Sklep
Strona główna Blog Strona 8

Choroba (zespół) Devica – objawy, przyczyny i diagnostyka

Damian Matusiak
-
0
Choroba (zespół) Devica – objawy, przyczyny i diagnostyka

Choroba Devica, znana również jako zespół Devica lub neuromyelitis optica (NMO), to rzadkie, ale poważne schorzenie autoimmunologiczne, które atakuje układ nerwowy, głównie nerwy wzrokowe i rdzeń kręgowy.

W artykule omówimy, czym jest ta choroba, jakie są jej przyczyny, jak się objawia oraz jak wygląda proces diagnostyczny i terapeutyczny. Dowiesz się również, dlaczego wczesne rozpoznanie jest kluczowe dla skutecznej terapii. Zapraszamy do lektury.

Spis treści:

  1. Co to jest choroba Devica?
  2. Choroba Devica – przyczyny
  3. Choroba Devica – objawy
  4. Jak zdiagnozować chorobę Devica – niezbędna diagnostyka
  5. Choroba Devica – przebieg schorzenia i proces leczenia
  6. Jakie są rokowania przy chorobie Devica?
  7. Choroba Devica – podsumowanie

Co to jest choroba Devica?

Choroba Devica, zwana również neuromyelitis optica (NMO), to rzadkie schorzenie autoimmunologiczne, które charakteryzuje się:

  • stanem zapalnym i uszkodzeniem nerwów wzrokowych,
  • zapaleniem rdzenia kręgowego.

W przeciwieństwie do stwardnienia rozsianego (SM), z którym bywa często mylona, choroba Devica ma inny mechanizm patologiczny i przebieg kliniczny.

NMO jest spowodowana przez przeciwciała skierowane przeciwko tzw. akwaporynie-4 (AQP4), białku obecnemu w komórkach glejowych układu nerwowego, co prowadzi do uszkodzenia osłonek mielinowych i neuronów.

UWAGA nr 1

Choroba może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak utrata wzroku, niedowład kończyn, a nawet niewydolność oddechowa, dlatego wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla poprawy rokowania! Nie zwlekaj z diagnostyką.

>> Przeczytaj: Choroby autoimmunologiczne – czym są? Objawy, diagnostyka i leczenie

Choroba Devica – przyczyny

Przyczyny choroby nie są w pełni poznane, ale wiadomo, że ma ona podłoże autoimmunologiczne. Głównym mechanizmem jest produkcja przeciwciał przeciwko akwaporynie-4 (AQP4), białku obecnemu w komórkach glejowych, które odgrywa kluczową rolę w regulacji przepływu wody w układzie nerwowym.

Przeciwciała te prowadzą do stanu zapalnego, uszkodzenia mieliny i neuronów, co wywołuje szereg dolegliwości i objawów.

Czynniki ryzyka rozwoju choroby obejmują:

  • płeć – choroba występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn,
  • wiek – najczęściej diagnozowana jest u osób w wieku 30-40 lat,
  • inne choroby autoimmunologiczne – pacjenci z chorobami takimi jak toczeń rumieniowaty układowy czy zespół Sjögrena są bardziej narażeni na rozwój NMO,
  • infekcje wirusowe – niektóre infekcje mogą wyzwalać reakcję autoimmunologiczną u osób predysponowanych genetycznie.

Badania sugerują również, że czynniki genetyczne mogą odgrywać rolę w rozwoju choroby, chociaż dokładne mechanizmy pozostają niejasne.

Choroba Devica – objawy

Objawy choroby Devica są związane z uszkodzeniem nerwów wzrokowych i rdzenia kręgowego. Mogą one występować nagle i mieć ciężki przebieg. Do najczęstszych należą:

  • zapalenie nerwu wzrokowego – objawia się bólem oka, zaburzeniami widzenia, a nawet całkowitą utratą wzroku w jednym lub obu oczach,
  • zapalenie rdzenia kręgowego – prowadzi do osłabienia mięśni, drętwienia, mrowienia, a w ciężkich przypadkach do paraliżu kończyn,
  • zaburzenia czucia – pacjenci mogą odczuwać mrowienie, pieczenie lub utratę czucia w różnych częściach ciała,
  • problemy z kontrolą mikcji i defekacji – wynikają z uszkodzenia rdzenia kręgowego,
  • nudności i wymioty – mogą być spowodowane zajęciem określonego obszaru (postrema) w rdzeniu przedłużonym,
  • zaburzenia oddychania – w ciężkich przypadkach, gdy choroba atakuje rdzeń kręgowy w odcinku szyjnym.

Objawy te mogą występować pojedynczo lub w kombinacji, a ich nasilenie może się różnić w zależności od stopnia uszkodzenia układu nerwowego.

UWAGA nr 2

Jak widać powyżej, objawy mogą być niecharakterystyczne, tłumaczone wieloma stosunkowo łagodnymi przyczynami – zachowaj czujność.

Jak zdiagnozować chorobę Devica – niezbędna diagnostyka

Diagnostyka choroby Devica opiera się na połączeniu objawów klinicznych, badań obrazowych i laboratoryjnych. Kluczowe kroki w procesie diagnostycznym obejmują:

  • Szczegółowe badanie neurologiczne – ocena funkcji nerwów wzrokowych, rdzenia kręgowego i innych obszarów układu nerwowego –absolutna podstawa postępowania.
  • Rezonans magnetyczny (MRI) – pozwala na wykrycie zmian zapalnych w nerwach wzrokowych i rdzeniu kręgowym. Charakterystyczne dla NMO są zmiany w rdzeniu kręgowym obejmujące trzy lub więcej segmentów (tzw. długie zmiany poprzeczne).
  • Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego – może wykazać zwiększoną liczbę białych krwinek i obecność przeciwciał przeciwko AQP4.
  • Wykrywanie przeciwciał przeciwko AQP4 – ich obecność jest kluczowym kryterium diagnostycznym.

UWAGA nr 3

Ważny kolokwializm: wczesne rozpoznanie jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia i zapobiegania powikłaniom.
Pamiętaj, że układ nerwowy posiada bardzo ograniczone zdolności do regeneracji, stąd jego niszczenie może powodować nieodwracalne zmiany.
Badanie przeciwciał przeciw akwaporynie 4 banerek

Choroba Devica – przebieg schorzenia i proces leczenia

Przebieg choroby może być bardzo zróżnicowany – od łagodnego do ciężkiego z nawracającymi rzutami. Leczenie ma na celu:

  • kontrolowanie objawów,
  • zapobieganie rzutom,
  • spowolnienie postępu choroby.

Główne metody obejmują:

  • Terapię ostrych rzutów – stosuje się wysokie dawki kortykosteroidów (np. metyloprednizolon) dożylnie, aby zmniejszyć stan zapalny, w ciężkich przypadkach może być konieczna plazmafereza (wymiana osocza).
  • Leczenie zapobiegawcze – zmniejszenie ryzyka nawrotów, stosuje się leki immunosupresyjne, takie jak azatiopryna, mykofenolan mofetylu czy rytuksymab.
  • Rehabilitację – fizjoterapia i terapia zajęciowa mogą pomóc w poprawie funkcji ruchowych i jakości życia pacjentów.
  • Leczenie objawowe – obejmuje leki przeciwbólowe, leki na spastyczność mięśni oraz wsparcie w przypadku problemów z pęcherzem i jelitami.

Jakie są rokowania przy chorobie Devica?

Rokowanie w chorobie Devica zależy od szybkości rozpoznania i wdrożenia leczenia.Wczesna diagnoza i agresywne leczenie mogą:

  • znacząco poprawić jakość życia pacjentów,
  • zmniejszyć ryzyko niepełnosprawności.

Jednak choroba ma tendencję do nawrotów, a każdy rzut może prowadzić do trwałego uszkodzenia układu nerwowego.

U pacjentów z ciężkim przebiegiem choroby, zwłaszcza z zajęciem rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym, rokowanie może być poważne, z ryzykiem niewydolności oddechowej i trwałego paraliżu.

Dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i ścisła współpraca z neurologiem.

Choroba Devica – podsumowanie

Choroba Devica to poważne schorzenie autoimmunologiczne, które wymaga szybkiej diagnozy i odpowiedniego leczenia. Objawy, takie jak zaburzenia widzenia, osłabienie mięśni czy problemy z kontrolą pęcherza, powinny skłonić do natychmiastowej konsultacji z neurologiem.

Wczesne rozpoznanie i wdrożenie terapii mogą znacząco poprawić rokowanie i jakość życia pacjentów. Jeśli zauważasz u siebie lub swoich bliskich niepokojące objawy, nie zwlekaj z wizytą u specjalisty. Pamiętaj! Regularne badania i monitorowanie stanu zdrowia są kluczowe w przypadku chorób autoimmunologicznych.

Źródła

  1. Wingerchuk DM, Banwell B, Bennett JL, Cabre P, Carroll W, Chitnis T, de Seze J, Fujihara K, Greenberg B, Jacob A, Jarius S, Lana-Peixoto M, Levy M, Simon JH, Tenembaum S, Traboulsee AL, Waters P, Wellik KE, Weinshenker BG; International Panel for NMO Diagnosis. International consensus diagnostic criteria for neuromyelitis optica spectrum disorders. Neurology. 2015 Jul 14;85(2):177-89. doi: 10.1212/WNL.0000000000001729. Epub 2015 Jun 19. PMID: 26092914; PMCID: PMC4515040. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4515040/ (dostęp 17.03.2025)
  2. Ghafouri-Fard S, Azimi T, Taheri M. A Comprehensive Review on the Role of Genetic Factors in Neuromyelitis Optica Spectrum Disorder. Front Immunol. 2021 Oct 5;12:737673. doi: 10.3389/fimmu.2021.737673. PMID: 34675927; PMCID: PMC8524039. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8524039/ (dostęp 17.03.2025)
  3. Kim HJ, Paul F, Lana-Peixoto MA, Tenembaum S, Asgari N, Palace J, Klawiter EC, Sato DK, de Seze J, Wuerfel J, Banwell BL, Villoslada P, Saiz A, Fujihara K, Kim SH; Guthy-Jackson Charitable Foundation NMO International Clinical Consortium & Biorepository. MRI characteristics of neuromyelitis optica spectrum disorder: an international update. Neurology. 2015 Mar 17;84(11):1165-73. doi: 10.1212/WNL.0000000000001367. Epub 2015 Feb 18. PMID: 25695963; PMCID: PMC4371410. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4371410/ (dostęp 17.03.2025)
  4. Trebst C, Jarius S, Berthele A, Paul F, Schippling S, Wildemann B, Borisow N, Kleiter I, Aktas O, Kümpfel T; Neuromyelitis Optica Study Group (NEMOS). Update on the diagnosis and treatment of neuromyelitis optica: recommendations of the Neuromyelitis Optica Study Group (NEMOS). J Neurol. 2014 Jan;261(1):1-16. doi: 10.1007/s00415-013-7169-7. Epub 2013 Nov 23. PMID: 24272588; PMCID: PMC3895189. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3895189/ (dostęp 17.03.2025)

Czym są gruczolaki i jak powstają? Rodzaje, objawy i przyczyny    

Sara Aszkiełowicz
-
0
Czym są gruczolaki i jak powstają? Rodzaje, objawy i przyczyny    

Gruczolak (adenoma) to rodzaj łagodnego nowotworu, który rozwija się w gruczołach i może pojawić się w różnych częściach organizmu, takich jak wątroba, jelita, tarczyca czy piersi. Choć gruczolaki są zazwyczaj niegroźne, w niektórych przypadkach mogą przekształcić się w zmiany złośliwe. W poniższym artykule wyjaśniamy, czym są gruczolaki, jakie mogą występować ich rodzaje, jakie są przyczyny ich powstawania oraz jak je rozpoznać i leczyć.

Spis treści:

  1. Co to jest gruczolak (adenoma)?
  2. Rodzaje gruczolaków
  3. Przyczyny powstawania gruczolaków
  4. Objawy gruczolaka – jak go rozpoznać?
  5. Diagnostyka gruczolaków
  6. Czy gruczolaki są niebezpieczne?
  7. Leczenie gruczolaków
  8. Podsumowanie

Co to jest gruczolak (adenoma)?

