Adenomioza jest chorobą charakteryzującą się obecnością tkanki endometrium wewnątrz mięśniówki macicy. U jednej na trzy pacjentki z adenomiozą, choroba przebiega bezobjawowo. U pozostałych mogą wystąpić obfite krwawienia miesięczne, bóle miednicy oraz niepłodność. Objawy te znacząco wpływają na jakość życia kobiet.

Spis treści:

1. Co to jest adenomioza?
   • Czym różni się adenomioza od endometriozy?
2. Adenomioza – przyczyny rozwoju przypadłości
3. Jak często występuje adenomioza i jakie są jej objawy?
4. Jak przebiega diagnostyka adenomiozy?
5. Wpływ adenomiozy na płodność
6. Leczenie adenomiozy

Od wielu lat adenomioza pozostaje rozpoznaniem histopatologicznym, stawianym po histerektomii u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. W ciągu ostatniej dekady, dzięki postępom w technikach diagnostyki obrazowej, adenomioza stała się również chorobą rozpoznawaną u młodych kobiet w wieku rozrodczym. Nadal brakuje jednak wspólnej definicji i klasyfikacji. Pomimo udoskonalenia narzędzi diagnostycznych, świadomość choroby nadal pozostaje niska.

Co to jest adenomioza?

Adenomioza to schorzenie ginekologiczne, w którym tkanka endometrium (błona śluzowa macicy), wrasta w mięśniówkę macicy (myometrium) znajdującą się tuż pod nią. W normalnych warunkach endometrium powinno zajmować wewnętrzną warstwę macicy, jednak w przypadku adenomiozy dochodzi do nieprawidłowego przenikania tej tkanki w głąb mięśnia macicy.

Czym różni się adenomioza od endometriozy?

Adenomioza i endometrioza to dwa różne schorzenia ginekologiczne charakteryzujące się nieprawidłowym wzrostem tkanki endometrium, jednak różnią się one lokalizacją tej tkanki. W adenomiozie tkanka endometrium wrasta w mięśniówkę macicy, co prowadzi do jej powiększenia. Natomiast w endometriozie tkanka endometrium występuje poza macicą, implantując się na różnych narządach w obrębie miednicy, takich jak jajniki, jajowody, jelita czy pęcherz moczowy.

>> To może Cię zainteresować: Endometrioza – objawy, diagnoza, leczenie i życie z chorobą

Adenomioza – przyczyny rozwoju przypadłości

Chociaż z histologicznego punktu widzenia adenomioza jest dobrze opisana, jej etiologia pozostaje niepewna. Naukowcy przedstawili kilka teorii, które starają się wyjaśnić, jak dochodzi do tego schorzenia:

• Inwazja tkanki endometrium: Najbardziej akceptowana teoria mówi, że adenomioza powstaje na skutek przerwania granicy między najgłębszą warstwą endometrium a mięśniówką macicy. To przerwanie prowadzi do nieprawidłowego przenikania tkanki endometrium do mięśnia macicy. W efekcie dochodzi do tworzenia nowych naczyń krwionośnych (angiogenezy) oraz przerostu i rozrostu mięśniówki macicy.
• Metaplazja komórek macierzystych: Alternatywna teoria sugeruje mechanizm embriologiczny. Według niej pluripotencjalne komórki macierzyste Müllera mogą ulegać nieprawidłowemu różnicowaniu (dojrzewaniu), co prowadzi do obecności tkanki endometrium w miejscach, gdzie nie powinna się znajdować. Dowody na tę teorię obejmują zmienioną ekspresję specyficznych markerów genetycznych oraz przypadki obecności tkanki endometrium u kobiet z zespołem Rokitansky’ego-Küster-Hausera (agenezja Müllera).
• Stany zapalne: Hipoteza ta zakłada, że głównym mechanizmem inwazji myometrium jest uszkodzenie tkanek i ich naprawa. Chroniczne skurcze mięśnia macicy powodują ciągłe mikrourazy wywołujące stan zapalny, który z kolei promuje lokalne zwiększenie produkcji estrogenu, co prowadzi do hipertrofii endometrium, a w rezultacie do błędnego koła autoimmunizacji.
• Inne, mniej popularne teorie, proponują zmiany w szlakach drenażu limfatycznego oraz przemieszczenie komórek macierzystych ze szpiku kostnego jako możliwe wyjaśnienia dla obecności ektopowej tkanki endometrium.

Każda z tych teorii przyczynia się do zrozumienia adenomiozy, ale żadna z nich nie wyjaśnia w pełni mechanizmu powstawania tej choroby, ponieważ fenotypy są zróżnicowane i nie do końca zdefiniowane.

Jak często występuje adenomioza i jakie są jej objawy?

Epidemiologia adenomiozy jest niejasna z powodu wcześniejszego niedoszacowania i niedodiagnozowania. Szacunkowa częstość występowania waha się od 20% do 35%. Choroba jest klasycznie opisywana u kobiet przed menopauzą, wieloródek w wieku 30-40 lat, ponieważ to właśnie te pacjentki są najczęściej poddawane zabiegom histerektomii z diagnostyką histopatologiczną.

U pacjentek objawowych najczęściej występują:

• obfite i bolesne miesiączki, które często są na tyle uciążliwe, że znacznie obniżają jakość życia kobiet,
• przewlekły ból w obrębie miednicy, który może być odczuwany zarówno podczas menstruacji, jak i w międzyczasie,
• dyspareunia (ból podczas stosunku płciowego),
• powiększenie macicy, co może powodować uczucie ciśnienia lub pełności w podbrzuszu,
• trudności z zajściem w ciążę czy poronienia.

