Testy na ojcostwo są szeroko stosowane w celu potwierdzenia biologicznego pokrewieństwa między ojcem a potomstwem. Wykorzystują one zaawansowane techniki analizy genetycznej, aby precyzyjnie określić, czy osoba jest biologicznym rodzicem dziecka. Takie testy są istotne nie tylko w kontekście rozstrzygania spraw prawnych, ale także w diagnostyce genetycznej. W poniższym artykule omówimy zasadę działania testów na ojcostwo, a także wskazówki dotyczące optymalnego momentu na ich przeprowadzenie.

Spis treści:

1. Na czym polega test na ojcostwo?
   • Jak wygląda test na ojcostwo?
   • Gdzie zrobić test na ojcostwo?
   • Ile kosztuje test na ojcostwo?
2. Kiedy można zrobić test na ojcostwo?
   • Czy można zrobić test DNA na ojcostwo przed narodzinami dziecka?
3. Czy testy na ojcostwo są wiarygodne?

Na czym polega test na ojcostwo?

Test na ojcostwo, znany również jako test DNA na pokrewieństwo, polega na analizie materiału genetycznego pobranego od potencjalnego ojca i dziecka. Badanie to ma na celu porównanie profili genetycznych obydwu osób, aby określić, czy istnieje biologiczne pokrewieństwo między nimi. Testy te opierają się na analizie markerów genetycznych, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. W takich badaniach stosuje się różne techniki, w tym analizę polimorfizmów długości fragmentów restrykcyjnych (RFLP) czy zmienną liczbę powtórzeń tandemowych (VNTR) oraz inne modyfikacje techniki PCR, aby uzyskać wyniki o wysokiej precyzji.

Jak wygląda test na ojcostwo?

Test na ojcostwo jest stosunkowo prosty do wykonania. Najczęściej polega na pobraniu próbki materiału biologicznego, takiego jak krew, ślina lub komórki nabłonkowe z jamy ustnej, od ojca i dziecka. W przypadku testów nieinwazyjnych, które są coraz bardziej popularne, można również wykorzystać próbki krwi matki do izolacji wolnego płodowego DNA. Po pobraniu próbek oraz wyizolowaniu z nich DNA, laboratoria genetyczne przeprowadzają analizę, porównując sekwencje genetyczne i szukając zgodności między markerami dziedziczonymi od ojca i dziecka.

Gdzie zrobić test na ojcostwo?

Testy na ojcostwo można wykonać w wielu miejscach, w tym w specjalistycznych laboratoriach genetycznych, ośrodkach diagnostycznych, klinikach medycznych oraz za pośrednictwem firm zajmujących się badaniami DNA. Ważne jest, aby wybierać renomowane laboratoria, które stosują nowoczesne technologie i zapewniają wiarygodne wyniki.

Ile kosztuje test na ojcostwo?

Koszt testu na ojcostwo może się znacznie różnić w zależności od wybranej metody oraz laboratorium. Standardowe testy wykonywane po narodzinach dziecka kosztują zazwyczaj od kilkuset złotych do kilku tysięcy złotych. W przypadku testów nieinwazyjnych przeprowadzanych przed narodzinami potomstwa,, koszt może wynosić nawet kilka tysięcy złotych. W kontekście spraw sądowych, gdzie test na ojcostwo wymaga dodatkowych formalności, takich jak potwierdzenie wyników w sądzie, ceny mogą być jeszcze wyższe. Ceny mogą się różnić także w zależności od regionu oraz dodatkowych usług, takich jak szybka analiza wyników czy konsultacje z genetykiem.

Kiedy można zrobić test na ojcostwo?

Test na ojcostwo można wykonać w dowolnym momencie, gdy tylko dostępne są próbki od ojca i dziecka. Najczęściej testy na ojcostwo są wykonywane po narodzinach dziecka. Wówczas pobiera się próbki materiału od ojca i dziecka, zazwyczaj za pomocą wymazów z wnętrza policzka.

Czy można zrobić test DNA na ojcostwo przed narodzinami dziecka?

