekle nadużywających alkoholu oraz z chorobą alkoholową, które jednocześnie stosują wysokie dawki paracetamolu, dochodzi do aktywacja enzymów przekształcających lek do hepatotoksycznych metabolitów.

Dlaczego? Regularne spożywanie alkoholu podnosi poziom aktywnego enzymu, powodując tym samym wzrost stężenia NAPQI ponad poziom, z którym grupy sulfhydrylowe glutationu wątrobowego są w stanie sobie poradzić. W kolejnych etapach aktywny NAPQI łącząc się z hepatocytami, powoduje ich martwicę. Jak duża ona będzie, zależy od dawki paracetamolu oraz czasu spożycia etanolu.

paracetamol we krwi baner

Warte ponownego powtórzenia jest sformułowanie, że tylko dawka czyni truciznę. Każdy lek, nawet ten pozornie najbezpieczniejszy, może stanowić dla nas realne zagrożenie, jeśli stosujemy go w nieadekwatnej dawce czy nie zgodnie ze wskazaniami. Dlatego pamiętajmy o mądrym stosowaniu naszych leków, zwracajmy uwagę na to jak, kiedy i z czym je stosować – w końcu chodzi o nasze zdrowie.

Piśmiennictwo

  1. TWYCROSS, Robert, et al. Nowości terapeutyczne Międzynarodowego Centrum Opieki Paliatywnej w Oksfordzie, Seminarium Terapeutyczne Eynsham Hall, Oxfordshire, czerwiec 1999. Polska Medycyna Paliatywna, 2002, 1.1.
  2. STOPIŃSKI, Marek; MROZIŃSKA, Maria. Paracetamol (acetaminofen)-dawki skuteczne i bezpieczne. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 2003, 6.2: 88-95.
  3. SŁABY, Mateusz, et al. „Tylko dawka czyni truciznę”–czyli bezpieczeństwo stosowania paracetamolu. Farm Pol, 2019, 75.7: 389-395.
  4. KORZENIOWSKA, Katarzyna, et al. Bezpieczeństwo stosowania paracetamolu The safety of paracetamol use.
  5. ŻUKOWSKI, Maciej; KOTFIS, Katarzyna. Bezpieczeństwo stosowania metamizolu i paracetamolu w leczeniu bólu ostrego. Anestezjologia i Intensywna Terapia, 2009, 3.
  6. SKIBIŃSKI, Przemysław. Paracetamol–wilk w owczej skórze?. Postępy farmacji, 2011, 1: 9-14.
  7. Owsianik D, Mach-Lichota E, Wojtaszek M. Toksyczne uszkodzenia wątroby u pacjenta zatrutego paracetamolem i nadużywającego alkohol etylowy. Prz Med Uniw Rzesz Inst Leków 2014, 1: 107-114.
  8. JOŚKO-OCHOJSKA, Jadwiga; SPANDEL, Leszek; BRUS, Ryszard. Interakcje alkoholu i dymu Tytoniowego z lekami–wiedza potrzebna na co dzień. Hygeia Public Health, 2015, 50.3: 474-481.
  9. KUJAWSKA, MAŁGORZATA; MURIAS, MAREK. Paracetamol–etanol–złożona interakcja. Adv Clin Exp Med, 2004, 13.3: 497-501.

Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje (cz.2). Ciśnienie tętnicze a styl życia

Agata Strukow
-
0
Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje (cz.2). Ciśnienie tętnicze a styl życia

Spis treści

  1. Wpływ hałasu i zanieczyszczenia powietrza na wzrost ciśnienia tętniczego
  2. Redukcja stresu a ciśnienie tętnicze
  3. Redukcja masy ciała a ciśnienie tętnicze
  4. Ograniczenie spożycia soli i sodu a ciśnienie tętnicze
  5. Zwiększenie spożycia potasu w diecie a ciśnienie tętnicze
  6. Zwiększenie poziomu aktywności fizycznej a ciśnienie tętnicze
  7. Zmniejszenie spożycia alkoholu a ciśnienie tętnicze
  8. Pozostałe czynniki dietetyczne a ciśnienie tętnicze

W roku 2023 Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego znowelizowało rekomendacje dotyczące wykrywania, leczenia i postępowania z pacjentami chorymi na nadciśnienie tętnicze. Ważnym elementem tego dokumentu są informacje dotyczące stylu życia osób z NT. Wpływ niektórych elementów stylu życia na chorych na NT poruszany jest po raz pierwszy. Dotyczy to np. hałasu i zanieczyszczenia powietrza.

Wpływ hałasu i zanieczyszczenia powietrza na wzrost ciśnienia tętniczego

W obszarach miejskich hałas środowiskowy (głównie drogowy) oraz zanieczyszczenie powietrza są istotnymi czynnikami, wpływającymi na układ sercowo-naczyniowy i wzrost ciśnienia tętniczego. Mechanizmem odpowiedzialnym za udział obydwu czynników w zwiększaniu ciśnienia tętniczego jest prawdopodobnie ich wpływ na powstawania stanu zapalnego i dysfunkcji śródbłonka naczyniowego. Badania wskazują, iż zmiana środowiska na czystsze oraz zmniejszenie poziomu hałasu obniża poziom ciśnienia tętniczego.

Pacjenci z NT, w planowaniu aktywności na świeżym powietrzu, powinni zatem brać pod uwagę potencjalne narażenie na te dwa czynniki.

