Bradykardia to stan, w którym serce bije wolniej niż powinno. U osób dorosłych norma wynosi 60–100 uderzeń na minutę. Zwolnienie akcji serca może być zjawiskiem fizjologicznym – szczególnie u sportowców. Jednak w niektórych przypadkach stanowi objaw poważnych problemów zdrowotnych wymagających interwencji medycznej. Dowiedz się, jakie są przyczyny i objawy bradykardii.

Spis treści:

1. Bradykardia – co to jest?
   • Bradykardia fizjologiczna
   • Bradykardia patologiczna
2. Przyczyny bradykardii
   • Przyczyny fizjologiczne
   • Przyczyny patologiczne
3. Jakie są objawy bradykardii?
4. Diagnostyka i leczenie bradykardii

Bradykardia – co to jest?

Bradykardia to spowolnienie akcji serca poniżej 60 uderzeń na minutę. Może występować fizjologicznie lub być objawem różnych stanów patologicznych (np. chorób kardiologicznych lub ogólnoustrojowych).

Bradykardia fizjologiczna

Bradykardia fizjologiczna nie jest spowodowana procesami chorobowymi i nie powoduje żadnych objawów. Najczęściej występuje u osób, które regularnie uprawiają aktywność fizyczną (szczególnie sporty wytrzymałościowe). Wysiłek zwiększa wydolność organizmu i sprawia, że mięsień sercowy efektywniej pompuje krew. Bradykardia fizjologiczna może wystąpić także w czasie snu oraz przy nadmiernym pobudzeniu nerwu błędnego.

Bradykardia patologiczna

Bradykardia patologiczna jest stanem nieprawidłowym spowodowanym zaburzeniami w układzie bodźcotwórczo-przewodzącym serca. Patologia może wystąpić w węźle zatokowym lub tkance węzła przedsionkowo-komorowego. Ten rodzaj bradykardii zwykle powoduje objawy oraz wymaga szczegółowej diagnostyki i odpowiedniego leczenia.

Przyczyny bradykardii

Przyczyny bradykardii są różnorodne i wiążą się zarówno z czynnikami sercowymi (dotyczącymi bezpośrednio układu sercowo-naczyniowego), jak i pozasercowymi (np. lekami, substancjami psychoaktywnymi, chorobami ogólnoustrojowymi).

Przyczyny fizjologiczne

Bradykardia fizjologiczna jest skutkiem:

• zwiększenia wydolności serca pod wpływem wyczynowego uprawiania sportu,
• zmniejszonego zapotrzebowania organizmu na tlen podczas snu i odpoczynku,
• nadmiernej aktywności nerwu błędnego (układu przywspółczulnego).

Nerw błędny jest głównym nerwem przywspółczulnego układu nerwowego. Odgrywa ważną rolę w regulacji funkcji narządów wewnętrznych, w tym serca. Jego nadmierną aktywność obserwuje się np. podczas kaszlu, wymiotów, oddawania moczu.

Przyczyny patologiczne

Przyczyny bradykardii patologicznej to m.in.:

• nadciśnienie tętnicze,
• uszkodzenie serca na skutek niedokrwienia,
• przebyte stany zapalne mięśnia sercowego,
• wrodzone wady serca,
• przebyte operacje serca,
• kardiomiopatia,
• zaburzenia elektrolitowe,
• nadczynność tarczycy,
• choroby tkanki łącznej (np. toczeń),
• hipotermia,
• choroby zakaźne i pasożytnicze,
• bezdech senny,
• podwyższone ciśnienie śródczaszkowe,
• zatrucia.

Bradykardia może być spowodowana niektórymi lekami – np. beta-blokerami, amiodaronem, solami litu. Do zwolnienia akcji serca prowadzi także stosowanie środków psychoaktywnych (np. syntetycznych pochodnych opioidów).

Jakie są objawy bradykardii?

Bradykardia fizjologiczna nie powoduje żadnych objawów i najczęściej jest wykrywana przypadkowo podczas rutynowych badań kontrolnych. Zwolnienie rytmu serca zwykle nie powoduje także żadnych dolegliwości, jeżeli jest krótkotrwałe.

Natomiast objawy bradykardii patologicznej to:

• zawroty głowy,
• zasłabnięcie lub omdlenie,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia widzenia,
• duszność,
• ból w klatce piersiowej,
• zmniejszona tolerancja wysiłku,
• osłabienie koncentracji,
• pogorszenie funkcji poznawczych,
• przewlekłe zmęczenie.

Objawy bradykardii zależą od stopnia zwolnienia rytmu serca i czasu trwania nieprawidłowości. W ciężkich przypadkach może dojść do asystolii. Jest to brak aktywności elektrycznej serca powodujący nagłe zatrzymanie krążenia.