Dzięki lepszym metodom diagnostycznym, takim jak ultrasonografia i MRI, wykrywa się ją coraz częściej u młodszych kobiet, pacjentek z niepłodnością, z bólami lub nieprawidłowymi krwawieniami miesięcznymi. Adenomioza jest ściśle związana z obfitymi miesiączkami, ma wysoką częstość występowania u pacjentek z endometriozą (20%-80%) oraz u tych poddawanych technologiom wspomaganego rozrodu (20%-25%). Jedna trzecia pacjentek jest bezobjawowa.

Jak przebiega diagnostyka adenomiozy?

Diagnostyka adenomiozy obejmuje badania histologiczne oraz techniki obrazowania:

• Badania histopatologiczne: Złotym standardem do ostatecznej diagnozy adenomiozy jest badanie histologiczne próbek po histerektomii (usunięciu macicy).
• Metody diagnostyki obrazowej: Ultrasonografia przezpochwowa stosowana z wyboru jako szeroko dostępna, tania, czuła oraz specyficzna metoda diagnostyczna. W przypadkach wątpliwych wykonuje się rezonans magnetyczny. Wykonuje się go w późnej fazie proliferacyjnej lub sekrecyjnej cyklu (dni 7-28).

>> Sprawdź też: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?

Wpływ adenomiozy na płodność

Adenomioza, wcześniej uważana za chorobę typową dla wieloródek, coraz częściej powiązywana jest z niepłodnością i niepowodzeniami reprodukcyjnymi. W ostatnich badaniach stwierdzono, że adenomioza występuje u 24,4% kobiet w wieku powyżej 40 lat i u 22% kobiet poniżej 40 lat z problemami niepłodności. Odsetek ten wzrasta do 38,2% u kobiet z nawracającymi poronieniami i do 34,7% u kobiet z wcześniejszymi niepowodzeniami w procedurach wspomaganego rozrodu.

Adenomioza wpływa na płodność poprzez:

• Zmiany strukturalne macicy: Adenomioza powoduje powiększenie i zniekształcenie macicy, co może utrudniać implantację zarodka oraz rozwój ciąży. Zmiany te mogą prowadzić do problemów z zagnieżdżeniem się zarodka oraz zwiększonego ryzyka poronień.
• Nieprawidłowy transport jajowodowo-maciczny: Także wynikający ze zniekształcenia anatomicznego jamy macicy, powoduje zaburzenia perystaltyki macicy i transportu plemników.
• Zaburzenia hormonalne: Adenomioza wiąże się z nieprawidłowościami hormonalnymi, które wpływają na cykl menstruacyjny i regularność owulacji.
• Molekularne zmiany w endometrium: Zmiany w szlakach hormonów płciowych, zwiększone markery zapalne, stres oksydacyjny, zmniejszona ekspresja markerów implantacji, brak ekspresji cząsteczek adhezji. Mechanizmy te utrudniają implantację zarodka na poziomie komórkowym.

Leczenie adenomiozy

Leczenie adenomiozy zależy od nasilenia objawów, wieku pacjentki oraz jej planów dotyczących macierzyństwa. Oto najczęściej stosowane metody leczenia:

• Leczenie farmakologiczne:
  • Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ): Skuteczne w łagodzeniu bólu menstruacyjnego oraz tłumieniu procesu zapalnego mogącemu powodować dalszą progresję choroby.
  • Terapia hormonalna (zmniejszająca poziom estrogenów a tym samym proliferację endometrium): doustne tabletki antykoncepcyjne, levonorgestrelowy system wewnątrzmaciczny, GnRHa (analogi gonadoliberyny, stosowane przed procedurami wspomaganego rozrodu, aby zwiększyć szanse na ciążę).
• Leczenie chirurgiczne:
  • Ablacja endometrium: Zabieg polegający na zniszczeniu błony śluzowej macicy mający na celu pomóc w łagodzeniu objawów adenomiozy, jednak nie jest on odpowiedni dla kobiet planujących ciążę.
  • Embolizacja tętnic macicznych: Zmniejsza przepływ krwi do macicy, indukując martwicę i zmniejszenie rozmiaru macicy. Istnieje jednak ryzyko niepłodności, w związku z czym nie jest polecany dla kobiet planujących ciążę.
  • Histerektomia: Usunięcie macicy jest skutecznym rozwiązaniem dla kobiet z ciężką adenomiozą, które nie planują już dzieci. Jest to ostateczna metoda leczenia, która eliminuje wszystkie objawy.
  • Adenomiektomia: Usunięcie ognisk adenomiozy z mięśnia macicy. Niestety mogą prowadzić do nawrotu choroby i komplikacji w przyszłych ciążach.
• Nowe leki i terapie:
  • Progestageny: Takie jak octan noretysteronu (NETA), danazol dopochwowy, dienogest (DNG) – mają działanie przeciwzapalne i antyproliferacyjne, zmniejszają krwawienie i ból.
  • Modulatory receptorów progesteronowych, inhibitory aromatazy, kwas walproinowy i terapia przeciwpłytkowa: Obecnie w fazie badań, w przyszłości mogą stać się nowymi opcjami leczenia.

Adenomioza jest schorzeniem, które może znacząco wpływać na jakość życia kobiet, powodując ból, obfite krwawienia menstruacyjne i problemy z płodnością. Chociaż dokładna przyczyna adenomiozy nie jest w pełni zrozumiana, istnieją skuteczne metody leczenia, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów, poprawie jakości życia oraz powiększeniu rodziny. Wybór odpowiedniego leczenia zależy od indywidualnych potrzeb pacjentki, jej wieku oraz planów dotyczących macierzyństwa. Współpraca z doświadczonym ginekologiem jest kluczowa dla opracowania skutecznego planu leczenia.