Redukcja stresu a ciśnienie tętnicze

Stres jest nieodłącznym towarzyszem naszego życia codziennego i nie można go uniknąć. Jedynym sposobem na redukcję poziomu stresu jest opanowanie technik, które pomogą nam w jego zmniejszeniu. Wytyczne podkreślają, iż jest to ważne, ponieważ stres wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nadciśnienia i zdarzeń sercowo-naczyniowych. Metaanalizy badań wskazują, iż techniki pracy ze stresem obniżają jego poziom, wpływają także na ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. W wytycznych wskazano, że medytacja i kontrola oddechu m.in. dzięki praktykowaniu jogi, są skutecznymi narzędziami redukcji stresu w celu obniżenia ciśnienia tętniczego.

Redukcja masy ciała a ciśnienie tętnicze

Związek prawidłowej masy ciała, nadwagi i otyłości z wysokością ciśnienia tętniczego jest bardzo dobrze udokumentowany. Utrzymanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja, jest najważniejszym elementem związanym ze stylem życia u pacjentów z NT. Każdy kilogram utraconej masy ciała oznacza spadek ciśnienia skurczowego, jak i rozkurczowego o ok. 1 mmHg. Korzyścią dodatkową jest osłabienie aktywacji układu współczulnego oraz zmniejszenie stanu zapalnego.

Najlepszym sposobem redukcji masy ciała jest niskokaloryczna dieta oraz aktywność fizyczna. Niskokaloryczna dieta jest niedoborowa, co oznacza, że nie zawiera optymalnej ilość składników odżywczych. Dlatego, aby ograniczyć niebezpieczeństwo niedoborów składników pokarmowych, musi być prowadzona pod kontrolą dietetyka. Dietetyk będzie również pomocny w ograniczeniu efektu jo-jo.

U pacjentów z otyłością, którzy nie osiągają celu utraty wagi przy pomocy zmiany stylu życia, należy rozważyć farmakoterapię. Grupą leków, która korzystnie oddziałuje na poziom ciśnienia tętniczego i daje efekty w redukcji otyłości, są GLP-1 – agoniści receptora glukagonopodobnego peptydu-1. O doborze odpowiednich leków zawsze decyduje lekarz.

Alternatywnym rozwiązaniem jest chirurgia bariatryczna. Wskazaniem do chirurgicznego zmniejszenia żołądka jest BMI > 40 kg/m2. U pacjentów z chorobami towarzyszącymi (np. choroby sercowo-naczyniowe), którzy odniosą istotne korzyści zdrowotne z takiej operacji, operację bariatryczną przeprowadza się przy BMI > 35 kg/m2.

Ograniczenie spożycia soli i sodu a ciśnienie tętnicze

Związek pomiędzy zawartością sodu w diecie a wysokością ciśnienia tętniczego jest dobrze udokumentowany. Zmiana stylu życia ograniczająca spożycie sodu do mniej niż 100 mmol dziennie, co odpowiada ok. 5,8 g soli, powoduje zmniejszenie skurczowego ciśnienia krwi o 5 mmHg, a rozkurczowego o 2 mmHg u osób z nadciśnieniem. Istnieją również dowody na związek pomiędzy wysokim spożyciem sodu a podwyższonym ciśnieniem tętniczym w całej populacji, nie tylko u pacjentów z nadciśnieniem. Szczególne korzyści z obniżenia zawartości sodu odnoszą pacjenci starsi, osoby z cukrzycą, zespołem metabolicznym i przewlekłymi chorobami nerek.

Od pewnego czasu toczy się dyskusja, do jakiego stopnia można ograniczać spożycie sodu, ponieważ istnieją badania obserwacyjne wskazujące, iż spożycie sodu poniżej 3,5 g/dzień może wiązać się z większą śmiertelnością. Z drugiej strony istnieją dane epidemiologiczne, które nie wykazują żadnych skutków ubocznych diety niskosodowej. W tej kwestii potrzebne są dokładniejsze i lepiej kontrolowane badania, niż te, którymi obecnie dysponujemy.

Badanie stężenia sodu banerek

Zalecenie ograniczenia spożycia soli do mniej niż 5 g/dzień, również dzięki używaniu zamienników soli o niskiej zawartości sodu (chlorek potasu zamiast chlorku sodu), jest na dziś zaleceniem dla wszystkich pacjentów z nadciśnieniem, jako zmiana stylu życia o charakterze niefarmakologicznym, a przynosząca wymierne korzyści.

Zwiększenie spożycia potasu w diecie a ciśnienie tętnicze

Zawartość potasu w diecie jest powiązana z wysokością ciśnienia tętniczego, jednak dane sugerują, iż zależność ma kształt litery U. Oznacza to, że zarówno zbyt mało potasu w diecie, jak i jego zbyt wysoka podaż, nie jest korzystna z punktu widzenia korzyści zdrowotnych.