Istnieje możliwość wykonania testu na ojcostwo przed narodzinami dziecka, korzystając z metod nieinwazyjnych. Najczęściej stosowaną metodą jest analiza tzw. wolnego krążącego DNA płodowego obecnego w krwi matki. Badanie może być wykonane od około 9. tygodnia ciąży. Choć jest droższe i bardziej skomplikowane, oferują możliwość ustalenia ojcostwa bez ryzyka dla dziecka i matki. Inne metody, takie jak biopsja kosmówki czy amniopunkcja w celu pobrania próbki dziecka, są inwazyjne i wiążą się z pewnym ryzykiem dla płodu.

Czy testy na ojcostwo są wiarygodne?

Testy na ojcostwo są bardzo wiarygodne, szczególnie w przypadku dzisiejszego rozwoju technologii i nowoczesnych metod analizy DNA. Technologie takie jak sekwencjonowanie tysięcy polimorfizmów pojedynczego nukleotydu – SNP (Single Nucleotide Polymorphism), zapewniają wysoką precyzję wyników. Testy te mogą osiągnąć wiarygodność przekraczającą 99,99%, co oznacza, że ryzyko błędnych wyników jest bardzo niskie, a także pozwala na wykrywanie subtelnych różnic w DNA, które mogą być kluczowe w określaniu pokrewieństwa.  Warto jednak wybierać laboratoria z dobrą reputacją i stosujące najnowsze technologie, aby zapewnić sobie pewność wyników.

Testy na ojcostwo są skutecznym narzędziem w ustalaniu biologicznego pokrewieństwa z szerokim zastosowaniem w różnych sytuacjach życiowych. Dzięki nowoczesnym metodom analizy DNA, wyniki są bardzo wiarygodne. Wybór odpowiedniego laboratorium oraz dostępnych metod jest kluczowy dla uzyskania dokładnych wyników. Testy te mogą być przeprowadzane zarówno po narodzinach dziecka, jak i w czasie ciąży, co pozwala na elastyczne podejście w różnych sytuacjach życiowych.

Bibliografia

1. Mayr WR., Brinkmann B., Rand S. Paternity testing–quo vadis? Blood Rev. 1991 Mar;5(1):51-4.

2. Zhang S., Han S., Zhang M., Wang Y. Non-invasive prenatal paternity testing using cell-free fetal DNA from maternal plasma: DNA isolation and genetic marker studies. Leg Med (Tokyo). 2018 May;32:98-103.

3. Tam JCW., Chan YM., Tsang SY et al. Noninvasive prenatal paternity testing by means of SNP-based targeted sequencing. Prenat Diagn. 2020 Mar;40(4):497-506.

Zespół Downa to zespół cech związanych z trisomią chromosomu 21. Jakie są przyczyny zespołu Downa? Jak wiek matki wpływa na ryzyko wystąpienia zespołu Downa? Jakie badania prenatalne można wykonać w celu oceny ryzyka wystąpienia tego zespołu genetycznego u dziecka? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej o zespole Downa.

Spis treści:

1. Co to jest zespół Downa?
   • Czy zespół Downa jest dziedziczny?
   • Zespół Downa – długość życia
2. Zespół Downa – przyczyny
   • Czy wiek matki ma wpływ na zespół Downa?
3. Objawy zespołu Downa
   • Zespół Downa – objawy w ciąży
   • Charakterystyczne cechy fizyczne
4. Diagnostyka zespołu Downa
   • Badania prenatalne – zespół Downa
   • Badania postnatalne

Co to jest zespół Downa?

Zespół Downa to zespół genetyczny, wynikający mutacji dotyczącej liczby chromosomów, a dokładniej liczby chromosomu 21. Wystąpienie tej mutacji genetycznej prowadzi do pojawienia się u danego pacjenta charakterystycznego zespołu cech. Mutacja odpowiedzialna za zespół Downa jest najczęstszą aberracją chromosomową występującą na świecie. Opisywany w tym artykule zespół genetyczny występuje z częstością 1 na 800 urodzeń. Zespół Downa dotyczy wszystkich ras i występuje powszechnie na całym świecie.

Czy zespół Downa jest dziedziczny?

Klasyczna, prosta trisomia, która jest przyczyną większości przypadków zespołu Downa nie jest mutacją dziedziczną. Ryzyko wystąpienia zespołu Downa w kolejnej ciąży w klasycznej odmianie tej choroby wynosi około 1%. Z kolei w sytuacjach związanych z translokacją ryzyko to może być istotnie wyższe.