>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności

---

Bibliografia

1. Schrager S, Yogendran L, Marquez CM, Sadowski EA. Adenomyosis: Diagnosis and Management. Am Fam Physician. 2022 Jan 1;105(1):33-38.
2. Gunther R, Walker C. Adenomyosis. [Updated 2023 Jun 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539868/ (dostęp: 06.06.2024).
3. Moawad G, Fruscalzo A, Youssef Y, Kheil M, Tawil T, Nehme J, Pirtea P, Guani B, Afaneh H, Ayoubi JM, Feki A. Adenomyosis: An Updated Review on Diagnosis and Classification. J Clin Med. 2023 Jul 21;12(14):4828.
4. Vannuccini S, Petraglia F. Recent advances in understanding and managing adenomyosis. F1000Res. 2019 Mar 13;8:F1000 Faculty Rev-283.

Rak endometrium to najczęstszy nowotwór złośliwy narządów płciowych w krajach rozwiniętych. Jakie są pierwsze objawy raka endometrium? Czy przerost endometrium to zawsze rak? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.

Spis treści:

1. Co to jest rak endometrium? 
   • Czy endometrium to rak? 
2. Przyczyny raka endometrium 
   • Kto może zachorować na raka endometrium: czynniki ryzyka 
3. Typy raka endometrium 
4. Rak i nowotwór endometrium: objawy 
5. Rozpoznanie raka endometrium. Jak lekarz stawia diagnozę? 
   • Rak endometrium a cytologia 
   • Rak endometrium a morfologia 
6. Metody leczenia raka endometrium 
   • Czy rak endometrium jest wyleczalny? 
     
     

Co to jest rak endometrium? 

Rak endometrium to inaczej rak trzonu macicy. Rozwija się w obrębie błony śluzowej (tj. endometrium), która wyściela wnętrze jamy wspomnianego narządu. W czasie cyklu menstruacyjnego ulega ona cyklicznym zmianom uzależnionym od hormonów płciowych, a więc progesteronu i estrogenów. 
 
Rak endometrium jest najczęściej występującym rakiem narządów płciowych. Najwięcej zachorowań obserwuje się u osób w wieku 55-70 lat – to oznacza, że na nowotwór przede wszystkim chorują kobiety w wieku pomenopauzalnym. 
 
>> Sprawdź też: Menopauza – ważny okres w życiu kobiety 

Czy endometrium to rak? 

Tak jak zostało już wspomniane, endometrium to błona śluzowa fizjologicznie występująca w obrębie macicy. W pierwszej fazie cyklu endometrium przygotowuje się do przyjęcia zarodka, zaś w drugiej fazie, gdy nie doszło do zagnieżdżenia, dochodzi do jego złuszczania się, co objawia się krwawieniem miesiączkowym. Słowo endometrium nie jest synonimem raka, ale obszarem, gdzie taki nowotwór może się rozwinąć. 

Przyczyny raka endometrium 

Nie ma jednej, konkretnej przyczyny, która odpowiada za rozwój raka endometrium. Nowotwór złośliwy trzonu macicy jest konsekwencją mutacji w obrębie komórek endometrium, które zachodzą pod wpływem wielu czynników. 

Poniżej przedstawiamy konkretne czynniki ryzyka i pewne stany kliniczne, sprzyjające rozwojowi raka trzonu macicy. 

Kto może zachorować na raka endometrium: czynniki ryzyka 

Pewne sytuacje wiążą się z większym ryzykiem zachorowania na raka endometrium. Dotyczy to przede wszystkim przypadków, w których ma się do czynienia z długotrwałym narażeniem na estrogeny. Czynniki ryzyka sprzyjające zachorowaniu na raka endometrium to przede wszystkim: 

• otyłość, 

• cukrzyca, 

• zespół policystycznych jajników, 

• starszy wiek pacjentki, 

• antykoncepcja hormonalna złożona wyłącznie z estrogenów (bez zrównoważenia hormonalnego progesteronem), 

• niepłodność, 

• wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki, 

• późne wystąpienie ostatniej miesiączki, 

• niektóre zespoły genetyczne, w tym zespół Lyncha, 

• przyjmowanie tamoksyfenu – jest to substancja stosowana w terapii raka piersi. 

>> Przeczytaj też: Zespół policystycznych jajników (PCOS) – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie 

Typy raka endometrium 

Klasycznie wyróżnić można dwa typy raka endometrium: 

• typ I – nazywany również estrogenozależnym; ten typ raka endometrium jest najczęstszy, stanowi bowiem aż 80–90% wszystkich przypadków i rozwija się na podłożu rozrostu endometrium. Co więcej, rozwija się typowo w okresie okołomenopauzalnym. Rak endometrium typu I ma stosunkowo dobre rokowanie. 

• typ II – nie ma związku z nadmierną stymulację estrogenozależną, rozwija się najczęściej w 6 i 7 dekadzie życia. Rak endometrium typu II, w porównaniu do typu I, ma niestety gorsze rokowanie. 

>> To może Cię zainteresować: Rak jajnika – objawy, czynniki ryzyka, diagnostyka laboratoryjna 

Rak i nowotwór endometrium: objawy 

W początkowym okresie rak endometrium rozwija się bezobjawowo. Z czasem pojawia się jednak główny objaw tego nowotworu, a więc krwawienia z dróg rodnych. Każde nowe krwawienie u kobiet w okresie pomenopauzalnym powinno skłonić do pilnej wizyty u ginekologa i przeprowadzenia badania ginekologicznego. 
 