Efekt obniżenia ciśnienia po zażyciu 60 mmol (1380 mg) chlorku potasu wynosił 2 mmHg u osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym, a 4-5 mmHg u pacjentów z nadciśnieniem. Szczególne korzyści odnoszą osoby spożywające na co dzień duże ilości sodu, u nich odpowiedź na zwiększenie podaży potasu może być nawet dwukrotnie większa, a zastąpienie 25% spożywanego chlorku sodu chlorkiem potasu zmniejsza ryzyko udaru oraz chorób i śmierci u pacjentów ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Docelowy poziom spożycia potasu powinien wynosić 3 500 mg/dziennie, a potas powinien pochodzić ze zróżnicowanej diety. Dobrym źródłem potasu są warzywa i owoce, niskotłuszczowe produkty mleczne, orzechy, produkty sojowe oraz wybrane mięsa i ryby. Jeśli pacjent spożywa cztery – pięć porcji warzyw i owoców, zazwyczaj dostarcza od 1 500 – 3 000 mg potasu dziennie. Dlatego należy polecać diety z wysoką zawartością tego pierwiastka jak np. dieta DASH.

Badanie potasu banerek

Zwiększenie poziomu aktywności fizycznej a ciśnienie tętnicze

Aktywność fizyczna ma również dobrze udokumentowany związek z wysokością ciśnienia tętniczego, nawet u osób z niską aktywnością fizyczną (6 minut co godzinę), prowadzących siedzący tryb życia obserwuje się korzyść w postaci obniżenia ciśnienia i poprawy parametrów kardiometabolicznych.

Optymalne korzyści zdrowotne przynosi 2,5 – 5 godzin ćwiczeń aerobowych (40 – 60% rezerwy tętna) tygodniowo o umiarkowanej intensywności, lub 1,15 – 2,5 godziny ćwiczeń o intensywności wysokiej. Należy jednak zaznaczyć, że jeśli pacjenci mają choroby współistniejące, lub nie mogą podejmować zalecanej aktywności fizycznej z powodu podeszłego wieku, powinni być zachęcani do codziennego wysiłku fizycznego. Nawet spacery powodują bowiem obniżenie ciśnienia tętniczego.

Aktywność fizyczna jest dobrym sposobem na zapobieganie rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego niezależnie od poziomu ciśnienia tętniczego krwi, dlatego należy ją zalecać wszystkim pacjentom.

Zmniejszenie spożycia alkoholu a ciśnienie tętnicze

Wiele badań obserwacyjnych wskazuje silną zależność pomiędzy spożyciem alkoholu i ciśnieniem tętniczym. Przy codziennym spożyciu alkoholu (jeden do dwóch drinków, 10-20 g czystego alkoholu) ryzyko nadciśnienia wzrasta, natomiast redukcja spożycia bliska abstynencji wiąże się ze zmniejszeniem ciśnienia skurczowego o 3,3 mmHg i rozkurczowego o 2 mmHg. Niestety górne limity spożycia alkoholu różnią się w poszczególnych rekomendacjach, natomiast niewątpliwie należy zachęcać do umiaru w spożyciu tej substancji. Jest to ważne nie tylko ze względu na wysokość ciśnienia tętniczego, ale również ze względu na fakt, iż nadmierne spożycie alkoholu jest ważnym czynnikiem ryzyka krwotoku śródczaszkowego.

W przeszłości opublikowano badania obserwacyjne, które sugerowały zmniejszenie częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych u osób pijących niewielkie ilości alkoholu, w porównaniu z abstynentami. Wydaje się jednak, iż ten potencjalnie kardioprotekcyjny wpływ wynika jednak ze zdrowszego stylu życia badanych osób, a efekt jest osłabiony, jeśli uwzględni się pełną mozaikę czynników, które mają na to wpływ.

Zaprzestanie palenia tytoniu a ciśnienie tętnicze

Paleniu tytoniu towarzyszy przedłużony wzrost ciśnienia tętniczego (ok. 30 minut), dodatkowo aktywuje ono układ współczulny. Ponadto papierosy mogą osłabiać działanie niektórych leków przeciwnadciśnieniowych. Dlatego należy zachęcać do całkowitego zaprzestania palenia oraz zwracać uwagę na fakt, iż także bierne palenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.

W ostatnich latach rozwinęło się palenie e-papierosów, a w niektórych krajach fajki wodnej, jako alternatywy dla palenia papierosów. Postrzegane jako bezpieczniejsze, przyciągnęło rzesze nowych osób. Należy jednak podkreślić, że te formy tytoniu gwałtownie podwyższają ciśnienie tętnicze i częstość akcji serca oraz mogą być związane ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe, dlatego nie należy ich uważać za bezpieczniejsze z punktu widzenia układu krążenia.

Pozostałe czynniki dietetyczne a ciśnienie tętnicze

Ważnym elementem stylu życia dla osób z nadciśnieniem tętniczym jest ukierunkowanie na odpowiednią dietę. Największą skuteczność w redukcji ciśnienia tętniczego zapewnia dieta DASH, zawierająca pełne ziarna, owoce, warzywa oraz niskotłuszczowe produkty mleczne. Jest to dieta bogata w potas, magnez, wapń i błonnik, nawet umiarkowane jej przestrzeganie wiąże się ze zdrowotnymi korzyściami.

Drugim typem diety, która przynosi korzyści osobom z nadciśnieniem jest dieta śródziemnomorska. Jej przestrzeganie wiąże się z 10% redukcją ryzyka śmiertelności i występowania chorób sercowo-naczyniowych.

