Wybierając się na egzotyczne wakacje, nie myślimy o tym, że z dalekiej podróży możemy przywieźć nie tylko miłe wspomnienia. Takie wakacje mogą się również wiązać z ryzykiem zachorowania na zakaźną chorobę tropikalną, jaką jest denga. Czym jest denga i jak się przed nią uchronić? Dowiedz się, jakie objawy wywołuje choroba i co nas powinno zaniepokoić po powrocie z tropikalnych krajów.  

Spis treści:

1. Czym jest denga i jakie są przyczyny choroby? 
   • Gdzie występuje denga? 
2. Denga – objawy i przebieg choroby  
3. Denga – diagnostyka, badania laboratoryjne, leczenie  
4. Profilaktyka dengi – kiedy warto się zaszczepić?  
   • Jak uchronić się przed zakażeniem wirusem denga? Porady praktyczne
5. Choroba denga – podsumowanie  

Czym jest denga i jakie są przyczyny choroby? 

Denga to choroba wywoływana przez wirusa dengi (DENV) należącego do rodziny Flaviviridae.  Na całym świecie na dengę choruje rocznie około 5 mln osób, a liczba ta stale wzrasta. W styczniu 2024 roku zgłoszono na świecie ok. 0,5 mln zachorowań i ponad 100 zgonów spowodowanych chorobą.  

Obecnie w Polsce denga jest najczęściej rozpoznawaną chorobą wśród turystów, którzy powracają z krajów tropikalnych. Zgłaszają się oni od ośrodków medycyny tropikalnej z powodu gorączki. Wyjątkiem są kraje Afryki subsaharyjskiej, gdzie najczęstszą chorobą po powrocie jest malaria.  

Wirus dengi charakteryzuje występowanie czterech typów serologicznych – DENV 1-4. Jest to o tyle ważne, iż przechorowanie dengi po zakażeniu danym typem wirusa wiąże się z nabyciem odporności na ten konkretny serotyp, natomiast nie chroni przed zakażeniem pozostałymi typami wirusa. Niestety kolejne zachorowania wiążą się z ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby. Zakażenie wirusem DENV-3 lub DENV-4 wiąże się z ryzykiem wywołania gorączki krwotocznej.  

Gdzie występuje denga? 

Wirus przenoszony jest przez komary. Ukąszenie przez tego owada wiąże się z ryzykiem zakażenia i rozwoju choroby denga. Rezerwuarem wirusa oprócz ludzi są także małpy. Zakażenie nie przenosi się z człowieka na człowieka – jedynym źródłem zakażenia wirusem dengi są komary.  

Denga jest chorobą, którą można przywieźć z krajów: 

• Azji Południowo-Wschodniej (np. Jemen, Indie, Sri Lanka, Birma, Tajlandia, Wietnam, Kambodża, Malezja, Indonezja, Filipiny, Malediwy); 
• Afryki Subsaharyjskiej (np. Kenia, Tanzania, Sudan, Etiopia, Somalia); 
• Ameryki Środkowej i Południowej (np. Meksyk, Kuba, Brazylia, Peru); 
• Oceanii.  

Ryzyko zakażenia wirusem dengi jest większe w rejonach położonych do 1000 m. n.p.m., zwłaszcza na terenach zurbanizowanych, w pobliżu gospodarstw domowych. Optymalna temperatura do transmisji wirusa DENV to 32-33 stopnie. Tylko 1% przypadków dengi spowodowany jest ukąszeniem komara na wysokości ponad 2000 m. n.p.m.  

Denga – objawy i przebieg choroby  

Większość infekcji wirusem DENV (aż 80%) przebiega bezobjawowo. Okres wylęgania choroby trwa 3-14 dni (średnio 4-7 dni). Zakażenia objawowe w większości przypadków cechuje przebieg łagodny. Typowe symptomy dengi to: 

• gorączka,  
• silny ból głowy,  
• typowy ból zagałkowy,  
• bóle stawów (pojawiają się u ok. 15% chorych, zajmowane są symetryczne stawy. Bóle stawów ujawniają się w czasie aktywności, jeśli np. zajęte są stawy kolanowe chorzy poruszają się w charakterystyczny sposób, na usztywnionych nogach), 
• osłabienie. 

U części chorych obserwuje się plamisto-grudkową osutkę. Typowy obraz to zlewne, czerwone plamy pojawiające się początkowo na powierzchniach grzbietowych rąk i nóg, rozprzestrzeniająca się następnie na całe kończyny i tułów. Zmiany skórne nie pojawiają się na twarzy. 