Gruczolak to nowotwór łagodny, który rozwija się w gruczołach wydzielniczych organizmu. Jego komórki mają strukturę podobną do zdrowych komórek gruczołów, ale zaczynają rosnąć w sposób niekontrolowany. Chociaż gruczolak sam w sobie nie jest złośliwy, może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, w zależności od miejsca, w którym występuje. Gruczoły, w których może się pojawić gruczolak, to m.in. gruczoły dokrewne (np. przysadka) oraz gruczoły egzokrynne (np. jelita, wątroba).

Rodzaje gruczolaków

Gruczolaków można wyróżnić kilka rodzajów w zależności od miejsca ich występowania oraz struktury komórkowej. Niektóre z nich to:

  • gruczolak jelita grubego – jeden z najczęstszych rodzajów gruczolaków. Może prowadzić do powstawania polipów, które w długim czasie mogą przekształcić się w raka jelita,
  • gruczolak przytarczyc – nowotwór rozwijający się w przytarczycach, może prowadzić do zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej,
  • gruczolak wątroby – rzadko spotykany, ale również może występować w wątrobie. Zazwyczaj nie powoduje objawów, ale w niektórych przypadkach może prowadzić do bólu lub powiększenia wątroby.

Jednym z najczęściej występujących w organizmie gruczolaków jest gruczolak przysadki.

>> Więcej o nim przeczytasz w tekście: Gruczolak przysadki: objawy, przyczyny, diagnostyka      

Przyczyny powstawania gruczolaków

Przyczyny powstawania gruczolaków nie są do końca poznane, jednak wiadomo, że ich rozwój może być związany z różnymi czynnikami genetycznymi, hormonalnymi i środowiskowymi.

Mutacje w genach odpowiedzialnych za kontrolę wzrostu i podziału komórek mogą prowadzić do nadmiernej proliferacji tkanki gruczołowej. Przykładem takiej choroby jest zespół MEN1 (mnogie nowotwory endokrynne typu 1), który zwiększa ryzyko gruczolaków przysadki czy przytarczyc.

Niektóre substancje chemiczne oraz styl życia mogą zwiększać ryzyko powstawania gruczolaków. Do czynników ryzyka należą:

  • palenie tytoniu – zwiększa ryzyko nowotworów, w tym gruczolaków płuc i wątroby.
  • zanieczyszczenia środowiskowe – np. ekspozycja na pestycydy, metale ciężkie lub inne substancje toksyczne.
  • dieta uboga w błonnik, a bogata w tłuszcze nasycone – może przyczyniać się do powstawania gruczolaków jelita grubego.

Ponadto długotrwałe zapalenia mogą prowadzić do rozrostu komórek gruczołowych. Przykładem może być przewlekłe zapalenie wątroby, które zwiększa ryzyko powstawania gruczolaków wątroby, lub przewlekłe zapalenie jelit, które może prowadzić do polipów i gruczolaków jelita grubego.

Objawy gruczolaka – jak go rozpoznać?

Objawy gruczolaków mogą być bardzo różnorodne i zależą od ich lokalizacji oraz wpływu na funkcjonowanie organizmu. Niektóre gruczolaki przez długi czas nie powodują żadnych dolegliwości i są wykrywane przypadkowo podczas badań obrazowych. W innych przypadkach mogą wywoływać objawy wynikające z ucisku na otaczające tkanki lub nadmiernej produkcji hormonów. Do przykładowych objawów należą:

1. Objawy gruczolaka jelita grubego

Gruczolaki w jelicie grubym często występują w postaci polipów. W początkowej fazie są bezobjawowe, ale mogą dawać objawy takie jak:

  • zmiany w rytmie wypróżnień (zaparcia lub biegunki),
  • krew w stolcu,
  • bóle brzucha,
  • uczucie niepełnego wypróżnienia.

2. Objawy gruczolaka wątroby

Większość gruczolaków wątroby nie daje objawów, ale w niektórych przypadkach mogą wystąpić:

  • ból w prawym górnym kwadrancie brzucha,
  • uczucie pełności,
  • powiększenie wątroby.

3. Objawy gruczolaka przytarczyc

Gruczolak przytarczyc prowadzi do nadmiernej produkcji parathormonu (PTH), co skutkuje hiperkalcemią (wysokim stężeniem wapnia w surowicy). Może to powodować:

  • osłabienie mięśni,
  • częste oddawanie moczu i wzmożone pragnienie,
  • bóle kości i zwiększone ryzyko osteoporozy,
  • zaburzenia rytmu serca,
  • depresję i zmiany nastroju.
Pakiet hormony męskie (3 badania) banerek

>> Zobacz też: Prolaktyna – dlaczego jest podwyższona? Objawy i przyczyny hiperprolaktynemii

Diagnostyka gruczolaków

W przypadku podejrzenia gruczolaka lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad oraz zleca odpowiednie badania. Należy do nich:

  • badania obrazowe – np. USG, tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI),
  • endoskopia – w przypadku podejrzenia gruczolaka jelita grubego wykonuje się kolonoskopię,
  • badania laboratoryjne – np. badanie poziomu hormonów w przypadku gruczolaków hormonalnych, takich jak gruczolak przysadki (prolaktyna, IGF-1, ACTH, TSH) czy przytarczyc (PTH, wapń, fosforany), niekiedy oznaczenie markerów (jak CEA czy PSA),
  • biopsja – w przypadku podejrzenia złośliwego charakteru zmiany, może być konieczne pobranie próbki tkanki do badania histopatologicznego.
Pakiet hormony kobiece rozszerzony (7 badań) banerek

Czy gruczolaki są niebezpieczne?

Gruczolak sam w sobie jest zazwyczaj łagodnym nowotworem, ale w niektórych przypadkach może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Na przykład, gruczolak jelita grubego, jeśli nie jest leczony, może przejść w raka. Gruczolak przysadki lub przytarczyc może powodować zaburzenia hormonalne i metaboliczne, które mogą wpływać na zdrowie całego organizmu. Ponadto, choć same gruczolaki nie są złośliwe, w rzadkich przypadkach mogą przekształcić się w nowotwory złośliwe, dlatego ważna jest regularna kontrola lekarska.

Leczenie gruczolaków

Leczenie gruczolaków zależy od ich rodzaju, lokalizacji oraz wielkości. W przypadku mniejszych gruczolaków, które nie powodują objawów, leczenie może polegać na regularnym monitorowaniu. W innych przypadkach konieczne może być:

Farmakoterapia – stosowanie leków w celu kontrolowania objawów, zwłaszcza w przypadku gruczolaków przysadki.

Chirurgia – usunięcie gruczolaka chirurgicznie, zwłaszcza w przypadku większych guzów lub tych, które powodują problemy zdrowotne.

Podsumowanie

Gruczolak to nowotwór łagodny, który może pojawić się w różnych częściach ciała, powodując szereg objawów. Chociaż w większości przypadków gruczolak nie jest niebezpieczny, wymaga regularnej kontroli i leczenia, aby uniknąć ewentualnych komplikacji. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów warto skonsultować się z lekarzem i przeprowadzić odpowiednie badania. Wczesna diagnoza i leczenie mogą znacząco poprawić rokowania.

Bibliografia

  1. F. L. Neto i wsp., „Adenomas: Current Perspectives on Pathogenesis, Diagnosis, and Treatment,” Journal of Clinical Oncology, 2023.
  2. J. R. Smith i wsp., „Endocrine and Non-Endocrine Tumors: The Role of Adenomas,” The New England Journal of Medicine, 2022.
  3. J.A. Sninsky i wsp. „Risk Factors for Colorectal Polyps and Cancer”, Gastrointestinal Endoscopy Clinics of North America, 2022.

Alergia kontaktowa (skórna) – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Katarzyna Banaszczyk
-
0
Alergia kontaktowa (skórna) – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Alergia kontaktowa (alergiczne kontaktowe zapalenie skóry) to częsta przypadłość dermatologiczna, która może istotnie obniżać jakość życia pacjentów. Jak wygląda alergia kontaktowa i na czym polega jej diagnostyka? Jakie są przyczyny alergii kontaktowej? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat alergicznego kontaktowego zapalenia skóry i jego leczenia.

Spis treści:

  1. Co to jest alergia kontaktowa?
  2. Jak wygląda alergia kontaktowa?
  3. Alergia skórna – jakie daje objawy?
  4. Przyczyny alergii kontaktowej
  5. Diagnostyka i leczenie alergii kontaktowej

Co to jest alergia kontaktowa?

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry nazywane jest również skórną alergią kontaktową. Jest to stan zapalny skóry, który powstaje pod wpływem ekspozycji skóry na związki chemiczne, typowo o budowie niebiałkowej (hapteny). W mianownictwie dermatologicznym przypadłość tę określa się także mianem kontaktowego wyprysku alergicznego. Wypryskiem nazywa się wszelkie powierzchowne stany zapalne skóry, powstające w odpowiedzi na czynniki pochodzenia zewnętrznego lub też wewnętrznego. Alergia kontaktowa to schorzenie które istotnie częściej pojawia się w populacji osób dorosłych.

>> Przeczytaj też: Alergia: objawy, przyczyny, rodzaje, rozpoznanie

Jak wygląda alergia kontaktowa?

Objawy ostrej alergii kontaktowej to przede wszystkim pojawienie się na skórze grudek rumieniowych oraz pęcherzyków. Niekiedy można zaobserwować również nadżerki i sączenie. W fazie ostrej alergicznego kontaktowego zapalenia skóry zmiany chorobowe są dość dobrze odgraniczone od skóry niezmienionej. W przypadku długo utrzymujących się, przewlekłych zmian obserwuje się natomiast pogrubienie naskórka i wzmożoną widoczność linii skórnych (a więc w języku dermatologicznym – nadmierne poletkowanie). W tej sytuacji rumień jest istotnie mniej widoczny. Pacjenci z alergicznym kontaktowym zapaleniem skóry często zgłaszają silny świąd, a nawet pieczenie skóry.

>> Warto przeczytać także: Co wygląda na alergię pokarmową, choć nią nie jest?

Alergia skórna – jakie daje objawy?

Warto dodać, że zmiany skórne typowo okazują się w miejscu kontaktu z alergenem, ale nie tylko. Wykwity chorobowe mogą również przybrać bardziej rozsiany i mniej odgraniczony charakter. Przykładem jest tutaj uczulenie na składniki preparatu do mycia ciała – zmiany skórne mogą powodować wówczas niejednolite zmiany na skórze, co związane jest ze spływaniem produktu.

W jakich lokalizacjach najczęściej obserwuje się pojawianie zmian w przebiegu wyprysku kontaktowego? Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na takie obszary jak:

  • okolice pępka – tutaj mogą pojawić się wykwity w przebiegu alergii na nikiel zawarty w klamrach pasków i guzikach spodni,
  • okolice uszu, palców – jeżeli pacjent nosi biżuterię, to w tych miejscach może ujawnić się uczulenie na srebro lub złoto,
  • okolice nadgarstka – tu widoczna może być alergia na składniki pasków do zegarków,
  • okolice podpiersiową – w tej lokalizacji pacjentka ma kontakt z metalowymi fiszbinami od biustonosza,
  • okolice kieszeni od spodni – tutaj będą lokalizować się zmiany skórne w przebiegu alergizacji przez metale, znajdujące się w monetach.

Przyczyny alergii kontaktowej

Przyczyną alergii kontaktowej jest nadwrażliwość typu opóźnionego. Podczas pierwszego kontaktu z danym czynnikiem uczulającym (alergenem) dochodzi do uwrażliwienia na niego (czyli procesu sensytyzacji). Zmiany skórne pojawiają się dopiero przy kolejnej ekspozycji na dany alergen.