Diagnostyka i leczenie bradykardii

Diagnostyka bradykardii opiera się o:

• szczegółowy wywiad medyczny,
• badanie fizykalne,
• badania dodatkowe.

Podstawowym badaniem, które pozwala wykryć bradykardię jest elektrokardiogram (EKG). Standardowy test przeprowadzany w spoczynku w warunkach ambulatoryjnych ujawnia nieprawidłowości tylko w momencie ich trwania. Dlatego w przypadku osób, u których bradykardia występuje okresowo, częściej stosuje się holter EKG pozwalający na zapis rytmu serca przez 24 godziny (lub dłużej).

W diagnostyce bradykardii można zastosować także rejestrator arytmii zapisujący wykryte zaburzenia rytmu serca w pamięci wbudowanego komputera. Jest to niewielkie urządzenie, które tymczasowo wszczepia się pod skórę w okolicy mostka.

Niezbędne są także badania, które pozwalają ustalić przyczynę bradykardii. Mogą to być m.in. testy laboratoryjne krwi, USG (echo) serca.

Leczenie bradykardii jest konieczne, jeżeli jest związana z procesem patologicznym i ma postać objawową. Ważne jest ustalenie przyczyny nieprawidłowego rytmu serca i wyeliminowanie jej poprzez właściwą terapię (np. wyrównanie zaburzeń elektrolitowych). W przypadku, gdy jest to niemożliwe lub podjęte działania nie przynoszą oczekiwanych efektów, konieczne jest wszczepienie kardiostymulatora. Jest to urządzenie, które służy do elektrycznego pobudzania rytmu serca.

Bradykardia to stan, w którym rytm serca zwalnia do poniżej 60 uderzeń na minutę. Może być zjawiskiem fizjologicznym, które obserwuje się m.in. u sportowców lub być związana z procesami patologicznymi. W pierwszym przypadku zwykle nie powoduje żadnych objawów. Natomiast w drugim osoba chora odczuwa dolegliwości, takie jak omdlenia, zawroty głowy, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia widzenia, ból w klatce piersiowej,. Bradykardię rozpoznaje się w badaniu EKG. W diagnostyce wykorzystuje się także inne badania, które są pomocne w ustaleniu przyczyny spowolnienia rytmu serca.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

1. J. Nolan, D. Pitcher, Zaburzenia rytmu prowadzące do nagłego zatrzymania krążenia, ABC Resuscytacji, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2016
2. S. Sidhu, J.E. Marine, Evaluating and managing bradycardia, Trends in Cardiovascular Medicine 2020, vol. 30, 5, s. 265–272
3. A. Głowniak, Kiedy pacjent z bradykardią wymaga pilnej konsultacji kardiologicznej?, Medycyna po Dyplomie 2014, https://podyplomie.pl/medycyna/16735,kiedy-pacjent-z-bradykardia-wymaga-pilnej-konsultacji-kardiologicznej (dostęp 06.06.2024)
4. K. Skrzos, Ani za szybko, ani za wolno, czyli postępowanie ratowników medycznych w zagrażających życiu tachyarytmiach towarzyszących ostrym zespołom wieńcowym, Kardiologia Inwazyjna 2016, t. 11, nr 1
5. W. Mielczarek, Arytmie u osób w podeszłym wieku Część III. Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia, Geriatria 2019, 13, s. 157–166
6. K. Bieganowska, Bradykardia w wieku dziecięcym, Pediatria po Dyplomie 2017, https://podyplomie.pl/pediatria/25187,bradykardia-w-wieku-dzieciecym (dostęp 06.06.2024)

Homocysteina to związek należący do grupy aminokwasów. Jak pokazują badania, jej podwyższone stężenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju niektórych przypadłości, w tym chorób układu krążenia i schorzeń autoimmunologicznych. Jakie są wskazania do oznaczenia poziomu homocysteiny we krwi? Jakie mogą być konsekwencje podwyższonego stężenia tego aminokwasu? Sprawdź!

Spis treści:

1. Homocysteina – co to jest?
   • Jakie funkcje pełni homocysteina w organizmie?
2. Przyczyny podwyższonego stężenia homocysteiny we krwi
3. Kiedy należy wykonać badanie poziomu homocysteiny?
   • Poziom homocysteiny a tarczyca
   • Poziom homocysteiny a cholesterol
4. Stężenie homocysteiny, a wiek
5. Homocysteina – jak obniżyć?

Homocysteina – co to jest?

Homocysteina to organiczny związek chemiczny zawierający siarkę. Powstaje z innego aminokwasu naturalnie występującego w organizmie – z metioniny. W przemianach biochemicznych homocysteiny ogromną rolę odgrywają inne związki organiczne, w tym witaminy z grupy B oraz kwas foliowy.

