Tężyczka utajona to najczęstsza postać tężyczki, występująca przede wszystkim u młodych pacjentów. Jakie są przyczyny tężyczki utajonej i jakie czynniki prowadzą do pojawienia się objawów? Na czym polega leczenie tężyczki utajonej? Czy tężyczka utajona jest związana tylko z czynnikami emocjonalnymi? Odpowiedzi na te pytania znajdziemy w poniższym artykule. 

Spis treści:

1. Tężyczka utajona – co to za choroba?
2. Tężyczka utajona – przyczyny 
3. Jakie są objawy tężyczki utajonej?
4. Jak wygląda atak tężyczki utajonej?
5. Tężyczka utajona – jakie badania wykonać?
6. Tężyczka utajona – na czym polega leczenie? 

Tężyczka utajona – co to za choroba? 

Tężyczka to zespół objawów cechujący się nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Tężyczkę klinicznie dzieli się na dwie odmiany – tężyczkę objawową oraz tężyczkę utajoną, nazywaną również spazmofilią.  

Klasyczna tężyczka objawowa manifestuje się symetrycznymi skurczami mięśni, co wynika przede wszystkim z zaburzeń elektrolitowych pod postacią obniżenia stężenia wapnia, a czasami również magnezu i potasu. Symptomy tężyczki utajonej są mniej charakterystyczne, co sprawia, że ta odmiana choroby jest trudniejsza do zdiagnozowania.  

Tężyczka utajona występuje w populacji znacznie częściej niż odmiana pełnoobjawowa. Dane literaturowe donoszą, że tężyczka utajona stanowi nawet 60-70% wszystkich przypadków tej choroby. Spazmofilia częściej dotyka osób młodych, szczególnie płci żeńskiej.  

Tężyczka utajona – przyczyny  

Do ujawnienia się tężyczki utajonej konieczne jest zadziałanie pewnego czynnika wyzwalającego. Najczęściej jest to hiperwentylacja, a więc głębokie i częste oddechy, związane zazwyczaj z napięciem emocjonalnym i silnym stresem.  

>> Przeczytaj: Stres – przyjaciel czy wróg? Jak można to zbadać?

Hiperwentylacja wyzwala tężyczkę poprzez podwyższenie odczynu krwi (pH), a więc przesunięcia go w kierunku bardziej zasadowego (zasadowica oddechowa). Prowadzi to do wiązania się wapnia z albuminami (należącymi do białek), a tym samym do obniżenia się stężenia wapnia zjonizowanego w surowicy krwi. Należy mieć jednak świadomość, że zasadowica oddechowa może prowokować tężyczkę również przy prawidłowym stężeniu wapnia zjonizowanego.  

Ponadto, do przyczyn tężyczki utajonej należy również obniżone stężenie magnezu, a więc hipomagnezemia. To zaburzenie elektrolitowe może wynikać między innymi z: 

• defektów genetycznych (na przykład z mutacji w obrębie genu TRPM6, który jest zlokalizowany na chromosomie 9), 

• zbyt małego spożycia magnezu wraz z pokarmem, 

• zaburzeń wchłaniania magnezu w przewodzie pokarmowym, 

• przewlekłych biegunek (nadmierne wydalanie magnezu przez przewód pokarmowy), 

• przyjmowania leków, zwiększających wydalanie magnezu wraz z moczem, 

• zaburzeń czynności nerek.  

Jakie są objawy tężyczki utajonej? 

Dla tężyczki utajonej charakterystyczne jest to, że przebiega w sposób skryty, a do ujawnienia się objawów chorobowych konieczne jest zadziałanie pewnego czynnika wyzwalającego. Jednym z najważniejszych czynników wyzwalających objawy tężyczki utajonej jest wspomniana już hiperwentylacja. Warto mieć świadomość, że hiperwentylacja może wiązać się nie tylko z czynnikami emocjonalnymi, ale również być związana z zaostrzeniem astmy oskrzelowej, zatorowością płucną, zawałem mięśnia sercowego, jak również z niedokrwistością, związaną z nagłą utratą krwi.  

Objawy tężyczki utajonej nie są zbyt charakterystyczne, co sprawia, że diagnostyka tego schorzenia nie jest łatwa. Najczęstsze symptomy tężyczki utajonej to: 

• wzmożone napięcie mięśniowe, 

• zwiększona męczliwość,  

• przewlekłe zmęczenie, 

• zmiany nastroju, 

• zaburzenia snu, 

• dolegliwości bóle w obrębie klatki piersiowej i jamy brzusznej, 

• uczucie kołatania serca, 

• wzdęcia, biegunki, czasami zaparcia.  

>> Dowiedz się więcej: Wzdęcia brzucha – czym są, jakie mogą być przyczyny, kiedy zgłosić się do lekarza?