W celu oceny ryzyka wystąpienia zespołu Downa w kolejnej ciąży konieczne jest oznaczenie kariotypu u rodziców. Jeżeli w wyniku takiego badania uzyska się informację, że jedno z rodziców jest nosicielem translokacji zrównoważonej, to wówczas ryzyko ponownego wystąpienia choroby u dziecka znacznie wzrasta.

Zespół Downa – długość życia

Rozwój medycyny, a w szczególności kardiochirurgii sprawił, że długość życia pacjentów z zespołem Downa uległa znacznemu wydłużeniu. Szacuje się, że długość życia z zespołem Downa wynosi około 56 lat. Ponadto, kampanie społeczne sprawiają, że pacjenci dotknięci tym zespołem są zaangażowani w życie społeczne i zawodowe, dzięki czemu poprawia się ich jakość życia.

Zespół Downa – przyczyny

Przyczyną zespołu Downa jest mutacja genetyczna dotycząca liczby chromosomów. W tym przypadku w komórkach organizmu występuje dodatkowy chromosom 21. U pacjentów z zespołem Downa zamiast dwóch chromosomów 21 – występują trzy chromosomy, co określane jest jako trisomia chromosomu 21. W rzadkich sytuacjach u podstawy zespołu Downa leży forma translokacyjna aberracji. W tym przypadku dochodzi do dołączenia się chromosomu 21 lub jego fragmentu do innego chromosomu. Ta zmiana genetyczna nie wiąże się jednak z innym obrazem klinicznym, jednak jak już wspomniano może mieć wpływ na ryzyko wystąpienia zespołu Downa w kolejnej ciąży.

Czy wiek matki ma wpływ na zespół Downa?

Udowodnionym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia zespołu Downa jest wiek matki. Zauważono, że ryzyko wystąpienia tego zespołu genetycznego wzrasta wraz z wiekiem matki. Dla porównania – u kobiet w wieku 20 lat ryzyko wystąpienia zespołu Downa wynosi 1:1200, z kolei u kobiet 45-letnich ryzyko to wzrasta do 1:30 (jedno dziecko z zespołem Downa na 30 żywych urodzeń). Dane statystyczne pokazują, że ryzyko wystąpienia tego zespołu genetycznego wzrasta również wraz z wiekiem ojca.

Objawy zespołu Downa

U pacjentów z zespołem Downa mamy do czynienia z dysmorfią, a więc z nieprawidłowościami dotyczącymi cech morfologicznych, a więc wyglądu i budowy ciała. Cechy dysmorficzne zespołu Downa są bardzo charakterystyczne i pozwalają na wysunięcie podejrzenia tego zespołu już po samym wyglądzie zewnętrznym.

Zespół Downa – objawy w ciąży

Sam przebieg ciąży w sytuacji występowania zespołu Downa u płodu nie wykazuje charakterystycznych cech. Podejrzenie zespołu Downa można wysunąć podczas badania ultrasonograficznego przeprowadzanego w I trymestrze. Jedną z cech wskaźnikowych jest nagromadzenie płynu w tkance podskórnej płodu w okolicy karku. Warto jednak zaznaczyć, że cecha ta może występować również u zdrowych płodów.

Charakterystyczne cechy fizyczne

Do charakterystycznych cech, które można zaobserwować u osób z zespołem Downa zaliczamy:

– skośne ustawienie szpar powiekowych,

– kącik oka przykryty fałdem skórnym, co nazywane jest zmarszczką nakątną,

– nisko osadzone małżowiny uszne,

– fałd skóry w obrębie karku,

– małe dłonie z charakterystyczną bruzdą zgięciową,

– spłaszczony profil twarzy,

– zmniejszone napięcie mięśniowe u dzieci,

– szerokie stopy.

Inne nieprawidłowości, jakie mogą być związane z trisomią chromosomu 21 to:

– opóźnienie rozwoju psychoruchowego,

– niepełnosprawność intelektualna,

– wady serca,

– zwężenie dwunastnicy,

– choroby tarczycy , w tym nadczynność i niedoczynność tego narządu,

– wady narządu wzroku,

– niedosłuch,

– zwiększone ryzyko wystąpienia białaczki.