Są również doniesienia mówiące, iż inne diety (wegetariańska, paleo, niskowęglowodanowa lub o niskim indeksie glikemicznym) są korzystne, podobnie jak wysokobiałkowa lub niskotłuszczowa. W przypadku pozostałych diet jakość dowodów jest jednak różna, a wyniki niespójne.

kontrola wysokiego ci śnienia krwi infografika

Ciekawe doniesienia pojawiają się na temat kawy. Tradycyjnie uważa się, iż wywiera ona efekt presyjny, ale ostatnie dane wskazują, iż jest on umiarkowany, a regularne picie kawy nie wpływa negatywnie na wysokość ciśnienia tętniczego i układ sercowo-naczyniowy (więcej na ten temat przeczytasz TUTAJ). Badania obserwacyjne wskazują na pewien wpływ profilu genetycznego CYP1A2, gdzie spożycie kofeiny może chronić osoby niepalące, ale palacze nie są chronieni przed nadciśnieniem.

>> Przeczytaj też, czym jest i skąd się bierze nadciśnienie oraz jak prawidłowo mierzyć ciśnienie w domu

Piśmiennictwo

  1. 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension. The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension; Journal of Hypertension 2023, 41:000–000

Mangan – pierwiastek śladowy. Rola w organizmie, nadmiar i niedobór manganu

Magdalena Konowrocka
-
0
Mangan – pierwiastek śladowy. Rola w organizmie, nadmiar i niedobór manganu

Spis treści

  1. Mangan – rola w organizmie
  2. Spożycie i źródła manganu w organizmie
  3. Mechanizm wchłaniania i transport manganu w organizmie
  4. Niedobór i nadmiar manganu w organizmie

Mangan to metal, zaliczany do najbardziej rozpowszechnionych w skorupie ziemskiej pierwiastków. W organizmie człowieka jest mikroelementem – pierwiastkiem śladowym, niezbędnym dla jego prawidłowego funkcjonowania. Przy nadmiernej ekspozycji jego nadmiar jest toksyczny.

Mangan – rola w organizmie

Mangan występuje w wątrobie, trzustce, mózgu, nerkach, płucach i innych tkankach.

Jest kofaktorem wielu enzymów biorących udział w syntezie białek, kwasów nukleinowych, kwasów tłuszczowych. Należą do nich fosfatazy, karboksylazy, deoksyrybonukleazy, arginazy, Mn-zależnej dysmutazy ponadtlenkowej. Bierze udział w procesach reprodukcyjnych, wpływając na funkcje układu rozrodczego. Poza tym jest konieczny do budowy kości oraz odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego.

Spożycie i źródła manganu w organizmie

Dzienne spożycie manganu szacowane jest w dosyć szerokich granicach, od 2,0 mg do 9,0 mg. Ponieważ nadmiar manganu jest toksyczny, US EPA (U.S. Environmental Protection Agency) ustanowiło następujące wytyczne dotyczące ekspozycji na ten pierwiastek.

Stężenie manganu we wdychanym powietrzu nie powinno być większe niż 0,05g/m3, natomiast dawka doustna nie powinna przekraczać 0,14 mg/kg/d, czyli 10 mg/dzień dla osoby ważącej 70 kg. Poziom manganu w wodzie pitnej nie powinien przekraczać 1,63 mg/l dla dorosłej osoby, czyli 2 litry wody dziennie dla człowieka o masie ciała 70 kg.

Na podobnym poziomie określa dawkę wolną od szkodliwego wpływu na zdrowie US Institute of Medicine, Food and Nutrition Board, ustalając, iż nie powinna ona być wyższa niż 11 mg/dzień.

Głównym źródłem manganu dla człowieka jest pokarm, 80% przyjmowanego dziennie Mn pochodzi z diety. Największe ilości tego pierwiastka zawierają produkty pochodzenia roślinnego: orzechy, zboża, warzywa korzeniowe i liściaste, owoce. Zawartość manganu w tych produktach zależy od jego zawartości w glebie i określana jest w szerokich granicach:

  • orzechy – 18-46 mg/kg
  • produkty zbożowe – 0,4 – 41 mg/kg
  • warzywa – 2,2 – 6,7 mg/kg
  • owoce – 0,2 – 11 mg/kg

Mangan zawarty jest również w niektórych gatunkach mięsa i ryb w ilościach 0,1- 4 mg/kg.

Z punktu widzenia zawartości manganu ciekawym przypadkiem jest herbata. Szacuje się, iż jedna szklanka tego napoju zawiera od 0,4 do 1,3 mg manganu, a jest to zależne od gatunku herbaty, miejsca pochodzenia (zawartość manganu w glebie), sposobu produkcji i przyrządzania napoju. Jednak należy pamiętać, iż u osób pijących dużo herbaty, spożywane w ten sposób ilości manganu mogą być znaczne i – biorąc pod uwagę pozostałe źródła tego pierwiastka w diecie – sięgać dawek granicznych.

Większe spożycie manganu może być również udziałem osób, które zażywają suplementy diety, zwłaszcza te, które zawierają w swoim składzie wiele składników. W szeregu z nich zawarta jest stosunkowo wysoka dawka manganu, od 0,3 mg do nawet 1 mg.

80% dziennej dawki manganu pochodzi z żywności, w tym źródłem aż 20% jest woda pitna. W obszarach narażonych na podwyższoną zawartość manganu w wodzie może to być znacznie więcej. U tych osób woda pitna może być drogą narażenia na toksyczne działanie tego pierwiastka.

