Nikiel to pierwiastek szeroko rozpowszechniony w środowisku, znajduje się bowiem zarówno w glebie, jak i wodzie czy powietrzu atmosferycznym. Metal ten jest najczęściej uczulającym alergenem kontaktowym, mogącym wywoływać objawy alergii skórnej oraz pokarmowej.

Spis treści:

1. Uczulenie na nikiel: jak często występuje?
   • Czynniki ryzyka uczulenia na nikiel
2. Uczulenie na nikiel: objawy
   • Uczulenie na nikiel: objawy skórne
   • Alergia pokarmowa na nikiel: objawy
3. Diagnostyka uczulenia na nikiel: jakie badania wykonać?
4. Uczulenie na nikiel: jak leczyć?
   • Dieta przy uczuleniu na nikiel
5. Uczulenie na nikiel: czego unikać?
6. Najczęstsze pytania o uczulenie na nikiel (FAQ)

Uczulenie na nikiel: jak często występuje?

Na wstępie tego artykułu należy wyjaśnić, czym jest alergia kontaktowa. Alergią kontaktową określa się zapalenie skóry, które wynika z bezpośredniego kontaktu z danym alergenem, na który pacjent nabył już wcześniej nadwrażliwość.

Alergia kontaktowa na metale to najczęściej obserwowany klinicznie rodzaj alergicznego kontaktowego zapalenia skóry, który jest oznaczony w klasyfikacji ICD-10 kodem L23.0. Dane statystyczne donoszą, że alergia na nikiel może dotyczyć nawet 20% populacji europejskiej, jednak nie u każdego będzie ona manifestować się klinicznie z takim samym nasileniem.

Czynniki ryzyka uczulenia na nikiel

Wyróżniamy pewne czynniki ryzyka, zwiększające szansę na wystąpienie alergii na nikiel. Zalicza się do nich:

• płeć żeńską – badania pokazują, że może to wynikać między innymi z wahań stężenia hormonów płciowych; co ciekawe, zauważono również, że przypadłość ta częściej dotyka kobiety palące (co nie miało odniesienia do mężczyzn).
• zaburzenia dotyczące bariery naskórkowej, atopowe zapalenie skóry –  uszkodzona bariera naskórkowa sprawia, że w głąb skóry zdecydowanie łatwiej wnikają alergeny wywołujące stan zapalny,
• ekspozycja zawodowa na nikiel,
• ekspozycja zawodowa na detergenty i wodę – prowadząca do zaburzeń w obrębie bariery naskórkowej i obniżenia progu wrażliwości na nikiel.

>> Zobacz: Wybrane wskaźniki stanu zapalnego

Uczulenie na nikiel: objawy

Alergia na nikiel najczęściej objawia się jako alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Inne, możliwe manifestacje kliniczne alergii na nikiel to:

• alergiczne zapalenie spojówek,
• alergiczny nieżyt nosa,
• astma oskrzelowa,
• pokrzywka.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry najczęściej pojawia się w miejscach kontaktu z takimi przedmiotami zawierającymi nikiel jak na przykład:

• biżuteria – łańcuszki, kolczyki i bransoletki z zawartością niklu,
• guziki i sprzączki pasków,
• nożyczki,
• sztućce,
• klamki,
• monety.

Warto zaznaczyć, że nikiel może dawać reakcje krzyżowe z palladem, który wykorzystywany jest między innymi do produkcji protez dentystycznych, chirurgicznych, a także biżuterii.

>> Przeczytaj: Wysypka alergiczna: przyczyny, objawy, leczenie

Uczulenie na nikiel: objawy skórne

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry wywołane przez nikiel manifestuje się pojawieniem charakterystycznych zmian skórnych w postaci zmian rumieniowo-grudkowych, zmian złuszczających i pęcherzyków. Wykwitom chorobowym towarzyszy świąd skóry.

Zmiany pojawiają się w miejscach kontaktu z alergenem, a więc w przypadku niklu mogą to być na przykład dłonie (ekspozycja zawodowa na metale) czy okolica pępka (metalowe sprzączki i guziki odzieży). Wykwity mogą pojawić się w najróżniejszych miejscach, w tym na twarzy czy małżowinach usznych (piercing, kolczyki z zawartością niklu).

>> Sprawdź: Rumień alergiczny: jak wygląda? Objawy, przyczyny, ile trwa

Alergia pokarmowa na nikiel: objawy

Należy mieć świadomość, że nikiel może znajdować się również w licznych pokarmach, a także w wodzie. U niektórych pacjentów po spożyciu określonych pokarmów z dużą zawartością niklu może dojść do pogorszenia objawów alergii kontaktowej, ale również do pojawienia się objawów związanych z przewodem pokarmowym (takich jak biegunka, wymioty, nudności czy bóle brzucha. Z tego powodu, pacjentów uczulonych na nikiel należy poinformować jak powinna wyglądać tzw. dieta niklowa, a więc dieta ograniczająca spożywanie niklu wraz z pokarmem.