Diagnostyka zespołu Downa

Wstępne rozpoznanie zespołu Downa jest stawiane od razu po urodzeniu na podstawie charakterystycznych cech morfologicznych. W celu potwierdzenia diagnozy konieczne jest wykonanie badań cytogenetycznych, a więc oznaczenia kariotypu. W czasie ciąży istnieje możliwość wykonania badań prenatalnych, które pozwalają na określenie ryzyka urodzenia dziecka z zespołem Downa.

Badania prenatalne – zespół Downa

Badania prenatalne możemy podzielić na badania nieinwazyjne i inwazyjne. Do nieinwazyjnych badań prenatalnych stosowanych w diagnostyce zespołu Downa zaliczamy:

• test podwójny – czyli oznaczenie stężenia białka PAPP-A oraz ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (beta-HCG),
• test potrójny – w którym oznacza się stężenie alfa-fetoproteiny, estriolu i beta-HCG,
• test poczwórny – w tym przypadku oznacza się stężenie alfa-fetoproteiny, estriolu, ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej i wysokiej alfa-inhibiny,
• oznaczenie stężenia fetoproteiny produkowanej przez płód oraz wolnej beta hCG.

Oznaczenia te wykonuje się z próbki krwi żylnej kobiety ciężarnej.

Do inwazyjnych badań zaliczamy:

• amniopunkcję – badanie to polega na wykonaniu nakłucia jamy owodni i pobraniu materiału do badania,
• biopsję kosmówki – której celem jest pobranie fragmentu kosmówki (trofoblastu).

Oba badania wykonywane są pod kontrolą ultrasonografu (USG) i ich celem jest oznaczenie kariotypu płodu, co pozwala na zobrazowanie trisomii 21. Są to badania dokładniejsze, niż badania nieinwazyjne, jednak wiążą się z pewnym ryzykiem poronienia.

>> Przeczytaj także: Badania prenatalne – kluczowe informacje

Badania postnatalne

Badania postnatalne to badania wykonywane w czasie życia postnatalnego, a więc pozamacicznego. Po urodzeniu wykonuje się wspomniane już w tym artykule oznaczenie kariotypu. Takie badanie pozwala na oznaczenie wszystkich chromosomów i jest wykonywane z próbki krwi żylnej. W zapisie kariotypu u pacjenta z zespołem Downa uwidoczniony zostaje dodatkowy, trzeci chromosom 21, co potwierdza rozpoznanie.

Zespół Downa to zespół genetyczny cechujący się występowaniem charakterystycznych zmian morfologicznych. Choć rozpoznanie tego zespołu można postawić na podstawie obrazu klinicznego, to w celu potwierdzenia diagnozy, konieczne jest wykonanie badań genetycznych. W celu oceny ryzyka wystąpienia zespołu Downa wykonuje się badania prenatalne, których wyniki powinny być oceniane przez doświadczonego ginekologa lub genetyka.

Bibliografia

1. D. Gieruszczak-Białek, Zespół Downa (trisomia 21. chromosomu): przyczyny, objawy i leczenie, Medycyna Praktyczna [dostęp online],
2. A. Dobrzańska i inni, Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego, Urban&Partner, 2005,
3. E. Zasępa, Psychospołeczne funkcjonowanie osób z zespołem Downa, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008.

Choroba Huntingtona to schorzenie neurologiczne o podłożu genetycznym. Jej głównym objawem są niekontrolowane ruchy pląsawicze, zaburzenia zachowania i zmiany otępienne. W jej przebiegu dochodzi do nieodwracalnych zmian w mózgu i uszkodzenia komórek nerwowych, co związane jest z odkładaniem się huntingtyny (białka kodowanego przez wadliwy gen). Z artykułu dowiesz się, czym jest pląsawica Huntingtona, ile żyje się z tą chorobą oraz jak jest dziedziczona.

Spis treści:

1. Pląsawica Huntingtona – co to za choroba?
2. Choroba (pląsawica) Huntingtona – przyczyny
   • Choroba Huntingtona – dziedziczenie
3. Pląsawica Huntingtona – jak często występuje i kogo dotyka?
   • Odmiany choroby Huntingtona
4. Pląsawica Huntingtona – pierwsze objawy choroby
5. Pozostałe objawy choroby Huntingtona
6. Pląsawica Huntingtona – badania i diagnostyka
7. Pląsawica Huntingtona – leczenie. Jak przebiega i jakie są metody?
8. Pląsawica Huntingtona  – rokowania

Pląsawica Huntingtona – co to za choroba?