Homocysteina jest metabolizowana przede wszystkim w obrębie wątroby i nerek, w których znajdują się enzymy odpowiadające za jej rozkład (takie jak np. syntaza β-cystationowa czy też metylotransferaza betaino-homocysteinowa).

Jakie funkcje pełni homocysteina w organizmie?

Podczas przemian biochemicznych metioniny do homocysteiny powstają grupy metylowe, które wykorzystywane są w wielu reakcjach metabolicznych, między innymi w:

• syntezie DNA oraz RNA,
• metylacji białek i lipidów,
• powstawania kreatyniny.

Należy zaznaczyć, że homocysteina, obok cysteiny, jest substratem potrzebnym do syntezy siarkowodoru (H₂S). Związek ten odpowiedzialny jest za niekorzystne przemiany m.in. w obrębie układu sercowo-naczyniowego oraz układu nerwowego. Zauważono bowiem, że homocysteina sprzyja rozwojowi zmian miażdżycowych w naczyniach tętniczych. To oznacza, że ma działanie aterogenne – zwiększa ryzyko zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu. Co więcej, dowiedziono również, że podwyższone stężenie homocysteiny zwiększa ryzyko zakrzepicy.

>> To może Cię zainteresować: Czym jest miażdżyca? Objawy i konsekwencje

Przyczyny podwyższonego stężenia homocysteiny we krwi

Jakie sytuacje kliniczne mogą wiązać się z podwyższeniem stężenie homocysteiny? Należy w tym miejscu wymienić między innymi takie stany jak:

• niedobór kwasu foliowego, witaminy B12 i B6,
• przewlekła niewydolność nerek, która wiąże się z upośledzeniem wydalania homocysteiny wraz z moczem i zwolnieniem tempa przemian tego związku,
• choroba Addisona-Biermera, której istotą są zaburzenia wchłaniania witaminy B12, prowadzące do jej niedoboru,
• schorzenia nowotworowe, w tym białaczkę limfoblastyczną,
• przyjmowanie niektórych leków będących antagonistami kwasu foliowego; takim lekiem jest metotreksat stosowany powszechnie w dermatologii i reumatologii,
• niedoczynność tarczycy,
• choroby autoimmunologiczne,
• choroby związane z zaburzeniami wchłaniania w przewodzie pokarmowym, w tym choroby zapalne jelit, stan po resekcji części jelita czy żołądka,
• uzależnienie od alkoholu, które sprzyja niedoborowi witamin z grupy B,
• niewydolność trzustki czy upośledzenie sekrecji soku żołądkowego, a więc stany związane ze zmniejszeniem stężenia witaminy B12.

Wymienione powyżej przyczyny wzrostu stężenia homocysteiny należą do tak zwanych przyczyn wtórnych. Wyróżnić można również przyczyny pierwotne podwyższonego stężenia homocysteiny, do których należą mutacje genetyczne. Dotyczą one przede wszystkim genów kodujących enzymy biorące udział w przemianach homocysteiny. Do enzymów tych należy na przykład syntaza β-cystationowa czy reduktaza metylotetrahydrofolianu.

Kiedy należy wykonać badanie poziomu homocysteiny?

Oznaczenie stężenia homocysteiny we krwi jest wykonywane przede wszystkim:

• u pacjentów po incydencie sercowo-naczyniowym, a więc po zawale mięśnia sercowego czy udarze mózgu (jeżeli u danego pacjenta nie zidentyfikowano innych czynników ryzyka, sprzyjającym takim incydentom).
• u osób po incydencie sercowo-naczyniowym przed 40. rokiem życia (ma to na celu wstępną diagnostykę potencjalnych wrodzonych zaburzeń przemiany homocysteiny).
• w przebiegu przewlekłej choroby nerek, a także schorzeń autoimmunologicznych (takich jak toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów czy twardzina układowa).

W laboratoriach dostępne są badania oznaczające stężenie homocysteiny we krwi metodą chromatograficzną (HPLC), która zapewnia dokładność badania. W tym przypadku jest to szczególnie ważne, ponieważ homocysteina jest parametrem niestabilnym i pomiar jej stężenia we krwi wymaga użycia odpowiedniej techniki laboratoryjnej.

Poziom homocysteiny a tarczyca

Niedobór hormonów tarczycy sprzyja spowolnieniu metabolizmu wielu związków chemicznych – w tym homocysteiny. Stan ten prowadzi do zwiększenia stężenia omawianego aminokwasu we krwi. Nieodpowiednio leczona niedoczynność tarczycy sprzyja również hiperlipidemii, a więc zbyt wysokiemu stężeniu poszczególnych frakcji cholesterolu, co dodatkowo sprzyja rozwojowi miażdżycy, a tym samym zwiększa ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych.