Wysoka zawartość manganu notowana jest w mieszankach dla niemowląt i wynosi 50-300 μg/l, podczas gdy w mleku kobiecym stężenie manganu określane jest jako 3 – 15 μg/l. Stąd dzieci karmione sztucznie do 6 m.ż. (do czasu wprowadzenia do diety pokarmów stałych) mają wyższe stężenie manganu w organizmie niż niemowlęta karmione naturalnie.

badanie poziomu manganu baner

Mechanizm wchłaniania i transport manganu w organizmie

Przyswajalność manganu z diety zależy od jego postaci chemicznej i stopnia utleniania, ale ocenia się, że wynosi 3-7%. Lepsza jest przyswajalność chlorku manganu niż siarczanu lub octanu manganu. Zaabsorbowany w jelicie mikropierwiastek, po połączeniu z albuminami, transportowany jest do wątroby, w której odbywa się większość przemian metabolicznych manganu. Pierwiastek kumuluje się również w innych narządach miąższowych (trzustce, mózgu, nerkach, płucach). Wydalanie manganu odbywa się głównie z kałem (40-70%), niewielki ilości wydalają się z moczem (w warunkach prawidłowych do 0,3%).

Wchłanianie manganu z dietą ograniczana jest przez wysoką zawartość żelaza (jest to kolejny powód, aby unikać suplementacji, zwłaszcza preparatami wieloskładnikowymi), natomiast dieta uboga w żelazo przyczynia się do zwiększenia wchłaniania zarówno manganu, jak i żelaza. Poza tym wchłanianie manganu ulega zahamowaniu pod wpływem wapnia, szczawianów i fitynianów. Jest również zmniejszone przy większym spożyciu błonnika.

Niedobór i nadmiar manganu w organizmie

Niedobór manganu spotykany jest rzadko, może wiązać się z zaburzeniami płodności, zaburzeniami neurologicznymi czy nieprawidłową mineralizacją kości. Organizm człowieka jest bardziej narażony na kumulowanie manganu, zwłaszcza jeśli dociera on do organizmu drogą wziewną. Po podaniu z dietą część dawki wchłoniętego manganu eliminowana jest z żółcią i tym samym wyłączana z dalszego metabolizmu. Natomiast przy wchłanianiu manganu drogą inhalacji, krążenie wrotne jest pomijane, nadmiar dawki nie może być wydalany, co prowadzi do przenikania większych ilości manganu do krwiobiegu.

Obraz nadmiaru manganu w organizmie człowieka zdominowany jest przez objawy neurologiczne. Dzieje się tak dlatego, iż pierwiastek ma zdolność do przenikania bariery krew-mózg i gromadzenia się w ośrodkowym układzie nerwowym. Transport manganu do komórek odbywa się przy udziale mechanizmów aktywnych, natomiast przepływ w kierunku z komórki to powolna dyfuzja bierna. Takie warunki sprzyjają gromadzeniu się manganu we wnętrzu komórek i nasilaniu jego niekorzystnego działania.

Środowiskowe narażenie na mangan (czy to drogą wziewną, czy z dietą, np. wodą) skutkuje akumulacją manganu w strukturach OUN (zwojach podstawy mózgu, gałce bladej (globus pallidus), jądrze soczewkowatym, jądrze ogoniastym, substancji czarnej i elementach układu dopaminergicznego. Te same struktury mózgu są atakowane w przebiegu choroby Parkinsona, stąd obraz kliniczny zatrucia tym metalem przypomina objawy choroby Parkinsona. Przy przewlekłym narażeniu na działanie manganu obserwowane zmiany mogą być subtelne i występować przez dłuższy czas.

W NEJM opisywano przypadek 55-letniego pacjenta, który zgłosił się do neurologa z objawami zaburzeń mowy oraz kłopotami w pisaniu ręcznym. Symptomy pojawiły się ok. 10 lat przed wizytą u lekarza. Dodatkowo pacjent miał zmniejszoną ekspresję twarzy, kurcz powiek, nieznacznie upośledzone odruchy. Przeprowadzona diagnostyka wykazała, iż objawy przypominające chorobę Parkinsona spowodowane były przez toksyczne działanie manganu, na które pacjent narażony był, gdy pracował jako spawacz dwadzieścia lat wcześniej.

Podobne objawy obserwuje się u pacjentów narażonych na wysokie dawki manganu w wodzie pitnej. U dzieci toksyczne działanie manganu może objawiać się problemami z nauką i zachowaniem.

Eliminacja nadmiaru manganu z organizmu umożliwia wycofanie się objawów. Należy wówczas zadbać o to, aby nie narażać się powtórnie na toksyczne działanie.

Piśmiennictwo

  1. Otto, D A. AND H. K. Hudnell. ENVIRONMENTAL MANGANESE: GUIDELINE EXPOSURE LEVELS, EVIDENCE OF HEALTH EFFECTS AND RESEARCH NEEDS. Presented at 8th International Symposium on Neurobehavioral Methods and Effects in Occupational and Environmental Health, Brescia, Italy, 6/23-26/2002.
  2. Mangan  w wodzie przeznaczonej  do spożycia przez ludzi. Znaczenie i zagrożenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego. Postępowanie w przypadku podwyższonych wartości stężeń. Opracowano na zlecenie  Głównego Inspektoratu Sanitarnego: Dorota Maziarka, Bożena Krogulska – Zakład Bezpieczeństwa Zdrowotnego Środowiska Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny. © Główny Inspektorat Sanitarny, Warszawa 2018.
  3. Roy Dayan, M.D., David Arkadir, M.D., Ph.D.. Manganese Accumulation in the Brain. N Engl J Med 2023; 389:1320
  4. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
  5. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.