Pląsawica Huntingtona to schorzenie o podłożu genetycznym. Jest to postępująca i nieuleczalna choroba neurodegeneracyjna. Odpowiada za nią mutacja jednego genu, w wyniku czego dochodzi do jego wydłużenia. Efektem tego jest produkcja nieprawidłowego białka, które prowadzi do uszkodzenia neuronów. .

Klasyczna triada objawów klinicznych w pląsawicy Huntingtona obejmuje:

• mimowolne ruchy pląsawicze,
• zaburzenia poznawcze,
• zaburzenia zachowania i kontroli emocji. .

W miarę postępu pojawiają się inne objawy, zarówno fizyczne (np. niezborność i spowolnienie ruchowe), jak i psychiczne (włącznie z chwiejnością emocjonalną i urojeniami).

Warto tu jednak nadmienić, że dystonia, czyli ruchy mimowolne, występują również w innych schorzeniach, np. chorobie Wilsona związanej nieprawidłowym metabolizmem miedzi.

Choroba (pląsawica) Huntingtona – przyczyny

Pląsawica Huntingtona to choroba o podłożu genetycznym. Dochodzi w niej do powtórzenia tripletu CAG (cytozyna-adenina-guanina) w genie IT15 (znajduje się w chromosomie 4 – 4p16.3). Na skutek mutacji genetycznej w obrębie tego genu dochodzi  do produkcji huntingtyny (HTT) – białka, które odkłada się w komórkach mózgu – początkowo w jądrze ogoniastym. W miarę postępu choroby, białko to odkłada się również w innych obszarach ośrodkowego układu nerwowego. Ostatecznie prowadzi to do poważnego uszkodzenia  neuronów i ich śmierci.

Choroba Huntingtona – dziedziczenie

Pląsawica Huntingtona jest dziedziczona autosomalnie dominująco. Oznacza to, że wadliwy gen występuje w chromosomie niezwiązanym z płcią (a więc w autosomie) i jest przekazywany z pokolenia na pokolenie.

W ramach dziedziczenia choroby Huntingtona należy mieć na uwadze zjawisko antycypacji. Polega ono na wcześniejszym ujawnianiu się schorzenia i jego cięższym przebiegu w kolejnych pokoleniach.

Wynika to z faktu, iż mutacja genetyczna odpowiedzialna za chorobę Huntingtona jest mutacją dynamiczną – w kolejnych pokoleniach dochodzi do powielania się nieprawidłowego fragmentu genu. Oznacza to, że jest z pokolenia na pokolenie jest on coraz dłuższy.

Cięższy przebieg choroby może wystąpić, gdy wadliwy gen dziedziczy się po ojcu.

Co decyduje o momencie pojawienia się pierwszych objawów choroby Huntingtona? W 70% jest to wadliwy gen, z kolei za pozostałe 30% odpowiadają geny regulatorowe (np. związane z ekspresją HTT) i czynniki środowiskowe.

Pląsawica Huntingtona – jak często występuje i kogo dotyka?

Choroba Huntingtona występuje z różną częstością, zależnie od rejonu świata. Niski współczynnik zachorowalności odnotowuje się w Japonii. Z kolei w krajach europejskich waha się on od 1,63 do 9,95 na 100 tysięcy populacji ogólnej.

Wiek ujawnienia się choroby jest zmienny. Najczęściej rozpoznanie następuje w 3-4. dekadzie życia. Co istotne, choroba nie jest sprzężona z płcią, czyli nie stwierdza się przewagi zachorowania u kobiet lub mężczyzn.

>> Przeczytaj również: Choroby rzadkie i ultrarzadkie

Odmiany choroby Huntingtona

Zależnie od momentu wystąpienia objawów, wyróżnia się 3 odmiany pląsawicy Huntingtona. Są to:

• postać młodzieńcza (postać Westphala) – obejmuje mniej niż 10% przypadków zachorowania (dzieci i pacjentów poniżej 20. roku życia), ma nieco inny przebieg kliniczny, w którym dominuje sztywność i spowolnienie bez ruchów pląsawiczych;
• postać dorosłych – jest dominująca, a jej pierwsze objawy występują zazwyczaj po 30-40. roku życia. Przebieg choroby, niezależnie od odmiany pląsawicy, jest indywidualny.