Jak wygląda atak tężyczki utajonej? 

Objawy tężyczki utajonej nie występują w formie napadowej, tak jak ma to miejsce w przypadku klasycznej odmiany tej choroby. Warto wspomnieć, że w medycynie wyróżniamy pewne charakterystyczne objawy związane z tężyczką utajoną, które można wywołać. Mowa tutaj o: 

• objawie Chwostka – po uderzeniu młotkiem neurologicznym w policzek na przebiegu nerwu twarzowego, dochodzi do wyzwolenia skurczów w obrębie mięśni twarzy, zazwyczaj jednostronnie, w cięższych przypadkach również obustronnie, 

• objawie Trousseau – w tym przypadku mamy do czynienia ze skurczami w obrębie dłoni i ułożeniem ręki w tak zwaną rękę położnika. Objaw ten jest wyzwalany poprzez uciśnięcie ramienia mankietem aparatu do pomiaru ciśnienia tętniczego, co wywołuje niedotlenienie,  

• objawie Erba – polega on na wygenerowaniu podwyższonej pobudliwość nerwów ruchowych w odpowiedzi na prąd galwaniczny, 

• objawie Lusta – po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w nerw strzałkowy wspólny (uderza się w miejsce poniżej głowy kości strzałkowej w obrębie podudzia) dochodzi do wygenerowania skurczu mięśni strzałkowych, co powoduje odwiedzenie stopy oraz wygórowane odruchy ścięgniste. 

Tężyczka utajona – jakie badania wykonać? 

Pierwszym krokiem diagnostycznym jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu chorobowego oraz przeprowadzenie badania neurologicznego, w tym prób wywołania objawów opisanych w poprzednim akapicie tego artykułu.  

Złotym standardem jest wykonanie próby tężyczkowej, a więc badania elektromiograficznego. Polega ono na wywołaniu wieloiglicowych potencjałów wyładowań w obrębie mięśni po prowokacji niedokrwieniem lub hiperwentylacją (do wykonania badania niezbędne jest prowadzenie specjalnej elektrody do mięśnia międzykostnego).  

Oprócz badania elektromiograficznego konieczne jest również wykonanie badań laboratoryjnych, w tym oznaczenia stężenia: 

• wapnia, magnezu, potasu, fosforu, 

• witaminy D, 

• fosfatazy zasadowej, 

• kreatyniny – jej stężenie pozwala na wstępną ocenę funkcjonowania nerek,  

• parathormonu – hormonu regulującego gospodarkę wapniowo-fosforanową. 

>> Dowiedz się, jak wygląda: Diagnostyka zaburzeń wapniowych

W trakcie diagnozowania tężyczki ważne jest również wykonanie badania EKG, ponieważ schorzenie to może wiązać się z zaburzeniami rytmu serca. W niektórych sytuacjach lekarz może zdecydować się na wykonanie badania EEG, czyli badania, które pozwala na ocenę bioelektrycznej czynności mózgu. 

Tężyczka utajona – na czym polega leczenie? 

Leczenie tężyczki utajonej polega przede wszystkim na uzupełnieniu niedoborów mineralnych, a więc na podawaniu magnezu. Do magnezu warto dołączyć witaminę B6, która ułatwia przyswajanie tego pierwiastka.  

Warto wspomnieć, że przeciwwskazaniami do podawania magnezu jest miastenia, niektóre zaburzenia rytmu serca, a także ciężka niewydolność nerek. Jeżeli tężyczka utajona związana jest z hiperwentylacją występującą w związku z czynnikami emocjonalnymi, to konieczna jest również opieka psychologiczna.  

Ze względu na niespecyficzne objawy tężyczka utajona często sprawia problemy diagnostyczne. Jeżeli istnieje podejrzenia występowania tego zespołu chorobowego, to konieczne jest przeprowadzenie badania elektromiograficznego oraz niezbędnych badań laboratoryjnych. Leczenie tężyczki utajonej powinno być kompleksowe i obejmować również wsparcie psychologiczne.  

Bibliografia:

1. R. Murray i inni, Biochemia Harpera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie V, Warszawa 2006, 
2. P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020, 
3. A. Szutowicz i inni, Diagnostyka laboratoryjna, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2009, 
4. A. Jopek i inni, Tężyczka u dzieci – diagnostyka i leczenie, Neurologia dziecięca, Vol. 28/2019, nr 57.  

Tężyczka to objaw chorobowy, związany przede wszystkim z zaburzeniami elektrolitowymi i hormonalnymi. Jest to zjawisko znajdujące się w kręgu zainteresowań endokrynologów, ale i internistów oraz neurologów. Jakie rodzaje tężyczki można wyróżnić? Jak diagnozuje się tężyczkę i jakie są możliwości jej leczenia? Dowiedz się więcej na ten ważny temat. 