Najczęstsze alergeny, które prowadzą do pojawienia się alergicznego kontaktowego zapalenia skóry to:

  • metale, w tym:
  • nikiel – jest to najczęstszy alergen, który odpowiada za wyprysk kontaktowy, warto zaznaczyć, że nikiel częściej uczula płeć żeńską,
  • chrom – ten alergen częściej uczula mężczyzn, a można go znaleźć między innymi w przedmiotach skórzanych oraz w cemencie,
  • kobalt – metal ten jest składnikiem wyrobów tytoniowych, uczulenie na kobalt może współistnieć z uczuleniem na chrom i/lub nikiel,
  • składniki gumy,
  • żywice epoksydowe – są składnikiem między innymi klejów do paznokci,
  • parafenylodiamina – jest to składnik czarnych barwników, które znajdują się między innymi w farbach do włosów, czy barwnikach ubrań,
  • konserwanty – dodawane powszechnie do leków miejscowych i kosmetyków,
  • substancje zapachowe,
  • lanolina – a więc wosk, który otrzymywany jest podczas obróbki wełny owczej,
  • benzokaina – środek miejscowy o działaniu znieczulającym,
  • gentamycyna – substancja będąca antybiotykiem,
  • glikokortykosteroidy (na przykład hydrokortyzon stosowany miejscowo, czy budezonid stosowany w postaci wziewnej) – choć mogłoby się wydawać, że preparaty o działaniu przeciwzapalnym nie mogą mieć potencjału alergizującego, to jednak możliwa jest alergia na te substancje, powszechnie stosowane w dermatologii.

>> Przeczytaj także: Alergeny, czyli co najczęściej uczula. Rodzaje i lista alergenów

Diagnostyka i leczenie alergii kontaktowej

W pierwszej kolejności należy przeprowadzić wnikliwy wywiad oraz badanie przedmiotowe. Warto zapytać pacjenta o warunki pracy i potencjalne narażenie na alergeny. W identyfikacji i potwierdzeniu alergicznego kontaktowego zapalenia skóry kluczową rolę odgrywają naskórkowe testy płatkowe. Takie testy zawierają w sobie typowo 36 najczęściej uczulających alergenów. Testy mają postać plastrów, które przykleja się na niezmienioną skórę pleców. Pierwszy odczyt wykonuje się po 48 godzinach od aplikacji, drugi odczyt po 72-96 godzinach.

Ważne jest, by przed wykonaniem tego rodzaju testów nie stosować glikokortykosteroidów ogólnych, ponieważ może to zaburzyć uzyskany wynik (można wówczas spodziewać się wyników fałszywie ujemnych). Jeżeli w miejscu kontaktu z alergenem pojawi się zmiana skórna w postaci rumienia, pęcherzyka, czy grudek – można interpretować taką próbę jako dodatnią. Wynik zależy od nasilenia zmian skórnych, które pojawiły się w miejscu kontaktu skóry z alergenami (możemy uzyskać wynik słabo dodatni, dodatni, ale też wątpliwy). 

Jeżeli zmiany skórne nie są charakterystyczne i konieczne jest ich różnicowanie z innymi jednostkami chorobowymi, konieczne może okazać się pobranie wycinka do badania histopatologicznego.

Badanie przeciwciał IgE swoistych - bawełna banerek

Warto w tym miejscu wspomnieć również o jednostce chorobowej, która może przypominać alergiczny, wyprysk kontaktowy. Mowa tutaj o wyprysku kontaktowym z podrażnienia. W tym przypadku istotą dolegliwości jest uszkodzenie bariery naskórkowej przez czynniki zewnętrzne (na przykład detergenty), co prowadzi do aktywacji keratynocytów i pojawienia się zmian skórnych. W przypadku wyprysku z podrażnienia wyniki naskórkowych testów płatkowych będą ujemne, ponieważ przyczyną schorzenia nie jest mechanizm alergiczny.

Niekiedy, w przypadku ujemnych wyników testów płatkowych, lekarz alergolog może zdecydować się na zlecenie oznaczenia swoistych IgE. Jest to badanie wykonywane z próbki krwi żylnej. Oznaczenie swoistych IgE jest elementem diagnostyki m. in. alergii wziewnych i pokarmowych.

>> Dowiedz się więcej: Alergia IgE-zależna, czyli jaka?

W celu diagnostyki tego rodzaju alergii można wykonać specjalne pakiety badań – między innymi pakiet pokarmowy, jak i wziewny. Tego rodzaju badania pozwalają wykluczyć lub potwierdzić alergie na wiele alergenów, w tym np. roztocze kurzu domowego, konkretne pokarmy, pyłki traw. Dostępne są również rozbudowane pakiety, które pozwalają na oznaczenie kilkuset rodzajów swoistych przeciwciał IgE (m.in. panel ALEX).

Badanie przeciwciał IgE swoistych - lateks banerek

W terapii alergicznego kontaktowego zapalenia skóry najważniejszą rolę będzie odgrywać unikanie narażenia na uczulające alergeny, które zostały potwierdzone w trakcie wykonywania naskórkowych testów płatkowych. Niestety, unikanie niektórych z nich może być bardzo trudne. Przykładem jest tutaj nikiel, który znajduje się nie tylko w metalowych przedmiotach, ale również w wielu pokarmach, w tym w konserwach, kawie, czy też czerwonym winie. Z tego powodu pacjenci uczuleni na nikiel powinni dostać szczegółowe wytyczne dotyczące tak zwanej diety niklowej.

>> To warto przeczytać: Znajdź swój alergen – diagnostyka alergii w laboratorium

W celu leczenia zmian skórnych powszechnie stosuje się miejscowe glikokortykosteroidy i inhibitory kalcyneuryny (pimekrolimus, takrolimus). Przy dużych zaostrzeniach konieczne może być ogólne zastosowanie glikokortykosteroidów (doustnie, domięśniowo).

Alergiczny wyprysk kontaktowy to schorzenie, które często bywa związane z narażeniem zawodowym na alergeny. Kluczową rolę w diagnostyce odgrywają naskórkowe testy płatkowe, które pozwalają na identyfikację uczulającego czynnika. Podstawą leczenia tej jednostki chorobowej jest unikanie uczulającego alergenu.

Bibliografia

  1. L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
  2. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022.
  3. J. Narbutt, Choroby alergiczne w praktyce lekarza rodzinnego, Edra Urban & Partner, Wrocław 2021.

Kolor spermy – od czego zależy i jaki jest prawidłowy?

Kacper Staniszewski
-
0
Kolor spermy – od czego zależy i jaki jest prawidłowy?

Sperma jest istotnym elementem układu rozrodczego mężczyzny i odgrywa kluczową rolę w procesie zapłodnienia. Jej jakość, konsystencja oraz kolor mogą dostarczać cennych informacji na temat zdrowia reprodukcyjnego i ogólnego stanu organizmu.

Choć najczęściej nasienie ma biało-szary lub mleczny odcień, zdarza się, że jego barwa ulega zmianie. Może to być wynikiem naturalnych procesów fizjologicznych, ale również sygnałem potencjalnych problemów zdrowotnych. W niniejszym artykule omówimy, jakie czynniki wpływają na kolor spermy, jakie odcienie uznaje się za prawidłowe, a także kiedy warto udać się do specjalisty.

Spis treści:

  1. Od czego zależy kolor spermy?
  2. Prawidłowy kolor spermy: czyli jaki?
  3. Nieprawidłowy kolor spermy: czyli jaki?
  4. Kluczowe czynniki wspierające jakość nasienia i płodność mężczyzny
  5. Co zrobić, gdy kolor spermy jest niepokojący?

Od czego zależy kolor spermy?

Kolor spermy jest odzwierciedleniem jej składu chemicznego i biologicznego, a także ogólnego stanu zdrowia mężczyzny. Naturalnie ejakulat ma mlecznobiały lub lekko szarawy odcień, ale jego barwa może się zmieniać pod wpływem różnych czynników.

Badanie ogólne nasienia banerek

Na kolor nasienia wpływają m.in. dieta, styl życia, częstotliwość ejakulacji, poziom nawodnienia organizmu, stosowane leki, a także ewentualne schorzenia układu moczowo-płciowego.

Skład nasienia

Sperma to nie tylko plemniki, ale także wydzieliny kilku gruczołów:

  • pęcherzyków nasiennych – produkują płyn bogaty w fruktozę, stanowiący około 60-70% objętości ejakulatu – nadaje nasieniu mlecznobiały kolor,
  • prostaty – dostarcza enzymy oraz cynk, wpływając na opalizujący odcień,
  • gruczołów opuszkowo-cewkowych – produkują przezroczystą wydzielinę, która może zmniejszać mętność nasienia.

Dieta i nawodnienie

Niektóre produkty spożywcze mogą powodować zmiany w barwie ejakulatu:

  • karotenoidy (np. marchew, dynia) mogą nadawać żółtawy odcień,
  • spożycie dużej ilości czosnku lub cebuli wpływa głównie na zapach, ale może także wpłynąć na wygląd nasienia,
  • odwodnienie prowadzi do zagęszczenia nasienia, co może powodować jego ciemniejszy odcień.

>> Sprawdź: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Częstotliwość ejakulacji

Dłuższa abstynencja może prowadzić do nagromadzenia martwych plemników oraz zmian w stężeniu substancji obecnych w ejakulacie, co niekiedy powoduje lekkie modyfikacje jego wyglądu.

Stosowane leki i suplementy

Niektóre substancje mogą powodować zmiany w wyglądzie nasienia, np.:

  • antybiotyki oraz leki przeciwbakteryjne mogą wpłynąć na kolor i gęstość ejakulatu,
  • suplementy diety, szczególnie bogate w witaminy z grupy B, cynk oraz aminokwasy, mogą w niewielkim stopniu wpływać na wygląd nasienia,
  • leki hormonalne oraz niektóre sterydy anaboliczne mogą prowadzić do zmian w składzie ejakulatu, co niekiedy objawia się również różnicami w jego barwie.

Stan zdrowia

Kolor nasienia może się zmieniać także pod wpływem infekcji, stanów zapalnych oraz problemów z prostatą lub pęcherzykami nasiennymi. W niektórych przypadkach zmiana barwy ejakulatu może być sygnałem do wykonania badań diagnostycznych, szczególnie jeśli towarzyszą jej inne objawy, takie jak ból, pieczenie czy zmiana konsystencji nasienia.

>> Przeczytaj: Plemnik – budowa i funkcje. Jak długo żyją plemniki?

Prawidłowy kolor spermy: czyli jaki?

Prawidłowe nasienie powinno mieć mlecznobiały, perłowy lub lekko szarawy odcień. Taka barwa wynika z obecności plemników oraz płynnej części nasienia, zawierającego białka, enzymy i inne substancje odżywcze niezbędne do prawidłowego funkcjonowania komórek rozrodczych.

Odcień preejakulatu a kolor spermy: czym się różni?

Preejakulat, czyli wydzielina gruczołów opuszkowo-cewkowych, która pojawia się przed ejakulacją, zazwyczaj jest przezroczysta lub lekko biaława. Nie zawiera plemników (lub zawiera ich niewielką ilość) i pełni kilka istotnych funkcji, takich jak nawilżenie cewki moczowej oraz neutralizacja jej kwaśnego pH, co sprzyja przeżyciu plemników.

>> To może Cię zainteresować: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

Nieprawidłowy kolor spermy: czyli jaki?

Zmiany zabarwienia spermy mogą wynikać zarówno z niegroźnych czynników, takich jak dieta bądź czas od ostatniego wytrysku, jak i poważniejszych problemów zdrowotnych, w tym infekcji, stanów zapalnych, a nawet obecności krwi w ejakulacie. Warto zwrócić uwagę na długotrwałe i nagłe zmiany koloru spermy, szczególnie jeśli towarzyszą im inne objawy, takie jak ból, dyskomfort lub zaburzenia ejakulacji.

Żółty i lekko żółtawy kolor spermy

Sperma może mieć lekko żółtawy odcień, co często jest zjawiskiem fizjologicznym i nie wymaga interwencji. Może to wynikać z dłuższej abstynencji seksualnej, kiedy to nasienie gęstnieje, a obecne w nim składniki ulegają zagęszczeniu. Ponadto żółtawy kolor może być efektem diety bogatej w witaminy z grupy B, zwłaszcza ryboflawinę (B2), znajdującą się w jajach, produktach mlecznych oraz zielonych warzywach liściastych.