Choroby przenoszone drogą płciową

Elwira Zawidzka
-
0
Choroby przenoszone drogą płciową

Spis treści

  1. Czym są choroby przenoszone drogą płciową i jak do nich dochodzi?
  2. Czynniki ryzyka chorób przenoszonych drogą płciową
  3. Wywiad epidemiologiczny
  4. Objawy chorób przenoszonych drogą płciową
  5. Etiologia chorób przenoszonych drogą płciową
  6. Wybrane choroby przenoszone drogą płciową – diagnostyka laboratoryjna
  7. Profilaktyka zakażeń przenoszonych drogą płciową

Zgodnie z danymi WHO codziennie, u ponad miliona osób na świecie, dochodzi do zakażeń przenoszonych drogą płciową. Większość z nich przebiega bezobjawowo, ale i taka postać infekcji może mieć bezpośredni wpływ na życie i zdrowie człowieka. Choroby przenoszone drogą płciową mogą być przyczyną stygmatyzacji, niepłodności, nowotworów, powikłań ciąży oraz mogą zwiększać ryzyko zakażenia wirusem HIV.

Czym są choroby przenoszone drogą płciową i jak do nich dochodzi?

Choroby przenoszone drogą płciową (ang. sexually transmitted infections (STI)) do niedawna określane były mianem chorób wenerycznych. Nazwa nawiązywała do imienia Wenery – rzymskiej bogini płodności i miłości, jednak budziła w społeczeństwie negatywne skojarzenia. W 1999 r. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization (WHO)), dla przełamania bariery wstydu oraz zachęcenia do badań i leczenia, wprowadziła nowe nazewnictwo.

Choroby przenoszone drogą płciową obejmują grupę chorób zakaźnych, których przyczyną są głównie kontakty seksualne bez zabezpieczenia, w tym kontakt waginalny, analny i oralny. Do zakażenia może dojść również podczas ciąży, porodu, karmienia piersią, a także poprzez zakażoną krew lub produkty krwiopochodne. Rozpoznanie choroby i podjęcie terapii opiera się na prawidłowo przeprowadzonym wywiadzie epidemiologicznym, obrazie klinicznym i diagnostyce laboratoryjnej.

Czynniki ryzyka chorób przenoszonych drogą płciową

Choroby przenoszone drogą płciową najczęściej dotyczą ludzi młodych (15 – 24 r.ż.), o dużej aktywności seksualnej, mieszkających w dużych miastach.

Zakażeniu sprzyjają:

  • duża liczba i częsta zmiana partnerów seksualnych,
  • przygodne kontakty seksualne,
  • brak stosowania zabezpieczeń (prezerwatyw),
  • ryzykowne techniki seksualne,
  • substancje psychoaktywne.

Wywiad epidemiologiczny

Wywiad epidemiologiczny ma na celu ustalenie prawdopodobnego źródła choroby przenoszonej drogą płciową oraz możliwości przeniesienia zakażenia na partnera/partnerów. Informacje przekazane przez pacjenta mogą ułatwić lekarzowi ukierunkowanie diagnostyki i rozpoznanie choroby oraz podjęcie działań prowadzących do ograniczenia rozprzestrzeniania zakażenia. 

 O co może zapytać lekarz:

  • czy mamy stałego partnera/partnerkę (od kiedy),
  • kiedy miał miejsce ostatni kontakt seksualny i czy był w zabezpieczeniu,
  • czy partner/partnerka ma jakieś dolegliwości, zmiany w okolicach genitaliów,
  • czy oprócz stałego partnera/partnerki mieliśmy kontakt seksualny (w zabezpieczeniu/bez zabezpieczenia) z inną osobą i co wiemy o jej stanie zdrowia,
  • do jakiego rodzaju kontaktu seksualnego doszło (waginalny, analny, oralny).

Objawy chorób przenoszonych drogą płciową

Choroby przenoszone drogą płciową mogą przebiegać bezobjawowo lub dawać mniej, lub bardziej charakterystyczny obraz kliniczny. Mogą przypominać inne infekcje intymne w obrębie dróg moczowo-płciowych lub inne choroby, ponieważ zmiany mogą dotyczyć również obszarów poza genitaliami.

Do najczęstszych objawów należą:

  • upławy, często o nieprzyjemnym zapachu,
  • świąd narządów płciowych i okolic odbytu,
  • bóle w podbrzuszu,
  • ból w trakcie współżycia płciowego,
  • parcie na pęcherz i bolesne oddawanie moczu (pieczenie),
  • owrzodzenia i grudki na narządach płciowych,
  • powiększenie węzłów chłonnych.

Etiologia chorób przenoszonych drogą płciową

Zidentyfikowano ponad 30 drobnoustrojów (bakterie, wirusy, pasożyty), które mogą być przenoszone drogą płciową. Za największą liczbę zachorowań odpowiada 8 patogenów, które wywołują: kiłę, rzeżączkę, chlamydiozę, rzęsistkowicę oraz zakażenia wirusowe (wirusy WZW B, HSV, HIV i HPV).

