Sklep
Strona główna Blog Strona 64

Badania po poronieniach – Jakie warto wykonać?

Weronika Dobrewa
-
0
Badania po poronieniach – Jakie warto wykonać?

Poronienie jest jednym z najtrudniejszych doświadczeń, jakie mogą spotkać przyszłych rodziców. Chociaż jest to zjawisko stosunkowo częste, ponieważ dotyka około 15-20% wszystkich ciąż, każdy przypadek niesie za sobą głęboki smutek i mnóstwo pytań. Odpowiedzi na niektóre z tych pytań mogą być zawarte w wynikach badań przeprowadzanych po poronieniu, co może przyczynić się do lepszego przygotowania i opieki w kolejnych próbach zajścia w ciążę.

Spis treści:

  1. Czym jest poronienie?
  2. Jakie badania zrobić po poronieniach?
  3. Dlaczego warto wykonywać badania po poronieniach?

W tym artykule omówimy, jakie badania warto przeprowadzić po poronieniu, aby uzyskać jasny obraz sytuacji oraz jakie korzyści wynikają z ich wykonania. Zapraszamy do lektury, która mamy nadzieję, okaże się pomocna i rzuci więcej światła na ten delikatny temat.

Czym jest poronienie?

Poronienie samoistne to utrata ciąży przed 22 tygodniem ciąży, co zazwyczaj wynika z naturalnych, często nieprzewidywalnych przyczyn. Jest to zjawisko dość powszechne, które dotyka około 15-20% wszystkich ciąż. Chociaż przyczyny mogą być różne, najczęściej są związane z nieprawidłowościami genetycznymi płodu.

Istnieje wiele czynników, które mogą prowadzić do poronienia samoistnego. Do najczęstszych należą:

– anomalie dotyczące liczby i struktury chromosomów płodu,

– zmiany cytogenetyczne u rodziców,

– wady rozwojowe, takie jak puste jajo płodowe czy zaśniad,

– wady anatomiczne macicy kobiety ciężarnej, takie jak wrodzone wady macicy (np. przegroda macicy), zrosty w obrębie macicy, czy obecność mięśniaków,

– zaburzenia hormonalne, takie jak zbyt mała produkcja progesteronu – hormonu kluczowego dla utrzymania ciąży oraz zaburzenia hormonalne tarczycy,

– chroniczny stres,

– choroby autoimmunologiczne, np. zespół antyfosfolipidowy czy toczeń rumieniowaty układowy;

– choroby zakaźne, jak toksoplazmoza i niektóre choroby weneryczne,

– choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, nadciśnienie oraz zaburzenia krzepnięcia – w przypadku, gdy nie są odpowiednio leczone,

– stosowanie niektórych leków, np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) czy retinoidów,

– nieprawidłowy styl życia: spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, czy używanie narkotyków.

Jeśli ciąża samoistnie kończy się poronieniem przynajmniej trzy razy z rzędu, mówimy o poronieniach nawykowych lub nawracających, przy czym najczęstszą przyczyną są czynniki genetyczne.

rodzaje poronień infografika

Jakie badania zrobić po poronieniach?

Po doświadczeniu poronienia, wielu lekarzy zaleca przeprowadzenie serii badań, aby zrozumieć potencjalne przyczyny i zaplanować dalsze kroki w przyszłych próbach zajścia w ciążę. Badania te mogą pomóc wyjaśnić, czy przyczyny poronienia są jednorazowe czy mogą powtarzać się w przyszłości, co jest kluczowe dla par starających się o dziecko.

Badania histopatologiczne po poronieniu

Badanie histopatologiczne to podstawowe badanie, polegające na mikroskopowej analizie tkanki pobranej po poronieniu. Pozwala ono ocenić, czy tkanki płodu i łożyska wykazywały jakiekolwiek nieprawidłowości strukturalne lub patologiczne, które mogły przyczynić się do poronienia. Może to obejmować zmiany zapalne, zaburzenia krążenia w łożysku, czy nieprawidłowości w budowie komórek.

Badania genetyczne płodu po poronieniach

Nieprawidłowości chromosomalne są uważane za jedną z głównych przyczyn poronień. Badania genetyczne, takie jak ustalenie kariotypu zarodka/płodu, umożliwiają identyfikację nieprawidłowości genetycznych. Dzięki tym informacjom, para może zrozumieć, czy przyczyna poronienia była przypadkowa, czy też może istnieć ryzyko powtórzenia się w kolejnych ciążach.

badanie kariotypu

>>> Przeczytaj też: Kariotyp – badanie genetyczne

Badania genetyczne rodziców po poronieniach

Przyczyny poronień często wynikają z nieprawidłowości genetycznych u rodziców. Mogą one obejmować na przykład zrównoważone translokacje chromosomowe, w których fragmenty chromosomów są „zamienione miejscami” lub „obrócone”, nie wpływając na zdrowie rodzica, ale potencjalnie prowadząc do nieprawidłowości genetycznych u potomstwa i tym samym do poronienia. Również mutacje pojedynczych genów związanych z zaburzeniami krzepliwości krwi czy układem immunologicznym, a także zjawisko polimorfizmu pojedynczych nukleotydów mogą zwiększać ryzyko poronień.

Dodatkowo, anomalie genetyczne, takie jak mozaicyzm gonadalny, mogą być niewykrywalne u rodzica, ale wpływać na zdrowie reprodukcyjne. Dla zidentyfikowania tych czynników, zalecane są badania genetyczne, takie jak kariotypowanie, czy bezpośrednie sekwencjonowanie DNA, które mogą pomóc w zaplanowaniu odpowiednich działań, w tym doradztwa genetycznego czy technik wspomaganego rozrodu z selekcją genetyczną embrionów (PGD/PGS).

Badania immunologiczne po poronieniach

Niekiedy układ immunologiczny matki może błędnie identyfikować ciążę jako zagrożenie, co prowadzi do odrzucenia płodu. Badania immunologiczne, identyfikują potencjalne anomalie w układzie odpornościowym matki, które mogą zakłócać prawidłowy rozwój ciąży. Należy tutaj wymienić przede wszystkim obecność przeciwciał antykardiolipinowych i antyfosfolipidowych związanych z zespołem antyfosfolipidowym, przeciwciał antyjądrowych wskazujących na choroby autoimmunologiczne takie jak toczeń, oraz nieprawidłowe poziomy cytokin, które mogą prowadzić do odrzucenia tkanki płodowej.

Dodatkowo, analiza komórek NK (Natural Killer) oraz panel przeciwciał przeciwplemnikowych mogą ujawnić mechanizmy immunologiczne utrudniające proces zapłodnienia i rozwój zarodka. Badania zgodności tkankowej między partnerami również mogą być rozważane, aby sprawdzić, czy nadmierna zgodność genetyczna nie wpływa na odrzucenie zarodka przez układ odpornościowy kobiety. Wyniki tych badań mogą wskazywać na konieczność zastosowania terapii immunosupresyjnych, leków przeciwzakrzepowych czy innych interwencji mających na celu regulację odpowiedzi immunologicznej, co jest istotne dla prowadzenia przyszłych ciąż i minimalizacji ryzyka kolejnych poronień.

Badania hormonalne po poronieniach

Badania hormonalne po poronieniach są kluczowym elementem diagnostycznym, umożliwiającym ocenę równowagi hormonalnej, która odgrywa fundamentalną rolę w regulacji procesów rozrodczych, takich jak owulacja, implantacja zarodka, i utrzymanie ciąży. Wśród zalecanych badań znajduje się ocena poziomu progesteronu, niezbędnego do utrzymania ciąży, estradiolu regulującego cykl menstruacyjny, hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), które stymulują wzrost i dojrzewanie komórek jajowych, oraz prolaktyny, która choć głównie związana z laktacją, może wpływać na owulację.

Ponadto, ważne są badania hormonów tarczycy (TSH, fT3, fT4), które wpływają na ogólny metabolizm i zdrowie reprodukcyjne, a także oznaczenie testosteronu i innych androgenów, które mogą zaburzać funkcje jajników. Hormon antymüllerowski (AMH) może być badany w celu oceny rezerwy jajnikowej.

Badania krwi po poronieniach

Badania krwi mogą wykryć inne potencjalne przyczyny poronień, takie jak nieleczona cukrzyca, problemy z krzepnięciem krwi (np. zespół antyfosfolipidowy), czy ukryte infekcje, które mogły wpłynąć na zdrowie płodu lub matki. Badania krwi mogą również obejmować ocenę ewentualnych niedoborów witamin i mikroelementów , takich jak witamina D , czy żelazo, które także mogą wpływać na  przebieg ciąży.

Dlaczego warto wykonywać badania po poronieniach?

Przeprowadzenie wskazanych badań po poronieniu jest niezwykle ważne, ponieważ dostarcza kluczowych informacji o możliwych przyczynach problemów z utrzymaniem ciąży. Dzięki temu lekarze mogą lepiej doradzić parom w planowaniu przyszłych ciąż oraz potencjalnie zaproponować odpowiednie leczenie lub interwencje, które zwiększą szanse na zdrową ciążę. Ponadto, zrozumienie przyczyn poronień może pomóc w emocjonalnym odbudowaniu się po stracie i przygotowaniu do kolejnych prób zajścia w ciążę. Wiedza ta może również przyczynić się do lepszego monitorowania każdej następnej ciąży, zwiększając jej bezpieczeństwo i prawdopodobieństwo donoszenia zdrowego dziecka.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

>> Dowiedz się więcej na temat diagnostyki niepłodności

Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/90964,poronienie
  2. Branch W., Gibson M., M. Silver R. Poronienia nawracające. N Engl J Med 2010;363: s. 1740-47.
  3. Alsibiani SA. Value of histopathologic examination of uterine products after first-trimester miscarriage. Biomed Res Int. 2014;2014:863482. doi: 10.1155/2014/863482. Epub 2014 Jun 26.
  4. Bottomley C., Bourne T. Diagnosing miscarriage. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology, Volume 23, Issue 4, 2009, Pages 463-477, ISSN 1521-6934.
  5. Garrido-Gimenez C., Alijotas-Reig J. Recurrent miscarriage: causes, evaluation and management. Postgraduate Medical Journal, Volume 91, Issue 1073, March 2015, Pages 151–162.

Dieta w łuszczycy. Co jeść a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta w łuszczycy. Co jeść a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Łuszczyca to zapalna i przewlekła choroba skóry, której etiopatogeneza ciągle nie jest w pełni rozpoznana. Wśród przyczyn tej choroby ważną rolę przypisuje się czynnikom genetycznym oraz czynnikom o podłożu immunologicznym. Wpływ na rozwój łuszczycy mogą mieć też czynniki środowiskowe takie jak styl życia, codzienna dieta, używki, przebyte choroby i zażywane leki, a także czynniki o podłożu psychologicznym. Na podstawie wielu badań klinicznych, epidemiologicznych i genetycznych łuszczycę zalicza się do chorób z grupy przewlekłych schorzeń układowych o podłożu zapalnym. Może ona wystąpić u chorych w każdym wieku. Przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Szacuje się, że dotyczy od 0,6% do 4,8% populacji obu płci na całym świecie. W Polsce choruje na nią blisko 3% kobiet i mężczyzn. 

Spis treści:

Jaka dieta przy łuszczycy jest wskazana? Zasady i najważniejsze czynniki determinujące wystąpienie lub nasilenie zmian skórnych 

Warto wiedzieć, że łuszczyca to nie tylko choroba skóry. Obecnie uznaje się ją za chorobę ogólnoustrojową. Osoby chorujące na łuszczycę mają większe ryzyko rozwoju chorób metabolicznych jak miażdżyca, cukrzyca czy otyłość, a także choroba Leśniowskiego-Crohna lub celiakia. Związane jest to utrzymującym się w organizmie przewlekłym stanem zapalnym.  

Co wpływa na rozwój choroby? 