Pląsawica Huntingtona – pierwsze objawy choroby

Na kilka lat przed pełną manifestacją choroby u pacjentów występują wczesne (prodromalne) objawy. Są to:

• subtelne deficyty poznawcze, np. spadek koncentracji ;
• zaburzenia emocjonalne i zaburzenia zachowania, np. drażliwość, pobudzenie, lęk;
• łagodne zaburzenia ruchowe, np. częstsze wypadanie przedmiotów z rąk.

Rozwój objawów jest powolny, ale postępuje ze stałą progresją.

Pozostałe objawy choroby Huntingtona

Późniejsze objawy pojawiające się w pląsawicy Huntingtona to:

• ruchy pląsawicze o zmiennym nasileniu, dystonia, tiki, brak możliwości utrzymania jednej pozycji, niestabilność postawy;
• znaczące pogorszenie funkcji poznawczych, które prowadzą do otępienia;
• niezdolność do rozpoznawania emocji innych osób.

W zaawansowanej postaci dochodzi do dysfagii (zaburzenia połykania pokarmów stałych lub płynów) i wyniszczenia organizmu.

Pląsawica Huntingtona – badania i diagnostyka

Wstępna diagnoza jest stawiana na podstawie obrazu klinicznego i badania neurologicznego. W diagnostyce wykorzystuje się:

• testy neurologiczne i psychologiczne,
• badania obrazowe, np. rezonans magnetyczny (pomaga uwidocznić zmiany związane z jądrem ogoniastym, które szerzą się również na inne struktury mózgu).

Ostateczne potwierdzenie choroby zapewniają badania genetyczne, które pozwalają wykryć obecność wadliwego genu przed pojawieniem się pierwszych objawów.

Pląsawica Huntingtona – leczenie. Jak przebiega i jakie są metody?

Nie istnieje leczenie przyczynowe choroby Huntingtona.

Wykorzystuje się wyłącznie leczenie objawowe. W jego ramach stosuje się leki z różnych grup, np. neuroleptyki, a także tetrabenazynę – jeden z nielicznych leków wskazanych i zarejestrowanych w łagodzeniu hiperkinetycznych zaburzeń motorycznych w przebiegu choroby Huntingtona. Znaczenie ma również rehabilitacja ruchowa i wsparcie dietetyczne, które obejmuje m.in. produkty wspierające pracę układu nerwowego, np. witaminy z grupy B, antyoksydanty i kwasy omega-3.

Pląsawica Huntingtona  – rokowania

To nieuleczalna choroba. Okres życia od wystąpienia pierwszych objawów trwa 15-20 lat.

Choroba (pląsawica) Huntingtona to postępująca choroba neurodegeneracyjna o podłożu genetycznym. Typowy obraz kliniczny obejmuje zaburzenia ruchowe, zaburzenia osobowości i funkcji psychologicznych. Nie istnieje leczenie przyczynowe – jedynie objawowe. Istotną rolę w wykrywaniu tej choroby pełnią badania  genetyczne, które mają na celu wykrycie wadliwego genu, który prowadzi do produkcji patologicznego białka – huntingtyny.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

• Gorzkowska A, Klimkowicz-Mrowiec A (2023) Neurologia wieku podeszłego, Warszawa: PZWL
• Kozubski W (2023) Neurologia Podręcznik dla studentów medycyny Tom 1-2, Warszawa: PZWL

Zespół Retta to rzadka choroba genetyczna, która dotyka głównie dziewczynek. Z artykułu dowiesz się, czym dokładnie jest zespół Retta, jakie są przyczyny występowania, objawy, jak wygląda diagnostyka i możliwości leczenia.