Poziom homocysteiny a cholesterol

Podwyższone stężenie homocysteiny wraz z podwyższonym stężeniem cholesterolu potęguje swoje niekorzystne działanie na naczynia tętnicze i ich śródbłonek. Homocysteina powoduje bowiem utlenianie frakcji lipoprotein o małej gęstości, a więc LDL, który jest nazywany „złym cholesterolem”. To z kolei zwiększa jego niekorzystny wpływ na naczynia tętnicze i tym samym przyspiesza rozwój miażdżycy.

Stężenie homocysteiny, a wiek

Warto dodać, że podeszły wiek również może wiązać się ze wzrostem stężenia homocysteiny. Wynika to przede wszystkim z upośledzenia wchłaniania witaminy B12, a także z zaburzeń funkcji nerek. Nie bez wpływu pozostaje również zmniejszenie aktywności enzymów odpowiedzialnych za przemiany homocysteiny.

>> Przeczytaj także: Badania laboratoryjne dla seniorów

Homocysteina – jak obniżyć?

Obniżenie stężenia homocysteiny wymaga odpowiedniego leczenia jednostek chorobowych, odpowiedzialnych za wzrost poziomu tego aminokwasu. Jeżeli przyczyną podwyższonego stężenia homocysteiny są niedobory witaminowe, to konieczna jest dobrze dobrana suplementacja. Warto również zadbać o zróżnicowaną dietę, która będzie sprzyjać dostarczaniu do organizmu wszystkich substancji odżywczych, w tym kwasu foliowego i witamin z grupy B.

Homocysteina to związek organiczny, którego podwyższone stężenie może wiązać się ze wzrostem ryzyka poważnych chorób układu sercowo-naczyniowego. Z tego powodu warto mieć świadomość, jakie schorzenia predysponują do wzrostu poziomu tego aminokwasu. W przypadku istnienia czynników ryzyka prowadzących do podwyższonego stężenia homocysteiny warto wykonać oznaczenie jej stężenia we krwi.

Bibliografia

1. A. Orzechowska-Pawiłojć i inni, The influence of thyroid hormones on homocysteine andatherosclerotic vascular disease, Polish Journal of Endocrinology, Volume 56, Number 2/2005,
2. D. Gąsiorowska i inni, Homocysteina, Farmacja Współczesna, 169-175, 1/2008,
3. P. Kotyla, E. J. Kucharz, Homocysteinuria, Wielka Interna – Reumatologia, 2. Wydawnictwo Medical Tribune 2009,
4. P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020.

Arytmie serca to fizjologiczne jak i niefizjologiczne stany, które znajdują się głównie w kręgu zainteresowania kardiologów. Jak dzielimy arytmie serca i jakie są najczęstsze objawy arytmii? Czy każda arytmia jest chorobą? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziemy w poniższym artykule. 

Spis treści:

1. Arytmia serca – co to za choroba?
   • Arytmia nadkomorowa
   • Arytmia komorowa
2. Arytmie serca – objawy
3. Przyczyny powstawania arytmii serca
4. Arytmia serca – jak wygląda diagnostyka?
5. Arytmia serca – na czym polega leczenie?
   • Czego unikać przy arytmii serca?
6. Jak długo można żyć z arytmią serca?

Arytmia serca – co to za choroba?

Arytmie to duża i różnorodna grupa zaburzeń dotyczących rytmu serca. Ich istotą są nieprawidłowości dotyczące regularności skurczów mięśnia sercowego, ale również ich częstotliwości. Za zaburzenia rytmu serca odpowiada głównie nieprawidłowe wytwarzanie bodźców w układzie bodźcotwórczo-przewodzącym albo niepoprawne ich przewodzenie Na pracę tego układu wpływa wiele stanów klinicznych, co sprawia, że przyczyny arytmii serca są bardzo zróżnicowane. Arytmie serca dzieli się na kilka grup, a najbardziej klasyczny ich podział uwzględnia miejsce ich powstawania.

Arytmia nadkomorowa

Z nadkomorowymi zaburzeniami rytmu serca mamy do czynienia wtedy, gdy do zaburzeń przewodzenia dochodzi na poziomie przedsionków serca, powyżej rozwidlenia pęczka Hisa. Do arytmii nadkomorowych zaliczamy:

• tachykardie zatokowe,
• nawrotny częstoskurcz zatokowy (SNRT)
• częstoskurcze przedsionkowe, w tym ogniskowy, wieloogniskowy, a także trzepotanie przedsionków,
• migotanie przedsionków,
• nawrotny częstoskurcz węzłowy,
• nawrotny częstoskurcz przedsionkowo-komorowy.