  1. Otyłość, czyli wskaźnik BMI (Body Mass Index) powyżej 30 kg/m2 – nadmierna masa ciała może zadziałać jako czynnik wyzwalający chorobę, a więc pojawienie się lub nasilenie już występujących zmian skórnych zwłaszcza u osób, które mają predyspozycje genetyczne do występowania łuszczycy. 
  1. Wysokie spożycie alkoholu i palenie wyrobów tytoniowych – używki te mogą wpłynąć na powstanie lub zaostrzenie procesów zapalnych w organizmie, a w konsekwencji na pogłębienie zmian skórnych u osób już chorujących. 
  1. Nieodpowiednia codzienna dieta – uboga w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 o działaniu przeciwzapalnym (szczególnie kwas eikozapentaenowy EPA i dokozaheksaenowy DHA). Niskie spożycie lub brak w diecie tłustych ryb, orzechów, nasion czy olejów roślinnych może prowadzić do nasilenia procesów zapalnych w organizmie. 
  1. Nadmierna podaż cukrów prostych – codzienne spożywanie cukrów prostych w ilości przekraczającej dzienne zapotrzebowanie (czyli 10% energii z diety), w tym szczególnie cukru dodanego, może wpływać na wywołanie bądź wzmożenie procesów zapalnych u chorego. 
  1. Podaż glutenu przy współwystępującej celiakii lub nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten – nasila występowanie lub może zapoczątkować zmiany skórne łuszczycowe. Warto nadmienić, że nie ma dowodów, aby dieta bezglutenowa przynosiła korzyści w łagodzeniu zmian łuszczycowych u osób bez zdiagnozowanej jakiejkolwiek formy nietolerancji glutenu. Przy czym ryzyko zachorowania na celiakię może być nawet dwukrotnie większe w porównaniu z osobą zdrową. 

Warto wiedzieć, że chorzy z zaburzeniami metabolicznymi mają większe predyspozycje do pojawienia się lub zaostrzenia łuszczycowych zmian skórnych z uwagi na produkowane czynniki zapalne. To na przykład nadprodukcja hormonu sytości – leptyny – u osób z nadmiarem tkanki tłuszczowej.  

>> Dowiedz się więcej: Dysbioza jelitowa a choroby skóry – AZS, trądzik, łuszczyca

Co jeść przy łuszczycy? Lista produktów zalecanych

Dieta jest jednym z głównych elementów w terapii łuszczycy. Najbardziej rekomendowanym modelem żywieniowym jest dieta śródziemnomorska. Ma ona najwyższy potencjał przeciwzapalny, jest zalecana pacjentom dotkniętym przewlekłymi chorobami zapalnymi oraz cywilizacyjnymi. 

Dieta śródziemnomorska zakłada: 

  • wysokie spożycie różnorodnych warzyw i owoców,  
  • regularne i częste spożycie tłustych ryb, owoców morza,  
  • wysoka podaż nasion roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych,  
  • spożycie oliwy z oliwek, orzechów i nasion,  
  • regularna podaż wody w codziennej diecie około 2l/doba, 
  • ograniczenie spożycia pełnotłustych produktów mlecznych, masła, mięsa i przetworzonych produktów mięsnych, napojów gazowanych, słodyczy i wyrobów cukierniczych. 

Składniki, które warto wprowadzać do diety w chorobach łuszczycowych, to: 

  • Witamina A i karotenoidy (betakaroten, zeaksantyna, luteina oraz likopen). W łuszczycy dochodzi do nadprodukcji komórek skóry, czyli rogowacenia naskórka (przyspieszona keratynizacja). Dlatego na złagodzenie tego procesu duży wpływ ma witamina A i jej prekursory – karotenoidy. Cennym źródłem w diecie będą warzywa i owoce, zwłaszcza te żółte i pomarańczowe: marchew, papryka żółta i pomarańczowa, dynia, zalecane są też czarne porzeczki i szpinak. 
  • Flawonoidy, które wpływają na normalizację procesów związanych z rogowaceniem skóry i wykazują korzystne działanie przeciwutleniające, polegające na zwalczaniu wolnych rodników w organizmie. W codziennej diecie musimy wprowadzać: kapary, paprykę, cebulę, sok z czerwonych i czarnych winogron, morwę białą, kurkumę. 
  • NNKT, czyli niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, w szczególności omega-3 (kwas α-linolenowy, EPA i DHA) i omega-6 (kwas linolowy).  Zwalczają one stany zapalne w organizmie, dlatego bardzo ważny jest ich udział w codziennej diecie. Należy dbać o prawidłowy stosunek między kwasami omega-3 a omega-6, który powinien wynosić 1:3. Produkty bogate w zdrowe tłuszcze to: tłuste ryby morskie (łosoś, halibut, tuńczyk, makrela), algi oraz nasiona (siemię lniane, chia) i pestki (dyni, słonecznika), oliwa z oliwek czy olej z orzechów włoskich. 

Co jeszcze warto jeść przy łuszczycy? Na przykład imbir łagodzi stan zapalny organizmu, z kolei olej z rokitnika jest zalecany ze względu na wysoką zawartość kwasu palmitynooleinowego z rodziny omega-7. Wartościowym dodatkiem do diety są też oleje z ogórecznika i wiesiołka. 

Pacjenci z łuszczycą często mają podwyższone stężenie homocysteiny w surowicy krwi. Zwiększa to ryzyko powstawania chorób sercowo-naczyniowych. Może to prowadzić do niedoboru witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Dlatego bardzo ważne jest uzupełnienie diety w źródła tych składników.  

Kwas foliowy zawierają:  

  • ciemnozielone warzywa liściaste: szpinak, jarmuż, sałata;  
  • nasiona roślin strączkowych;  
  • jaja;  
  • sery dojrzewające;  
  • chude mięso i jego przetwory;  
  • ryby;  
  • produkty mleczne.  

W diecie przy łuszczycy należy uwzględnić także selen. Chorzy zmagają się często z obniżonym stężeniem tego pierwiastka we krwi.  

Bogatym źródłem selenu są:  

  • ryby; 
  • skorupiaki; 
  • mleko i jego przetwory;  
  • czosnek; 
  • grzyby;  
  • suche nasiona roślin strączkowych; 
  • orzechy brazylijskie. 

Co więcej, w czasie terapii witaminą D mogą ustąpić zmiany łuszczycowe. Odpowiedni poziom kalcytriolu odpowiada za utrzymanie zdrowej skóry. Niedobór wit. D prowadzi do zaburzeń równowagi immunologicznej i możliwości rozwoju choroby autoimmunologicznej.  

Suplementacja lub podaż z dietą witaminy D prowadzi do złagodzenia łuszczycy, lub może zapobiec jej wystąpieniu. Produkty spożywcze bogate w witaminę D to: wątroba, tłuste ryby (śledź, halibut, makrela, łosoś), oleje rybne, żółtka jaj, przetwory mleczne i grzyby. 

Dieta na łuszczycę – czego unikać? Produkty niewskazane – czego nie lubi łuszczyca? 

Przy łuszczycy bardzo ważne jest, aby unikać produktów nasilających stan zapalny organizmu.  

Niekorzystnie będzie wpływać dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe (NKT), czyli obfitująca w tłuste, czerwone mięsa, masło czy pełnotłuste produkty mleczne. Nadmierne spożywanie NKT powoduje wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi, co może wywołać zaostrzenie stanu zapalnego.  

Z codziennej diety należy wyeliminować wysoko przetworzoną żywność, słodycze i wyroby cukiernicze, dania typu fast-food, a także słodzone soki, napoje gazowane i sztuczne barwniki.  

Potrawy smażone zastępujemy gotowanymi, pieczonymi czy przyrządzanymi na parze.  

Diagnostyka łuszczycy wykrywanie genu HLA-Cw6

Przykładowy jadłospis w diecie na łuszczycę 

I śniadanie 

Płatki owsiane z jogurtem naturalnym 2%, do tego truskawki i nasiona babki jajowatej oraz uprażone pestki słonecznika. 

II śniadanie 

Omlet z jaj podany z sałatką z awokado, pomarańczowej papryki i rukoli, skropiony oliwą z oliwek i doprawiony do smaku ulubionymi ziołami. Podany z pieczywem żytnim. 

Obiad 

Łosoś upieczony w piekarniku. Do tego warzywa przyrządzone na patelni grillowej (cukinia, pieczarki, marchew). Podane z komosą ryżową. 

Podwieczorek 

Pomidor pokrojony w plastry, na wierzchu ułożone plastry mozzarelli z zalewy. Kropimy oliwą i układamy liście bazylii, doprawiamy do smaku. 

Kolacja 

Pieczywo żytnie pełnoziarniste z wędliną z udźca indyka, podane z ogórkiem zielonym, żółtą papryką i kiełkami brokuła. 

Dieta na łuszczycę – podsumowanie 

Łuszczyca jest chorobą, która wpływa na ogólne obniżenie jakości życia pacjentów. Dlatego ważne jest wielokierunkowe wsparcie w chorobie. Obok leczenia farmakologicznego niezbędna jest zmiana nawyków żywieniowych, co może przyczynić się do złagodzenia zmian zapalnych skóry i tym samym do poprawy samopoczucia pacjenta. 

>> Przeczytaj: Łuszczyca – objawy, diagnostyka, leczenie

Bibliografia

  1. Lorbiecka K.: Zachowania dietetyczne a przebieg łuszczycy. Aesth Cosmetol Med. 2021 r. 
  2. Antosik K., Krzęcio-Nieczyporuk E., Kurowska-Socha B. „Rola diety i żywienia w leczeniu łuszczycy”. Hygeia Public Health, 2017r. 
  3. Placek W.: Dieta w chorobach skóry. Wydawnictwo Czelej, wydanie II, Lublin, 2022. 
  4. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.): „Normy żywienia dla populacji Polski 
    i ich zastosowanie”. NIZP-PZH, Warszawa 2020r. 

Rak odbytu – objawy, rozpoznanie, leczenie, rokowanie

Agata Strukow
-
0
Rak odbytu – objawy, rozpoznanie, leczenie, rokowanie

Artykuł został zaktualizowany 25.02.2025 r.

Rak odbytu stanowi ok. 1-3% wszystkich nowotworów złośliwych jelita grubego. Wzrost przypadków obserwuje się po 60 r.ż., ale tak naprawdę można zachorować w każdym wieku. Kto jest najbardziej narażony? Dowiedz się, jakie są objawy raka odbytu, jak wygląda diagnostyka i leczenie tej choroby, a także – jak można jej zapobiegać. Zapraszamy do lektury! 

Spis treści:

Rak odbytu – czym jest ta choroba? 

Nowotwór odbytu to zmiana złośliwa, która może rozwijać się jako: 

  • rak brzegu odbytu – umiejscowiony na skórze wokół odbytu; 
  • rak kanału odbytu – umiejscowiony pomiędzy zwieraczem zewnętrznym odbytu i jego ujściem. 

Rak odbytu bywa czasem utożsamiany z rakiem odbytnicy, ale są to dwie różne jednostki chorobowe.  

Rak odbytu – czynniki ryzyka i przyczyny choroby. Kto jest narażony na zachorowanie?  

Najważniejszym czynnikiem rakotwórczym zaangażowanym w powstanie raka odbytu jest zakażenie wirusem HPV. Materiał genetyczny wirusa HPV został wyizolowany aż w 91% próbek raka odbytu.  

W wyniku infekcji wirusowej może rozpocząć się przemiana nabłonka płaskonabłonkowego odbytu obejmująca następujące fazy: 

  • stadium dysplazji niskiego stopnia (LSIL), które jest pierwszym krokiem w kierunku zmiany nowotworowej i bywa określane jako stan przedrakowy;  
  • stadium dysplazji wysokiego stopnia (HSIL) – około 9-13% zmian wysokiego stopnia w przeciągu 5 lat przechodzi w stadium nowotworu; 
  • stadium neoplazji, w którym następuje namnażanie się komórek nowotworowych.  