Gorączka denga może przebiegać dwuetapowo: 

1. Pierwszy okres gorączkowy trwa kilka dni (2-4), po czym objawy wycofują się na kilka do kilkudziesięciu godzin.  
2. Drugi okres gorączki trwa 1-2 dni, po którym stan chorego poprawia się. Temperatura spada, ustępuje wysypka (może pozostawiać przebarwienia i łuszczenie się naskórka). 

Chorzy zakażeni wirusem DENV-3 lub DENV-4 narażeni są na rozwój cięższej postaci choroby, czyli gorączkę krwotoczną. Występuje głównie w Azji Południowo-Wschodniej, np. w Tajlandii czy Filipinach. Pierwszy etap choroby również przebiega z podwyższeniem temperatury, mogą się też pojawiać wymioty. Wraz z obniżaniem się gorączki stan chorego zaczyna się jednak pogarszać. Dołączają się bóle brzucha, krwawienia, skaza krwotoczna w postaci wybroczyn i krwawych podbiegnięć na kończynach i w okolicy krzyżowo-lędźwiowej. W następnych dniach dołączają się krwawienia do jam ciała, spadek ciśnienia tętniczego, może dochodzić do wstrząsu, utraty przytomności i zgonu. Badania wskazują, iż ciężka postać dengi może rozwijać się u osób, które w przeszłości były już zakażone i przechorowały dengę.  

>> Przeczytaj też: Ospa wietrzna a ospa małpia – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Denga – diagnostyka, badania laboratoryjne, leczenie  

Obraz kliniczny choroby i jej przebieg jest charakterystyczny. Jednak jej rozpoznanie może być utrudnione, jeśli pacjent nie zostanie dopytany o to, czy kilka dni przed zachorowaniem nie był na egzotycznych wakacjach. Również pacjent powinien zawsze zgłaszać lekarzowi fakt powrotu z podróży, zwłaszcza do krajów tropikalnych.  

Wykonane badania laboratoryjne mogą wykazać następujące zmiany: 

• morfologia – leukopenia (spadek poziomu leukocytów, czyli krwinek białych),; limfocytoza (zwiększenie liczby limfocytów), w gorączce krwotocznej – małopłytkowość (spadek liczby płytek krwi – trombocytów);  
• hipoalbuminemia – obniżenie stężenia albumin w osoczu;  
• wzrost poziomu transaminaz (AsPAT, AlAT); 
• wzrost poziomu mocznika; 
• wydłużenie czasu protrombinowego;  
• spadek poziomów czynników krzepnięcia (II,V,VI,IX,XI). 

W fazie zdrowienia parametry laboratoryjne będą powracać do wartości prawidłowych, pojawią się natomiast przeciwciała przeciwko wirusowi denga (w ostrej fazie zakażenia IgM, potem IgG).  

Leczenie choroby jest wyłącznie objawowe – nie ma leków skutecznych w zwalczaniu wirusa DENV. Dlatego w przypadku dengi kluczowa jest profilaktyka, która pomaga zapobiegać ukąszeniom komarów.  

Profilaktyka dengi – kiedy warto się zaszczepić?  

Profilaktyka dengi obejmuje: 

• stosowanie repelentów – środków przeciwko komarom. Jak je stosować w praktyce opisujemy poniżej, 
• korzystanie z moskitier, zamykanie okien, sitaki ochronne w oknach, korzystanie z klimatyzacji, 
• stosowny ubiór – długie rękawy, długie nogawki u spodni, 
• unikanie stosowania intensywnych zapachów, 
• unikanie przebywania na dworze w okresie największej aktywności komarów, czyli o świecie i o zmierzchu, 
• szczepienie.  

Szczepienie przeciwko wirusowi DENV rekomendowane jest dla osób, które już przechorowały dengę. Pierwsze zakażenie tym wirusem ma przebieg łagodny, dlatego szczepionka przeznaczona jest dla pacjentów, którzy infekcję mają już za sobą. Na świecie dostępne są dwie szczepionki: 

• DENGV AXIA – szczepionka trzydawkowa, przeznaczona dla dzieci w wieku 9-16 lat z laboratoryjnie potwierdzonym przebytym zakażeniem wirusem denga (przeciwciała IgG) podawana w odstępach 6 miesięcy (0,6,12 miesięcy); 
• QDENGA – szczepionka dwudawkowa, przeznaczona dla osób w wieku 4-60 lat (powyżej tego wieku szczepionka nie była badana). W niektórych krajach, np. w Szwecji rekomenduje się jej podawanie osobom, które przechorowały dengę. Szczepionka stymuluje układ odpornościowy do wytarzania przeciwciał przeciwko wszystkim czterem serotypom wirusa. 