Warto zaznaczyć, że nie wszystkie arytmie nadkomorowe są przewlekłymi schorzeniami kardiologicznymi. Wyróżniamy bowiem także fizjologiczną tachykardię zatokową, która wynika z narażenia na pewne bodźce fizjologiczne – na przykład wysiłek fizyczny, stres emocjonalny, czy też bodźce patologiczne, a więc gorączkę w przebiegu infekcji, niedokrwistość, czy nadczynność tarczycy.

Arytmia komorowa

Z arytmią komorową mamy do czynienia, gdy do zaburzeń przewodzenia i generowania bodźców dochodzi poniżej rozwidlenia pęczka Hisa. Do komorowych zaburzeń rytmu serca zaliczamy między innymi:

• dodatkowe pobudzenia komorowe,
• trzepotanie komór,
• migotanie komór,
• tachykardię komorową.

Arytmie serca – objawy

Objawy kliniczne zaburzeń rytmu serca zależą przede wszystkim od konkretnego rodzaju arytmii oraz ogólnego stanu pacjenta. Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca dość często mają charakter napadowy. W arytmiach nadkomorowych mamy typowo do czynienia z:

• uczuciem kołatania serca,
• zmęczeniem, osłabieniem,
• zawrotami głowy,
• uczuciem dyskomfortu, a czasami ucisku w klatce piersiowej,
• pogorszeniem wydolności,
• dusznością, zasłabnięciem,
• omdleniem.

Dodatkowe pobudzenia komorowe często przebiegają w sposób bezobjawowy. Czasami pacjenci odczuwają jedynie wrażenie nierównego bicia serca. Z kolei arytmie nadkomorowe takie jak migotanie komór i częstoskurcz komorowy to bardzo groźne stany kardiologiczne, które powodują omdlenie oraz zatrzymanie czynności serca. Są to zaburzenia rytmu, które są dla pacjenta bezpośrednim zagrożeniem życia i wymagają natychmiastowego działania.

Przyczyny powstawania arytmii serca

Przyczyn powstawania zaburzeń rytmu serca jest bardzo wiele. Mogą być one wywoływane między innymi przez:

• zapalenie mięśnia sercowego,
• nieleczone nadciśnienie tętnicze,
• przebyte operacje serca,
• zaburzenia hormonalne, w tym nadczynność tarczycy,
• przewlekłe schorzenia płuc,
• wady zastawkowe,
• chorobę niedokrwienną serca, niewydolność serca,
• kardiomiopatie,
• nowotwory serca – pierwotne, jak i przerzutowe,
• ostre zakażenia,
• zaburzenia stężenia jonów,
• uwarunkowane genetycznie zaburzenia, na przykład dotyczące kanałów jonowych,
• narażenie na niektóre substancje i leki: substancje odurzające, alkohol, tlenek węgla, kofeina, niektóre leki, w tym β2-mimetyki.

Arytmia serca – jak wygląda diagnostyka?

Pierwszym krokiem powinno być ustalenie z jakim rodzajem arytmii mamy do czynienia, jaki jest jej mechanizm, a także jaka jest jej potencjalna przyczyna. Bardzo ważne jest przeprowadzenie z pacjentem wnikliwego wywiadu chorobowego oraz wykonanie badania przedmiotowego.

Podstawowym badaniem, jakie wykonuje się w diagnostyce arytmii serca jest spoczynkowa elektrokardiografia, a więc klasyczne badanie EKG. Wiele arytmii jest jednak zaburzeniami napadowymi, więc nie zawsze podczas wykonywania EKG, dojdzie do ujawnienia się nieprawidłowości. W tym przypadku wykonuje się 24-godzinne monitorowanie EKG z wykorzystaniem metody Holtera.

W trakcie diagnostyki wykonuje się również echokardiografię, która pozwala na ocenę budowy serca i zobrazowanie ewentualnych wad zastawkowych, mogących być przyczyną arytmii. W przypadku podejrzenia kardiomiopatii uwarunkowanych dziedzicznie wykonuje się specjalne badania genetyczne.

>> To może Cię zainteresować: Troponiny sercowe – marker w diagnostyce i ocenie ryzyka ostrych zespołów wieńcowych

Arytmia serca – na czym polega leczenie?

Leczenie zaburzeń rytmu zależy od tego, jaki dokładnie rodzaj arytmii zdiagnozowano. Ogólnie mówiąc, w leczeniu tych schorzeń stosuje się, w zależności od rodzaju zaburzenia:

• leki antyarytmiczne – takie jak chinidyna, prokainamid, amiodaron, dronedaron, β-blokery, czy werapamil i diltiazem,
• zabiegi, które zwiększają napięcie nerwu błędnego,
• kardiowersję elektryczną, defibrylację,
• wszczepienie kardiowertera-defibrylatora,
• ablację przezskórną i chirurgiczną – celem zabiegu jest zniszczenie niewielkiego obszaru w obrębie serca, który odpowiada za powstawanie arytmii.