Wirus HPV odpowiedzialny za powstawanie raka odbytu jest tym samym wirusem, który powoduje raka szyjki macicy. W przypadku raka odbytu – podobnie jak w przypadku raka szyjki macicy – najczęściej występują dwa onkogenne typy wirusa – HPV 16 i HPV 18.  

>> Warto wiedzieć: Prof. Dębska i dr Rzepka o profilaktyce raka szyjki macicy

Do czynników ryzyka zachorowania na raka odbytu należą: 

  • duża liczba partnerów seksualnych;  
  • stosunki analne; 
  • niedobory odporności w przebiegu leczenia immunosupresyjnego (u osób po przeszczepach narządów) lub towarzyszące zakażeniu wirusem HIV; 
  • zakażenia ropne odbytu, szczelina odbytu; 
  • palenie tytoniu;  
  • wiek powyżej 60 r.ż.  

>>> Przeczytaj też: Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) u mężczyzn – co należy wiedzieć?

Rak odbytu – objawy kliniczne. Rak odbytu a hemoroidy  

Początkowe objawy raka odbytu: 

  • pieczenie, świąd w okolicy odbytu; 
  • śluz w stolcu;  
  • świeża krew w stolcu – występuje w ok. 50% przypadków raka odbytu;  
  • guzek wyczuwalny w okolicy odbytu.  

Jeśli choroba rozwija się, dołączają takie objawy, jak: 

  • bóle brzucha, zlokalizowane w miednicy;  
  • parcie na stolec;  
  • zaburzenia czynności zwieraczy.  

>> Sprawdź: Ból brzucha – przyczyny, lokalizacje, diagnostyka  

Dalszy rozwój choroby może powodować niedrożność mechaniczną przewodu pokarmowego i przerzuty. Zdarza się, iż pacjent zgłasza się do lekarza z powodu guza w pachwinie, który okazuje się być przerzutem raka odbytu do węzłów chłonnych pachwinowych, gdzie zazwyczaj w pierwszej kolejności pojawiają się przerzuty choroby.  

Jak można odróżnić objawy raka odbytu od hemoroidów? 

Objawy raka odbytu w początkowym stadium są podobne do objawów występujących w przebiegu hemoroidów. Są to świąd, pieczenie, krwawienie z odbytu – pacjent widzi świeżą krew w stolcu oraz zgrubienie w odbycie. Objawy obydwu chorób są tak bardzo podobne, że na ich podstawie nie da się postawić rozpoznania. Niestety badanie per rectum, które wykonuje lekarz, również nie zawsze pozwala odróżnić te dwa stany chorobowe.  

Dlatego pacjent z takimi objawami zawsze powinien być skierowany na dalszą diagnostykę, aby ewentualnie wykluczyć groźną chorobę.  

morfologia krwi

Również inne niezłośliwe choroby – jak ropień odbytu lub szczelina odbytu – mogą charakteryzować się podobnymi objawami. W każdym przypadku zachodzi konieczność wykluczenia raka odbytu.  

Diagnostyka raka odbytu  

Rozpoznawanie raka odbytu rozpoczyna się od wywiadu z pacjentem oraz badania per rectum. Dalsze etapy diagnostyki obejmują badanie wziernikiem – anoskopię, w czasie której pobierany jest również wycinek do badania histopatologicznego. O ostatecznym rozpoznaniu decyduje badanie histopatologiczne, czyli badanie pobranego w czasie anoskopii materiału. Badania mające na celu ustalenie istnienia przerzutów to:  

  • USG jamy brzusznej i pachwinowych węzłów chłonnych,  
  • rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa miednicy,  
  • RTG klatki piersiowej.  

Kobiety z podejrzeniem raka odbytu mogą zostać skierowane na badanie ginekologiczne i cytologię szyjki macicy.  

Krew utajona w kale (met. ilościowa)

Leczenie raka odbytu – rokowanie 

Sposób leczenia raka odbytu zależy od lokalizacji zmiany. Jeśli jest to rak brzegu odbytu, leczenie jest operacyjne i polega na wycięciu guza. W przypadku tej lokalizacji możliwe jest zachowanie funkcji zwieraczy. Jeśli wycięcie guza nie jest możliwe stosuje się radiochemioterapię. W przypadku umiejscawiania w kanale odbytu leczeniem jest radiochemioterapia, a w razie jej niepowodzenia leczenie operacyjne.  

Rokowanie w raku odbytu zależy od stopnia zaawansowania. Jeśli zmiana jest miejscowa, 5-letnie przeżycie obserwuje się u 82% chorych. W przypadku przerzutów regionalnych 5-letnie przeżycie notuje 66% pacjentów, jeśli choroba jest uogólniona – 34%.  

 >> Może też zainteresować Cię: Rak endometrium – objawy, diagnostyka, leczenie

Rak odbytu – podsumowanie 

Rak odbytu jest groźnym nowotworem złośliwym. Powodzenie jego leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby w momencie rozpoznania. Dlatego jeśli zauważymy objawy sugerujące tę chorobę – świąd, pieczenie, krwawienie z odbytu – zgłaszajmy się jak najszybciej do lekarza. Leczenie hemoroidów na własną rękę może opóźnić rozpoznanie i pogorszyć rokowanie.  

Bibliografia

  1. Rutkowski A., Rak odbytu, wykład w czasie konferencji Kongres HPV 2024 – Profilaktyka, diagnostyka i leczenie chorób związanych z HPV w ginekologii i ginekologii onkologicznej, 10-11 maja 2024.  
  2. https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/88026,rak-odbytu-wczesne-objawy-rozpoznanie-i-leczenie 

Udar słoneczny – objawy, rozpoznanie i pierwsza pomoc

Angelika Janowicz
-
0
Udar słoneczny – objawy, rozpoznanie i pierwsza pomoc

Udar słoneczny jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Rozwija się na skutek długotrwałej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Stan ten wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Dowiedz się, co to jest, jakie są objawy i co robić, gdy dojdzie do udaru słonecznego.

Spis treści:

  1. Co to jest udar słoneczny?
  2. Objawy udaru słonecznego
  3. Udar słoneczny co robić?
  4. Jak uniknąć udaru słonecznego?

Co to jest udar słoneczny?

Udar słoneczny to przegrzanie organizmu na skutek działania promieni słonecznych. Ryzyko wzrasta, gdy ciało – a w szczególności głowa i kark – są wystawione bezpośrednio na słońce bez ochrony w postaci ubrania, parasola lub nakrycia głowy.

Stan ten może wystąpić u osób w każdym wieku. Szczególnie niebezpieczny jest udar słoneczny u dziecka, seniorów oraz chorych przewlekle.

Udar słoneczny a udar cieplny

Udar cieplny to stan, w którym temperatura ciała wzrasta powyżej 40°C. Jest on wywołany niewydolnością fizjologicznych mechanizmów termoregulacyjnych. Oznacza to, że organizm nie może odprowadzić zgromadzonego ciepła, co powoduje jego przegrzanie, a w następstwie zaburzenia funkcjonowania.

Udar cieplny może być:

  • klasyczny – niezwiązany z wysiłkiem fizycznym,
  • wysiłkowy – zależny od wysiłku fizycznego.

Klasyczna postać udaru cieplnego najczęściej jest skutkiem przegrzania na skutek fali upałów w letnich miesiącach lub przebywania w ciepłym i wilgotnym środowisku. Natomiast przyczyną udaru cieplnego wysiłkowego jest intensywny wysiłek fizyczny. Ciepłota ciała wzrasta, a nadmierne pocenie się może prowadzić do odwodnienia. Należy pamiętać, że zdarza się to nie tylko w wysokiej temperaturze otoczenia.

Udar słoneczny jest szczególnym rodzajem udaru cieplnego. Należy pamiętać, że do niebezpiecznego w skutkach przegrzania organizmu może dojść nie tylko podczas nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne.

Pakiet elektrolity (4 badania)

Objawy udaru słonecznego

Objawy udaru słonecznego narastają stopniowo. Początkowo wzrasta temperatura ciała, czemu towarzyszą zmęczenie, dyskomfort, wzmożone pragnienie, nudności, ból i zawroty głowy, ogólny niepokój, zaczerwienienie skóry. Z czasem mogą pojawić się wymioty oraz symptomy pochodzące z ośrodkowego układu nerwowego:

  • zaburzenia świadomości,
  • dezorientacja,
  • majaczenie,
  • drgawki.

W ciężkich przypadkach objawy udaru słonecznego obejmują utratę przytomności, a nawet śpiączkę.

>>> Przeczytaj też: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Udar słoneczny co robić?

Udar słoneczny zawsze wymaga odpowiednich działań. Osoby znajdujące się w otoczeniu chorego powinny udzielić mu natychmiastowej pierwszej pomocy i wezwać pogotowie ratunkowe.

W ciężkich przypadkach nieleczony udar słoneczny może prowadzić do powikłań, które zagrażają zdrowiu i życiu. Na jego skutek może dojść do obrzęku mózgu i przekrwienia mózgu, zaburzeń rytmu serca, zaburzeń krzepnięcia krwi i zaburzenia funkcjonowania narządów wewnętrznych. Rozwijająca się niewydolność wielonarządowa może prowadzić do śmierci.

Udar słoneczny – po jakim czasie występuje?

Czas, w którym dojdzie do udaru słonecznego, może się różnić między poszczególnymi osobami i zależy od kilku czynników. Objawy pojawią się szybciej w przypadku dzieci, seniorów, chorych przewlekle. Bardziej narażone są także osoby uprawiające sport lub pracujące fizycznie na świeżym powietrzu w słoneczny dzień.

Udar słoneczny – pierwsza pomoc

Pierwsza pomoc przy udarze słonecznym obejmuje:

  • sprawdzenie stanu osoby poszkodowanej,
  • wezwanie pogotowia ratunkowego,
  • przeniesienie osoby poszkodowanej do zacienionego i chłodnego miejsca,
  • schłodzenie ciała osoby poszkodowanej (szczególnie okolic głowy, karku i pachwin),
  • pozostanie z osobą poszkodowaną do momentu przyjazdu karetki.

Jeżeli osoba, która doznała udaru słonecznego, jest przytomna i w logicznym kontakcie, dozwolone jest podanie jej do picia chłodnej wody. Warto mieć na uwadze, że stan poszkodowanego może się pogorszyć. Osobę nieprzytomną należy ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i monitorować jej stan. Zatrzymanie oddechu jest wskazaniem do rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

badanie witaminy D

Jak uniknąć udaru słonecznego?

Ryzyko udaru słonecznego można skutecznie ograniczyć poprzez stosowanie się do następujących wskazówek:

  • noszenie nakrycia głowy w słoneczne dni,
  • picie zwiększonej ilości płynów podczas przebywania na słońcu,
  • ochranianie ciała ubraniem i kremem z filtrem przeciwsłonecznym podczas przebywania na słońcu,
  • unikanie przebywania na zewnątrz w godzinach największego nasłonecznienia (11:00–15:00).

Należy także obserwować swój organizm. Jeżeli pojawią się objawy wskazujące na przegrzanie, konieczne jest udanie się w zacienione miejsce, zastosowanie chłodnych okładów na skronie lub wzięcie zimnego prysznica.

Udar słoneczny jest stanem, który zagraża życiu. Powoduje go przegrzanie na skutek nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne. Objawy to pogorszenie samopoczucia, nudności i wymioty, osłabienie, bóle i zawroty głowy. W cięższych przypadkach może dojść do uszkodzenia układu nerwowego, utraty przytomności, śpiączki i śmierci. Pierwsza pomoc przy udarze słonecznym obejmuje wezwanie pogotowia, przeniesienie poszkodowanego w zacienione miejsce i schładzanie jego ciała. Przegrzaniu można zapobiegać m.in. poprzez noszenie nakrycia głowy, unikanie ekspozycji na światło słoneczne w godzinach największego nasłonecznienia, odpowiednie nawodnienie organizmu.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

  1. S. Schetz, J. Foerster, Przyczyny, rodzaje i zasady postępowania w hipertermii, Nowa Medycyna 4/2010, s. 138–143
  2. D.S. Jardine, Choroba z przegrzania i udar cieplny, Pediatria po Dyplomie 2009, t. 13, nr 1, s. 44–53
  3. S. Robaczewski, Stany zagrożenia życia związane z działaniem wysokiej temperatury, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, Kraków 2016

Zapalenie wyrostka robaczkowego: gdzie jest wyrostek i jak rozpoznać objawy zapalenia?