Jednak intensywnie żółta sperma może również wskazywać na obecność moczu w ejakulacie, co zdarza się u mężczyzn z zaburzeniami pracy zwieracza pęcherza moczowego. Może być także symptomem wysokiej zawartości bilirubiny (problemy z wątrobą), infekcji bakteryjnej, w tym zapalenia prostaty lub pęcherzyków nasiennych, co wymaga diagnostyki i ewentualnego leczenia.

>> Zobacz także: Zapalenie prostaty – objawy, przyczyny, leczenie

Zielony kolor spermy

Zielonkawy odcień nasienia jest zawsze niepokojącym sygnałem i zwykle świadczy o infekcji układu moczowo-płciowego, wywołanej przez bakterie ropotwórcze, takie jak Neisseria gonorrhoeae (rzeżączka) lub Chlamydia trachomatis. Infekcjom tym często towarzyszą dodatkowe objawy, takie jak pieczenie podczas oddawania moczu, ból w okolicy krocza oraz nieprzyjemny zapach nasienia.

Stan zapalny prostaty (zapalenie gruczołu krokowego) lub pęcherzyków nasiennych również może prowadzić do zmiany koloru ejakulatu na zielonkawy. W takich przypadkach konieczna jest konsultacja lekarska oraz odpowiednie leczenie, zazwyczaj antybiotykami, aby uniknąć powikłań mogących wpłynąć na płodność.

Przezroczysty kolor spermy

Jeśli sperma staje się wodnista i niemal przezroczysta, może to sugerować obniżoną liczbę plemników, co często wiąże się z problemami z płodnością. Przyczyną takiej zmiany może być bardzo częsta ejakulacja, w wyniku której nasienie nie zdąży się zregenerować i jest mniej skoncentrowane.

Pakiet hormony męskie diagnostyka płodności (5 badań) banerek

Długotrwałe występowanie przezroczystej spermy może świadczyć o problemach hormonalnych, takich jak niedobór testosteronu, bądź o zaburzeniach funkcji jąder, np. związanych z żylakami powrózka nasiennego. Warto w takich przypadkach wykonać badanie nasienia (seminogram) w celu oceny parametrów płodności.

>> To może Cię zainteresować: Układ hormonalny człowieka. Budowa, funkcje, hormony

Brązowy kolor spermy

Brązowe lub ciemnobrązowe zabarwienie nasienia najczęściej wskazuje na obecność krwi, co określa się mianem hemospermii. Pojedynczy epizod może być niegroźny i wynikać z pęknięcia drobnych naczyń krwionośnych w drogach wyprowadzających nasienie. Może się to zdarzyć po intensywnej aktywności seksualnej, urazie lub długiej abstynencji.

Jeśli jednak brązowa sperma utrzymuje się przez dłuższy czas, może to sugerować poważniejsze schorzenia, takie jak przewlekłe zapalenie prostaty, infekcje, a nawet zmiany nowotworowe. W takich przypadkach konieczna jest konsultacja urologiczna i dalsza diagnostyka, aby ustalić przyczynę krwi w nasieniu i wdrożyć odpowiednie leczenie.

>> Przeczytaj również: Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych

Kluczowe czynniki wspierające jakość nasienia i płodność mężczyzny

Płodność mężczyzny zależy od wielu czynników, które wpływają na jakość nasienia i zdolność do poczęcia. Oto najważniejsze z nich:

  • zrównoważona dieta –witaminy i minerały (cynk, selen, witamina C i E) wspierają produkcję plemników, a kwasy omega-3 poprawiają ich ruchliwość,
  • aktywność fizyczna – regularne ćwiczenia poprawiają krążenie i poziom testosteronu, ale nadmierny wysiłek może prowadzić do stresu oksydacyjnego (który uszkadza DNA, błony komórkowe plemników oraz zakłóca sam proces spermatogenezy),
  • unikanie używek – papierosy, alkohol i narkotyki obniżają liczbę plemników i mogą prowadzić do zaburzeń hormonalnych,
  • kontrola wagi – nadwaga i otyłość wpływają na poziom testosteronu, zmniejszając płodność mężczyzny,
  • stres i sen – chroniczny stres obniża poziom testosteronu, a odpowiednia ilość snu sprzyja zdrowiu hormonalnemu i płodności,
  • temperatura ciała – unikanie przegrzania jąder (np. gorące kąpiele, laptop trzymany w okolicy krocza) chroni plemniki przed uszkodzeniem,
  • ochrona przed zanieczyszczeniami środowiskowymi – toksyny, pestycydy i promieniowanie elektromagnetyczne mogą uszkadzać plemniki i obniżać ich jakość,
  • regularne badania,
  • suplementacja – suplementy takie jak L-karnityna, koenzym Q10 i witamina D wspierają zdrowie spermy i poprawiają jej jakość.
Pakiet Pakiet mężczyzny (14 badań) banerek

Co zrobić, gdy kolor spermy jest niepokojący?

Jeśli zmiana koloru spermy budzi niepokój, warto podjąć następujące kroki:

  1. Obserwacja i analiza. Zwróć uwagę na czas trwania zmiany. Jeśli problem jest jednorazowy, nie wymaga interwencji, ale jeśli utrzymuje się przez dłuższy czas, należy skonsultować się z lekarzem.
  2. Konsultacja z lekarzem. W przypadku utrzymujących się niepokojących objawów, takich jak bóle, trudności w oddawaniu moczu, gorączka czy inne niepokojące symptomy, najlepiej udać się do specjalisty urologa lub androloga. Lekarz może zlecić badania, takie jak analiza nasienia, badania krwi lub USG, aby określić przyczynę problemu.
  3. Unikanie samodzielnego leczenia. Ważne jest, aby nie próbować samodzielnie diagnozować ani leczyć problemu bez konsultacji ze specjalistą, ponieważ nieprawidłowe działanie może prowadzić do poważniejszych powikłań lub opóźnić prawidłowe leczenie.
  4. Zachowanie higieny i zdrowego stylu życia. Dbanie o higienę osobistą oraz świadome dbanie o zdrowie (odpowiednia dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie używek) wspiera ogólne zdrowie reprodukcyjne i może pomóc w utrzymaniu płodności.

>> Sprawdź: Jaką rolę odgrywa prolaktyna u mężczyzn?

Kolor spermy może różnić się w zależności od wielu czynników, takich jak dieta, nawodnienie lub stan zdrowia. Zdrowa ma białawy lub lekko szary odcień, dzięki wydzielinom z pęcherzyków nasiennych i prostaty. Zmiany w kolorze, takie jak żółty, zielony, brązowy czy przezroczysty, mogą wskazywać na infekcje bądź problemy z prostatą. Choć nie każda zmiana koloru wymaga interwencji, warto być czujnym. Zrównoważona dieta, unikanie używek i regularne nawadnianie pomagają utrzymać zdrowie spermy. Jeśli zmiany koloru są zauważalne przez dłuższy czas, dobrze jest skonsultować się z lekarzem, by wykluczyć ewentualne problemy zdrowotne.

Bibliografia

  1. Baker DJ. Semen analysis. Clin Lab Sci. 2007 Summer;20(3):172-87; quiz 188-92.
  2. Menkveld R. The basic semen analysis. In: Male Infertility. 1st ed. CRC Press; 2007. p. 30.
  3. Sunder M, Leslie SW. Semen Analysis. [Updated 2022 Oct 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564369/ (dostęp: 11.03.2025).
  4. Nordhoff V., Baldi E., Hellenkemper B., Nieschlag E. Semen Analysis. In: Nieschlag, E., Behre, H.M., Kliesch, S., Nieschlag, S. (eds) Andrology. Springer, Cham, 2023.

Poronienia chybione (zatrzymane): objawy, przyczyny, postępowanie

Katarzyna Banaszczyk
-
0
Poronienia chybione (zatrzymane): objawy, przyczyny, postępowanie

Niekorzystne zakończenie ciąży w postaci poronienia to niestety dość częsta sytuacja położnicza. Jednym z rodzajów poronień jest poronienie zatrzymane, które jest szczególnie trudną sytuacją dla kobiety.

Czym charakteryzuje się poronienie chybione? Jak się objawia i na czym polega postępowanie w tym przypadku? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat poronienia zatrzymanego.

Spis treści:

  1. Poronienie chybione: czym się charakteryzuje?
  2. Przyczyny wystąpienia poronienia chybionego (zatrzymanego)
  3. Poronienie zatrzymane: objawy
  4. Postępowanie przy poronieniu chybionym: zabieg i leczenie
  5. Poronienie chybione: co dalej?

Poronienie chybione: czym się charakteryzuje?

Na wstępie tego artykułu należy wyjaśnić, czym tak właściwie jest poronienie. Poronieniem określa się zakończenie trwania ciąży, do którego doszło przed 22 tygodniem. Jeżeli ciąża trwa 23 tygodnie, to wówczas mowa już o porodzie przedwczesnym lub, w przypadku starty ciąży, porodzie martwym.

Z kolei poronienie chybione, nazywane również poronieniem zatrzymanym, to obumarcie jaja płodowego i jednoczesny brak wydalenia płodu z jamy macicy.

>> Przeczytaj: Badania po poronieniach – Jakie warto wykonać?

Poronienie zatrzymane: jak często do niego dochodzi?

Poronienia dotyczą nawet 15-20% rozpoznawanych ciąż, co oznacza, że do poronienia może dojść nawet w co piątej ciąży. Warto zaznaczyć, że do większości poronień (nawet 80%) dochodzi na początku ciąży, a dokładniej w pierwszych 12 tygodniach jej trwania, a więc w pierwszym trymestrze. Szacuje się, że poronienie chybione może wikłać około 2% ciąż.

Przyczyny wystąpienia poronienia chybionego (zatrzymanego)

Przyczyny poronień, w tym poronienia zatrzymanego są złożonym tematem medycznym. Najczęstszą przyczyną poronień są zdecydowanie zaburzenia genetyczne, w tym aberracje chromosomowe. Jak pokazują bowiem badania, nawet ponad połowa zarodków po poronieniu wykazuje zaburzenia w postaci aberracji chromosomowych, czyli wad chromosomalnych.

>> To może Cię zainteresować: Wady letalne – czym są? Przyczyny, rodzaje, diagnostyka

Należy jednak podkreślić, że zaburzenia genetyczne to nie jedyne przyczyny poronień. Za poronienie, w tym poronienie zatrzymane, mogą odpowiadać również takie czynniki jak:

  • zaburzenia trofoblastu – trofoblast to zewnętrzna warstwa komórek zarodka, która powstaje po zapłodnieniu i w kolejnym etapie przekształca się w łożysko,
  • wady anatomiczne macicy – w tym zrosty wewnątrzmaciczne,
  • czynniki zakaźne – na przykład wirus różyczki, cytomegalii, odry, a także toksoplazmoza,
  • choroby przewlekłe ciężarnej – w tym zaawansowana cukrzyca ciążowa czy niedoczynność tarczycy,
  • czynniki immunologiczne – w tym zespół antyfosfolipidowy,
  • nadużywanie alkoholu,
  • palenie papierosów,
  • poważne urazy brzucha,
  • zaburzenia krzepnięcia – w tym na przykład trombofilie,
  • przyjmowanie leków o działaniu teratogennym,
  • narażenie na promieniowanie jonizujące,
  • zaburzenia odżywiania – w tym niedobory witaminowe.

>> Przeczytaj: Ból brzucha w ciąży. Jakie objawy powinny niepokoić?

Poronienie zatrzymane: objawy

Na wstępie tego akapitu warto zaznaczyć, że symptomy poronienia zatrzymanego nie są tak charakterystyczne, jak w poronieniu o typowym przebiegu. Zazwyczaj nie mamy do czynienia z klasycznym bólem zlokalizowanym w podbrzuszu i krwawieniem z dróg rodnych, ponieważ jak już zostało wspomniane – nie dochodzi do wydalenia płodu. Jedynym objawem może być brak powiększania się macicy wraz z pozornym trwaniem ciąży. Kolejnym objawem może być brak wyczuwania przez kobietę ruchów płodu. Dla przypomnienia, w prawidłowych warunkach kobieta zaczyna odczuwać ruchy płodu zazwyczaj między 16. a 20. tygodniem ciąży.