Jak uchronić się przed zakażeniem wirusem denga? Porady praktyczne 

Na rynku jest duży wybór środków przeciwko komarom. Wiele porad znajdziemy również w internecie. Nie zawsze są to jednak sprawdzone informacje, dlatego warto wiedzieć jakie środki zostały przebadane i są zalecane w profilaktyce ukąszeń komarów.  

• DEET (N,N-Dietylo-m-toluamid) w stężeniu 30-50%. Stężenia poniżej 30% nie będą skuteczne, natomiast powyżej 50% są toksyczne. Preparat nie może być stosowany przez kobiety w ciąży, DEET 30% może być stosowany u dzieci powyżej 12 r.ż., a 50% powyżej 18 r.ż.  Nie wolno go stosować z innymi środkami na bazie alkoholu, powinien być używany raz dziennie – działa 8 godzin. Dostępne preparaty to np. Mugga; 
• IKARYDYNA w stężeniu 20 %. Może być stosowana przez kobiety w ciąży i dzieci powyżej 2 r.ż. Dostępne preparaty to Moskito Guard; 
• IR 35 35 – nie działa na komary przenoszące malarię;  
• OLEJEK EUKALIPTUSOWY – naturalny lub syntetyczny. Ważne jest, że naturalne olejki z eukaliptusa cytrynowego zawierają zbyt małe stężenie substancji odstraszającej komary, aby były skuteczne w profilaktyce chorób wirusowych.  

Nie zaleca się stosowania repelentów łączonych z filtrami SPF. Filtry nakłada się na skórę znacznie częściej i istnieje ryzyko przedawkowania repelentu.  

Ważne jest, aby wybrać skuteczny repelent, ale musi on być również odpowiednio aplikowany.  

1. Stosowanie z filtrem SPF – w pierwszej kolejności należy nałożyć filtr, a dopiero po nim środek przeciwko komarom.  
2. Repelent powinien być stosowany na odsłoniętą skórę, może być również rozpylany na ubranie. Nie należy go aplikować pod ubranie. 
3. Nie wolno stosować repelentu na rany, skaleczenia, podrażnioną skórę. 
4. Przy aplikowaniu środka na twarz należy unikać okolic ust i oczu. 
5. Po każdej aplikacji środka przeciwko komarom należy umyć ręce  
6. Stosowanie u dzieci – nie aplikujemy repelentu bezpośrednio na skórę dziecka. Należy nałożyć środek na własne ręce, a następnie wysmarować nimi dziecko.  

>> Sprawdź też: Choroby zakaźne w Polsce – podsumowanie 2023 roku

Choroba denga – podsumowanie  

Denga to choroba tropikalna, wywoływana przez wirusy. Człowiek może ulec zakażeniu po ukąszenie przez komara, będącego wektorem zakażenia. U przeważającej części pacjentów przebiega bezobjawowo lub w sposób łagodny. Ciężkie zakażenia są rzadkie, jednak groźne w skutkach (mogą powodować zgon). Leczenie choroby jest objawowe, nie dysponujemy lekami, które w sposób kierunkowy zwalczają wirusa. Dlatego zagadnieniem kluczowym jest zapobieganie chorobie. Osoby, które już przechorowały dengę przed powtórnym zakażeniem może chronić szczepionka.  

Źródła:

1. Janocha-Litwin J., Wykład Profilaktyka wybranych chorób przenoszonych przez komary, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024.  
2. Mróz S., DENGA – opisy przypadków klinicznych, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024. 
3. Rorat M., Zapalenie stawów po powrocie z tropików, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024. 
4. https://medycynatropikalna.pl/choroba/denga 

Zika to choroba tropikalna, wywoływana przez wirusa. Jest przenoszona przez komary, występuje w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce, Ameryce Południowej i Środkowej oraz na Karaibach. Jak można zarazić się chorobą? Dlaczego może być groźna dla kobiet w ciąży? Jak można się przed nią zabezpieczyć i czy istnieje szczepionka przeciwko chorobie zika. Zapraszamy do lektury! 

Spis treści:

1. Gdzie występuje wirus zika i na czym polega choroba?  
   • Jak można się zarazić wirusem ZIKV? 
2. Zika – objawy, przebieg choroby
3. Rozpoznawanie choroby zika – badania laboratoryjne
4. Wirus zika – leczenie choroby  
   • Profilaktyka – czy istnieje szczepienie przeciwko wirusowi zika? 
5. Dlaczego choroba zika jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży?  