Należy podkreślić, że niezwykle ważne jest leczenie choroby podstawowej, która może odpowiadać za dane zaburzenie rytmu. Jeżeli przyczyną arytmii jest nadczynność tarczycy, czy wada zastawkowa, to konieczne jest leczenie tej przypadłości.

Czego unikać przy arytmii serca?

W przypadku potwierdzenia arytmii, pacjent powinien zrezygnować z używek, w tym alkoholu i palenia papierosów, a także zadbać o regularną aktywność fizyczną, dopasowaną do jego możliwości. Warto również zadbać o unormowanie ciśnienia tętniczego, glikemii oraz utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Co więcej, należy pamiętać o realizacji szczepień ochronnych (np. grypa, krztusiec), ponieważ każde zakażenie może predysponować do napadu arytmii. Konieczne jest również leczenie obturacyjnego bezdechu sennego.

Jak długo można żyć z arytmią serca?

Rokowanie co do dalszego życia zależy przede wszystkim od rodzaju arytmii oraz chorób towarzyszących. Większość arytmii nadkomorowych oraz dodatkowe pobudzenia komorowe wiążą się z dość dobrym rokowaniem, o ile zostanie podjęte odpowiednie leczenie. Jednak należy mieć świadomość, że niektóre zaburzenia komorowe (migotanie komór, częstoskurcz komorowy) wiążą się z zagrożeniem życia i wymagają pilnego leczenia.

Podsumowując, arytmie serca to heterogenna grupa schorzeń kardiologicznych, które wymagają diagnostyki i podjęcia odpowiedniej terapii. Jeżeli występują u nas objawy, mogące sugerować zaburzenia rytmu serca, to konieczna jest pilna konsultacja w gabinecie lekarza kardiologa.

Bibliografia

1. P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
2. A. Gwizdała i inni, Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca, Lekarz POZ 4/2017,
3. T. Hryniewiecki i inni, Kardiologia – Wielka Interna, Wydawnictwo Medical Tribune 2009,
4. G. Herold, Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy, wydanie IV, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 308, Warszawa 2004.

Zespół Raynauda to schorzenie charakteryzujące się nagłymi epizodami skurczu naczyń krwionośnych, prowadzącymi do ograniczenia przepływu krwi, najczęściej w palcach rąk i nóg. To zjawisko, znane również jako fenomen Raynauda, może prowadzić do zmiany koloru skóry, uczucia zimna i bólu w dotkniętych obszarach. Chociaż sam w sobie nie jest groźny, może być objawem poważniejszych chorób.

Spis treści:

1. Zespół Raynauda – co to jest?
   • Występowanie objawów Raynauda
   • Zespół Raynauda a choroba Raynauda
2. Zespół Raynauda – jakie daje objawy?
3. Zespół Raynauda – jak wygląda diagnostyka?
4. Jak leczyć zespół Raynauda?
   • Zespół Raynauda – do jakiego lekarza się udać?
5. Rokowania przy zjawisku Raynauda

Zespół Raynauda – co to jest?

W odpowiedzi na niskie temperatury organizm dostosowuje się, ograniczając przepływ krwi do skóry. Jest to mechanizm termoregulacyjny mający na celu zapobieganie dalszej utracie ciepła i utrzymanie stałej temperatury ciała. W zespole Raynauda ograniczenie przepływu krwi występuje podczas niskich temperatur oraz stresu emocjonalnego jako reakcja przejściowa. Szczególnie dochodzi do zwężenia tętnic palców i tętniczek skórnych.

Zjawisko to zostało po raz pierwszy opisane przez Maurice’a Raynauda w 1862 roku.

Występowanie objawów Raynauda

Objaw Raynauda występuje z różną częstotliwością w populacji. Szacuje się, że dotyka około 3-5% ogólnej populacji, przy czym jest znacznie częstszy u kobiet niż u mężczyzn. W krajach o klimacie umiarkowanym, takich jak Polska, częstość występowania wynosi około 4-5% u kobiet i 2-3% u mężczyzn. W chłodniejszych regionach objaw Raynauda jest bardziej powszechny z powodu częstszej ekspozycji na niskie temperatury.​

Zespół Raynauda a choroba Raynauda

Zespół Raynauda i choroba Raynauda to terminy często omyłkowo używane zamiennie, ale istnieje między nimi istotna różnica. Pierwotny zespół Raynauda (choroba Raynauda) występuje jako osobne zjawisko, często idiopatyczne, bez związku z innymi schorzeniami. Może być związany z nadreaktywnością receptorów alfa-2-adrenergicznych w naczyniach palców i skóry.