Angelika Janowicz
-
0
Zapalenie wyrostka robaczkowego: gdzie jest wyrostek i jak rozpoznać objawy zapalenia?

Zapalenie wyrostka robaczkowego jest jedną z najczęstszych przyczyn bólu brzucha, który wymaga interwencji chirurgicznej. Pilna pomoc medyczna jest niezbędna, aby uniknąć groźnych powikłań – m.in. perforacji wyrostka lub zapalenia otrzewnej. Dowiedz się, jak rozpoznać zapalenie wyrostka robaczkowego.

Spis treści:

  1. Gdzie znajduje się wyrostek robaczkowy?
  2. Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego
  3. Zapalenie wyrostka robaczkowego – diagnostyka i leczenie

Gdzie znajduje się wyrostek robaczkowy?

Wyrostek robaczkowy jest częścią układu pokarmowego. Jest to uchyłek kątnicy – początkowego odcinka jelita grubego. Może mieć różną długość, która średnio wynosi 7–9 cm (a według innych źródeł 8–13 cm). Wyrostek robaczkowy posiada skupiska tkanki limfatycznej w postaci grudek chłonnych. Przypuszcza się, że dzięki temu bierze udział w mechanizmach odpornościowych.

Wiele osób zastanawia się, gdzie jest wyrostek robaczkowy. Narząd ten jest położony zazwyczaj w obrębie prawego dołu biodrowego. Jednak jego dokładna lokalizacja jest zmienna osobniczo.

Jeżeli chodzi o dokładną lokalizację, wyrostek robaczkowy może:

  • zwisać swobodnie do miednicy mniejszej,
  • leżeć na talerzu kości biodrowej,
  • być ułożony między pętlami jelita cienkiego,
  • być położony za kątnicą,
  • być skierowany do góry w kierunku wątroby.

Najczęściej wyrostek robaczkowy zwisa do miednicy mniejszej lub znajduje się między pętlami jelit.

Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego

Zapalenie wyrostka robaczkowego rozwija się, gdy dojdzie do zablokowania jego światła przez kamienie kałowe, niestrawione resztki pokarmu, pasożyty, ciało obce lub guzy nowotworowe. Postępujący proces zapalny jest przyczyną pojawienia się objawów.

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego

Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego to:

  • ból brzucha,
  • brak apetytu,
  • nudności i wymioty,
  • zatrzymanie gazów i stolca,
  • podwyższona temperatura ciała (do 38℃).

Część pacjentów przy zapaleniu wyrostka robaczkowego zgłasza również biegunkę, problemy z wypróżnianiem, częstomocz lub trudności w oddawaniu moczu.

Istotne jest, gdzie boli zapalenie wyrostka robaczkowego. Początkowo ból może być obecny jest w nadbrzuszu lub okolicy pępka. W miarę postępu procesu zapalnego przesuwa się do prawego dołu biodrowego.

Warto mieć na uwadze, że zapalenie wyrostka robaczkowego nie zawsze powoduje ból w prawym dole biodrowym. Gdy narząd ten jest położony za kątnicą lub na talerzu kości biodrowej, dolegliwości mogą być obecne w miednicy, okolicy nadłonowej, a u mężczyzn również w obrębie moszny.

Przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego

W literaturze medycznej można spotkać się z określeniem „przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego”. Jednak nie wszyscy eksperci uważają, że jest ono poprawne i powinno być traktowane jako jednostka chorobowa. Według części specjalistów schorzenie istnieje i dotyczy zaledwie 1–1,5% wszystkich przypadków.

Objawy przewlekłego zapalenia wyrostka utrzymują się powyżej 3 tygodni. Są to:

  • ból brzucha nad prawym talerzem biodrowym,
  • brak apetytu,
  • pogorszenie samopoczucia,
  • problemy z wypróżnianiem się.

Przewlekłe zapalenie wyrostka ma łagodniejszy przebieg niż schorzenie o ostrym charakterze.

Zapalenie wyrostka robaczkowego – diagnostyka i leczenie

Pojawienie się objawów zapalenia wyrostka robaczkowego zawsze wymaga konsultacji lekarskiej. Konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki i rozpoczęcie leczenia. Jego zaniechanie prowadzi do powikłań, które mogą zagrażać życiu. Jednym z nich jest pęknięcie (perforacja) wyrostka robaczkowego skutkujące zapaleniem otrzewnej.

Zapalenie wyrostka robaczkowego – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego stawiane jest w oparciu o:

  • wywiad medyczny,
  • badanie fizykalne,
  • badania dodatkowe.

Podczas badania fizykalnego lekarz bada palpacyjnie brzuch w celu ustalenia lokalizacji i natężenia bólu. W ten sposób jest również w stanie stwierdzić obecność objawów, które ułatwiają postawienie rozpoznania. Są to objawy otrzewnowe t.j. :

  • bolesność uciskowa w punkcie McBurneya (w ⅓ odległości między górnym prawym kolcem biodrowym a pępkiem),
  • objaw Jaworskiego (narastający ból brzucha podczas opuszczania prawej nogi, gdy lekarz naciska palcami okolicę wyrostka robaczkowego),
  • objaw Blumberga (wzmożone napięcie mięśni brzucha przy ucisku i ból po jego ustąpieniu),
  • ciągły silny ból brzucha, odruchowe napięcie mięśni brzucha przy dotyku czyli cechy obrony mięśniowej, bolesność uciskowa brzucha.

Badania dodatkowe to:

  • badania obrazowe (USG i/lub tomografia komputerowa),
  • badania laboratoryjne krwi (m.in. morfologia krwi, CRP),
  • badanie ogólne moczu,
  • badanie ginekologiczne u kobiet w wieku rozrodczym.

Powyższe badania pozwalają na potwierdzenie lub wykluczenie rozpoznania przy niejasnym obrazie klinicznym.

Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego

Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego polega na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego, podczas którego wyrostek jest usuwany(appendektomia). Jest to standardowa metoda terapeutyczna. Operacja może być przeprowadzona z otwarciem jamy brzusznej (laparotomia) lub laparoskopowo (przy pomocy kamery i narzędzi roboczych wprowadzanych do jamy brzusznej przez 3 niewielkie nacięcia).

W niektórych przypadkach lekarz może odstąpić od zabiegu chirurgicznego na rzecz leczenia zachowawczego, które obejmuje m.in. antybiotykoterapię i leki przeciwzapalne.Zdarza się tak, gdy proces zapalny jest ograniczony do niewielkiego obszaru, a objawy niezbyt nasilone.

Czy wiesz, że:

Po appendektomii może dojść do zapalenia kikuta wyrostka robaczkowego. Objawy przypominają ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Stan ten niekiedy wymaga interwencji chirurgicznej, celem usunięcia kikuta.

Zapalenie wyrostka robaczkowego jest skutkiem zablokowania światła tego narządu. Może do niego dojść w każdym wieku. Głównym objawem jest ból brzucha – początkowo rozlany, a następnie zlokalizowany w okolicy prawego dołu biodrowego. Towarzyszą mu podwyższona temperatura ciała, brak apetytu, złe samopoczucie, zatrzymanie gazów i stolca, nudności. Dolegliwości te nigdy nie powinny być bagatelizowane, ponieważ nieleczone zapalenie wyrostka robaczkowego prowadzi do groźnych powikłań. Leczenie polega na wykonaniu zabiegu chirurgicznego, podczas którego chirurg usuwa wyrostek robaczkowy.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

  1. A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2004
  2. A.M. Mills, A.J. Dean, Stany nagłe w gastroenterologii, Edra Urban & Partner, Wrocław 2014
  3. D. Janczak, Zapalenie wyrostka robaczkowego, Chirurgia po Dyplomie 2017 https://podyplomie.pl/chirurgia/29225,zapalenie-wyrostka-robaczkowego (dostęp 05.06.2024)
  4. K. Stępińska, A patient with appendicitis acuta?, Journal of Education, Health and Sport 2022, 12(1), s. 192–196
  5. C.K. Lee i in, Chronic Appendicitis, the Lesser-Known Form of Appendiceal Inflammation: A Case Report, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8684444/ (dostęp 05.06.2024)

Objawy zatoru płucnego – pierwsze oznaki, przyczyny i rokowania

Katarzyna Banaszczyk
-
0
Objawy zatoru płucnego – pierwsze oznaki, przyczyny i rokowania

Zatorowość płucna jest jedną z postaci żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (ŻChZZ). Schorzenie to nie zawsze jest łatwe do zdiagnozowania i wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań. Jakie są objawy zatoru tętnicy płucnej? Jak wygląda diagnostyka i leczenie zatorowości płucnej?

Spis treści:

  1. Zator płucny – co to jest?
  2. Przyczyny prowadzące do zatoru tętnicy płucnej
  3. Objawy zatoru płucnego
  4. Rozpoznanie zatoru płucnego: jak lekarz stawia diagnozę?
  5. Jak leczy się zator tętnicy płucnej?
  6. Czy można zapobiec rozwojowi zatorowości płucnej?

Zator płucny – co to jest?

Pod pojęciem zatoru płucnego rozumie się schorzenie nazywane zatorowością płucną, które zaliczane jest do grupy chorób sercowo-naczyniowych.

Istotą zatorowości płucnej jest zwężenie lub zamknięcie tętnicy płucnej albo jej rozgałęzień przez materiał zatorowy. Konsekwencją jest upośledzenie wymiany gazowej, a tym samym niedotlenienie organizmu oraz rozwój niewydolności prawej komory, co przy braku odpowiedniego leczenia może doprowadzić do zagrożenia życia, a nawet zgonu pacjenta.

Przyczyny prowadzące do zatoru tętnicy płucnej

Materiałem zatorowym, który powoduje zamknięcie lub zwężenie tętnic płucnych, często jest skrzeplina powstająca w naczyniach żylnych. Taki materiał dostaje się do krążenia płucnego przez prawą komorę i powoduje upośledzenie przepływu krwi.

Materiałem zatorowym może być również:

  • płyn owodniowy – który powstaje na przykład w czasie przedwczesnego oddzielenia się łożyska,
  • powietrze – jako powikłanie w czasie wprowadzania cewnika do żyły centralnej,
  • tkanka tłuszczowa – do czego może dojść w czasie złamania kości,
  • zator septyczny – powstający na przykład w przebiegu infekcyjnego zapalenia wsierdzia,
  • masy nowotworowe,
  • ciało obce – do takiego powikłania może dojść w czasie zabiegów wewnątrznaczyniowych.

>> To może Cię zainteresować: Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa – przyczyny, objawy, diagnostyka

Objawy zatoru płucnego

Jakie są objawy zatoru płucnego? Należy w tym miejscu wymienić przede wszystkim:

  • duszność,
  • ból w klatce piersiowej (raczej o charakterze kłującym),
  • krwioplucie,
  • kaszel,
  • omdlenia,
  • przyspieszenie czynności serca,
  • spadek ciśnienia tętniczego,
  • czasami poszerzenie żył szyjnych.

>> Sprawdź też: Ból pleców pod łopatkami – jakie mogą być przyczyny?

Pierwsze objawy zatoru płucnego – co powinno zwrócić uwagę?

Pierwsze objawy zatorowości płucnej mogą być w niektórych przypadkach bardzo niespecyficzne. Czasami zator płucny objawia się na przykład wyłącznie kaszlem i lekkim pogorszeniem wydolności organizmu. Z tego powodu warto być wyczulonym na objawy tego schorzenia. W przypadku ich wystąpienia konieczna jest pilna wizyta u lekarza.