>> Sprawdź: Ciąża pozamaciczna – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Do wychwycenia i potwierdzenia poronienia zatrzymanego dochodzi zazwyczaj w gabinecie ginekologa, podczas badania ultrasonograficznego (badania USG). Podczas tego badania, w przypadku poronienia chybionego lekarz może stwierdzić brak czynności serca u płodu. Badanie w gabinecie może ujawnić również zamkniętą szyjkę macicy.

Poronienie zatrzymane a beta-hCG

Pomiar beta-hCG to nic innego niż badanie oceniające stężenie ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej w surowicy krwi. Badanie to jest typowo wykorzystywane do potwierdzania ciąży i oceny jej przebiegu. Stężenie beta-hCG rośnie we krwi do około 14 tygodnia ciąży, po czym osiąga względnie stały poziom.

Poronienie zatrzymane laboratoryjnie objawia się jako spadek stężenia beta-hCG poniżej stężenia prawidłowego dla danego tygodnia ciąży.

Badanie B-HCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa) banerek

Postępowanie przy poronieniu chybionym: zabieg i leczenie

W przypadku potwierdzenia poronienia zatrzymanego, w celu zapobiegania powikłaniom, w tym poważnym infekcjom, konieczne jest oczyszczenie jamy macicy z martwych tkanek płodu. W zależności od sytuacji klinicznej i momentu, w jakim doszło do obumarcia zarodka/płodu stosuje się indukcję farmakologiczną poronienia lub zabiegowe oczyszczanie jamy macicy (drogą łyżeczkowania).

W odniesieniu do metody farmakologicznej, do starań o ciążę można powrócić już od następnego cyklu.

Badanie kariotyp klasyczny (badanie cytogenetyczne) banerek

Poronienie chybione: co dalej?

Podejrzenie poronienia chybionego powinno skłonić pacjentkę do jak najszybszej wizyty u swojego ginekologa. Konieczne jest badanie ginekologiczne, wykonanie badania ultrasonograficznego oraz oznaczenie stężenia beta-hCG. Jeżeli u kobiety doszło do trzech poronień, to wówczas mówi się o poronieniu nawykowym, które wymaga wnikliwej diagnostyki, w tym wykonania badań w kierunku zaburzeń krzepnięcia krwi (w tym w kierunku trombofilii wrodzonej) oraz schorzeń autoimmunologicznych.

Poronienie zatrzymane polega na obumarciu płodu lub zarodka i jednoczesnym brakiem jego wydalenia z jamy macicy. Objawy poronienia chybionego są stosunkowo niecharakterystyczne, co sprawia, że kobieta może dowiedzieć się o obumarciu płodu dopiero na zaplanowanej wizycie ginekologicznej, podczas badania ultrasonograficznego. Poronienie zatrzymane wymaga odpowiedniego postępowania położniczego. W zależności od sytuacji klinicznej może to być postępowanie farmakologiczne lub zabiegowe.

Bibliografia

  1. S. K. Stadnicka i inni, Poronienie i ciąża obumarła w aspekcie prawa – udział położnej w opiece nad pacjentką w sytuacji utraty ciąży, Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(9):379-390,
  2. G. Bręborowicz, Sytuacje kliniczne w położnictwie, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2015,
  3. J. Pundir i inni, Ginekologia – algorytmy oparte na dowodach naukowych, Wydawnictwo Medipage, Warszawa 2019.

Alergiczne zapalenie spojówek – objawy, rozpoznanie, leczenie

Angelika Janowicz
-
0
Alergiczne zapalenie spojówek – objawy, rozpoznanie, leczenie

Alergiczne zapalenie spojówek występuje dość często – szczególnie w okresie wiosenno-letnim, gdy stężenie pyłków roślinnych w powietrzu jest największe. Może dotknąć osoby w każdym wieku i mieć różne nasilenie oraz czas trwania. Dolegliwości, które powoduje, znacznie wpływają na codzienną aktywność. Dlatego bardzo ważne jest rozpoznanie alergenu i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Dowiedz się, jakie są objawy alergicznego zapalenia spojówek i jak wygląda diagnostyka.

Spis treści:

  1. Co to jest i jakie są rodzaje alergicznego zapalenia spojówek?
  2. Objawy alergicznego zapalenia spojówek
  3. Diagnostyka alergicznego zapalenia spojówek
  4. Leczenie alergicznego zapalenia spojówek

Co to jest i jakie są rodzaje alergicznego zapalenia spojówek?

Alergiczne zapalenie spojówek to stan zapalny spojówek wywołany reakcją na obecność alergenów. Są to substancje pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub chemicznego – np. pyłki roślin, roztocza, pleśnie, grzyby, sierść zwierząt, składniki kosmetyków. Gdy organizm się z nimi zetknie, układ immunologiczny może nadmiernie reagować, wytwarzając przeciwciała (swoiste IgE). Następnie dochodzi do uwolnienia histaminy i innych mediatorów zapalnych.

Pakiet skuteczne odczulanie na pyłki drzew (2 badania) banerek

>> Zobacz także: Alergia IgE-zależna, czyli jaka?

Wyróżnia się następujące rodzaje alergicznego zapalenia spojówek:

  • ostre alergiczne zapalenie spojówek,
  • sezonowe (okresowe) alergiczne zapalenie spojówek,
  • całoroczne (przetrwałe) alergiczne zapalenie spojówek.

Na alergiczne zapalenie spojówek może cierpieć nawet 15–45% populacji. Bardzo często towarzyszą mu jeszcze inne alergie – szczególnie alergiczny nieżyt nosa.

Pakiet skuteczne odczulanie na pyłki traw (2 badania) banerek

Alergiczne zapalenie spojówek może wystąpić w każdym wieku. Najczęściej jednak rozpoczyna się w dzieciństwie.

Szacuje się, że nawet 90–95% wszystkich alergii oczu to sezonowe alergiczne zapalenie spojówek i całoroczne zapalenie spojówek.

Ostre alergiczne zapalenie spojówek

Ostre alergiczne zapalenie spojówek rozwija się nagle, gdy do worka spojówkowego lub na powieki dostanie się duża ilość alergenu. Objawy narastają gwałtownie, ale również szybko ustępują – najczęściej w ciągu 24–48 godzin od zaprzestania kontaktu z czynnikiem wywołującym.

Okresowe alergiczne zapalenie spojówek

Okresowe alergiczne zapalenie spojówek, znane również jako sezonowe, występuje w określonych porach roku, najczęściej wiosną i latem. Jest związane z pyleniem roślin, takich jak trawy, drzewa czy chwasty. Objawy są mniej intensywne niż w przypadku ostrej reakcji, ale mogą utrzymywać się przez kilka tygodni. Dolegliwości zwykle nie występują zimą. Sezonowe zapalenie spojówek może być szczególnie uciążliwe dla osób, które spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu.

Pakiet skutecznie odczulanie na pyłki chwastów (4 badania) banerek

>> Zobacz także: Alergia na pyłki chwastów – jak ją wykryć i na jakie rośliny uważać?

Przetrwałe alergiczne zapalenie spojówek

Przetrwałe alergiczne zapalenie spojówek utrzymuje się przez cały rok i jest wywołane przewlekłym narażeniem na alergeny występujące w środowisku przez cały czas (najczęściej roztocza kurzu domowego, pleśnie czy substancje zawarte w kosmetykach). Objawy są mniej nasilone niż w przypadku innych rodzajów alergicznego zapalenia spojówek, ale mogą być obecne stale i nasilać się pod wpływem różnego rodzaju czynników drażniących (np. dymu) lub zwiększenia stężenia innych alergenów w powietrzu (np. w okresie pylenia traw).

>> Zobacz także: Futerkowe dylematy: alergia na psy i koty – co warto wiedzieć?

Objawy alergicznego zapalenia spojówek

Objawy alergicznego zapalenia spojówek to:

  • świąd spojówek lub powiek,
  • pieczenie oczu,
  • uczucie piasku pod powiekami,
  • nadwrażliwość na światło,
  • łzawienie oczu,
  • wydzielina z oczu,
  • zaczerwienienie (przekrwienie) oczu,
  • obrzęk powiek.

Należy pamiętać, że nasilenie i charakter objawów alergicznego zapalenia spojówek może różnić się w zależności od rodzaju schorzenia. Przy ostrych reakcjach najczęściej dominują szybko narastające świąd, obrzęk i łzawienie. Sezonowa alergia oczu, poza świądem i łzawieniem, objawia się zaczerwienieniem, wodnisto-śluzową wydzieliną i pieczeniem. Podobne objawy występują przy przetrwałym alergicznym zapaleniu spojówek, ale są obecne stale i mniej uciążliwe.

Diagnostyka alergicznego zapalenia spojówek

Rozpoznanie alergicznego zapalenia spojówek opiera się na:

  • wywiadzie lekarskim,
  • badaniu okulistycznym,
  • testach alergicznych.

Lekarz zaczyna od szczegółowego wywiadu, pytając o czas wystąpienia objawów, ich nasilenie oraz możliwe czynniki wywołujące. Istotne jest również, czy pacjent ma inne choroby alergiczne (np. astmę, atopowe zapalenie skóry).

Podczas badania okulistycznego lekarz ocenia stan spojówek, rogówki oraz powiek. Charakterystyczne dla alergicznego zapalenia spojówek jest przekrwienie i obrzęk spojówek, a czasem obecność brodawek na wewnętrznej stronie powiek.

Testy alergiczne w diagnostyce alergicznego zapalenia spojówek umożliwiają zidentyfikowanie alergenów odpowiedzialnych za reakcję organizmu. Stosuje się zwykle testy skórne lub oznaczenie swoistych przeciwciał IgE we krwi.

Leczenie alergicznego zapalenia spojówek

Leczenie alergicznego zapalenia spojówek polega na stosowaniu leków przeciwalergicznych – szczególnie leków przeciwhistaminowych. Mają one postać preparatów miejscowych (np. kropli do oczu) lub doustnych. Oprócz tego lekarz może zlecić stosowanie sztucznych łez, które wypłukują alergeny z worka spojówkowego. W niektórych przypadkach w leczeniu alergicznego zapalenia spojówek może mieć zastosowanie immunoterapia swoista.

Bardzo ważne jest zidentyfikowanie alergenu i podjęcie próby wyeliminowania go z otoczenia. Zalecane jest szczególne zachowanie higieny (mycie rąk, unikanie dotykania rękami okolicy oczu), stosowanie filtrów powietrza, regularne pranie pościeli, a w przypadku alergii sezonowej monitorowanie kalendarza pylenia roślin dla danego regionu.

>> Zobacz także: Wyleczyć się z alergii na pyłki – czy jest to możliwe?

Alergiczne zapalenie spojówek jest związane z ekspozycją na alergeny obecne w środowisku – m.in. pyłki roślin, sierść zwierząt, roztocza. Może być ostre, sezonowe lub przetrwałe. Objawy często są bardzo uciążliwe i znacznie wpływają na jakość życia, dlatego ważne jest odpowiednie leczenie. Świąd oczu, pieczenie, łzawienie powinny być zawsze skonsultowane z lekarzem. W diagnostyce alergicznego zapalenia spojówek duże znaczenie mają testy alergiczne – m.in. oznaczenie przeciwciał IgE specyficznych dla danych alergenów.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.167.9.1. (dostęp 10.03.2025)
  2. A. Groblewska, Alergiczne zapalenie spojówek, Alergoprofil 2011, vol. 7, nr 1, s. 11–15
  3. J. Szaflik i in., Zapalenie spojówek – przyczyny, objawy, leczenie, Przewodnik Lekarza 2003, s. 62–68
  4. E. Bogacka, A. Groblewska, Zapalenia spojówek – alergia czy zespół suchego oka?, Post Dermatol Alergol 2009, XXVI, s. 372–374
  5. B. Panaszek, Alergiczne zapalenie spojówek, Przewodnik Lekarza 2005, s. 22–28

Łzawienie oczu: przyczyny, leczenie nadmiernego łzawienia

Angelika Janowicz
-
0
Łzawienie oczu: przyczyny, leczenie nadmiernego łzawienia

Łzy są potrzebne do oczyszczania, nawilżania i ochrony powierzchni oka przed zanieczyszczeniami i drobnoustrojami. Problem pojawia się, gdy na skutek różnego rodzaju czynników produkowany jest ich nadmiar. Dowiedz się, jakie są przyczyny łzawienia oczu, na jakie objawy zwrócić uwagę i co zrobić, aby złagodzić przykre dolegliwości.