W przeciwieństwie do tego, wtórny zespół Raynauda jest zwykle powiązany z innymi chorobami, takimi jak choroby autoimmunologiczne (np. twardzina, toczeń rumieniowaty), choroby naczyń krwionośnych, czy uszkodzenia nerwów. Wtórny zespół Raynauda może być objawem lub powikłaniem tych schorzeń.Czynniki ryzyka obejmują również ekspozycję na niektóre chemikalia, palenie papierosów, oraz urazy mechaniczne.

Zjawisko Raynauda jest wynikiem trzech głównych mechanizmów:

1. Zmniejszony przepływ krwi i zwężenie naczyń krwionośnych: Niskie temperatury i stres emocjonalny powodują zwężenie naczyń krwionośnych, szczególnie w palcach i skórze. Układ nerwowy aktywuje receptory zimna, prowadząc do zwężenia naczyń i zmniejszenia przepływu krwi.

2. Reakcje neurogenne: Współczulny układ nerwowy uwalnia neuropeptydy i noradrenalinę, które powodują skurcz naczyń krwionośnych.

3. Odpowiedzi zapalne i immunologiczne: Stan zapalny powoduje zwłóknienie naczyń i dysfunkcję śródbłonka naczyń.

Zespół Raynauda – jakie daje objawy?

Objawy zespołu Raynauda są wynikiem nagłego skurczu naczyń krwionośnych. Podstawowe symptomy obejmują:

• Zmianę koloru skóry: Najbardziej charakterystycznym objawem jest zmiana koloru skóry w dotkniętych obszarach, najczęściej palców rąk i nóg. Skóra może najpierw stać się biała (z powodu braku przepływu krwi), potem niebieska (z powodu braku tlenu), a na koniec czerwona (gdy przepływ krwi powraca). Zjawisko rozpoczyna się zazwyczaj od jednego paliczka i rozprzestrzeniać na inne, symetrycznie u obu dłoni. Objaw ten zwykle nie dotyczy kciuka, natomiast w przypadku występowania zmian również na nim, możemy podejrzewać zjawisko wtórny zespół Raynauda.

• Uczucie zimna i drętwienia: Osoby z zespołem Raynauda często odczuwają intensywne uczucie zimna oraz drętwienia w dotkniętych palcach.

• Ból i mrowienie: Gdy przepływ krwi powraca, może pojawić się ból, mrowienie lub uczucie pieczenia.

• Owrzodzenia i martwica: W ciężkich przypadkach, długotrwałe i powtarzające się epizody mogą prowadzić do niedokrwienia tkanki. Może stać się to przyczyną owrzodzeń skóry lub nawet martwicy tkanek.

• Livedoretcularis: fioletowe plamy lub siatkowaty wzór na skórze z powodu małych skrzepów naczyń krwionośnych. Odkrycie to jest odwracalne po ogrzaniu, ale jest nieodwracalne w przypadku przyczyn wtórnych, takich jak zespół antyfosfolipidowy, zapalenie naczyń, choroba zimnych aglutynin lub choroba naczyń obwodowych.

Zespół Raynauda – jak wygląda diagnostyka?

Podczas zbierania wywiadu od pacjenta z podejrzeniem zespołu Raynauda, klinicyści powinni uwzględnić wiek w jakim wystąpiła choroba, lokalizację dotkniętych obszarów, symetryczność zmian, owrzodzeń palców oraz nasilenie dolegliwości.

Należy także sprawdzić inne objawy ogólnoustrojowe, aby wykluczyć wtórny zespół Raynauda. Po potwierdzeniu diagnozy, ważne jest zidentyfikowanie czynników prowokujących, takich jak niskie temperatury, stres emocjonalny czy zaskoczenie. Częstość i nasilenie ataków mogą zwiększać stres, płeć żeńska, niska temperatura oraz choroby tkanki łącznej. Wystąpienie zespołu Raynauda w wieku 30-40 lat zwiększa ryzyko chorób tkanki łącznej.

Lekarz może również zalecić dodatkowe badania, aby wykluczyć wtórne przyczyny. Do najczęstszych metod diagnostycznych należą:

• Test zimnej prowokacji (coldstimulation test): Ręce pacjenta są zanurzane w zimnej wodzie, aby wywołać objawy. Następnie monitoruje się zmiany koloru skóry.

• Kapilaroskopia wału paznokciowego: Badanie naczyń włosowatych przy podstawie paznokci za pomocą mikroskopu, aby ocenić ich strukturę i funkcję. Zmiany w naczyniach mogą wskazywać na wtórny zespół Raynauda.

• Testy laboratoryjne: Badania krwi, takie jak obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA), czynnika reumatoidalnego (RF), oraz inne markery autoimmunologiczne, aby wykluczyć choroby tkanki łącznej lub inne schorzenia związane z wtórnym zespołem Raynauda.