Rozpoznanie zatoru płucnego: jak lekarz stawia diagnozę?

Zatorowość płucna wymaga szybkiej diagnostyki. Lekarz w trakcie diagnozowania zatorowości płucnej opiera się o specjalną skalę (skalę Wellsa lub zmodyfikowaną skalę genewską, oceniającej ryzyko wystąpienia zatorowości).

W przypadku małego lub pośredniego ryzyka klinicznego konieczne jest wykonanie oznaczenia stężenia D-dimerów. D-dimery to produkty powstające na skutek rozpadu fibryny. Wzrost ich stężenia świadczy o jednoczesnej aktywacji układu krzepnięcia i fibrynolizy. Jeżeli stężenie tego parametru jest powyżej wartości referencyjnych, konieczne jest wykonanie badania obrazowego, jakim jest angio-TK.

W sytuacji, gdy ma się do czynienia z wysokim ryzykiem zatorowości, w celu potwierdzenia rozpoznania od razu wykonuje się badanie angio-TK lub echokardiografię przyłóżkową.

Badanie D-dimerów banerek

Badania z wykorzystaniem aparatów diagnostycznych przy zatorowości płucnej

Do badań obrazowych, wykorzystywanych w diagnostyce zatorowości płucnej należy:

  • angio-TK (angiografia metodą tomografii komputerowej) – pozwala na bardzo dokładną ocenę tętnic płucnych oraz ich rozgałęzień, a także obrazuje zmiany w miąższu płuc,
  • echokardiografia (ECHO serca) – pozwala ocenić zmiany w sercu, w tym zobrazować rozstrzeń prawej komory, spłaszczenie przegrody międzykomorowej oraz zaburzenia kurczliwości komór,
  • RTG klatki piersiowej – obrazuje takie nieprawidłowości jak: powiększenie sylwetki serca, obecność płynu w jamie opłucnej, jak i również poszerzenie tętnicy płucnej, towarzyszące obecności materiału zatorowego,
  • elektrokardiografia – pozwala na identyfikację zaburzeń rytmu mogących towarzyszyć zatorowości,
  • USG żył głębokich kończyn dolnych – to badanie pozwala na wykluczenie zakrzepicy żył kończyn dolnych.

>> Sprawdź także: Niewydolność serca – przyczyny, diagnostyka, objawy, leczenie

Badania laboratoryjne przy podejrzeniu zatoru tętnicy płucnej

Ważną rolę w diagnostyce zatorowości płucnej odgrywają badania laboratoryjne takie jak:

  • stężenie D-dimerów – należy jednak podkreślić, że prawidłowe stężenie tego parametru nie zwalnia z dalszej diagnostyki, szczególnie przy obecności objawów,
  • stężenie troponin sercowych – są to markery uszkodzenia mięśnia sercowego,
  • stężenie peptydów natriuretycznych (BNP lub NT-proBNP) – odzwierciedlają rozwijające się przeciążenie prawej komory.
Badanie NT-pro-BNP banerek

Jak leczy się zator tętnicy płucnej?

Leczenie zatorowości płucnej obejmuje w zależności od danego przypadku klinicznego:

  • podawanie tlenu,
  • podawanie heparyny niefrakcjonowanej,
  • stosowanie leków trombolitycznych (przeciwkrzepliwych), takich jak streptokinaza, urokinaza i alteplaza,
  • wszczepienie filtra do żyły głównej dolnej (ta procedura jest stosowana u pacjentów, u których istnieją przeciwwskazania do leczenia przeciwkrzepliwego).

Warto zaznaczyć, że leczenie przeciwkrzepliwe jest najskuteczniejsze, gdy zastosuje się je w ciągu 48-godzin od wystąpienia objawów zatorowości płucnej.

Zatorowość płucna – rokowania

Rokowanie w zatorowości płucnej zależy od stanu klinicznego pacjenta, a także od stopnia uszkodzenia prawej komory serca i szybkości, z jaką wdrożono leczenie. Sytuacje powikłane wstrząsem wiążą się ze śmiertelnością przekraczającą 15%. Natomiast u chorych z prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego i bez cech uszkodzenia prawej komory notuje się śmiertelność nieprzekraczającą 1%.

Czy można zapobiec rozwojowi zatorowości płucnej?

Zatorowości płucnej można zapobiegać poprzez stosowanie profilaktyki przeciwzakrzepowej w tych sytuacjach klinicznych, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zatorowości. Do takich sytuacji zaliczamy między innymi:

  • duże zabiegi operacyjne,
  • wprowadzenie cewnika do dużych żył,
  • duże urazy i złamania,
  • urazy rdzenia kręgowego,
  • leczenie onkologiczne, w tym chemioterapia,
  • unieruchomienie w łóżku przez ponad 3 dni,
  • zaawansowaną niewydolność serca i niewydolność oddechową.

O konieczności profilaktyki przeciwzakrzepowej decyduje lekarz prowadzący.

Zator tętnicy płucnej to poważne schorzenie sercowo-naczyniowe, które wymaga pilnej diagnostyki i leczenia. W diagnostyce tej przypadłości stosuje się zarówno badania laboratoryjne, jak i obrazowe. Przy podejrzeniu możliwości wystąpienia zatorowości płucnej konieczna jest wizyta w gabinecie lekarskim i wykonanie zleconych przez lekarza badań.

>> To może Cię zainteresować: Czym jest miażdżyca? Objawy i konsekwencje

Bibliografia

  1. M. Kostrubiec, P. Pruszczyk, Zatorowość płucna, Wielka Interna. Kardiologia, Wydawnictwo Medical Tribune 2008,
  2. P. Gajewski, Interna Szczeklika – Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków.

Co to jest bilirubina całkowita? Kiedy i w jakim celu bada się jej poziom?

Katarzyna Banaszczyk
-
0
Co to jest bilirubina całkowita? Kiedy i w jakim celu bada się jej poziom?

Stężenie bilirubiny całkowitej to jedno z podstawowych badań, które wykonywane jest w ramach diagnostyki internistycznej, a w szczególności hepatologicznej. Czym jest tak zwana bilirubina całkowita? W jakich sytuacjach klinicznych dochodzi do wzrostu stężenia bilirubiny całkowitej? Dowiedzmy się więcej na ten temat.

Spis treści:

  1. Co to jest bilirubina całkowita?
  2. Kiedy bada się poziom bilirubiny całkowitej?
  3. Podwyższone stężenie bilirubiny – objawy kliniczne
  4. Znaczenie poziomu bilirubiny całkowitej
  5. Jaki poziom bilirubiny jest niebezpieczny?
  6. Co oznacza wysokie stężenie bilirubiny całkowitej?
  7. Co oznacza niskie stężenie bilirubiny całkowitej?
  8. Czy bilirubina w moczu jest niebezpieczna?

Co to jest bilirubina całkowita?

Bilirubina to żółty barwnik żółciowy, który powstaje w organizmie człowieka z rozpadu hemu, a więc jednego ze składników hemoglobiny, znajdującej się w krwinkach czerwonych. Hem ulega rozpadowi w układzie siateczkowo-śródbłonkowym zlokalizowanym przede wszystkim w obrębie wątroby i śledziony.

Bilirubina jest substancją nierozpuszczalną w wodzie, a we krwi jest transportowana przez białka, nazywane albuminami, z którymi tworzy nietrwałe połączenia. Taka bilirubina w połączeniu z albuminą nazywana jest bilirubiną wolną (niesprzężoną) lub też bilirubiną pośrednią.

Bilirubina pośrednia jest transportowana do wątroby, gdzie ulega przemianom, w wyniku których staje się rozpuszczalna w wodzie. Tego rodzaju bilirubina nazywana jest bilirubiną bezpośrednią lub bilirubiną związaną (sprzężoną). Następnie, bilirubina wraz z żółcią trafia do przewodu pokarmowego, gdzie ulega przekształceniu do barwników żółciowych, a więc urobilinogenów i jest wydalana z organizmu.

Badanie stężenia bilirubiny całkowitej we krwi obejmuje zarówno pulę bilirubiny wolnej, jak i bilirubiny sprzężonej, a więc ocenia ogólną zawartość tego związku we krwi.

Kiedy bada się poziom bilirubiny całkowitej?

Jakie są wskazania do oznaczenia stężenia bilirubiny całkowitej w surowicy? Badanie to jest zlecane w sytuacji obecności objawów, mogących świadczyć o istnieniu schorzeń dotyczących wątroby i dróg żółciowych. Parametr ten oznacza się także, gdy lekarz podejrzewa anemię hemolityczną oraz w sytuacji, gdy mamy do czynienia z pewnymi symptomami, o których więcej przeczytamy w kolejnym akapicie.

Badanie bilirubiny całkowitej

Podwyższone stężenie bilirubiny – objawy kliniczne

Jakie objawy mogą być związane z podwyższonym stężeniem bilirubiny całkowitej w surowicy (potocznie nazywane „wysoką bilirubiną”)? Do symptomów tych należą przede wszystkim:

  • dolegliwości bólowe zlokalizowane w prawym podżebrzu,
  • odbarwienie stolca,
  • ściemnienie moczu,
  • żółtaczka.

Mianem żółtaczki określamy stan, w którym mamy do czynienia z zażółceniem powłok skórnych i śluzówek, a także twardówek oka. Ponadto, żółtaczka często wiąże się często z występowaniem świądu skóry.

Znaczenie poziomu bilirubiny całkowitej

Podwyższone stężenie bilirubiny całkowitej w surowicy pozwala nam na podejrzenie zaistnienia takich zjawisk klinicznych, jak:

  • nasilony rozpad erytrocytów (hemoliza),
  • uszkodzenie wątroby (zarówno toksyczne, jak i w przebiegu infekcji, a więc wirusowe),
  • niedobór enzymów, uczestniczących w przemianach bilirubiny w wątrobie,
  • uszkodzenie przewodów żółciowych,
  • stłuszczenie i marskość wątroby.

Jaki poziom bilirubiny jest niebezpieczny?

W organizmie człowieka w ciągu doby dochodzi do wytwarzania około 250-350 mg bilirubiny. Wartości referencyjne stężenia bilirubiny całkowitej mogą się różnić w zależności od danego laboratorium. Uznaje się jednak, że w warunkach fizjologicznych całkowite stężenie bilirubiny w surowicy powinno mieścić się w zakresie: 0,2-1,2 mg/dl (3,4-20,5 μmol/l). Warto dodać, że większość bilirubiny całkowitej w surowicy to bilirubina pośrednia.

Co oznacza wysokie stężenie bilirubiny całkowitej?

Podwyższona bilirubina we krwi to wynik laboratoryjny, z którym możemy mieć do czynienia w przebiegu takich schorzeń jak:

  • kamica dróg żółciowych,
  • nowotwory zlokalizowane w obrębie wątroby, dróg żółciowych, a także trzustki,
  • zapalenie dróg żółciowych,
  • anemia hemolityczna, a więc niedokrwistość związana z rozpadem erytrocytów,
  • wirusowe zapalenia wątroby,
  • marskość wątroby,
  • stłuszczenie wątroby,
  • zespół Budda i Chiariego,
  • zespół Dubina-Johnsona, zespół Rotora,
  • wrodzone zaburzenia przemiany bilirubiny,
  • polekowe uszkodzenie wątroby,
  • żółtaczka ciężarnych,
  • żółtaczka noworodków.

W wybranych sytuacjach klinicznych możliwe jest oznaczenie stężenia poszczególnych frakcji bilirubiny, a więc bilirubiny pośredniej i bilirubiny bezpośredniej. Tego rodzaju badania laboratoryjne znajdują zastosowanie między innymi w diagnostyce niehemolitycznych hiperbilirubinemii wrodzonych, do których należy zespół Gilberta, zespół Criglera-Najjara oraz zespół Dubina-Johnsona.

>> Przeczytaj także: Przyczyny, rodzaje i diagnostyka żółtaczek

Co oznacza niskie stężenie bilirubiny całkowitej?