U kobiet, które jeszcze miesiączkują, rak endometrium może manifestować się nieregularnymi krwawieniami lub krwawieniami w okresie miesiączki, które są bardziej obfite. 

Rozpoznanie raka endometrium. Jak lekarz stawia diagnozę? 

W celu potwierdzenia lub wykluczenia rozpoznania raka endometrium wykonuje się łyżeczkowanie jamy macicy, w czasie którego pobiera się materiał tkankowy do badania histopatologicznego. Takie badanie wykonuje się przez naturalne otwory ciała, w znieczuleniu. Zabieg wykonuje się w ciągu jednego dnia. 
 
Jeżeli dojdzie do potwierdzenia rozpoznania raka endometrium, konieczne jest wykonanie dalszych badań, które mają ocenić stopień zaawansowania nowotworu oraz znalezienie ewentualnych przerzutów. W tym celu wykonuje się między innymi RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej czy tomografię komputerową. 

Rak endometrium a cytologia 

Cytologia to badanie, które jest wykonywane w celu wykrywania nowotworów złośliwych szyjki macicy. Badanie to nie jest przeznaczone do wykrywania nowotworów złośliwych trzonu macicy. Skrining w kierunku tego rodzaju raka nie jest obecnie prowadzony. Na wczesne rozpoznanie pozwolą regularne wizyty u ginekologa oraz szybkie reagowanie w przypadku pojawienia się niepokojącego krwawienia z dróg rodnych. 

Rak endometrium a morfologia 

W początkowym okresie rozwoju raka trzonu macicy nie obserwuje się żadnych odchyleń w morfologii krwi obwodowej. Z czasem, gdy nowotwór zajmuje kolejne narządy i dochodzi do częstych krwawień, można zaobserwować niedokrwistość, a więc obniżenie stężenia hemoglobiny oraz liczby krwinek czerwonych (erytrocytów). 

Metody leczenia raka endometrium 

Leczeniem pierwszego rzutu jest zabieg operacyjny, polegający na usunięciu macicy wraz z przydatkami i węzłami chłonnymi miednicy. W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie uzupełniające z wykorzystaniem radioterapii. W sytuacji, gdy zabieg operacyjny nie może być zrealizowany (na przykład przy braku zgody pacjentki lub gdy nie pozwala na to stan ogólny chorej), leczeniem z wyboru jest radioterapia. 
 
W przypadku raka endometrium typu II leczeniem uzupełniającym może być zastosowanie chemioterapii. W niektórych podtypach raka endometrium zastosowanie znajduje również hormonoterapia. 
 
>> To może Cię zainteresować: Nowoczesna profilaktyka raka szyjki macicy 

Czy rak endometrium jest wyleczalny? 

Rokowanie w raku endometrium zależy przede wszystkim od typu nowotworu. W typie I 5-letnie przeżycie dotyczy aż 80-90% pacjentek, z kolei w typie II raka endometrium – około 50%. Im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym większa szansa na skuteczność leczenia onkologicznego i trwałe wyleczenie. 
 
Rak endometrium jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych dróg rodnych, który w większości przypadków charakteryzuje się dobrym rokowaniem. Każde niepokojące krwawienie z dróg rodnych powinno skłonić kobietę do pilnej kontroli w gabinecie ginekologicznym. Wczesne postawienie diagnozy daje szansę na kwalifikację do skutecznego leczenia i tym samym zwiększa szansę na wygraną z nowotworem złośliwym. 

---

Bibliografia 

1. G. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia tom 1 i 2, PZWL, wydanie I, Warszawa 2015,  

2. R. Kordek, Onkologia, Podręcznik dla studentów i lekarzy, Via Medica, s. 240–243, Gdańsk 2007, 

3. P. Blecharz, Rak endometrium, Medycyna Praktyczna (dostęp: 02.06.2024). 

Endometrioza to częste schorzenie ginekologiczne, które wiąże się z wieloma różnorodnymi objawami klinicznymi i nie zawsze jest proste do zdiagnozowania. Czy endometrioza znika po menopauzie? Jakie są objawy endometriozy? I wreszcie, czy endometrioza po 60 roku życia to powód do niepokoju? Warto dowiedzieć się więcej na ten ważny temat.

Spis treści:

1. Endometrioza a menopauza
   • Jak menopauza wpływa na endometriozę?
   • Statystyki dotyczące endometriozy u kobiet po menopauzie
2. Endometrioza po menopauzie – jakie daje objawy?
3. Metody diagnozowania endometriozy u kobiet po menopauzie
4. Leczenie endometriozy po menopauzie

Endometrioza a menopauza

Na wstępie tego artykułu warto wyjaśnić sobie, czym jest endometrioza. Istotą tego schorzenia jest pojawienie się błony śluzowej macicy poza miejscem jej fizjologicznego występowania, a więc poza jamą macicy (na przykład w obrębie otrzewnej, czy jajników, a nawet jelit). Obecność błony śluzowej jamy macicy w tych lokalizacjach wiąże się z wystąpieniem klasycznych objawów endometriozy, do których należy między innymi ból brzucha, niepłodność, czy też bolesne miesiączkowanie.

Endometrioza dotyczy przede wszystkim kobiet w wieku rozrodczym, jednak należy mieć świadomość, że problem ten może pojawić się również po okresie menopauzy. Co ciekawe, w literaturze medycznej znajdziemy informacje o możliwym występowaniu endometriozy nawet u dziewcząt przed pierwszą miesiączką.