>> To może Cię zainteresować: Alergia pokarmowa – z czym się wiąże?

Diagnostyka uczulenia na nikiel: jakie badania wykonać?

Podejrzenie alergii kontaktowej na nikiel wysnuwa się na podstawie wywiadu chorobowego, uwzględniającego pracę zawodową, a także na podstawie obrazu klinicznego prezentowanego przez pacjenta.

W celu potwierdzenia alergii na nikiel wykonuje się naskórkowe testy płatkowe. Polegają one na nałożeniu na skórę pacjenta alergenów w formie specjalnych przylepców. Takie plastry nakładane są najczęściej na skórę pleców. Po 48 godzinach następuje odklejenie testów i pierwszy odczyt. Z kolei po 72 godzinach ma miejsce drugi odczyt testów. Jeżeli w miejscu kontaktu z alergenem pojawi się zmiana skórna (rumień, grudki, pęcherzyki), mówi się wówczas o dodatnim wyniku testu. Testy powinny być nakładane i interpretowane przez lekarza.

>> Sprawdź: Diagnostyka molekularna alergii – pytania i odpowiedzi

Uczulenie na nikiel: jak leczyć?

Najważniejszą kwestią w terapii alergii na nikiel jest unikanie czynnika wywołującego. Należy podkreślić, że w tym przypadku należy zwracać uwagę nie tylko na przedmioty wykonane z niklu, ale również na spożywane pokarmy. Objawowo w leczeniu zmian skórnych i dolegliwości świądowych stosuje się:

• leki antyhistaminowe w postaci doustnej – na przykład bilastynę, lewocetyryzynę, cetyryzynę,
• miejscowe glikokortykosteroidy – między innymi klobetazol, betametazon w postaci kremów lub maści,
• inhibitory kalcyneuryny – takrolimus, pimekrolimus w postaci maści.

Dieta przy uczuleniu na nikiel

Każdy pacjent z alergią na nikiel powinien zostać poinformowany na temat zawartości niklu w pokarmach. Znajduje się on w większej lub mniejszej ilości w wielu pokarmach. Należy mieć świadomość, że całkowita eliminacja niklu z diety nie jest możliwa. Znajduje się on bowiem również w wodzie wodociągowej. Jednak zmniejszenie zawartości niklu w diecie pozwala na poprawę w zakresie prezentowanych objawów klinicznych.

>> Przeczytaj: Dieta eliminacyjna – na czym polega i kto powinien ją stosować? Niepożądane skutki

Uczulenie na nikiel: czego unikać?

Produkty o wysokiej zawartości niklu to przede wszystkim:

• kakao,
• fasola, groch, soczewica,
• czerwone wino,
• czarna herbata, kawa w dużych ilościach,
• suszone owoce,
• ryby, w tym głównie tuńczyk, śledź, łosoś, makrela,
• owoce morza,
• produkty puszkach, konserwy,
• orzeszki ziemne, migdały, nerkowce.

>> Zobacz: Dieta antyhistaminowa. Na czym polega, co jeść, a co jest zakazane?

Najczęstsze pytania o uczulenie na nikiel (FAQ)

Alergia kontaktowa na nikiel to częsta przyczyna wizyt w gabinecie dermatologicznym. Poniżej odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.

Bibliografia

1. M. Wojciechowska i inni, Nadwrażliwość na nikiel, Alergia Astma Immunologia 2008, 13(3): 136-140,
2. E. Czarnobilska i inni, Reakcja alergiczna typu IV i jej podtypy, Przegl Lek. 2007; 64: 506-508,
3. M. Kieć-Świerczyńska i inni, Alergia na metale,  Alergia kontaktowa, Mediton, Łódź. 2005: 15-20,
4. L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022.

Alergia krzyżowa to zjawisko, które potrafi naprawdę zaskoczyć. Osoby uczulone na pyłki roślin mogą niespodziewanie reagować na niektóre owoce, warzywa czy przyprawy (tzw. zespół pyłkowo-pokarmowy). Dzieje się tak, ponieważ układ odpornościowy rozpoznaje podobne białka obecne w różnych źródłach alergenów. Najczęściej dotyczy to osób z alergią wziewną na pyłki, choć zdarzają się również inne, mniej typowe reakcje, np. między sierścią kota a mięsem wieprzowym czy między lateksem a owocami takimi jak banan, czy kiwi. Dlaczego tak się dzieje?  Jak rozpoznać alergię krzyżową i jak sobie  z nią radzić? O tym przeczytasz w dalszej części artykułu.