Obniżone stężenie bilirubiny całkowitej we krwi nie stanowi tak naprawdę istotnej informacji klinicznej i nie jest wykorzystywane w diagnostyce internistycznej. Niski wynik bilirubiny nie jest więc powodem do zmartwienia i nie świadczy o poważnych stanach chorobowych. Należy jednak podkreślić, że interpretację wyników badań laboratoryjnych należy przeprowadzać wraz z oceną stanu klinicznego pacjenta. Dlatego, jeżeli mamy wątpliwości co do wartości naszych wyników badań, warto udać się na wizytę stacjonarną do lekarza.

Czy bilirubina w moczu jest niebezpieczna?

Bilirubina w moczu to bilirubina bezpośrednia, a więc związana. Ten rodzaj bilirubiny jest rozpuszczalny w wodzie, co sprawia, że ulega wydalaniu wraz z moczem i zmienia jego barwę na pomarańczowo-brunatną. Obecność bilirubiny w moczu oznacza, że do zaburzenia w dystrybucji bilirubiny doszło już po etapie jej sprzęgania w wątrobie (mamy już wytworzoną bilirubinę sprzężoną). Obecność bilirubiny w moczu może towarzyszyć między innymi kamicy przewodowej, zapaleniu dróg żółciowych, toksycznemu uszkodzeniu miąższu wątroby czy też nowotworom tego narządu.

Podsumowując, stężenie bilirubiny całkowitej w surowicy to przydatny parametr laboratoryjny, którego wzrost pozwala na podejrzenie istnienia schorzeń hepatologicznych, ale i hematologicznych. Podwyższone stężenie bilirubiny całkowitej wymaga konsultacji z lekarzem rodzinnym, który po ocenia stanu klinicznego pacjenta, zadecyduje o dalszym postępowaniu diagnostyczno-leczniczym. W przypadku podejrzenia schorzeń wątroby konieczna może być konsultacja hepatologiczna.

Bibliografia

1. A. Szutowicz i inni, Diagnostyka laboratoryjna, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2009,

2. R. Murray i inni, Biochemia Harpera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie V, Warszawa 2006,

3. P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,

4. K. Celiński, H. Cichoż-Lach, Badania laboratoryjne w gastroenterologii, Podręcznik Wielka Interna – Gastroenterologia, Wydawnictwo Medical Tribune 2009.

Trąd – relikt minionych wieków? Czy trąd jest uleczalny?

Damian Matusiak
-
0
Trąd – relikt minionych wieków? Czy trąd jest uleczalny?

Trąd, zwany inaczej chorobą Hansena, w naszej szerokości geograficznej i rzeczywistości XXI wieku jest kojarzony głównie z kartami historii biblijnych. Nie jest to jednak równoznaczne z brakiem występowania tej choroby. Przeciwnie, podobnie jak inne choroby zakaźne uznawane za relikty minionych wieków, trąd jest nadal obecny. Jak się objawia? Kto jest szczególnie narażony na zachorowanie? Czy istnieją skuteczne metody leczenia? Przeczytaj, a znajdziesz odpowiedź na te i wiele innych pytań. 

Spis treści:

Trąd – co to za choroba i jakie są jej przyczyny? 

Trąd jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię Mycobacterium leprae. Jest to mikrobiologicznie kwasoodporna, gram-dodatnia pałeczka, która namnaża się wewnątrzkomórkowo. Wykazuje ona zdolność do wnikania do fagocytów w skórze i do tzw. komórek Schwanna (budujących osłonki nerwów), które znajdują się w nerwach obwodowych. Ta podstawowa charakterystyka bakterii pozwala zrozumieć objawy, przebieg i powikłania nieleczonego trądu. 

Jak dochodzi do zakażenia trądem? 

W większości przypadków trąd lepromatyczny przenosi się z osoby na osobę poprzez kontakt z pacjentami nieleczonymi, o wysokim wskaźniku namnażania się bakterii. Prątki M. leprae bytują w zmianach skórnych, mleku matki, środowisku i zwierzętach – jednak główną drogą transmisji są drogi oddechowe. Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia nie można całkowicie wykluczyć ich przeniesienia przez kontakt ze skórą lub w inny sposób. Warto pamiętać, że głównym naturalnym rezerwuarem tych bakterii jest człowiek. Istnieją także doniesienia o naturalnie zakażonych pancernikach i wiewiórkach, stąd niewielka część przypadków może być konsekwencją kontaktu z tymi zwierzętami.   

Kto jest narażony na zakażenie trądem? 

Trąd występuje endemicznie w krajach tropikalnych, szczególnie tych słabo rozwiniętych. W Polsce choroba nie występuje. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (zaktualizowanych 23 kwietnia br.) liczba zachorowań na choroby tropikalne (do których zalicza się trąd) w roku 2023 wyniosła 140 przypadków. Podróżując do krajów, gdzie choroba Hansena jest obecna, warto znać czynniki ryzyka zachorowania, tj.: 

  • przebywanie w tych samych pomieszczeniach co osoba zakażona; 
  • choroby obniżające odporność i/lub przyjmowanie leków immunosupresyjnych. WHO podaje, że u 95% osób narażonych na kontakt z M.leprae nie rozwinie się trąd; 
  • brak szczepienia przeciwko gruźlicy. Szczepionka BCG wykazuje działanie ochronne przeciwko zakażeniu M.leprae; 
  • podatność genetyczna (mutacja w genie MRC1). 

>> Może zainteresować Cię też: Choroby zakaźne 2023 – podsumowanie

Jakie są objawy trądu? 

Czas inkubacji po zarażeniu jest zmienny i wynosi od 2 do 20 lat lub dłużej. Choroba jawna występuje jednak tylko u około 5–10% zakażonych osób. Klasyfikacja trądu obejmuje dwie główne postacie (w zależności od tempa namnażania się bakterii):  

  • postać tuberkuloidowa (liczba prątków niewielka) – dominują skąpe, dobrze odgraniczone odbarwienia skóry, lokalizujące się asymetrycznie. Jest obecne uszkodzenie nerwów położonych powierzchownie, co objawia się zaburzeniami czucia, wtórnie urazami, niekiedy zanikami mięśni i zniekształceniami stawów; 
  • postać lepromatyczna (duża liczba prątków) – zmiany skórne są asymetryczne i bardzo heterogenne, obejmują grudki, odbarwienia i nacieki, a także deformację małżowin usznych, obrzęk czoła, zapadnięcie nosa (co daje tzw. lwią twarz). Zmiany pojawiają się także na błonie śluzowej nosa (stąd wydzielina jest silnie zakaźna), na rogówce i spojówkach. 

>> Sprawdź: Przebarwienia skóry: przyczyny, diagnostyka, terapia

W zależności od charakteru zmian i przebiegu klinicznego międzynarodowa klasyfikacja chorób (ICD-10) wyróżnia trąd tuberkuloidowy, graniczny tuberkuloidowy, graniczny, graniczny lepromatyczny i lepromatyczny. 

Trąd – diagnostyka choroby 

Aktualne wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia podają, że w przypadku klinicznego podejrzenia i/lub rozpoznania trądu należy przeprowadzić: 

  • testy PCR wykrywające kwasy nukleinowe, antygeny lub inne składniki M. leprae; 
  • testy wykrywające biomarkery gospodarza, takie jak przeciwciała (przeciwko PGL-1 lub NDO-LID); chemokiny i cytokiny (tj. IP-10, IL-10) lub wykrywające przeciwciała wraz z chemokinami i cytokinami; 
  • badanie, które uwidoczni następstwa zakażenia, takie jak obrzęk nerwów (np. USG); 
  • badanie neurologiczne w celu identyfikacji: czucia w odbarwionym lub zaczerwienionym miejscu na skórze, pogrubionego lub powiększonego nerwu obwodowego z utratą czucia i/lub osłabieniem mięśni zaopatrywanych przez ten nerw; 
  • w przypadkach wątpliwych biopsję skóry lub nerwu (na obecność pałeczek kwasoodpornych). 

U osób z kontaktu z osobą zakażoną (w tym domowników, oraz wszystkich osób, z którymi nastapiły kontakty towarzyskie) rekomendowane jest wykonanie wymienionych wyżej badań – testu PCR, oznaczenia przeciwciał, chemokin i/lub cytokin. 

Badanie enzymu konwertującego angiotensyny (ACE)

Na czym polega leczenie trądu? 

Główny schemat leczenia obu postaci trądu polega na podawaniu 3 antybiotyków – ryfampicyny, dapsonui klofazyminy – przez 6 miesięcy. W przypadku postaci tuberkuloidowej dopuszczalne jest 6-miesięczne leczenie ryfampicyną i dapsonem. Trąd lepromatyczny wymaga niekiedy przedłużenia terapii trójlekowej – z 6 do 12 miesięcy. Należy zauważyć, że ryfampicyna jest stosowana także w leczeniu gruźlicy. Stąd obserwuje się oporność bakterii na ten lek. W tym przypadku terapia trądu obejmuje podawanie ofloksacyny, minocykliny i klofazyminy codziennie przez 6 miesięcy, następnie samą ofloksacynę lub minocykliny z klofazyminą przez co najmniej 18 miesięcy. 

Dodatkowo wszyscy, którzy mieli kontakt z osobą zakażoną (oprócz wymienionej wyżej diagnostyki), powinni otrzymać farmakoprofilaktykę w postaci pojedynczej dawki (600 mg) ryfampicyny. Zalecenie obejmuje także osoby żyjące na terenach endemicznych. Warto pamiętać, że bardzo ważnym elementem profilaktyki jest szczepienie przeciwko gruźlicy. 

Czy trąd jest uleczalny? 

Tak, rozpoznany i odpowiednio leczony trąd jest całkowicie uleczalny. Należy pamiętać, że okres inkubacji jest długi (nawet ponad 20 lat), stąd przebywanie na terenach endemicznych i/lub kontakt z osobą zakażoną powinny skłonić do obserwowania swojej skóry przez wiele lat pod kątem zmian, które mogą sugerować zachorowanie. 

Trąd – podsumowanie informacji 

W Polsce trąd nie występuje naturalnie – jest to choroba tropikalna. Można zarazić się nią, przebywając na terenach endemicznych. Okres inkubacji jest długi – waha się od 2 do ponad 20 lat. Istnieją 2 główne postaci choroby Hansena: tuberkuloidowa i lepromatyczna. W pierwszym przypadku zmiany obejmują głównie skórę i powierzchowne nerwy. W drugim – choroba rozprzestrzenia się znacznie szerzej. Przy podejrzeniu trądu wskazane jest wykonanie badań mikrobiologicznych i/lub biopsji potwierdzających rozpoznanie. Leczenie jest długie (co najmniej 6-miesięczne), jednak w znacznej większości skuteczne i prowadzi do wyzdrowienia. 

Bibliografia

  1. Chen KH, Lin CY, Su SB, Chen KT. Leprosy: A Review of Epidemiology, Clinical Diagnosis, and Management. J Trop Med. 2022 Jul 4;2022:8652062. doi: 10.1155/2022/8652062. PMID: 35832335; PMCID: PMC9273393.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9273393/] 
  2. Alrehaili J. Leprosy Classification, Clinical Features, Epidemiology, and Host Immunological Responses: Failure of Eradication in 2023. Cureus. 2023 Sep 6;15(9):e44767. doi: 10.7759/cureus.44767. PMID: 37809252; PMCID: PMC10557090.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10557090/] 
  3. Cruz RCDS, Bührer-Sékula S, Penna MLF, Penna GO, Talhari S. Leprosy: current situation, clinical and laboratory aspects, treatment history and perspective of the uniform multidrug therapy for all patients. An Bras Dermatol. 2017 Nov-Dec;92(6):761-773. doi: 10.1590/abd1806-4841.20176724. PMID: 29364430; PMCID: PMC5786388.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5786388/] 
  4. Fischer, M. (2017), Leprosy – an overview of clinical features, diagnosis, and treatment. JDDG: Journal der Deutschen Dermatologischen Gesellschaft, 15: 801-827. [https://doi.org/10.1111/ddg.13301] 
  5. World Health Organisation, Guidelines for the diagnosis, treatment and prevention of leprosy 2018 [https://www.who.int/publications/i/item/9789290226383] 
  6. Lastória JC, Abreu MA. Leprosy: review of the epidemiological, clinical, and etiopathogenic aspects – part 1. An Bras Dermatol. 2014 Mar-Apr;89(2):205-18. doi: 10.1590/abd1806-4841.20142450. PMID: 24770495; PMCID: PMC4008049.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4008049/] 
  7. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Liczba zachorowań na wybrane choroby tropikalne [https://sdg.gov.pl/statistics_glob/3-3-5/] 

Dieta na wzdęcia i gazy jelitowe. Co jeść, by ograniczyć wzdęcia i gazy?