Według danych WHO szacuje się, że na świecie:

  • corocznie 374 mln osób zapada na jedną z czterech chorób: kiłę, rzeżączkę, chlamydiozę, i/lub rzęsistkowicę
  • ponad 500 milionów osób w wieku 15–49 lat ma zakażenie narządów płciowych wirusem opryszczki pospolitej (HSV),
  • ponad 311 tys. osób umiera każdego roku z powodu raka szyjki macicy spowodowanego zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),

Liczba przypadków zachorowań w Polsce w 2022 r. (choroby ujęte w meldunkach epidemiologicznych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH):

  • kiła – 1990
  • rzeżączka – 601
  • chlamydioza – 551
  • HIV (nowe przypadki) – 2380
  • WZW B (przewlekłe) – 2457

Wybrane choroby przenoszone drogą płciową – diagnostyka laboratoryjna

Kiła (Syfilis)

Choroba wywoływana przez bakterię – krętka bladego (Treponema pallidum). Do zakażenia dochodzi głównie na drodze kontaktów płciowych, może dojść również poprzez pocałunki lub od matki w trakcie ciąży/porodu. Mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety. Okres wylęgania kiły wynosi 10-40 dni, średnio 21 dni. W I okresie kiły wczesnej pojawia się zmiana pierwotna  (grudka przechodząca we wrzut), później (okres II) pojawiają się zmiany skórne. Kiła późna rozpoczyna się po upływie 1 roku od zakażenia, a jej objawy (kiła sercowo-naczyniowa, kilaki) mogą ujawnić się nawet po 15 latach okresu utajenia. Zarówno w kile wczesnej, jak i późnej może dojść do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Należy pamiętać, że bezobjawowy przebieg zakażenia jest również groźny i brak leczenia może skutkować poważnymi następstwami dla zdrowia.

Diagnostyka serologiczna w kierunku kiły

Nieswoiste odczyny kardiolipinowe (badania przesiewowe):

  • VDRL (Veneral Diseases Research Laboratory),
  • USR (ang. unheated serum reagin test),
  • RPR (ang. rapid plasma reagin).

Testy nieswoiste stają się dodatnie od 5-6 tyg. od zakażenia. Po leczeniu dochodzi do ich negatywizacji.

Swoiste odczyny krętkowe (badania weryfikujące):

  • FTA, FTA-ABS,
  • TPHA (najczulszy),
  • EIA.

Testy swoiste są dodatnie od 2-4 tyg. od zakażenia.

Rzeżączka

Choroba wywoływana przez bakterie – dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Do zakażenia dochodzi drogą seksualną, rzadziej przez kontakt bezpośredni ze skażonymi przedmiotami (ręczniki, gąbki, muszle sedesowe). Okres wylęgania choroby i jej zakaźność trwa od 2-7 dni do 14 dni. U kobiet w większości przypadków zakażenie jest bezobjawowe lub skąpoobjawowe. Najczęstszą postacią objawową jest zapalenie kanału szyjki macicy. U mężczyzn do zakażenia dochodzi rzadziej, ale choroba ma zazwyczaj przebieg objawowy pod postacią zapalenia cewki moczowej. Wdrożenie antybiotykoterapii we wczesnym okresie choroby zapobiega jej groźnym następstwom.

Diagnostyka laboratoryjna w kierunku rzeżączki obejmuje mikroskopię, posiewy i testy molekularne. Materiałem do badania jest wymaz pobrany z pochwy, szyjki macicy, cewki moczowej, rzadziej z innych miejsc.

Osoby z rozpoznaniem rzeżączki i ich partnerzy powinni być poddani również badaniom w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, w tym w kierunku kiły i zakażeń wirusowych (HIV, WZW B i WZW C).

Chlamydioza

Choroba wywoływana przez bakterie należące do gatunku Chlamydia trachomatis. Do zakażenia dochodzi drogą seksualną i podczas porodu. Okres wylęgania wynosi 7–21 dni (zazwyczaj 10–12 dni). U 50% kobiet i 75% mężczyzn zakażenie przebiega bezobjawowo. Najczęstszą postacią kliniczną chlamydiozy u mężczyzn jest zapalenie cewki moczowej, u kobiet zapalenie szyjki macicy. Terapia wymaga podania antybiotyku.

W diagnostyce laboratoryjnej chlamydiozy rekomendowane są testy molekularne ze względu na ich wysoką czułość, swoistość oraz krótki czas oczekiwania na wynik. Materiałem do badania są: wymaz z szyjki macicy, cewki moczowej, gardła, spojówek, sperma lub próbka moczu („mocz poranny”).

Zakażenie wywołane przez Chlamydia trachomatis często współistnieje z innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, dlatego wskazane jest wykonanie badań przesiewowych w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową: rzeżączki, kiły, WZW B, WZW C oraz HIV.

wykrywanie DNA Chlamydia trachomatis RT-PCR baner

Rzęsistkowica

Choroba wywoływana przez pierwotniaka – rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis). Do zarażenia dochodzi drogą seksualną i poprzez bezpośredni kontakt ze skażonymi przedmiotami (ręczniki, gąbki). Okres wylęgania rzęsistkowicy wynosi od 4 dni do 4 tygodni. Choroba u mężczyzn jest zazwyczaj bezobjawowa, czasami występuje zapalenie cewki moczowej. U większości kobiet przy rzęsistkowicy pojawiają się charakterystyczne pieniste upławy o barwie zielonożółtej. W leczeniu skuteczne są doustne leki przeciwpierwotniakowe, terapią powinni być objęci również partnerzy.