Jak menopauza wpływa na endometriozę?

W ogromnej większości przypadków endometrioza ulega wyciszeniu w okresie menopauzy. Wynika to przede wszystkim z obniżonego stężenia estrogenów w tym czasie, co powinno zatrzymać rozwój schorzenia. Zauważono jednak, że u niektórych kobiet dochodzi do wzrostu aktywności pewnego enzymu, nazywanego aromatazą, który odpowiada za przekształcenie androstendion do estradiolu (należącego do estrogenów), co może skutkować ujawnieniem się objawów endometriozy. Mechanizm ten występował nawet u kobiet po usunięciu macicy wraz z przydatkami.

Statystyki dotyczące endometriozy u kobiet po menopauzie

Endometrioza w okresie menopauzy to stosunkowo rzadkie zjawisko. Szacuje się, że jedynie około 2–5% przypadków endometriozy diagnozowanych jest u pacjentek w tym okresie życia. Uważa się, że pewne czynniki zwiększają ryzyko ujawnienia się endometriozy w czasie menopauzy. Należy do nich między innymi:

• otyłość – warto podkreślić, że tkanka tłuszczowa jest źródłem estrogenów,
• stosowanie hormonalnej terapii zastępczej, zawierającej estrogeny,
• tak zwana choroba resztkowa – mamy z nią do czynienia, gdy w czasie operacyjnego leczenia endometriozy w przeszłości doszło do pozostawienia ognisk endometriozy.

Warto podkreślić, że endometrioza u kobiety po menopauzie nie zawsze jest nawrotem choroby, ale może rozwinąć się również de novo, a więc po raz pierwszy. Wówczas w okresie rozrodczym diagnoza endometriozy nie była postawiona i nie występowały jej objawy kliniczne.

>> Przeczytaj także: Menopauza – ważny okres w życiu kobiety

Endometrioza po menopauzie – jakie daje objawy?

Endometrioza w okresie menopauzalnym wiąże się z dość podobnymi objawami, jak w okresie rozrodczym. Należy w tym miejscu wymienić:

• dolegliwości bólowe w okolicy miednicy,
• ból w innych lokalizacjach w obrębie jamy brzusznej,
• dyspareunia – a więc bolesne współżycie,
• zaparcia, biegunki, nudności,
• ból brzucha przy wypróżnianiu, bolesne oddawanie moczu – objawy te występują, gdy komórki endometrium pojawiają się w okolicy pęcherza moczowego czy odbytnicy,
• pojawienie się plamień i krwawień z dróg rodnych,
• krwawienia po kontakcie seksualnym – czyli tak zwane krwawienia kontaktowe.

Warto zaznaczyć, że endometrioza zarówno w okresie rozrodczym, jak i pomenopauzalnym może nie dawać żadnych objawów klinicznych i przebiegać w sposób zupełnie bezobjawowy.

Metody diagnozowania endometriozy u kobiet po menopauzie

Endometrioza u kobiet po menopauzie jest diagnozowana podobnie, jak w innych okresach życia. Jeżeli u kobiety w okresie okołomenopauzalnym pojawiają się symptomy endometriozy, to niestety nie zawsze w pierwszym rzucie myśli się o tym schorzeniu. Sprawia to, że rozpoznanie endometriozy jest często stawiane z opóźnieniem. Badania wykorzystywane w diagnostyce endometriozy to:

• ultrasonografia przezpochwowa – pozwala przede wszystkim na zobrazowanie torbieli endometrialnych w obrębie jajników oraz ocenę ogólną narządów rozrodczych. Warto dodać, że nieobecność zmian w USG nie pozwala na wykluczenie endometriozy,
• rezonans magnetyczny (MR) – obecnie raczej rzadko używany w czasie rutynowego diagnozowania endometriozy, badanie to pozwala jednak na zobrazowane endometriozy w obrębie przegrody pochwowo-odbytniczej, która wiąże się z objawami pojawiającymi się w trakcie wypróżniania,
• biomarkery endometriozy – badanie to polega na oznaczeniu we krwi dwóch biomarkerów – BDNF oraz CA-125, interpretację uzyskanych wyników przeprowadza się z wykorzystaniem specjalnego oprogramowania, co pozwala na wczesną diagnostykę endometriozy,
• laparoskopia diagnostyczna – jest to metoda z wyboru, uważana za złoty standard w diagnostyce endometriozy. W czasie laparoskopii możliwe jest zobrazowanie ognisk endometriozy i pobranie materiału tkankowego do badania histopatologicznego, co potwierdza lub wyklucza rozpoznanie.

Leczenie endometriozy po menopauzie

Najważniejszym celem leczenia endometriozy po menopauzie jest zniesienie dolegliwości bólowych i poprawa jakości życia. U kobiet w tym wieku terapia nie jest już ukierunkowana na przywrócenie płodności, co sprawia, że leczenie można prowadzić w nieco inny sposób. W leczeniu endometriozy mamy do dyspozycji zarówno preparaty farmakologiczne, jak i metody operacyjne.

W leczeniu farmakologicznym zastosowanie znajdują:

• leki przeciwbólowe – głównie niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• dwuskładnikowe leki antykoncepcyjne – zarówno w postaci tabletek, pierścieni dopochwowych, jak i plastrów,
• gestageny – zarówno doustne, jak i w postaci hormonalnych systemów wewnątrzmacicznych,
• analogi gonadoliberyny (aGnHR) – stosowane jako leki drugiego rzutu.