Spis treści:

1. Co to jest alergia krzyżowa?
2. Jak powstaje alergia krzyżowa?
3. Objawy alergii krzyżowej
4. Najczęściej występujące alergie krzyżowe
5. Diagnostyka alergii krzyżowej
6. Jak unikać reakcji krzyżowej?

Co to jest alergia krzyżowa?

Alergia krzyżowa występuje wtedy, gdy układ odpornościowy myli różne alergeny o podobnej budowie. Przeciwciała wytworzone przeciwko jednemu alergenowi potrafią rozpoznać i połączyć się z innym, pochodzącym z zupełnie innego źródła.

Dobrym przykładem jest uczulenie na pyłek brzozy, które może powodować reakcję alergiczną po zjedzeniu jabłka. Osoba uczulona na pyłek brzozy często zauważa objawy alergii właśnie po spożyciu tego owocu. Dzieje się tak dlatego, że główny alergen brzozy – molekuła Bet v 1  jest bardzo podobna do alergenu jabłka – molekuły Mal d 1. Obie należą do tej samej rodziny białek zwanej PR-10.

W efekcie organizm osoby uczulonej nie potrafi rozróżnić tych białek i reaguje na nie tak, jakby miał kontakt z pyłkiem brzozy. Innymi słowy, układ odpornościowy „interpretuje” spożycie jabłka tak, jakby organizm przebywał w otoczeniu pylącej brzozy.

>> Może Cię zainteresować: Co ma wspólnego jabłko i brzoza, czyli zespół pyłkowo-pokarmowy

Jak powstaje alergia krzyżowa?

Podstawą alergii krzyżowej jest molekularne podobieństwo molekuł/ białek, które występują w różnych źródłach alergenowych. Dzięki temu podobieństwu alergeny można grupować w tzw. rodziny białek. Nie oznacza to jednak, że wszystkie białka w obrębie jednej rodziny są identyczne, stopień ich podobieństwa bywa różny.

Aby doszło do reakcji krzyżowej, budowa przestrzenna i sekwencja aminokwasów dwóch molekuł musi być na tyle zbliżona, by układ odpornościowy nie potrafił ich od siebie odróżnić. Jeśli organizm „rozpozna” fragment nowego białka jako podobny do tego, na który już jest uczulony, uruchamia reakcję alergiczną.

Wracając do przykładu alergenu brzozy, osoby uczulone na Bet v 1 mogą doświadczać reakcji krzyżowych po kontakcie z warzywami i owocami zawierającymi białka z grupy PR-10.  Najczęstsze możliwe reakcje krzyżowe w alergii wziewnej dostępne są w tabeli 1.

Objawy alergii krzyżowej

Objawy zależą od rodzaju alergenu oraz stopnia uczulenia. U większości pacjentów reakcja pojawia się po spożyciu surowych owoców lub warzyw. Objawy występują niezależnie od pory roku, chociaż mogą nasilać się w okresie pylenia.

Najczęstsze objawy:

• świąd, mrowienie lub obrzęk warg, języka i podniebienia to tzw. zespół alergii jamy ustnej (OAS – oral allergy syndrome)
• pieczenie gardła,
• łzawienie oczu, kichanie, zatkany nos,
• ból brzucha, nudności, wzdęcia,
• w rzadkich przypadkach: pokrzywka, duszność lub wstrząs anafilaktyczny.

W przypadku zespołu pokarmowo-pyłkowego objawy często ustępują po obróbce termicznej produktów, np. gotowaniu czy pieczeniu. Warto podkreślić, że w tym zespole reakcje alergiczne wywoływane są przede wszystkim przez dwie grupy alergenów: białka grupy PR-10 (w pyłku brzozy) oraz profiliny (w pyłku brzozy i traw).

Istnieją również inne grupy alergenów, które mogą powodować klinicznie istotne reakcje krzyżowe. Należą do nich m.in.:

1. Termostabilne nsLTP – obecne w ziarnach roślin.
2. Białka zapasowe – ziarna roślin np. orzechy.
3. Polkalcyny pyłków roślinnych.
4. Lipokaliny zwierzęce.
5. Parwalbuminy – są szeroko rozpowszechnione w różnych gatunkach ryb.

>> Może Cię zainteresować: Alergia na pyłki drzew – co musisz wiedzieć i jak się chronić?