Diagnostyka laboratoryjna w kierunku Trichomonas vaginalis obejmuje:

  • badania mikroskopowe wydzieliny z dróg rodnych, moczowych lub osadu moczu,
  • hodowlę na specjalnych pożywkach mikrobiologicznych (materiałem jest wymaz z pochwy i/lub cewki moczowej).

Opryszczka narządów płciowych

Choroba zakaźna wywoływana przez wirus HSV (Herpes simplex virus), głównie typ 2. Do zakażenia dochodzi drogą kontaktów seksualnych, rzadziej w trakcie porodu. Okres wylęgania wynosi 1–21 dni (zazwyczaj 3–7 dni). Choroba może mieć przebieg bezobjawowy, skąpoobjawowy lub mogą pojawić się na genitaliach grudki i pęcherzyki, które po 2-3 tygodniach przekształcają się we wrzody i nadżerki. Zakażenie pierwotne ma cięższy przebieg niż zakażenia nawrotowe, które pojawia się w okresach obniżonej odporności. W zakażeniu pierwotnym wirusy są wydalane przez 10-12 dni, we wtórnym przez 5 dni.

Diagnostyka opryszczki narządów płciowych odbywa się na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych. Pomocne są też molekularne badania laboratoryjne wykrywające materiał genetyczny wirusa.

wykrywanie dna i różnicowanie typów I i II wirusa HSV baner

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)

Do zakażenia wirusem HPV (ang. Human papillomavirus) dochodzi drogą stosunku seksualnego, przez kontakt bezpośredni ze zmianami na błonie śluzowej lub skórze, rzadziej w czasie porodu. Okres wylęgania wynosi zazwyczaj 2-3 miesiące, sporadycznie kilka lat. Zakażenia HPV mogą być bezobjawowe, skąpoobjawowe, mogą przebiegać również pod postacią charakterystycznych brodawek (najczęściej kłykcin kończystych). Większość zakażeń (do 80%) ustępuje samoistnie w czasie kilku miesięcy do dwóch lat. Typy wysokoonkogenne wirusa mogą być przyczyną kilku rodzajów nowotworów, w tym raka szyjki macicy, odbytu, pochwy, sromu.

Diagnostyka zakażeń HPV opiera się na podstawie obrazu klinicznego. Badanie laboratoryjne wykonywane są profilaktycznie lub przy podejrzeniu nowotworu. Należą do nich badania cytologiczne, histopatologiczne i molekularne wykrywające materiał genetyczny z określeniem typu wirusa.

wykrywanie DNA wirusa HPV baner

Zakażenie wirusem HIV  

Wirus ludzkiego niedoboru odporności (ang. Human Immunodeficiency Virus, HIV) przenosi się przez krew, wydzieliny dróg płciowych oraz z matki na dziecko w trakcie ciąży, porodu i karmienia piersią. Początkowo zakażenie przebiega bezobjawowo, co u osób nieleczonych trwa zazwyczaj 8-10 lat (1,5 – 15 lat). Osoby HIV (+) są od momentu zakażenia zakaźne. Ostatnim stadium choroby jest wystąpienie AIDS (nabytego niedoboru odporności). Pacjenci AIDS (+) są narażeni na choroby oportunistyczne oraz znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia nowotworów. Zastosowanie w odpowiednim momencie leczenia antyretrowirusowego znacznie wydłuża okres od zakażenia do wystąpienia AIDS.

Diagnostyka laboratoryjna w kierunku zakażenia HIV obejmuje:

  • badania serologiczne (diagnostyka przesiewowa),
  • testy molekularne (jakościowe i ilościowe),
  • oznaczenie liczby limfocytów T CD4+.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B i C (WZW B i C)

Wirusy zapalenia wątroby typu B i C przenoszą się drogą krwi i preparatów krwiopochodnych, drogą kontaktów seksualnych oraz okołoporodowo. Ryzyko zakażenia na drodze kontaktów płciowych wirusem typu B jest znacznie wyższe niż wirusem typu C. Większość zainfekowanych nie  odczuwa żadnych dolegliwości, a do wykrycia choroby dochodzi przypadkowo w trakcie badań wykonywanych z innej przyczyny (badania okresowe, przed przyjęciem do szpitala itp.). Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby może prowadzić do  marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego.

Diagnostyka laboratoryjna WZW B obejmuje:

Diagnostyka laboratoryjna WZW C obejmuje:

antygen HBs WZW typu B baner

Profilaktyka zakażeń przenoszonych drogą płciową

Do działań skutecznie ograniczających prawdopodobieństwo infekcji w wyniku kontaktu seksualnego należą:

  • współżycie ze stałym partnerem (uważne dobieranie partnerów),
  • unikanie przygodnych kontaktów seksualnych,
  • stosowanie ochrony barierowej (prezerwatywy),
  • szczepienia ochronne (szczepionka przeciwko WZW B, HPV),
  • diagnostyka laboratoryjna/leczenie celem ograniczenia rozprzestrzeniania zakażeń.

Piśmiennictwo

  1. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller –  Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
  2. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/sexually-transmitted-infections-(stis)
  3. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zakażeń Chlamydia trachomatis w położnictwie i ginekologii; Ginekol Pol. 2007, 78, 574-575
  4. Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2022 roku; Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH
  5. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18
Page 93 of 122
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
1...929394...122Strona 93 z 122

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.