Spis treści:

  1. Przyczyny łzawienia oczu
  2. Co oznacza łzawienie oczu u dziecka?
  3. Kiedy łzawienie oczu może być objawem poważnej choroby?
  4. Jak leczyć nadmierne łzawienie oczu?

Przyczyny łzawienia oczu

W prawidłowych warunkach obecność łez jest niewyczuwalna, ponieważ produkowane są w małych ilościach. Ich ewentualny nadmiar jest odprowadzany kanalikami łzowymi do jamy nosowej, co przebiega w sposób niezauważalny. Niekiedy jednak cieczy łzowej jest tak dużo, że usuwanie jej na bieżąco nie jest możliwe. Łzawienie oczu może mieć różne przyczyny – od całkowicie niegroźnych do takich, które wymagają leczenia pod okiem lekarza.

Łzy są produkowane przez gruczoły łzowe, które znajdują się w zewnętrznym kącie oczodołu, pod górną powieką. Są rozprowadzane podczas mrugania. Tworzą na powierzchni cienką warstwę ochronną – tzw. film łzowy.

Możliwe przyczyny łzawienia oczu to:

  • podrażnienie mechaniczne (np. przez ciało obce, rzęsę),
  • ekspozycja na czynniki środowiskowe (np. światło słoneczne, wiatr, niską temperaturę),
  • czynniki alergiczne,
  • czynniki infekcyjne (głównie wirusy i bakterie),
  • niedrożność kanalików łzowych,
  • zaburzenia filmu łzowego,
  • zmiany hormonalne,
  • niektóre choroby (np. choroby oczu, schorzenia dermatologiczne, choroby autoimmunologiczne, klasterowy ból głowy).

Jednym z najczęstszych schorzeń oka, które objawia się m.in. łzawiącymi oczami, jest zapalenie spojówek. To stan zapalny błony śluzowej pokrywającej przednią część gałki ocznej oraz wewnętrzną powierzchnię powiek. Schorzenie może mieć przyczyny infekcyjne i nieinfekcyjne oraz występować obustronnie lub jednostronnie.

Łzawienie oczu może być objawem zespołu suchego oka. To zespół objawów, którego przyczyną jest niedobór łez lub nieprawidłowa struktura i skład filmu łzowego.

Inną przyczyną łzawienia oczu jest zapalenie brzegów powiek. To przewlekły stan zapalny, który jest oczną manifestacją trądziku różowatego. Dolegliwości nasilają się głównie w godzinach porannych.

Nadmierne łzawienie oczu może być jedynym objawem, ale często towarzyszą mu jeszcze inne dolegliwości. Są to m.in. zaczerwienienie, pieczenie, świąd, uczucie piasku pod powiekami, obrzęk powiek, ropna, śluzowa lub wodnista wydzielina z oka.

Łzawienie oczu a alergia

Alergie są jedną z najczęstszych przyczyn nadmiernego łzawienia oczu. Pyłki roślin, roztocza, sierść zwierząt, a nawet niektóre kosmetyki i leki mogą wywoływać podrażnienie spojówek, powodując zwiększoną produkcję łez, a często także świąd, pieczenie i zaczerwienienie oczu.

Alergiczne zapalenie spojówek może być:

  • ostre – spowodowane dostaniem się dużej ilości alergenów do worka spojówkowego lub na powiekę,
  • sezonowe – spowodowane działaniem alergenów powietrznopochodnych (np. pyłków traw) występujących okresowo,
  • całoroczne – spowodowane stałą obecnością alergenów (np. pleśni) w środowisku, z objawami utrzymującymi się przez cały czas.

Przy alergii często jednocześnie występuje wodnisty katar i łzawienie oczu.

>> Zobacz także: Alergia IgE-zależna, czyli jaka?

Łzawienie oczu a infekcje

Nadmierne łzawienie oczu może być objawem zapalenia wywołanego działaniem czynnika infekcyjnego. Najczęściej są to zakażenia:

  • bakteryjne – m.in. dwoinka rzeżączki, Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae,
  • wirusowe – m.in. adenowirusy, wirus opryszczki zwykłej.

Wirusy i bakterie mogą spowodować zapalenie spojówki lub rogówki. Infekcja adenowirusowa jest wysoce zakaźna i często towarzyszy jej zapalenie górnych dróg oddechowych.

Co oznacza łzawienie oczu u dziecka?

Nadmierne łzawienie oczu u dziecka może mieć różne przyczyny. Często jest to objaw wąskich dróg łzowych. W efekcie nadmiar łez nie jest odprowadzany do jamy nosowej. Kanaliki łzowe ulegają poszerzeniu około 2.–3. roku życia.

Inną przyczyną nadmiernego łzawienia oczu u dziecka może być wrodzona niedrożność kanalików łzowych. Dotyczy nawet 6% noworodków. Występuje jednostronnie lub obustronnie. Wrodzona niedrożność kanalików łzowych jest spowodowana brakiem pęknięcia błony, która zamyka przewód nosowo-łzowy lub niewykształceniem się kanalików łzowych w okresie płodowym.

Najczęstszą chorobą oczu u dzieci, która powoduje nadmierne łzawienie, jest zapalenie spojówek. W większości przypadków jej przyczyną jest alergia lub infekcja bakteryjna.

Jedną z chorób oczu u dzieci, która objawia się nadmiernym łzawieniem jest jaskra. Jej przyczyną jest postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego w wyniku wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego, co ostatecznie może prowadzić do ślepoty. Inne dolegliwości to nienaturalne powiększenie gałki ocznej, światłowstręt, pocieranie oczu.

Kiedy łzawienie oczu może być objawem poważnej choroby?

Łzawienie oczu zwykle nie jest objawem groźnej choroby, ale w niektórych przypadkach może wskazywać na poważniejsze schorzenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na towarzyszące mu:

  • zaburzenia widzenia,
  • ból oczu,
  • bóle głowy,
  • nadwrażliwość na światło,
  • obrzęk powiek,
  • zaczerwienienie oczu,
  • obecność śluzowej lub ropnej wydzieliny.

Powyższe objawy wymagają niezwłocznej konsultacji z okulistą. W diagnostyce przyczyny łzawienia oczu oprócz badania okulistycznego zastosowanie mają m.in. testy alergiczne i badania mikrobiologiczne.

badanie w kierunku nużeńca

>> Zobacz także: Znajdź swój alergen – diagnostyka alergii w laboratorium

Jak leczyć nadmierne łzawienie oczu?

Leczenie łzawienia oczu zależy od przyczyny. Jeżeli nadmierna produkcja łez jest spowodowana podrażnieniem, zwykle wystarczy odpowiednia higiena oka oraz zastosowanie preparatów sztucznych łez. W przypadku infekcji bakteryjnych stosuje się antybiotyki w postaci kropli lub maści, a infekcje wirusowe można leczyć lekami przeciwwirusowymi.

Leczenie alergicznego łzawienia oczu polega przede wszystkim na unikaniu alergenów oraz stosowaniu leków przeciwhistaminowych w postaci kropli do oczu lub tabletek. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić immunoterapię.

Nadmierne łzawienie oczu może być spowodowane m.in. podrażnieniem, alergią, infekcją lub nieprawidłowym składem filmu łzowego. W przypadku utrzymywania się objawów konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Opieka merytoryczna: Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/68623,badania-filmu-lzowego (dostęp 12.03.2025)
  2. A. Zaleska-Żmijewska, Rola lekarza POZ w leczeniu najczęstszych schorzeń powierzchni oka, Lekarz POZ 4/2016, s. 349–355
  3. A. Groblewska, Alergiczne zapalenie spojówek, Alergoprofil 2011, vol. 7, nr 1, s. 11–15
  4. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobypowiekiukladulzowego/131881,wrodzona-niedroznosc-drog-lzowych (dostęp 12.03.2025)
  5. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/oczy/78910,zapalenia-spojowek-u-dzieci (dostęp 12.03.2025)
  6. A. Stodolska-Nowak, J. Siwiec-Prościńska, Jaskra, Okulistyka po Dyplomie 2/2017

Dysmorfia – co to jest? Jakie są jej przyczyny i objawy?

Angelika Janowicz
-
0
Dysmorfia – co to jest? Jakie są jej przyczyny i objawy?

Dysmorfia to termin medyczny, który odnosi się do wrodzonych odmienności w budowie ciała lub twarzy. Obejmuje zarówno subtelne zmiany estetyczne, jak i deformacje, które mogą wpłynąć na funkcjonowanie organizmu. Niektóre z nich stanowią objaw poważnych zespołów wad wrodzonych. W wielu przypadkach cechy te są dostrzegalne już przy urodzeniu, ale zdarza się, że ujawniają się dopiero w późniejszym wieku. Dowiedz się, jakie są przyczyny, rodzaje i objawy dysmorfii.

Spis treści:

  1. Dysmorfie – czym są?
  2. Przyczyny rozwoju dysmorfii twarzy i ciała
  3. Dysmorfie – rodzaje zmian
  4. Diagnostyka dysmorfii
  5. Leczenie zmian dysmorficznych

Dysmorfie – czym są?

Dysmorfia to cecha fizyczna, która jest odmienna niż powszechnie spotykana u osób w danej populacji. Może dotyczyć całego ciała: twarzy, czaszki, tułowia, kończyn górnych i dolnych, dłoni, stóp, palców, narządów płciowych. Dziedziną medycyny, która zajmuje się badaniem dysmorfii i powiązaniem ich z zespołami wad wrodzonych jest dysmorfologia.

>> Sprawdź: Wady letalne – czym są? Przyczyny, rodzaje, diagnostyka

Dysmorfia może być widoczna już podczas narodzin lub – w rzadszych przypadkach – pojawić się dopiero z wiekiem. Zdarza się także, że niektóre cechy dysmorficzne zanikają wraz z rozwojem i wzrastaniem dziecka.

Nie wszystkie dysmorfie mogą być zmierzone obiektywnie. Dlatego część z nich ocenia się, porównując do cech wyglądu danej części ciała u pozostałych członków rodziny.

Oprócz cech dysmorficznych wyróżnia się również zespół dysmorficzny. To unikalny i powiązany ze sobą zestaw dysmorfii, któremu zwykle towarzyszą wady narządów wewnętrznych oraz zaburzenia rozwoju somatycznego lub psychoruchowego. Do tej grupy zalicza się m.in. zespół Noonan, zespół Downa, zespół Meckela-Grubera, zespół Pradera-Williego.

Warto wiedzieć:
Zespoły dysmorficzne zaliczane są do chorób rzadkich. Występują nie częściej niż 1:2000 urodzeń, chociaż wiele z nich ma jeszcze niższą częstość występowania.

Przyczyny rozwoju dysmorfii twarzy i ciała

Możliwe przyczyny dysmorfii twarzy i ciała to głównie:

  • mutacje genetyczne powodujące zaburzenia rozwoju w okresie zarodkowym,
  • działanie na płód czynników teratogennych.

Teratogeny to różnego rodzaju czynniki zewnętrzne, które działając na płód, powodują zaburzenia w jego rozwoju. Do wystąpienia dysmorfii mogą przyczynić się m.in. niektóre leki lub alkohol.

>> Przeczytaj: Badania wspierające leczenie alkoholizmu

Dysmorfie – rodzaje zmian

Dysmorfia może dotyczyć różnych części ciała. Cechy dysmorficzne zaliczane są do tzw. małych wad rozwojowych. Najczęściej współwystępowanie kilku małych wad rozwojowych jest oznaką obecności zespołu dysmorficznego.