U kobiet w okresie pomenopauzalnym częściej stosuje się leczenie operacyjne, które obejmuje w zależności od sytuacji klinicznej i oczekiwań pacjentki:

• miejscowe usunięcie ognisk endometriozy,
• przerwanie dróg przewodzenia bólu w miednicy mniejszej, co pozwala na istotne ograniczenie dolegliwości bólowych,
• usunięcie macicy bez przydatków,
• usunięcie macicy z przydatkami.

Podsumowując: endometrioza po menopauzie to rzadkie, ale możliwe zjawisko. U kobiet w tym okresie życia w pierwszej kolejności należy pamiętać o wykluczeniu przyczyn onkologicznych dolegliwości, jednak należy mieć świadomość, że endometrioza jest również prawdopodobnym rozpoznaniem. W przypadku potwierdzenia diagnozy, konieczne jest podjęcie odpowiedniego leczenia, które pozwoli na poprawę jakości życia i zniesienie dolegliwości bólowych.

---

Bibliografia

1. A. Basta i inni, Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy, Ginekologia Polska, Nr 11/2012,
2. E. Barcz, Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu endometriozy, Ginekologia po Dyplomie, 2016/06,
3. G. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia, Tom 1-2, PZWL, Warszawa 2015, Wydanie 1.

Niepłodność męska stanowi poważny problemem na całym świecie – dotyka wiele par i odpowiada za dużą liczbę niepowodzeń zajścia w ciążę. Niepłodność męska, która zdefiniowana została jako trudności w poczęciu potomstwa przez co najmniej rok, może mieć różnorodne podłoże. Diagnoza i leczenie tego schorzenia wymagają kompleksowego podejścia oraz zastosowania różnych metod diagnostycznych i terapeutycznych.

Spis treści:

1. Czym jest niepłodność u mężczyzn?
   • Niepłodność a bezpłodność – czym się różnią?
2. Przyczyny niepłodności u mężczyzn
   • Czynniki przedjądrowe
   • Czynniki jądrowe
   • Czynniki pozajądrowe
3. Niepłodność u mężczyzn: objawy sugerujące problemy z płodnością
4. Jak rozpoznać niepłodność u mężczyzn: diagnozowanie przypadłości
   • Wywiad medyczny i badanie fizykalne
   • Analiza nasienia
   • Szczegółowe badania diagnostyczne
5. Jakie badania krwi wykonać przy podejrzeniu niepłodności?
6. Niepłodność męska: leczenie

Czym jest niepłodność u mężczyzn?

Niepłodność u mężczyzn jest definiowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako trudność lub niemożność poczęcia dziecka pomimo regularnych, niezabezpieczonych stosunków płciowych przez okres co najmniej 12 miesięcy. Jest to problem, który dotyka około 15% par starających się o dziecko na całym świecie.

W kontekście medycznym niepłodność męska może być spowodowana różnymi czynnikami, które wpływają na produkcję, dojrzewanie, transport i jakość plemników. Za około 20% przypadków niepłodności odpowiada wyłącznie mężczyzna i jest czynnikiem przyczyniającym się do kolejnych – od 30% do 40% – wszystkich przypadków niepłodności.

Niepłodność a bezpłodność – czym się różnią?

Terminologia związana z niepłodnością i bezpłodnością czasami może być używana zamiennie, ale mają one subtelne różnice w znaczeniu w kontekście medycznym.

Niepłodność odnosi się do stanu, w którym para nie może osiągnąć ciąży pomimo regularnych prób niezabezpieczonych stosunków płciowych przez co najmniej rok. Oznacza to, że występują trudności w poczęciu dziecka, choć biologiczne warunki do tego są obecne.

Bezpłodność natomiast jest bardziej zdecydowanym terminem, który odnosi się do braku zdolności do poczęcia dziecka, nawet przy obecności wszystkich niezbędnych warunków biologicznych i medycznych. Jest to stan trwały, w którym ciąża nie jest możliwa, nawet przy stosowaniu metod wspomaganego rozrodu.

W praktyce medycznej i klinicznej te terminy są używane do opisu różnych sytuacji pacjentów. Niepłodność jest często diagnozowana po dokładnej ocenie, która może obejmować:

• badania nasienia,
• badania hormonalne
• inne testy diagnostyczne mające na celu zidentyfikowanie przyczyn problemu.

Z kolei bezpłodność może być wynikiem nieprzezwyciężalnych przeszkód fizycznych, takich jak brak nasieniowodów, które uniemożliwia naturalne poczęcie.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn

Niepłodność męska może mieć różnorodne przyczyny. Dzieli się je na trzy główne kategorie: przedjądrowe, jądrowe oraz pozajądrowe.

Czynniki przedjądrowe

Przyczyny przedjądrowe dotyczą głównie zaburzeń hormonalnych, które wpływają na funkcjonowanie jąder. Regulacja pracy jąder odbywa się poprzez kompleksowy system hormonów, takich jak:

• gonadoliberyna, hormon luteinizujący (LH) i folikulotropowy (FSH) wydzielane przez oś podwzgórze-przysadka.
• testosteron wydzielany przez jądra.

Zaburzenia w tej regulacji, spowodowane na przykład guzami hormonalnymi, niektórymi schorzeniami czy przyjmowaniem leków wpływających na przysadkę mózgową mogą prowadzić do hipogonadyzmu hipogonadotropowego, który charakteryzuje się niskim poziomem gonadotropin. Przyczynia się to bezpośrednio do obniżenia poziomu testosteronu i zaburzenia procesu spermatogenezy (produkcji plemników).