• Dopplerowskie badanie ultrasonograficzne: Ocena przepływu krwi w palcach i rękach za pomocą USG. Pomaga to ocenić stopień i lokalizację ewentualnych zaburzeń przepływu krwi.

• Termografia: Technika obrazowania, która mierzy promieniowanie podczerwone emitowane przez ciało, pomagając ocenić różnice w temperaturze skóry, które mogą wskazywać na problemy z krążeniem.

Te metody diagnostyczne pozwalają lekarzom nie tylko potwierdzić obecność zespołu Raynauda, ale także odróżnić jego pierwotną formę od wtórnej, związanej z innymi chorobami.

Jak leczyć zespół Raynauda?

Leczenie zespołu Raynauda zależy od przyczyny i stopnia nasilenia objawów, ewentualnej obecności chorób współistniejących. Podejścia terapeutyczne obejmują:

1. Zmiany stylu życia: unikanie niskich temperatur oraz silnego stresu, zaprzestanie palenia (nikotyna powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, co może nasilać objawy).

2. Farmakoterapię:

• Leki rozszerzające naczynia krwionośne:Blokery kanału wapniowego (np. nifedypina, amlodypina); inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (np. sildenafil).
• Leki przeciwpłytkowe: Małe dawki aspiryny zmniejszają ryzyko powstawania zakrzepów.
• Alfa-blokery: Rozszerzają naczynia krwionośne poprzez blokowanie receptorów alfa-adrenergicznych (np. prazosyna).
• Prostaglandyny: Leki takie jak iloprost, podawane dożylnie, mogą pomóc w ciężkich przypadkach. Poszerzają naczynia krwionośne, tym samym usprawniając przepływ krwi.

3. Zabiegi medyczne:

• Sympatektomię: Chirurgiczne usunięcie lub zablokowanie nerwów sympatycznych, które powodują zwężenie naczyń krwionośnych. Może to być skuteczne w ciężkich przypadkach, ale jest to metoda rzadziej stosowana.
• Zastrzyki z toksyny botulinowej: Wstrzyknięcia Botoxu może pomóc w rozszerzaniu naczyń krwionośnych i zmniejszaniu objawów.

4. Terapie wspomagające:

• Biofeedback: Technika, która pomaga pacjentom kontrolować nieświadome reakcje ciała, takie jak temperaturę skóry, poprzez sprzężenie zwrotne.
• Terapię laserową: Może być stosowana w celu poprawy krążenia w dotkniętych obszarach.

5. Leczenie wtórnych przyczyn:

Leczenie chorób podstawowych: Jeśli zespół Raynauda jest wtórny do innych schorzeń, takich jak choroby tkanki łącznej, leczenie tych chorób może pomóc w zmniejszeniu objawów zespołu Raynauda.

Zespół Raynauda – do jakiego lekarza się udać?

W przypadku wystąpienia objawów zespołu Raynauda, warto rozpocząć od wizyty u lekarza rodzinnego. Lekarz rodzinny jest w stanie przeprowadzić wstępne badanie, ocenić objawy i zlecić badania. Na podstawie wyników tych badań oraz historii medycznej, lekarz rodzinny zdecyduje, o dalszym toku leczenia.

Rokowania przy zjawisku Raynauda

W przypadku pierwotnego zjawiska Raynauda może wystąpić samoistna remisja. W przypadku wtórnego zjawiska Raynauda nie zaobserwowano spontanicznej remisji.

Czy wiesz że?

Wykazano, że ciąża przyczynia się do złagodzenia zjawiska Raynauda w wyniku zwiększenia masy czerwonych krwinek i objętości osocza, co prowadzi do poprawy obwodowego przepływu krwi i natlenienia.

Zespół Raynauda, choć często niegroźny, może znacznie wpłynąć na jakość życia pacjentów. Właściwe rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla zmniejszenia dolegliwości i zapobiegania powikłaniom. Osoby z tym schorzeniem powinny być świadome czynników wywołujących ataki i starać się ich unikać, a także korzystać z dostępnych metod leczenia w celu minimalizacji dolegliwości. W przypadku podejrzenia zespołu Raynauda, istotne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu pogłębienia diagnostyki.

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/154080,objaw-raynauda
2. Musa R, Qurie A. Raynaud Disease. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499833/.
3. https://www.niams.nih.gov/health-topics/raynauds-phenomenon
4. Temprano KK. A Review of Raynaud’s Disease. Mo Med. 2016 Mar-Apr;113(2):123-6.
5. Lis-Święty A. Recent advances in the workup and management of Raynaud phenomenon. PAIM Archive, 2019, Vol. 129, No. 11.