Panel dysmorfologia - genetyczny panel diagnostyczny met. NGS (badanie z konsultacją) banerek

Zniekształcenie twarzy

Dysmorfia twarzy może obejmować m.in.:

  • hiperteloryzm – szerokie rozstawienie oczodołów (nawet 2 razy większe niż prawidłowe),
  • mikrognację – nieprawidłowo małą żuchwę,
  • zmarszczkę nakątną – fałd skórny biegnący od górnej do dolnej powieki, który przykrywa kąt przyśrodkowy oka,
  • telekantus – zwiększoną odległość między wewnętrznymi kątami oczu,
  • ankyloblefaron – zrośnięcie brzegów powiek,
  • pojedyncze nozdrze – występowanie jednego zewnętrznego otworu nosowego,
  • wygładzoną rynienkę podnosową – brak fałdu skóry między podstawą nosa a górną wargą,
  • niedorozwój skrzydeł nosa – nierozwinięte, cieńsze lub nadmiernie łukowate skrzydełka nosa.
Warto wiedzieć:
Jednym z zaburzeń, w których występuje charakterystyczna dysmorfia twarzy jest FAS – płodowy zespół alkoholowy. Jej objawy to m.in. brak lub spłaszczenie rynienki podnosowej, szerokie rozstawienie oczu, zmarszczka nakątna, niedorozwój żuchwy, krótki i zadarty nos.

Dysmorfia uszu

Dysmorfia uszu może obejmować zmiany ich wielkości, osadzenia czy budowy anatomicznej. Są to m.in.:

  • anocja – brak wszystkich struktur małżowiny usznej,
  • ucho zmięte – nieprawidłowe pofałdowanie ucha (obecność dodatkowych fałd i odnóg),
  • skrytousze – górna część małżowiny usznej schowana pod fałdem skóry właściwej,
  • odstające uszy – zwiększona odległość między małżowiną a czaszką,
  • nisko osadzone uszy – górna część ucha przyczepiona jest poniżej linii przechodzącej przez wewnętrzne kąciki oczu.

>> Zobacz także: Choroba Hioba (zespół hiper IgE) – objawy, przyczyny, diagnostyka

Wady klatki piersiowej i kończyn

Dysmorfie w obrębie klatki piersiowej mogą przybierać postać m.in.:

  • klatki piersiowej kurzej – nadmiernie uwypuklona mostkowa części klatki,
  • klatki piersiowej lejkowatej (szewskiej) – zapadnięcie mostka.

Deformacje kończyn mogą obejmować ich skrócenie lub nieprawidłowy kształt, polidaktylię (obecność nadliczbowych palców), kamptodaktylię (przykurcz zgięciowy palca lub palców) czy syndaktylię (zrośnięcie palców).

>> To może Cię zainteresować: Niskorosłość – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie niedoboru wzrostu

Dysmorfia układu moczowo-płciowego

Jedną z najczęstszych dysmorfii układu moczowo-płciowego u mężczyzn jest spodziectwo. To stan, w którym zewnętrzne ujście cewki moczowej jest zwężone i znajduje się na brzusznej powierzchni penisa. Może być niewielkim defektem kosmetycznym lub być przyczyną zaburzeń w oddawaniu moczu i funkcji seksualnych.

Zmiany dysmorficzne skóry

Dysmorfie skórne mogą przybierać różne formy. Są to m.in. plamy café-au-lait (wykwity skórne przybierające postać jasnobrązowych plam) czy nadmierne owłosienie. Innym objawem jest pojedyncza bruzda zgięciowa, co oznacza, że w poprzek dłoni przebiega tylko jedna zamiast dwóch bruzd.

>> Przeczytaj: Bielactwo – co warto o nim wiedzieć?

Diagnostyka dysmorfii

Diagnostyka dysmorfii często jest złożona. Obejmuje:

  • wywiad medyczny,
  • badanie fizykalne,
  • badania obrazowe (np. RTG),
  • badania genetyczne (badanie genetyczne WES lub metodą NGS).

Często konieczne są konsultacje z licznymi specjalistami (m.in. genetykiem). Bardzo ważne jest ustalenie, czy dana cecha dysmorficzna jest oznaką obecności zespołu dysmorficznego.

badanie genetyczne WES banerek

Leczenie zmian dysmorficznych

Nie wszystkie zmiany dysmorficzne wymagają leczenia lub mogą być leczone. Część z nich udaje się skorygować przy pomocy zabiegu chirurgicznego. W zaakceptowaniu odmiennego wyglądu pomocna może być psychoterapia. Jeżeli został rozpoznany zespół dysmorficzny, leczenie dopasowywane jest indywidualnie do każdego pacjenta.

Warto wiedzieć:
Dysmorfie występują u 1–5% zdrowej populacji i w takim przypadku są traktowane jako cecha osobnicza.

>> Sprawdź: Czy warto poznać swoje geny? Znaczenie badań genetycznych w diagnostyce i leczeniu chorób

Dysmorfie to zmiany w budowie określonych części ciała (m.in. twarzy, uszu, klatki piersiowej, kończyn górnych i dolnych), które mają charakter wrodzony. Mogą występować samodzielnie i stanowić wyłącznie defekt kosmetyczny lub być częścią zespołów dysmorficznych i współwystępować z innymi wadami rozwojowymi. W pierwszym przypadku zwykle nie wymagają leczenia, ale część z nich może być skorygowana dzięki zabiegowi chirurgicznemu.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. R. Śmigiel i in., Dysmorfologia w praktyce pediatrycznej, Standardy Medyczne/Pediatria 2013
  2. N. Bishara, C.L. Clericuzio, Zespoły dysmorficzne często spotykane w oddziałach intensywnej terapii noworodków, Pediatria po Dyplomie 2009, t. 13, nr 1, s. 70–82
  3. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyoczodolu/129206,hiperteloryzm (dostęp 05.03.2025)
  4. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobypowiekiukladulzowego/97238,zmarszczka-nakatna (dostęp 05.03.2025)
  5. R.CM. Hennekam i in., Elementy morfologii: Standardowe nazewnictwo cech dysmorficznych nosa i rynienki podnosowej, Standardy Medyczne/Pediatria 2014
  6. A. Hunter i in., Elementy Morfologii: Standardowe Nazewnictwo Cech Dysmorficznych Ucha, Standardy Medyczne/Pediatria 2014

Układ limfatyczny człowieka – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

Damian Matusiak
-
0
Układ limfatyczny człowieka – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

Układ limfatyczny, zwany również układem chłonnym, to niezwykle ważna część naszego organizmu, która odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia. W artykule omówimy, czym jest ten układ, jak jest zbudowany, jakie funkcje pełni oraz jakie są najczęstsze choroby. Dowiesz się, dlaczego układ limfatyczny jest niezbędny dla odporności, jak działa w przypadku infekcji oraz jakie objawy mogą wskazywać na problemy z jego funkcjonowaniem.

Spis treści:

  1. Układ limfatyczny – czym jest?
  2. Budowa kładu limfatycznego
  3. Funkcje układu limfatycznego
  4. Główne narządy układu chłonnego
  5. Najważniejsze choroby układu chłonnego
  6. Układ limfatyczny – podsumowanie

Układ limfatyczny – czym jest?

Układ limfatyczny to sieć naczyń, narządów i tkanek, które są ze sobą połączone anatomicznie i funkcjonalnie, aby transportować limfę – płyn zawierający białe krwinki, zwłaszcza limfocyty, kluczowe dla generowania odpowiedzi immunologicznej.

Układ ten jest integralną częścią układu odpornościowego i krążenia, a także pomaga w usuwaniu toksyn i produktów przemiany materii oraz zwalczaniu infekcji. Odgrywa także rolę w absorpcji tłuszczów z przewodu pokarmowego oraz w utrzymaniu równowagi płynów w organizmie.

Morfologia banerek

W przeciwieństwie do układu krwionośnego, układ limfatyczny nie ma pompy (jak serce), a limfa przepływa dzięki ruchom mięśni i zastawkom w naczyniach limfatycznych.

Budowa układu limfatycznego

Układ limfatyczny składa się z kilku głównych elementów:

  • naczynia limfatyczne – sieć przewodów, które transportują limfę z tkanek do krwiobiegu; są podobne do żył, ale mają cieńsze ściany i zawierają zastawki zapobiegające cofaniu się limfy;
  • limfa – płyn tkankowy, który zawiera białe krwinki oraz produkty przemiany materii;
  • węzły chłonne – małe, owalne struktury rozmieszczone wzdłuż naczyń limfatycznych, które filtrują limfę i są miejscem aktywacji limfocytów;
  • narządy limfatyczne – obejmują śledzionę, grasicę, migdałki oraz tkankę limfatyczną związaną z błonami śluzowymi (MALT);
  • szpik kostny – miejsce produkcji limfocytów i innych komórek krwi.

>> Przeczytaj też: Powiększone węzły chłonne na szyi – przyczyny, objawy i diagnostyka

Funkcje układu limfatycznego

Układ limfatyczny pełni wiele istotnych funkcji, w tym:

  • utrzymywanie odporności – limfocyty obecne w limfie i węzłach chłonnych są kluczowe dla identyfikacji i zwalczania patogenów, takich jak bakterie, wirusy i grzyby;
  • filtracja limfy – węzły chłonne usuwają z limfy toksyny, komórki nowotworowe i inne szkodliwe substancje;
  • transport tłuszczów – absorpcja tłuszczów z przewodu pokarmowego i ich transport do krwiobiegu;
  • równowaga płynowa – zbieranie nadmiaru płynu śródtkankowego i zwracanie go do krwiobiegu, co zapobiega obrzękom;
  • odpowiedź immunologiczna – narządy limfatyczne, takie jak śledziona i grasica, są kluczowe dla dojrzewania i aktywacji komórek odpornościowych.
Badanie CRP - (białko C-reaktywne) banerek

Główne narządy układu chłonnego

Układ limfatyczny obejmuje kilka kluczowych narządów, które pełnią różne funkcje:

  • węzły chłonne – znajdują się w całym ciele, zwłaszcza w pachwinach, pod pachami i na szyi; filtrują limfę i są miejscem aktywacji limfocytów;
  • śledziona – największy narząd limfatyczny, który filtruje krew, usuwa stare komórki krwi i pełni rolę “magazynu” limfocytów;
  • grasica – narząd znajdujący się za mostkiem, gdzie dojrzewają limfocyty T, kluczowe dla odpowiedzi immunologicznej; obecny u niemowląt i małych dzieci, na dalszych etapach życia zanika i staje się narządem szczątkowym;
  • migdałki – znajdują się w gardle i stanowią pierwszą linię obrony przed patogenami dostającymi się przez drogi oddechowe i pokarmowe;
  • szpik kostny – produkuje elementy komórkowe krwi i limfy.

>> To może Cię zainteresować: Grasiczak – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Najważniejsze choroby układu chłonnego

Układ limfatyczny może być dotknięty różnymi chorobami, które mogą zaburzać jego funkcjonowanie. Do najczęstszych należą:

  • limfadenopatia – grupa chorób i stanów, których istotą jest powiększenie węzłów chłonnych; może być spowodowana infekcjami, chorobami autoimmunologicznymi lub nowotworami;
  • chłoniaki – nowotwory układu limfatycznego, takie jak chłoniak Hodgkina i chłoniaki nieziarnicze;
  • obrzęki limfatyczne – nagromadzenie limfy w tkankach, prowadzące do obrzęków, często spowodowane uszkodzeniem naczyń (np. wskutek operacji);
  • zapalenie węzłów chłonnych – zwykle spowodowane infekcją;
  • niedobory odporności – zaburzenia funkcji układu limfatycznego, które mogą prowadzić do zwiększonej podatności na infekcje, np. zespół Di George’a.

Powyżej podano przykładowe, najczęstsze stany patologiczne układu chłonnego. Wczesne rozpoznanie i leczenie tych chorób są kluczowe dla zapobiegania powikłaniom i poprawy rokowania.

Układ limfatyczny – podsumowanie

Układ limfatyczny to niezwykle ważna część naszego organizmu. Jego prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne dla zdrowia, a zaburzenia w jego pracy mogą prowadzić do poważnych chorób, takich jak chłoniaki, obrzęk limfatyczny czy niedobory odporności.