Spis treści:

1. Tężyczka: co to za choroba?
   • Tężyczka jawna
   • Tężyczka utajona 
2. Objawy tężyczki
   • Objawy tężyczki jawnej
   • Objawy tężyczki utajonej
3. Przyczyny występowania tężyczki 
   • Stres a tężyczka
4. Jak diagnozuje się tężyczkę?
   • Próby tężyczkowe
5. Jak leczy się tężyczkę?
   • Czy tężyczka jest groźna?

Tężyczka: co to za choroba? 

Tężyczka to tak naprawdę objaw chorobowy, polegający na wyzwoleniu niekontrolowanych, symetrycznych skurczów mięśni. Napad tężyczki jest konsekwencją zaburzeń elektrolitowych, a przede wszystkim obniżonego stężenia wapnia, a więc hipokalcemii. Ze względu na mało charakterystyczne symptomy, tężyczka i jej przyczyny nie zawsze pozwalają się łatwo zdiagnozować. 

Ze względu na obraz kliniczny wyróżnić można tężyczkę jawną oraz tężyczkę utajoną. 

Tężyczka jawna 

Jest to klasyczny napad tężyczki z jej pełnymi objawami skurczowymi. W tym przypadku rozpoznanie tego stanu chorobowego raczej nie przysparza kłopotu. Tężyczka jawna często związana jest z zaburzeniami hormonalnymi oraz uszkodzeniem przytarczyc w czasie operacji w obrębie tarczycy. 

>> To może Cię zainteresować: Tężyczka jawna i jej objawy. Czym różni się tężyczka jawna od utajonej?

Tężyczka utajona 

Objawy tężyczki utajonej nie są swoiste i często przebiegają w sposób przewlekły. Symptomy tężyczki utajonej są mniej spektakularne i zazwyczaj do ich pojawienia się potrzebny jest dodatkowy bodziec. Takim czynnikiem może być na przykład obniżenie pH krwi w następstwie hiperwentylacji (głębokich i częstych oddechów). 

>> Przeczytaj też: Tężyczka utajona – charakterystyka choroby. Objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Objawy tężyczki 

Jak objawia się tężyczka? Warto wiedzieć, że inaczej będzie wyglądać napad tężyczki jawnej, a inaczej tężyczki utajonej. 

Objawy tężyczki jawnej 

Podstawowym objawem tężyczki jawnej są symetryczne skurcze mięśniowe, które zazwyczaj rozpoczynają się od mięśni rąk (co wiąże się z charakterystycznym objawem, nazywanym ręką położnika). Następnie dochodzi do uogólniania się objawów – skurcze zaczynają obejmować przedramiona, ramiona, a także mięśnie twarzy, klatkę piersiową oraz kończyny dolne. 

Warto wiedzieć: 

Skurcze mięśni w obrębie ust, w przypadku wystąpienia tężyczki jawnej, prowadzą do pojawienia się charakterystycznego objawu, nazywanego ustami karpia. 

W przypadku tężyczki jawnej można mieć też do czynienia z takimi symptomami jak: 

• mrowienie w okolicy ust i opuszków palców, które poprzedza pojawienie się napadu skurczów, 
• światłowstręt, 
• problemy z widzeniem, 
• skurcze oskrzeli krtani, co prowadzi czasami do zaburzeń oddychania, 
• bóle w klatce piersiowej, 
• drgawki przypominające napad padaczkowy, 
• bóle głowy, 
• utrata przytomności. 

>> To może Cię zainteresować: Migrena: objawy, przyczyny i diagnoza. Jakie badania wykonać? 

Objawy tężyczki utajonej 

Tężyczka utajona wiąże się z obecnością mniej charakterystycznych objawów. Ta odmiana tężyczki może manifestować się: 

• objawami ze strony przewodu pokarmowego – między innymi wzdęciami, bólami brzucha, biegunką. 
• objawem Chwostka – po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w nerw twarzowy, 2 cm do przodu od płatka ucha, dochodzi do pojawienia się skurczu mięśni twarzy, 
• objawem Trousseau – po uciśnięciu ramienia mankietem od ciśnieniomierza (przez minimum 3 minuty) dochodzi do skurczu palców dłoni oraz ich typowego ustawienia (czyli tzw. ręki położnika). 

>> Sprawdź też: Wzdęcia brzucha – czym są, jakie mogą być przyczyny, kiedy zgłosić się do lekarza? 

Przyczyny występowania tężyczki 

Tężyczka wynika ze zwiększonej szybkości przekazywania sygnałów między komórkami nerwowymi a mięśniami, co wynikać może z zaburzeń elektrolitowych, a przede wszystkim z obniżenia stężenia wapnia (hipokalcemii), a także potasu oraz magnezu. 