Przyczynami nieprawidłowego wydzielania hormonów mogą być również otyłość, niedożywienie, chroniczny stres oraz stosowanie sterydów anabolicznych i androgenów.

>> Przeczytaj także: Od zmęczenia do maksymalnej wydajności: jak wolny testosteron może wpływać na poziom energii

Czynniki jądrowe

Jądrowe przyczyny niepłodności wynikają z różnorodnych czynników, takich jak:

• wrodzone wady rozwojowe, np. choroby genetyczne, wnętrostwo czy wrodzony brak jądra.
• nabyte uszkodzenia, np. urazy jąder, zapalenie jąder będących konsekwencją infekcji takich jak świnka czy choroby przenoszone drogą płciową, guzy jądra, żylaki powrózka nasiennego, stosowanie niektórych leków czy podwyższona temperatura jąder.

Te czynniki mogą zakłócać proces spermatogenezy, prowadząc do obniżonej liczby, uszkodzonych lub słabo ruchliwych plemników. Niektóre z tych czynników mogą być odwracalne.

>> Sprawdź też: Choroby rzadkie i ultrarzadkie

Czynniki pozajądrowe

Pozajądrowe przyczyny niepłodności dotyczą zaburzeń w wyprowadzaniu nasienia z jądra – mogą one wynikać z nabytego uszkodzenia (np. po zapaleniu gruczołu krokowego, wazektomii czy plastyce przepukliny pachwinowej) lub z chorób genetycznych (jak mukowiscydoza).

Uszkodzenia dróg wyprowadzających nasienie mogą prowadzić do obecności przeciwciał plemnikowych w wydzielinie gruczołu krokowego lub pęcherzyków nasiennych, co może znacząco zmniejszyć zdolność plemników do zapłodnienia komórki jajowej.

Dodatkowo, zaburzenia wytrysku, takie jak wytrysk wsteczny, mogą również przyczynić się do niepłodności męskiej. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu prostaty w niektórych przypadkach wpływają na jakość wytworzonej wydzieliny, która jest kluczowa dla ruchliwości i żywotności plemników.

Niepłodność u mężczyzn: objawy sugerujące problemy z płodnością

Poza wydłużonym oczekiwaniem na ciążę niepłodność męska zazwyczaj nie daje wyraźnych objawów. Jakie symptomy mogą jednak budzić niepokój? Przede wszystkim:

• problemy z erekcją lub ejakulacją (w tym bolesna ejakulacja),
• zmniejszona objętość nasienia,
• ból, obrzęk lub guzki w okolicy jąder,
• spadek popędu seksualnego,
• zaburzenia hormonalne,
• zaburzenia metaboliczne i choroby przewlekłe,
• skąpe owłosienie lub inne atypowe cechy wyglądu, jak ginekomastia, mogące wskazywać na nieprawidłowości genetyczne
• odchylenia w analizie nasienia.

>> To może Cię zainteresować: Andropauza – męskie przekwitanie

Jak rozpoznać niepłodność u mężczyzn: diagnozowanie przypadłości

Rozpoznanie niepłodności u mężczyzn jest złożonym procesem, który wymaga wieloaspektowego podejścia.

Wywiad medyczny i badanie fizykalne

Proces diagnostyczny rozpoczyna się zazwyczaj od szczegółowego wywiadu medycznego i badania fizykalnego, które dostarczają istotnych informacji na temat potencjalnych przyczyn niepłodności.

Wywiad medyczny obejmuje pytania dotyczące historii zdrowia pacjenta, w tym:

• przebytych chorób,
• chorób wieku dziecięcego,
• wywiadu rozwojowego,
• chorób obecnych,
• operacji,
• urazów,
• stosowanych leków,
• ekspozycji gonad na czynniki toksyczne i ciepło,
• nałogów,
• stylu życia.

Ważne jest również zebranie informacji na temat historii płodności w rodzinie. Mogą one wskazywać na dziedziczne przyczyny niepłodności.

Badanie fizykalne obejmuje ocenę narządów płciowych, tarczycy i prostaty, a także ogólną budowę anatomiczną.

>> Sprawdź też: Przerost prostaty, jakie są objawy? Przyczyny i leczenie przerostu gruczołu krokowego

Analiza nasienia

Jednym z kluczowych badań w diagnostyce niepłodności męskiej jest analiza nasienia, czyli tzw. badanie seminologiczne. Podczas tego badania dokonuje się oceny zarówno makro- jak i mikroskopowej:

• w ocenie makroskopowej uwzględnia się objętość ejakulatu, gęstość, lepkość, barwę, stopień zmętnienia, czas upłynnienia oraz pH nasienia.
• w ocenie mikroskopowej analizuje się ruchliwość i liczbę plemników, a także obecność i ilość komórek krwi (leukocytów, erytrocytów) oraz komórek nabłonkowych układu moczowo-płciowego.

Badanie to jest powtarzane kilkakrotnie, aby uzyskać wiarygodne wyniki. Odchylenia w analizie nasienia mogą wskazywać na różne przyczyny niepłodności, takie jak azoospermia (brak plemników w nasieniu), oligozoospermia (niskie stężenie plemników), astenozoospermia (słaba ruchliwość plemników) czy teratozoospermia (nieprawidłowa budowa plemników).

Według standardów ustalonych przez Światową Organizację Zdrowia, parametry referencyjne dla nasienia to:

• żywotność plemników ≥ 58% żywych plemników,
• liczebność plemników ≥ 15 mln/ml lub ≥ 39 mln/ejakulat,
• morfologia plemników ≥ 4% plemników o prawidłowej budowie,
• ruchliwość plemników ≥ 32% plemników o ruchu postępowym,
• pH ≥ 7,2,
• objętość ejakulatu ≥ 1,5 ml.