>> Dowiedz się więcej: Powiększone węzły chłonne pod pachą. Możliwe przyczyny

Wczesne rozpoznanie problemów z układem limfatycznym, takich jak powiększenie węzłów chłonnych czy obrzęki, może pomóc w szybkim wdrożeniu leczenia i zapobieganiu powikłaniom.

Źródła

  1. Swartz MA. The physiology of the lymphatic system. Adv Drug Deliv Rev. 2001 Aug 23;50(1-2):3-20. doi: 10.1016/s0169-409x(01)00150-8. PMID: 11489331., https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0169409X01001508?via%3Dihub (dostęp: 13.03.2025).
  2. Picard C, Al-Herz W, Bousfiha A, Casanova JL, Chatila T, Conley ME, Cunningham-Rundles C, Etzioni A, Holland SM, Klein C, Nonoyama S, Ochs HD, Oksenhendler E, Puck JM, Sullivan KE, Tang ML, Franco JL, Gaspar HB. Primary Immunodeficiency Diseases: an Update on the Classification from the International Union of Immunological Societies Expert Committee for Primary Immunodeficiency 2015. J Clin Immunol. 2015 Nov;35(8):696-726. doi: 10.1007/s10875-015-0201-1. Epub 2015 Oct 19. PMID: 26482257; PMCID: PMC4659841., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4659841 (dostęp: 13.03.2025).
  3. Randolph GJ, Ivanov S, Zinselmeyer BH, Scallan JP. The Lymphatic System: Integral Roles in Immunity. Annu Rev Immunol. 2017 Apr 26;35:31-52. doi: 10.1146/annurev-immunol-041015-055354. Epub 2016 Nov 14. PMID: 27860528; PMCID: PMC5551392., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5551392 (dostęp: 13.03.2025).
  4. Tammela T, Alitalo K. Lymphangiogenesis: Molecular mechanisms and future promise. Cell. 2010 Feb 19;140(4):460-76. doi: 10.1016/j.cell.2010.01.045. PMID: 20178740., https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(10)00115-7?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS0092867410001157%3Fshowall%3Dtrue (dostęp: 13.03.2025).
  5. Oliver G, Kipnis J, Randolph GJ, Harvey NL. The Lymphatic Vasculature in the 21st Century: Novel Functional Roles in Homeostasis and Disease. Cell. 2020 Jul 23;182(2):270-296. doi: 10.1016/j.cell.2020.06.039. PMID: 32707093; PMCID: PMC7392116., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7392116 (dostęp: 13.03.2025).

FAS (alkoholowy zespół płodowy) – co to jest? Objawy, przyczyny, leczenie

Angelika Janowicz
-
0
FAS (alkoholowy zespół płodowy) – co to jest? Objawy, przyczyny, leczenie

FAS (alkoholowy zespół płodowy) to zespół chorobowy, który może wystąpić u dzieci narażonych na działanie alkoholu w życiu płodowym. Jest nieuleczalny i prowadzi do trwałych zaburzeń w rozwoju fizycznym, intelektualnym oraz emocjonalnym. Mimo rosnącej świadomości społecznej, nadal stanowi istotny problem zdrowia publicznego. Dowiedz się, jakie są objawy FAS, na czym polega diagnostyka oraz czy można zapobiec alkoholowemu zespołowi płodowemu.

Spis treści:

  1. Zespół FAS – co to za choroba?
  2. Przyczyny występowania zespołu FAS u dzieci
  3. Objawy FAS
  4. Rozpoznanie FAS: jak diagnozowany jest płodowy zespół alkoholowy
  5. Leczenie zespołu FAS
  6. Jak zapobiec rozwojowi zespołu FAS?

Zespół FAS – co to za choroba?

Alkoholowy zespół płodowy (Fetal Alcohol Syndrome, FAS) to fizyczne i umysłowe zaburzenia wynikające z ekspozycji płodu na alkohol w trakcie ciąży. Cząsteczki etanolu przenikają przez łożysko do krwioobiegu dziecka, powodując nieodwracalne uszkodzenia rozwijających się narządów – w szczególności układu nerwowego. Skutki spożywania alkoholu przez ciężarną mogą mieć różny rodzaj i nasilenie – w zależności m.in. od jego ilości, czasu w jakim jest przyjmowany czy stadium rozwoju płodu.

>> Sprawdź: Badania wspierające leczenie alkoholizmu

Alkohol działa toksycznie na rozwijający się płód na każdym etapie ciąży. Nie ma bezpiecznej dawki etanolu w ciąży. Każda ilość (nawet jednorazowe spożycie napoju alkoholowego) stanowi ryzyko, że dojdzie do fizycznych lub umysłowych zaburzeń.

Warto wiedzieć:
FAS jest częścią szerszego spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, znanych jako FASD lub poalkoholowe uszkodzenie płodu. Innymi jednostkami zaliczanymi do tej grupy są m.in. poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego (ARND), częściowy zespół alkoholowy płodu (pFAS) czy poalkoholowy defekt urodzeniowy (ARBD).

Jak często występuje płodowy zespół alkoholowy?

Częstość występowania FAS jest trudna do dokładnego oszacowania, ponieważ wiele przypadków może pozostawać nierozpoznanych. Szacuje się, że w Polsce występuje u 4 na 1000 żywych urodzeń. Co roku w naszym kraju rodzi się około 9 tysięcy dzieci z alkoholowym zespołem płodowym.

Pamiętaj:
FAS stanowi jedną z głównych przyczyn wad wrodzonych płodu – zaraz obok zespołu Downa i rozszczepu kręgosłupa.

Przyczyny występowania zespołu FAS u dzieci

Przyczyną FAS jest spożywanie alkoholu przez kobietę w ciąży. Alkohol dostaje się do organizmu płodu przez łożysko. Jego metabolizm jest znacznie wolniejszy niż u dorosłych. Powoduje to długotrwałą ekspozycję na toksyczne substancje, które uszkadzają mózg i inne narządy.

Warto wiedzieć: Już po około 40 minutach od spożycia alkoholu jego stężenie we krwi płodu jest porównywalne do stężenia we krwi ciężarnej.

Objawy FAS

Objawy FAS mogą być bardzo zróżnicowane i obejmują zarówno fizyczne, jak i neurologiczne oraz behawioralne zaburzenia. Nie wszystkie muszą wystąpić jednocześnie oraz być widoczne zaraz po urodzeniu. Bardzo często objawy alkoholowego zespołu płodowego ujawniają się między 2. a 10. rokiem życia.

Pakiet małego dziecka (6 badań) banerek

Fizyczne objawy zespołu FAS obejmują:

  • specyficzne zmiany w twarzy dziecka,
  • małogłowie,
  • niedobór masy i długości ciała przy urodzeniu,
  • opóźnione tempo wzrostu,
  • zaburzenia rozwoju odruchów (w tym odruchu ssania, co utrudnia karmienie),
  • zmiany w budowie narządów wewnętrznych,
  • zmiany w układzie kostnym (m.in. skrzywienie kręgosłupa, deformacja małych stawów u rąk, kurza klatka piersiowa),
  • wady układu moczowego (m.in. wodonercze),
  • wady układu krążenia (m.in. tetralogia Fallota, ubytek przegrody międzykomorowej),
  • problemy ze wzrokiem (m.in. zez, opadanie powiek, hipoplazja nerwu wzrokowego),
  • problemy ze słuchem (m.in. ubytek słuchu),
  • wady w obrębie jamy ustnej (m.in. zmieniony kształt zębów, stłoczenie zębów, rozszczep podniebienia).
Pakiet małego dziecka rozszerzony (9 badań) banerek

Natomiast umysłowe i neurologiczne objawy FAS to:

  • zaburzenia motoryki małej i dużej,
  • zaburzenia równowagi,
  • zaburzenia snu,
  • niższa tolerancja wysiłku umysłowego,
  • niższy iloraz inteligencji,
  • niepełnosprawność intelektualna,
  • słaby rozwój języka,
  • zaburzenia czucia głębokiego,
  • trudności w koncentracji i nauce,
  • osłabienie pamięci,
  • nadwrażliwość,
  • nadpobudliwość i impulsywność,
  • niedojrzałość emocjonalna,
  • problemy z myśleniem abstrakcyjnym,
  • niskie umiejętności społeczne,
  • skłonność do zaburzeń psychicznych (m.in. depresji, uzależnienia).
Pamiętaj:
Niepełnoobjawowy FAS diagnozowany jest jako FAE (Fetal Alcohol Effects). Często u takich dzieci nie ma zaburzeń w rozwoju fizycznym i umysłowym, ale pojawiają się problemy z zachowaniem lub nauką.

Zespół FAS: wygląd twarzy dzieci

Twarz przy zespole FAS charakteryzuje się następującymi cechami:

  • spłaszczenie środkowej części,
  • krótki i zadarty nos,
  • szerokie rozstawienie oczu,
  • spłaszczenie lub brak rynienki podnosowej,
  • zmniejszenie lub brak górnej czerwieni wargowej,
  • mały podbródek i broda,
  • nisko osadzone uszy i zniekształcone małżowiny uszne.

>> Przeczytaj także: Wady letalne – czym są? Przyczyny, rodzaje, diagnostyka

Rozpoznanie FAS: jak diagnozowany jest płodowy zespół alkoholowy

Diagnoza FAS opiera się na szczegółowym wywiadzie medycznym, badaniu fizykalnym, badaniu neurologicznym, ocenie rozwoju dziecka. Wykorzystuje się narzędzia diagnostyczne, takie jak skale oceny rozwoju psychoruchowego, badania neuroobrazowe (np. rezonans magnetyczny mózgu) oraz testy psychologiczne. Bardzo ważne jest, aby lekarz zebrał informacje na temat spożycia alkoholu przez matkę w czasie ciąży.

>> Zobacz też: „Skoki rozwojowe” – o czym warto wiedzieć?

Leczenie zespołu FAS

Zespół FAS jest nieuleczalny, ponieważ uszkodzenia spowodowane przez alkohol są nieodwracalne. Istnieją metody terapii, które mogą pomóc w poprawie jakości życia dziecka. Są to np.:

  • terapia behawioralna,
  • terapia zajęciowa,
  • terapia sensoryczna,
  • terapia logopedyczna,
  • wsparcie psychologiczne,
  • edukacja specjalna.

Bardzo ważne jest, aby terapia była dostosowana indywidualnie do potrzeb dziecka i rozpoczęta możliwie jak najwcześniej.

Jak zapobiec rozwojowi zespołu FAS?

Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania FAS u dzieci jest całkowita abstynencja od alkoholu w ciąży. Ważna jest edukacja kobiet w wieku rozrodczym oraz prowadzenie kampanii społecznych uświadamiających zagrożenia związane ze spożywaniem alkoholu przez ciężarne.

>> To może Cię zainteresować: Badania prenatalne – kluczowe informacje

Alkoholowy zespół płodowy (FAS) może prowadzić do trwałych zaburzeń fizycznych, neurologicznych i behawioralnych u dziecka. Jego przyczyną jest spożywanie alkoholu przez kobietę w czasie ciąży. FAS jest chorobą nieuleczalną, ale wczesna diagnoza i odpowiednie wsparcie mogą znacząco poprawić jakość życia dziecka. Należy pamiętać, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu w ciąży – każda ilość może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się płodu.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. B. Szymoniak, A. Jankowska-Wika, Charakterystyka alkoholowego zespołu płodowego na podstawie przypadku oraz piśmiennictwa, Dental Forum 2/2014
  2. A. Horecka-Lewitowicz i in., Objawy, przebieg i postępowanie w alkoholowym zespole płodowym, Studia Medyczne 2013, 29
  3. https://www.ciazabezalkoholu.pl/images/file/RozpowszechnianieFASD/FASD_w_Polsce.pdf (dostęp 03.03.2025)
  4. M. Banach (red.), Alkoholowy zespół płodu. Teoria. Diagnoza. Praktyka, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011
  5. https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/lepszy-start/196530,fas-czyli-o-skutkach-spozywania-alkoholu-w-czasie-ciazy (dostęp 03.03.2025)
Page 8 of 122
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
1...789...122Strona 8 z 122

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.