Do przyczyn prowadzących do obniżenia się stężenia wapnia we krwi należy przede wszystkim niewydolność przytarczyc, a więc gruczołów, w których produkowany jest parathormon. Związek ten reguluje stężenie wapnia w surowicy. Inne przyczyny związane z hipokalcemią to: 

• uszkodzenie przytarczyc w trakcie zabiegu operacyjnego w obrębie szyi (głównie operacje tarczycy), 
• radioterapia w obrębie szyi, 
• ostre zapalenie trzustki, 
• istotny niedobór witaminy D, 
• zaburzenia wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym,  
• wyniszczenie w przebiegu alkoholizmu, choroby nowotworowej, 
• stosowanie niektórych leków moczopędnych. 

Warto dodać, że w przypadku tężyczki utajonej można mieć do czynienia z prawidłowym stężeniem wapnia w surowicy, a obniżonym stężeniem magnezu i potasu. 

>> Przeczytaj też: Diagnostyka zaburzeń gospodarki wapniowej w organizmie

Stres a tężyczka 

Należy mieć świadomość, że sytuacje stresowe mogą być czynnikiem wyzwalającym objawy tężyczki w przebiegu tężyczki utajonej. Klasycznym przykładem jest tutaj stresowy napad hiperwentylacji, prowadzący do podwyższenia się pH krwi (w kierunku odczynu zasadowego), co z kolei zwiększa pobudliwość nerwowo-mięśniową. Tężyczka utajona, związana z napięciem emocjonalnym, częściej dotyka osoby młode. 

>> Przeczytaj także:

Tężyczka utajona a stres i nerwica. Objawy, diagnostyka i leczenie przypadłości

Stres – przyjaciel czy wróg? Czy można to zbadać? 

Jak diagnozuje się tężyczkę? 

Pierwszym krokiem jest przeprowadzenie przez lekarza dokładnego wywiadu chorobowego oraz badania przedmiotowego, w tym neurologicznego. Konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych, które mają na celu znalezienie przyczyny objawów. Pomocne może okazać się oznaczenie stężenia: 

• wapnia, magnezu i potasu w surowicy, 
• kreatyniny, 
• fosforanów, 
• parathormonu, 
• fosfatazy zasadowej, 
• witaminy D. 

Konieczna może być również ocena dobowej utraty wapnia z moczem. 

Próby tężyczkowe 

Najdokładniejszym badaniem potwierdzającym tężyczkę jest badanie elektromiograficzne (EMG), nazywane również próbą tężyczkową. EMG pozwala na zobrazowanie nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, która prowadzi do pojawienia się symptomów tężyczki. W przypadku podejrzenia tężyczki utajonej konieczne może być również wykonanie badania EKG i badania elektroencefalograficznego (EEG), które ocenia bioelektryczną czynność mózgu.  

Jak leczy się tężyczkę? 

Leczenie tężyczki polega na uzupełnieniu niedobór wapnia, magnezu oraz potasu. 

W przypadku objawowego napadu tężyczki konieczne jest szybkie podanie wapnia w postaci dożylnej. Niezbędne jest również równoczesne uzupełnienie stężenia potasu i magnezu. W leczeniu przewlekłym stosuje się doustne preparaty wapnia oraz suplementację witaminy D. 

W terapii tężyczki utajonej konieczne może być zrealizowanie konsultacji psychologicznej, szczególnie gdy dochodzi do pojawiania się objawów w sytuacjach stresowych. Jeżeli przyczyną obniżonego stężenia wapnia w surowicy jest utrata tego pierwiastka z moczem, to możliwa jest terapia z wykorzystaniem tiazydów, czyli substancji ograniczających wydalanie wapnia. 

Czy tężyczka jest groźna? 

Tężyczka jawna wymaga natychmiastowego leczenia, ponieważ w zaawansowanych przypadkach może dojść do wystąpienia zaburzeń oddychania oraz zaburzeń rytmu serca. Jeżeli podejrzewasz, że masz do czynienia z napadem tężyczki – konieczny jest pilny kontakt z lekarzem. 

Tężyczka jest schorzeniem z pogranicza endokrynologii i neurologii, które może wiązać się z różnorodnym obrazem klinicznym. W sytuacji podejrzenia tężyczki warto udać się do lekarza, który po wykonaniu odpowiednich badań, wykluczy lub potwierdzi rozpoznanie. Jeżeli pacjent leczy się z powodu tężyczki, to warto pamiętać o wykonywaniu regularnych badań kontrolnych oceniających gospodarkę wapniowo-fosforanową.  

Bibliografia:

1. R. Murray i inni, Biochemia Harpera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie V, Warszawa 2006, 
2. P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020, 
3. A. Szutowicz i inni, Diagnostyka laboratoryjna, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2009.