Zika – co to za choroba? Gdzie występuje wirus zika?

Zika jest tropikalną chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusa ZIKV, który należy do rodziny Flaviviridae, rodzaju Flavivirus. Flawawirusy są czynnikiem etiologicznym różnych chorób tropikalnych. Oprócz zika wywołują one dengę, żółtą gorączkę, gorączkę Zachodniego Nilu, japońskie zapalenie mózgu. Przenoszone są przez komary z rodzaju Aedes (w tym przede wszystkim A.aegypti), które są również wektorem wspomnianych już wyżej chorób, a także choroby chikungunya.  

Wirusem zika można się zarazić poprzez ukąszenie komara: 

• w Azji – np. w Indiach, Indonezji, Kambodży, Tajlandii, Wietnamie, a także na Sri Lance, Malediwach czy Filipinach, 
• w Ameryce Środkowej, 
• w Ameryce Południowej – np. Brazylii, Peru, Argentynie, 
• na Karaibach – np. Kuba, Dominikana, 
• na wyspach Pacyfiku – np. Wyspy Wielkanocne, Polinezja Francuska, Wyspy Cooka, 
• w Afryce – np. Kenia, Nigeria, Senegal.  

Ważne jest, aby podczas podróży do tych obszarów stosować odpowiednie środki ochrony. 

>> Odkryj: Choroby zakaźne w Polsce – podsumowanie 2023 roku

Jak można się zarazić wirusem ZIKV?  

Niestety ukłucie przez komara nie jest jedyną drogą zakażenia tą chorobą. Możliwe jest również przeniesienie patogenów poprzez kontakty międzyludzkie. Do zakażenia wirusem zika może dojść: 

• poprzez kontakty seksualne (stosunki dopochwowe, oralne, analne) z osobą zakażoną, nawet jeśli nie ma ona żadnych objawów;  
• poprzez przeniesienie z kobiety ciężarnej na płód;  
• podczas transfuzji krwi;  
• w czasie przeszczepiania narządów od zakażonego dawcy. 

>> Przeczytaj: HIV – wczesna diagnoza i podjęcie leczenia daje szansę na normalne życie

Zika – objawy, przebieg choroby  

Większość zakażeń wirusem zika (aż 80%) przebiega bezobjawowo. Pozostała część pacjentów może odczuwać objawy, które przypominają gorączkę denga i chikungunya. Są to trzy choroby powodowane przez wirusy pochodzące z tej samej rodziny i ich objawy powinny być ze sobą różnicowane.  

Okres wylęgania się choroby zika trwa od 3 do 12 dni. Najczęściej obserwuje się następujące objawy zakażenia: 

• gorączkę, poniżej 38 stopni; 
• wysypkę o charakterze plamisto-grudkowym, umiejscowioną na twarzy, szyi, tułowiu i kończynach; 
• bóle stawów, głównie rąk i stóp, występujące u ponad 50% pacjentów w ostrej fazie choroby 
• zapalenie spojówek  
• bóle mięśni  
• bóle głowy.  

Przebieg choroby jest łagodny, symptomy utrzymują się 2-7 dni. U ok. 40% chorych bóle stawów mogą się utrzymywać przez 1-2 tygodni. Charakterystyczne dla zakażenia wirusem zika jest to, że bólom stawów nie towarzyszy zapalenie stawów. Jeśli pojawiają się objawy zapalenia, jest to zwykle obrzęk pojedynczych stawów, głównie u osób z chorobami przewlekłymi.  

Rozpoznawanie choroby zika, badania laboratoryjne  

Gorączkę zika rozpoznaje się na podstawie objawów, a potwierdzeniem są badania laboratoryjne. Zgodnie z definicją WHO chorobę należy podejrzewać u pacjenta z wysypką lub podwyższoną temperaturą ciała, u którego występuje przynajmniej jeden z objawów: ból stawów, ból mięśni, zapalenie spojówek, ból głowy.  

Przypadek potwierdzony to pacjent, u którego stwierdza się: 

• występowanie RNA wirusa, potwierdzone badaniem metodą RT-PCR we krwi lub w moczu. Pozytywny wynik tego badania świadczy o aktywnym zakażeniu, jest czułą metodą potwierdzania infekcji. Badanie można wykonać do 14 dni od wystąpienia objawów; 
• występowanie przeciwciał w klasie IgM – negatywny wynik badania RT-PCR nie wyklucza infekcji, wówczas wskazane jest oznaczenie przeciwciał IgM, które pojawiają się we krwi w ciągu 4-7 dni od pojawienia się symptomów. Najwyższe ich miano obserwuje się w 2-3 tygodniu, utrzymują się w surowicy do 3 miesięcy; 

• występowanie przeciwciał w klasie IgG, które pojawiają się w surowicy również w ciągu 4-7 dni od pojawienia się objawów, mogą być wykryte jednoczasowo w przeciwciałami IgM lub krótko po ich pojawieniu się. Wykrycie przeciwciał IgM i wysokie miano przeciwciał IgG również świadczą o aktywnej infekcji. Zakłada się, iż przeciwciała IgG utrzymują się w organizmie człowieka przez całe życie. Podwyższone miano tylko przeciwciał IgG może świadczyć o zakażeniu przebytym w przeszłości.  