Próbkę nasienia do analizy uzyskuje się przez masturbację, a następnie zbiera bezpośrednio do jałowego, plastikowego pojemnika, podobnego do pojemnika na mocz. Ważne jest odpowiednie przygotowanie do badania, w tym przestrzeganie zaleceń dotyczących czasu abstynencji seksualnej (od 3 do 7 dni) i przerwy od antybiotykoterapii (co najmniej dwutygodniowa).

Należy pamiętać, że na wyniki badania wpływają również czynniki takie jak przegrzanie jąder, zmęczenie, ultradźwięki, promieniowanie jonizujące czy spożycie alkoholu i narkotyków. W przypadku nieprawidłowych wyników badania seminologicznego zaleca się powtórzenie badania po co najmniej miesięcznej przerwie.

>> Przeczytaj także: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności

Szczegółowe badania diagnostyczne

Mężczyźni, którzy podejrzewają u siebie niepłodność, powinni poddać się różnym dodatkowym badaniom diagnostycznym, w tym:

• badaniom hormonalnym,
• badaniom immunologicznym – testy na obecność przeciwciał przeciwko plemnikom mogą być wykonywane w przypadkach podejrzenia autoimmunologicznych przyczyn niepłodności.
• badaniom genetycznym – wykonywane w celu wykrycia mutacji genetycznych np. genu CFTR, kariotypowanie czy wykrywanie aberracji chromosomalnych, tj. mikrodelecje chromosomu Y.
• badania obrazowe – USG jąder lub przezodbytnicze, wykonywane w celu identyfikacji obstrukcji drożności nasieniowodów, a także oceny strukturalnych zmian w jądrach i okolicach układu moczowo płciowego.
• biopsja jąder – w przypadkach podejrzenia nieprawidłowości w spermatogenezie, która nie jest wykrywana przez inne badania.
• ocena funkcji plemników – testy na pojemność hipotoniczną, barwienie żywotności, testy penetracji komórkowej, które oceniają zdolność plemników do prawidłowego przechodzenia przez bariery komórkowe.

Warto wiedzieć: Biopsję jąder wykonuje się tylko w przypadku diagnostyki niepłodności.

Jakie badania krwi wykonać przy podejrzeniu niepłodności?

Badania krwi odgrywają kluczową rolę w diagnozowaniu niepłodności u mężczyzn, pozwalając na ocenę hormonalnego podłoża zaburzeń płodności. Oto najważniejsze badania:

• testosteron,
• hormon luteinizujący (LH),
• hormon folikulotropowy (FSH),
• prolaktyna,
• estradiol,
• Hormon anty-Müllerowski (AMH),
• inhibina B.

Niepłodność męska: leczenie

Leczenie niepłodności męskiej obejmuje różnorodne metody, zależne od przyczyny problemu. Każdy przypadek jest indywidualny, dlatego holistyczne podejście jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

Jedną z głównych metod jest leczenie farmakologiczne, obejmujące hormonalną terapię zastępczą (w przypadku niedoboru testosteronu) lub stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych (w przypadku infekcji układu rozrodczego).

Chirurgiczne korekty wad anatomicznych stosuje się wtedy, gdy problem wynika z fizycznych przeszkód w drogach przewodzących nasienie. Interwencje chirurgiczne mogą przywrócić przepływ nasienia i poprawić szanse na naturalne zapłodnienie.

Techniki wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja domaciczna (IUI), zaawansowane technologie reprodukcyjne, jak zapłodnienie in vitro (IVF) czy intracytoplazmatyczna iniekcja plemnika (ICSI), są stosowane w przypadkach zaawansowanej niepłodności, które nie odpowiadają na inne metody leczenia.

Zmiana stylu życia, takie jak poprawa diety, suplementacja, unikanie toksyn środowiskowych oraz ograniczenie spożycia alkoholu i palenia tytoniu, wspomaga produkcję zdrowego nasienia i może poprawić szanse na sukces.

Niepłodność męska jest powszechnym problemem dotykającym wiele par na całym świecie, prowadzącym do trudności w naturalnym poczęciu dziecka. Diagnoza i leczenie tego schorzenia wymagają zastosowania różnorodnych metod diagnostycznych i terapeutycznych, jednak kluczowe jest indywidualizowane podejście do każdego przypadku. Poznanie przyczyn oraz dostosowanie odpowiednich strategii leczenia wpływają znacząco na skuteczność terapii i mogą poprawić szanse na odzyskanie zdolności reprodukcyjnych.

>> To może Cię zainteresować: Wpływ żywienia na płodność

---

Bibliografia

1. Leslie SW, Soon-Sutton TL, Khan MAB. Male Infertility. [Updated 2024 Feb 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
2. Caroppo E, Colpi GM. Male Infertility: A Review of Key Papers Appearing in the Reproductive Medicine and Andrology Section of the Journal of Clinical Medicine. J Clin Med. 2023 Mar 19;12(6):2366.
3. https://www.auanet.org/guidelines-and-quality/guidelines/male-infertility (dostęp: 10.06.2024).
4. https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/inne/190858,diagnostyka-nieplodnosci-meskiej-cz1 (dostęp: 10.06.2024).
5. https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260266,nieplodnosc (dostęp: 10.06.2024).
6. Wołczyński S., Kuczyński W., Pawelczyk L. et al. Diagnostyka i leczenie niepłodności. Ginekologia po dyplomie, marzec, 2011.