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta na wzdęcia i gazy jelitowe. Co jeść, by ograniczyć wzdęcia i gazy?

Gazy, potocznie zwane wiatrami, tworzą się w jelitach w wyniku trawienia lub fermentacji niestrawionego pokarmu oraz połykania powietrza podczas mówienia i spożywania pokarmów. W ciągu doby zdrowy człowiek wydala gazy nawet do 25 razy. Gazy dzielimy na bezwonne związki chemiczne, jak i te o specyficznym zapachu, np. siarkowodór. Wzdęcia to odczucie wskazujące, że w jamie brzusznej znajduje się nadmierna ilość gazów, której może często towarzyszy uczucie zwiększonego obwodu brzucha, a także dyskomfortu w jamie brzusznej. Wzdęcia mogą mieć wiele przyczyn, z których zdecydowana większość jest łagodna, zwłaszcza jeśli nie towarzyszą im inne objawy chorobowe.  

Spis treści:

  1. Jak żywienie i zdrowe zasady wpływają na wzdęcia po jedzeniu?
  2. Jaką dietę na wzdęcia warto zastosować?  
  3. Jakie produkty powodują wzdęcia? Czego unikać?
  4. Przykładowy jadłospis z diety na wzdęcia brzucha
  5. Wzdęcia po jedzeniu – podsumowanie

Jak żywienie i zdrowe zasady wpływają na wzdęcia po jedzeniu? 

Nadmierne gromadzenie się gazów w przewodzie pokarmowym najczęściej jest wynikiem niewłaściwego stylu życia oraz złego sposobu odżywiania. Wzdęciom sprzyja życie w ciągłym pędzie, stresie, nadmierne przejadanie się, używki, brak aktywności fizycznej.  

Inne możliwe przyczyny wzdęć i gazów jelitowych to nietolerancja laktozy, alergie pokarmowe, zespół jelita nadwrażliwego, celiakia, przewlekłe zapalenie trzustki. 

Zasady, które zapobiegają wzdęciom, a tym samym gromadzeniu się nadmiaru gazów w jelitach: 

  1. W ciągu doby spożywać 4-5 mniejszych posiłków. Odstępy między posiłkami powinny wynosić ok. 3 godzin. Śniadanie jemy zawsze do 1 godziny po wstaniu, a kolację na 3 godziny przed snem. 
  1. Posiłki należy spożywać powoli, w przyjaznej atmosferze. Każdy kęs powinno się przeżuwać nawet kilkanaście razy. Pilnować, aby przy jedzeniu nie prowadzić konwersacji sprzyjających połykaniu powietrza, które nasila wzdęcia brzucha. Posiłki powinno spożywać się bez oglądania telewizji, pracy na laptopie czy czytania gazety. Pozwala to kontrolować ilości zjadanych pokarmów i skoncentrować się na posiłku. 
  1. Po posiłku pospacerować, nie kładziemy się. 
  1. Dziennie spożywać minimum 1,5-2l wody niegazowanej, słabe napary herbat lub ziół (rumianek, koper) pomagających zniwelować gazy jelitowe. Płyny pijemy powoli i przez cały dzień.  
  1. Należy unikać żucia gumy, sprzyja to połykaniu nadmiaru powietrza. Gumy zawierają w składzie  sorbitol, który nasila wytwarzanie gazów. 
  1. Wyeliminować spożycie cukrów i słodyczy. Cukry proste nasilają fermentację w jelitach i wywołują wzdęcia. 
  1. Ograniczać spożycie produktów tłustych, ciężkostrawnych, wysokoprzetworzonych, fast foodów. 
  1. Unikać potraw smażonych, pieczonych oraz duszonych ze wcześniejszym obsmażeniem. Unikać tłustych sosów. 
  1. Unikać produktów gazotwórczych, wzmagających nieprzyjemny zapach gazów jelitowych.  
  1. Całkowicie zrezygnować z alkoholu. Piwo silnie wzdyma i wytwarza dużą produkcję gazów. 
  1. Prowadzić dzienniczek żywieniowy, z zapisem dokładnej tolerancji oraz reakcji organizmu po spożyciu danych posiłków. Notatki ułatwią wyeliminowanie produktów, które nam nie służą.  
  1. Codzienna aktywność fizyczna – obniża uczucie ciężkości, wzdętego brzucha i jelit. Wystarczy 30-minutowy spacer czy lekkie ćwiczenia rozciągające. 
SIBO test oddechowy

Jaką dietę na wzdęcia warto zastosować?  

Wśród produktów szczególnie polecanych na zapobieganie wzdęciom w diecie, powinny znajdować się głównie te, które nie powodują tworzenia w jelitach nadmiaru gazów, a także wpływają na prawidłowe formowanie się stolca. Do takich produktów możemy zaliczyć:  

  • naturalne jogurty,  
  • kefir,  
  • maślankę,  
  • otręby pszenne.  

Wskazane dla przewodu pokarmowego będą też: 

  • owoce: banany, jagody, winogrona, mandarynki,  
  • źródła węglowodanów: biały ryż, ziemniaki, komosa ryżowa, kasza jaglana,  
  • warzywa: marchew, sałata, dynia,  
  • źródła białka: chude mięso i jego przetwory, ryby oraz rozważne ilości jaj (ze względu na obecność związków siarki), 
  • tłuszcze roślinne – oleje i oliwy. 

Zalecane techniki obróbki kulinarnej to: gotowanie, duszenie bez obsmażania, pieczenie w folii i obróbka na parze. Przed spożyciem warzyw i owoców powinno się z nich usunąć pestki i skórki. Wskazane jest ich rozdrobnienie lub ugotowanie w niewielkiej ilości wody albo w spożycie postaci przecierów. 

Zdarza się, że wzdęcia mają charakter przewlekły, rzadko lub w ogóle nie ustępują i ciężko określić ich przyczynę oraz po jakich produktach się pojawiają. Wówczas należy przeprowadzić dokładny wywiad kliniczny i żywieniowy oraz wykonać badania laboratoryjne: 

  • morfologia krwi, 
  • badanie moczu, 
  • USG jamy brzusznej, 
  • kolonoskopia. 

Wyniki badań pozwalają postawić właściwą diagnozę i wdrożyć odpowiednie leczenie wzdęć.  

pakiet wątrobowy baner

Jakie produkty powodują wzdęcia? Czego unikać? 

Przyczyny wzdęć od strony pokarmowej w większości przypadków są sprawą bardzo indywidualną. To, co powoduje nadmierne gromadzenie się gazów u jednej osoby, u drugiej może stanowić produkt neutralny.  

Jakich produktów szczególnie unikać przy wzdęciach? 

  • Takich, które wywołują nasilone procesy fermentacyjne, zachodzące ze wzmożoną intensywnością po ich spożyciu. Należą do nich: fasola, groch, kapusta, brokuły, kalafior, brukselka, suszone śliwki, otręby, pory, cebula oraz grzyby; 
  • Mleka, które w przypadku nietolerancji laktozy należy zastąpić fermentowanymi napojami mlecznymi jak kefir, jogurt czy maślanka; 
  • Tłuszczów zwierzęcych w postaci tłustych mięs i wędlin, smalcu, śmietany; 
  • Cukrów prostych – cukru i słodyczy; 
  • Produktów wpływających na przykry zapach gazów: fasoli, grochu, bobu, kapusty, cebuli, pora, brukselki, kalafiora, jaj, serów pleśniowych, napoi gazowanych, kawy oraz innych napoi zawierających kofeinę, słodyczy. 
organix gastro pośredni test dysbiozy baner

Przykładowy jadłospis z diety na wzdęcia brzucha 

I śniadanie 

Pieczywo pszenne, do tego szynka z piersi indyka i pomidor oraz mix sałat. 

II śniadanie  

Jaglanka na mleku owsianym z jabłkami uprażonymi na wodzie (bez pestek i skóry). 

Obiad 

Mintaj pieczony w piekarniku, podany z makaronem z batatów. 

Mizeria (ogórki gruntowe i kefir). 

Podwieczorek 

Warzywa grillowane na patelni grillowej – marchew, cukinia. 

Kolacja 

Bułka grahamka z jajecznicą na parze i grillowaną papryką oraz sałatą masłową. 

Wzdęcia po jedzeniu – podsumowanie 

Przy nawracających wzdęciach oraz gazach jelitowych istnieje wiele zaleceń dietetycznych w zależności od indywidualnej tolerancji produktów pokarmowych przez indywidualnego pacjenta. Dlatego odpowiednia dieta powinna być komponowana dla konkretnej osoby.  

Ważne jest, aby zadbać także o swój stan fizyczny i psychiczny, gdyż stres również może powodować nadmierną produkcję gazów. W codziennym natłoku obowiązków powinno się znaleźć czas na sport i relaks. 

>> Dowiedz się więcej: Wzdęcia brzucha – czym są, jakie mogą być przyczyny, kiedy zgłosić się do lekarza?

Bibliografia

  1. M. Masoodi, M. Mokhtare, S. Agah, M. Sina, M. Soltani-Kermanshahi, Frequency of Celiac Disease in Patients with Increased Intestinal Gas (Flatulence) Global Journal of Health Science; Vol. 8, No. 6; 2016. 
  2. Jarosz M.: Praktyczny podręcznik Dietetyki, Wydawnictwo IŻŻ. Warszawa; 2010. 

Zaparcia u dziecka – praktyczne wskazówki dla rodziców

Jagoda Matusiak
-
0
Zaparcia u dziecka – praktyczne wskazówki dla rodziców

Z zaparciami zmaga się około 30% małych dzieci. Według niektórych badań nawet 40% przypadków zaczyna się już w pierwszym roku życia. Poniżej znajduje się kilka niezbędnych informacji na temat diagnostyki i leczenia zaparć u małych dzieci oraz praktycznych wskazówek (zwłaszcza żywieniowych) dla rodziców. 

Spis treści:

  1. Zaparcia u małych dzieci – kryteria rozpoznania
  2. Częstotliwość wypróżnień u małych dzieci a zaparcia
  3. Jak powstają zaparcia u dziecka? 
  4. Przyczyny zaparć u małych dzieci
  5. Objawy – jak rozpoznać zaparcia u dziecka?
  6. Diagnostyka zaparć u dzieci
  7. Leczenie zaparć u dzieci
  8. Zapobieganie zaparciom u dziecka – praktyczne wskazówki dla rodziców  
  9. Zaparcia u dziecka – podsumowanie 

Zaparcia u małych dzieci – kryteria rozpoznania 

Zaparcia są definiowane jako oddawanie twardego, zbitego stolca, którego wydalanie wymaga dużego wysiłku. W rezultacie stolec jest oddawany rzadziej niż byłoby to typowe dla danego wieku.  

Aby rozpoznać zaparcia u małych dzieci, muszą zostać spełnione co najmniej 2 kryteria występujące co najmniej 1 raz w tygodniu przez co najmniej 1 miesiąc:  

  • 2 lub mniej wypróżnień w ciągu tygodnia; 
  • epizody nadmiernego zatrzymania stolca; 
  • epizody bolesnych lub twardych wypróżnień; 
  • epizody stolców o dużej średnicy; 
  • obecność dużej masy kałowej w odbytnicy. 