Najczęściej występujące alergie krzyżowe

Tabela 1. Najczęstsze możliwe reakcje krzyżowe w alergii wziewnej

Reakcje krzyżowe mogą występować nie tylko między pyłkami a pokarmami, ale również:

• między różnymi rodzajami pyłków np. brzoza, leszczyna i olcha. Osoby uczulone na molekułę Bet v 1 (pyłki brzozy) mogą więc doświadczać objawów alergii już na przełomie stycznia i lutego, kiedy pyli leszczyna i olcha.
• między roztoczami a owocami morza (krewetkami, małżami czy ślimakami). Osoby uczulone na białko Der p 10, występujące w roztoczach kurzu domowego, mogą reagować alergicznie na niektóre owoce morza. W niektórych przypadkach, zwłaszcza w połączeniu z tzw. kofaktorami i np. wysiłkiem fizycznym – reakcja alergiczna może być bardzo silna, a nawet zagrażająca życiu.
• między alergią na kota a mięsem wieprzowym. Uczulenie na molekułę Fel d 2 kota może być przyczyną występowania objawów alergii po zjedzeniu małoprzetworzonego mięsa wieprzowego (szynka, salami, stek, tatar) lub wołowego.
• między lateksem a owocami. Zespół lateks-owoce występuje u 30 do 50% osób z objawami alergii na lateks. Znanych jest już ponad 25 owoców, których spożycie może wywołać reakcje alergiczne. Najczęściej dotyczy to takich owoców jak: awokado, banan, mango, marakuja, papaja, granat, acerola czy kiwi.

>> Przeczytaj też: Futerkowe dylematy: alergia na psy i koty – co warto wiedzieć?

Diagnostyka alergii krzyżowej

Podstawą diagnostyki alergii jest konsultacja ze specjalistą – alergologiem lub dietetykiem zajmującym się alergiami pokarmowymi oraz dokładnie zebrany wywiad kliniczny. Podczas wizyty specjalista analizuje, kiedy pojawiają się objawy, po spożyciu jakich pokarmów oraz w jakiej formie, czy produkty są spożywane na surowo, czy po obróbce termicznej.

Równie ważne jest uwzględnienie tzw. kofaktorów, czyli czynników, które mogą wpływać na nasilenie lub przebieg reakcji alergicznej. Należą do nich m.in.:

• stres,
• wysiłek fizyczny,
• infekcje,
• spożycie alkoholu.

Kolejnym etapem diagnostyki są badania laboratoryjne, w tym przede wszystkim diagnostyka molekularna alergii. Umożliwia ona dokładne określenie profilu uczuleniowego pacjenta i identyfikację konkretnych molekuł alergenowych, na które organizm reaguje. Ponieważ wiadomo, jakie reakcje wywołuje dana molekuła, znajomość własnych alergenów pozwala przewidzieć możliwe objawy oraz ocenić ryzyko wystąpienia silnej reakcji alergicznej.

W przypadku osób z wieloma uczuleniami, u których występują zarówno objawy po pyłkach, jak i po spożyciu pokarmów, warto rozważyć wykonanie panelu molekularnego ALEX, obejmującego aż 295 alergenów. Badanie to pozwala odróżnić rzeczywiste uczulenia od reakcji krzyżowych, co znacznie ułatwia dalsze postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne.

Dzięki uzyskanym wynikom specjalista może opracować indywidualny plan postępowania, dokładnie wskazać, które molekuły odpowiadają za występowanie objawów, a także dobrać odpowiednią dietę eliminacyjną. Dodatkowo wyniki badań pomagają ocenić skuteczność ewentualnego odczulania, które jest jedyną, skuteczną metodą leczenia alergii.

>> Warto dowiedzieć się więcej z artykułu: Wyleczyć się z alergii na pyłki – czy jest to możliwe?

Jak unikać reakcji krzyżowej?

Podstawą jest rzetelna diagnostyka. Znając swój profil uczuleniowy i współpracując ze specjalistą, można dokładnie określić, które alergeny wywołują reakcje alergiczne oraz jak skutecznie minimalizować ryzyko reakcji alergicznych, w tym tych krzyżowych.

W przypadku większości owoców i warzyw objawy alergii można złagodzić poprzez obróbkę termiczną, ponieważ wysoka temperatura często niszczy białka odpowiedzialne za reakcje alergiczne. W przypadku alergii krzyżowej brzoza-jabłko znaczenie ma również odmiana jabłka oraz sposób jego dojrzewania i przechowywania. Czynniki te mogą wpływać na ilość alergenów obecnych w owocu.

Bibliografia

1. Błażowski Ł, Kurzawa R, ABC diagnostyki molekularnej w alergologii 2022; str.17-18;63-64; 33-37;43- 45; 46-48
2. EAACI, et al. Molecular allergology user’s guide. Zurich, Switzerland: European Academy of Allergy and Clinical Immunology; 2016
3. Thermo Fisher Scientific. Allergen Encyclopedia. https://www.thermofisher.com/phadia/wo/en/resources/allergen-encyclopedia.html [dostęp: 13.11.2025 r.]
4. Piwowarek, K. Ł., Mincer‑Chojnacka, I., Zdanowski, R., & Kalicki, B. (2015). Alergiczna reaktywność krzyżowa – czy nowe wyzwanie dla alergologów? Pediatria – Medycyna Rodzinna, 11(4), 382‑390. https://doi.org/10.15557/PiMR.2015.0036