Zika – leczenie choroby  

Jeśli pacjent tego wymaga, leczenie jest objawowe. Stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Lekiem z wyboru jest paracetamol. Pacjenci nie mogą jednak przyjmować leków z grupy NLPZ (naproksen, ibuprofen) i aspiryny. Te grupy leków mogą powodować krwawienia u osób chorych na dengę (gorączka krwotoczna), a objawy tych chorób mogą być bardzo do siebie podobne. Warto pamiętać, że w przypadku zachorowania na zika nie istnieje specyficzne leczenie przeciwwirusowe. 

Profilaktyka, czy istnieje szczepienie przeciwko wirusowi zika? 

Nie istnieje szczepionka przeciwko wirusowi ZIKV! Jedyne profilaktyczne działania polegają na zabezpieczaniu się przed ukąszeniami komarów, które są wektorem choroby zika w rejonach jej występowania. Aby uniknąć gorączki zika, należy więc stosować:  

• repelenty – środki odstraszające te owady – szczegółowe porady praktyczne jak je stosować w artykule (link do artykułu nt. dengi). 
• odpowiedni ubiór – długie rękawy, długie nogawki, nakrycie głowy, zakrywanie jak największej części ciała. 
• moskitiery i siatki w oknach.  

Warto też korzystać z klimatyzacji, aby nie otwierać okien.  

Dlaczego choroba zika jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży?  

Gorączka zika nie jest groźna dla osób dorosłych, u których ma tendencję do samoograniczania się. Poważne powikłania mogą dotyczyć jednak noworodków, które zostały zakażone w życiu płodowym przez przeniesienie wirusa z matki na dziecko. Dotyczy to szczególnie zakażeń wirusem zika w I trymestrze ciąży. Może to skutkować powikłaniami neurologicznymi u dziecka, np. mikrocefalią – wadą rozwojową, która polega na zmniejszonych wymiarach czaszki i mózgu noworodka.  

Z powodu ryzyka wad wrodzonych u dziecka, pary planujące ciążę powinny wcielić zasady profilaktyki: 

• unikać podróży w rejony występowania wirusa ZIKV,  
• kobiety planujące ciążę powinny odczekać 2 miesiące po podróży w takie rejony, partnerzy kobiet planujących ciążę powinni poczekać 3 miesiące, zanim podejmą próbę poczęcia dziecka, 
• w czasie pobytu w rejonach epidemicznych występowania choroby unikać kontaktów seksualnych lub stosować prezerwatywy przez cały okres pobytu i po kilka miesięcy po powrocie.  

Rekomendacje niektórych krajów Ameryki zalecają partnerom kobiet ciężarnych wstrzemięźliwość seksualną albo stosowanie prezerwatyw aż do zakończenia ciąży.  

>> Sprawdź też: Choroby przenoszone drogą płciową

Jeśli po powrocie z krajów, w których występuje wirus ZIKV, okaże się, iż kobieta jest w ciąży, zaleca się u niej badania laboratoryjne w kierunku występowania zakażenia. U matki zakażonej wirusem należy monitorować rozwój płodu (USG) oraz – po urodzeniu – przeprowadzić badania w kierunku występowania RNA wirusa lub przeciwciał.  

Piśmiennictwo

1. Janocha-Litwin J., Wykład Profilaktyka wybranych chorób przenoszonych przez komary, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024.  
2. Rorat M., Wykład Zapalenie stawów po powrocie z tropików, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024. 
3. Rostkowska-Białas K., Wykład Meksyk – doświadczenia własne z przygotowania do podróży, konferencja Medycyna Podróży w teorii i praktyce, 14.03.2024. 
4. https://medycynatropikalna.pl/choroba/zika  
5. U.S. Department of Health & Human Services, Centers for Disease Control and Prevention 
6. U. S. National Center for Emerging and Zoonotic Infectious Diseases (NCEZID) 
7. U. S. Division of Vector-Borne Diseases (DVBD)