Ponadto u dzieci, które samodzielnie korzystają z toalety, można wziąć pod uwagę również: 

  • co najmniej jeden epizod w tygodniu nietrzymania moczu u dziecka, które ma już umiejętność korzystania z toalety; 
  • epizod stolców o dużej średnicy, które mogą blokować toaletę. 

Częstotliwość wypróżnień u małych dzieci a zaparcia 

Częstotliwość wypróżnień zmniejsza się wraz z wiekiem ze średniej 3,0 dziennie w wieku 4 tygodni do 1,3 dziennie w wieku 4 lat. Wypróżnienia są częstsze u niemowląt karmionych piersią w porównaniu z niemowlętami karmionymi mlekiem modyfikowanym. Około 97% dzieci w wieku od 1 do 4 lat oddaje stolec od 1 do 3 razy dziennie. W tabeli przedstawiono prawidłową częstotliwość wypróżnień u niemowląt i dzieci. 

Częstotliwość wypróżnień u dzieci 0-3 lata 

zaparcia u dzieci tabela
Opracowanie własne na podstawie Biggs W.S., Dery W.H. Evaluation and treatment of constipation in infants and children. Am Fam Physician. 2006; 73(3):469-77. 

Bristolska Skala Uformowania Stolca 

Bristolska Skala Uformowania Stolca (ang. Bristol Stool Form Scale) to naukowa klasyfikacja pozwalająca ocenić stolec według 7 grup na postawie jego kształtu i konsystencji. Stolec typu 1 i 2 oraz obecność krwi na stolcu wymaga konsultacji z lekarzem pierwszego kontaktu (pediatrą).  

Bristolska Skala Uformowania Stolca 

bristolska skala uformowania stolca
Opracowanie własne na podstawie Chumpitazi BP. i wsp.: Bristol Stool Form Scale reliability and agreement decreases when determining Rome III stool form designations. Neurogastroenterol Motil. 2016 Mar;28(3):443-8.  

Jak powstają zaparcia u dziecka?  

Zaparcia u dzieci powstają w wyniku wstrzymywania wypróżniania. Wówczas błona śluzowa okrężnicy wchłania wodę z kału, a zatrzymane stolce stają się coraz trudniejsze do wydalenia.  

Proces ten prowadzi do błędnego koła zatrzymywania stolca, w którym odbytnica jest coraz bardziej rozdęta, co skutkuje nietrzymaniem stolca z przepełnienia, utratą czucia w odbycie, a ostatecznie utratą normalnej potrzeby wypróżniania.  

Zwiększenie gromadzenia się kału w odbytnicy powoduje również zmniejszenie ruchliwości jelita, prowadząc do wzdęć i bólu brzucha. 

Przyczyny zaparć u małych dzieci 

Patofizjologia zaparć u dzieci w pierwszych latach życia jest złożona i nie do końca poznana. Przyczyną zaparć może być celowe powstrzymywanie się przed defekacją (tzn. zaparcie idiopatyczne – najczęstszy typ zaparcia).  

Wynika to z wcześniejszego doświadczenia bólu spowodowanego suchym i twardym stolcem. U małych dzieci początek zaparć może zbiegać się z rozszerzeniem diety lub nauką korzystania z toalety.  

Przyczyną zaparć u dziecka może być również choroba organiczna (choroby jelita grubego, odbytu lub odbytnicy) lub przyjmowane leki.  

Objawy – jak rozpoznać zaparcia u dziecka? 

Na zaparcia u dziecka mogą wskazywać:  

  • mniej niż trzy wypróżnienia w tygodniu; 
  • stolce twarde i suche; 
  • ból podczas wypróżniania; 
  • popuszczanie stolca i brudzenie bielizny; 
  • postawa retencyjna – przy odczuciu parcia na stolec chowanie się przed otoczeniem, zaciskanie pośladków, przyjmowanie pozycji stojącej na palcach; 
  • sporadyczna obecność niewielkiej ilości krwi na powierzchni twardego stolca lub papierze toaletowym (uwaga: obecność krwi w stolcu zawsze wymaga dalszej diagnostyki); 
  • utrata apetytu, ból brzucha oraz uwypuklony i zwiększony obwód brzucha (po wypróżnieniu apetyt wraca, a obwód brzucha się zmniejsza). 

>> Przeczytaj: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?

Diagnostyka zaparć u dzieci 

Diagnoza zaparć dziecięcych polega na zebraniu szczegółowego wywiadu przez lekarza pediatrę, badaniu fizykalnym (możliwe badanie palcem przez odbyt), wykluczeniu istnienia chorób rzadkich (np. choroby Hirschsprunga) oraz alergii pokarmowych (zwłaszcza na białka mleka krowiego u niemowląt).  

W pierwszej kolejności ustala się m.in. częstość wypróżnień, wygląd stolca, czas trwania zaparcia, sposób oddawania stolca. W tym celu pomocny jest tzn. dzienniczek wypróżnień z datą, typem stolca oraz uwagami (np. wypróżnianie z wysiłkiem) jeszcze przed wizytą u lekarza.  

Do objawów alarmowych zaparć u dzieca należą:  

  • gorączka,  
  • brak przyrostu masy ciała,  
  • krew w stolcu,  
  • niedokrwistość,  
  • nieprawidłowości w badaniu fizykalnym (np. zmiany w okolicy odbytowej),  
  • ból brzucha budzący w nocy,  
  • dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego lub nieswoistego zapalenia jelita.  

W przypadku ich wystąpienia wykonuje się dalszą diagnostykę w oparciu o odpowiednie badania laboratoryjne. 

Pakiet małego dziecka (6 badań)

Leczenie zaparć u dzieci 

Są trzy etapy leczenia zaparć. Pierwszy etap polega na oczyszczaniu jelita z zalegających mas kałowych przy użyciu makrogoli i/lub wlewek czyszczących. Według badań są one bezpieczne, skuteczne i dobrze tolerowane.  

Drugim etapem jest leczenie podtrzymujące. W przypadku dzieci powyżej 6. miesiąca życia rekomendowanymi lekami są preparaty glikolu polietylenowego, czyli tzn. makrogole (u dzieci poniżej 6. miesiąca życia stosuje się laktulozę). Dawki leków redukuje się po co najmniej dwóch miesiącach od przywrócenia prawidłowej rytmiki wypróżnień i konsystencji stolca. Ponadto, u dzieci do 6. miesiąca życia przywraca się regularne wypróżnienia poprzez regularne karmienia co 3 godziny oraz ewentualną zmianę mleka modyfikowanego na preparat typu Comfort, a w przypadku braku poprawy preparat zhydrolizowany.  

>> Sprawdź: Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u małych dzieci  

Etapem trzecim jest zapobieganie nawrotom. Bardzo ważnym elementem leczenia jest zatem edukacja opiekunów co do przyczyn i sposobów zapobiegania ich w przyszłości. W przypadku dzieci już korzystających z toalety zaburzenie ustępuje, gdy dziecko nabiera pewności siebie i ufa, że wypróżnianie nie będzie sprawiać bólu. W przypadku dzieci w trakcie nauki korzystania z toalety odchodzi się od metody przymusowego korzystania z toalety.  

Ponadto, opiekunowie powinni zapewnić dziecku produkty zawierające błonnik, dbać o wypijanie odpowiedniej ilości wody oraz regularną aktywność ruchową dziecka. 

Zapobieganie zaparciom u dziecka – praktyczne wskazówki dla rodziców  

Kluczowe jest zadbanie o dietę z odpowiednią ilością błonnika (zapotrzebowanie na błonnik w przypadku dzieci w wieku 1-3 lata wynosi 10 gramów/dobę). Tutaj warto zaznaczyć, że dieta dziecka (o ile wymaga modyfikacji) nie powinna być zmieniana drastycznie i zbyt szybko.  

Należy powoli i stopniowo włączać produkty bogate w błonnik – w ten sposób dąży się do stopniowej adaptacji organizmu oraz unika się nagłego zwiększenia ilości gazów jelitowych i wzdęć, które mogą wystąpić u dzieci nieprzyzwyczajonych do spożywania produktów bogatych w błonnik.  

Można zatem: 

  • kupić pieczywo graham, zamiast zwykłej bułki,  
  • podać do posiłku warzywo (np. paprykę, ogórek, sałatę),  
  • kupić owoc (np. jabłko) do pochrupania zamiast gotowych musów,  
  • dodać do jogurtu ½ łyżeczki otrębów lub zmielić orzechy, 
  • ugotować makaron pełnoziarnisty zamiast zwykłego, 
  • kupić warzywa sezonowe (np. kalarepę, rzodkiewki, marchew) zamiast chrupek kukurydzianych. 

Należy zadbać o ilość wypijanej wody oraz ciągły dostęp do niej (pełna szklanka w domu oraz butelka z wodą na wyjścia). Woda wpływa na spoistość (zmiękczanie) stolca.   

Ważne jest też unikanie słodyczy, zwłaszcza z udziałem ziarna kakaowego (czekolada, cukierki czekoladowe, ciastka czekoladowe, batoniki, płatki śniadaniowe czekoladowe, kakao do picia itd.) 

Rodzice muszą zapewnić regularną aktywność ruchową dziecka. Wspomaga ona pracę jelit (codzienny spacer, rowerek, basen itd.). 

W profilaktyce stosuje się też zapewnienie dziecku prawidłowej fizjologicznej pozycji podczas wypróżniania (tzn. pozycji kucnej, kiedy uda przylegają do jamy brzusznej i dzięki temu powodują nacisk na jelito grube oraz na okrężnicę). W przypadku korzystania z toalety dla dorosłych należy podstawić dziecku podnóżek. 

Początkowo dobrze jest zachęcić dziecko do treningu defekacji polegającym na siadaniu na nocnik z książeczkami lub ulubionymi zabawkami. Jeśli dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola, należy poinformować opiekunkę w placówce o zaistniałym problemie. 

Nie należy podawać dziecku środków przeczyszczających ani stosować wlewek doodbytniczych bez konsultacji z lekarzem. 

Zaparcia u dziecka – podsumowanie 

Zaburzenia defekacji we wczesnym etapie życia dziecka (po wykluczeniu chorób organicznych przewodu pokarmowego i innych) mają charakter przemijający. Pomocna w ocenie może okazać się Bristolska Skala Uformowania Stolca oraz prowadzenie dzienniczka wypróżnień.   

Leczenie zaparć u dziecka jest wielokierunkowe, głównie farmakologiczne i dietetyczne. Należy zadbać o odpowiednie żywienie dziecka, ilość wypijanych płynów (głównie woda) oraz zachęcanie do aktywności ruchowej.  

W przypadku występowania objawów alarmowych (tj. krew w stolcu) należy wykonać odpowiednie badania laboratoryjne. 

Bibliografia

  1. Chumpitazi BP. I wsp.: Bristol Stool Form Scale reliability and agreement decreases when determining Rome III stool form designations. Neurogastroenterol Motil. 2016 Mar;28(3):443-8. doi: 10.1111/nmo.12738. Epub 2015 Dec 21. PMID: 26690980; PMCID: PMC4760857.Benninga M. A., Nurko S., Faure C., Hyman P. E., Roberts I., N. L. Schechter. Childhood Functional Gastrointestinal Disorders: Neonate/Toddler. Gastroenterology, 2016; 150: 1443-1455. 
  2. Biggs W.S., Dery W.H. Evaluation and treatment of constipation in infants and children. Am Fam Physician. 2006; 73(3):469-77. 
  3. Oracz G. Ból brzucha u dzieci – podstawowe zasady diagnostyki i leczenia przydatne pediatrom. Standardy medyczne/ Pediatria. 2022; 19. 
  4. Van Den Berg M. M., Benninga M. A., Di Lorenzo C. Epidemiology of childhood constipation: a systematic review. Am J Gastroenterol. 2006; 101 (10): 2401–2409. 
  5. Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020. 
Page 64 of 122
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
1...636465...122Strona 64 z 122

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.