Spis treści:

1. Czym jest zespół Retta?
2. Jak często występuje zespół Retta?
   • Czy zespół Retta występuje u chłopców?
3. Zespół Retta – przyczyny choroby
4. Jakie są objawy zespołu Retta?
   • Objawy zespołu Retta – postać klasyczna
   • Objawy zespołu Retta – postać atypowa
5. Kiedy i jak diagnozuje się chorobę Retta?
6. Na czym polega leczenie zespołu Retta?
7. Choroba Retta – rokowanie

Czym jest zespół Retta?

Zespół Retta jest ciężkim zaburzeniem neurorozwojowym, będącym następstwem mutacji na chromosomie X. Syndrom Retta jest rozpoznawany głównie u dziewczynek, występuje rzadko – z jego powodu cierpi od 5 do 10 na 100 000 kobiet (w tym dorosłych).

Jak często występuje zespół Retta?

Według danych literaturowych jest jedną z najczęstszych genetycznych przyczyn zaburzeń rozwojowych i intelektualnych u dziewcząt, dotykającą do 1 na 10 000 w wieku poniżej 12 lat. Aby dobrze zrozumieć, co to jest zespół Retta, należy poznać przyczynę i rozwój objawów choroby.

Czy zespół Retta występuje u chłopców?

Objawowe mutacje w genie MECP2 u mężczyzn są skrajnie rzadkie, a gdy już wystąpią, to dochodzi do poważnych, ciężkich zaburzeń neurorozwojowych, wrodzonej encefalopatii lub klasycznej postaci zespołu.

Zespół Retta – przyczyny choroby

Przyczyną zespołu Retta jest mutacja w genie MECP2 zlokalizowanym na chromosomie X. Dotychczas zidentyfikowano ponad 300 różnych rodzajów, a niektóre z nich skutkują cięższymi postaciami choroby. Gen MECP2 koduje białko, które jest niezbędne do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Mutacje powodujące syndrom Retta są w znacznej większości przypadków spontaniczne, losowe. W niewielkiej części przypadków, w których nie odnaleziono nieprawidłowości w obrębie MECP2, mutacje dotyczą genów CDKL5 lub FOXG1.

Jakie są objawy zespołu Retta?

Zespół Retta objawia się po okresie normalnego rozwoju neurologicznego i fizycznego w ciągu pierwszych 6–18 miesięcy życia. Pierwsze objawy zaczynają objawiać się we wczesnym dzieciństwie i pojawiają się stopniowo w kilku etapach:

• faza stagnacji między 6. a 18. miesiącem życia,
• faza szybkiej regresji rozwoju między 1. a 4. rokiem życia,
• faza pseudostabilizacji od 2. do 4. roku życia wzwyż,
• faza późnego pogorszenia motorycznego od 10. roku życia wzwyż.

Charakterystyczne objawy zespołu Retta to:

• utrata nabytej zdolności mowy,
• obniżenie napięcia mięśniowego (tzw. hipotonia),
• pogorszenie zdolności motorycznych,
• utrata nabytych zdolności społecznych, niezdolność do zabawy z innymi dziećmi,
• powtarzalne ruchy rąk, takie jak klaskanie, wycieranie i pocieranie,
• nieregularność oddechu, a w niektórych przypadkach drgawki,
• bruksizm, czyli charakterystyczne tarcie zębami żuchwy o zęby szczęki,
• słabe wzrastanie i słaby przyrost masy ciała, a także małogłowie,
• niekiedy pojawiają się zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Objawy zespołu Retta – postać klasyczna

Objawy kliniczne zostały odpowiednio usystematyzowane i są podstawą rozpoznania choroby. Wyróżnia się postać klasyczną i atypową; w przypadku pierwszej z wymienionych kryteria obejmują:

• okres regresji rozwoju, po którym następuje stabilizacja lub poprawa,
• częściowa lub całkowita utrata nabytych celowych umiejętności ręcznych,
• częściowa lub całkowita utrata zdolności w zakresie języka mówionego,
• zaburzenia chodu: upośledzenie lub brak,
• stereotypowe ruchy rąk, takie jak wykręcanie lub ściskanie dłoni, klaskanie i/lub uderzanie, wkładanie do ust i automatyzm pocierania.

Objawy zespołu Retta – postać atypowa

W przypadku postaci atypowej najważniejsze jest stwierdzenie okresu regresji z następową stabilizacją lub poprawą; dodatkowo muszą zostać spełnione co najmniej 2 z 4 pozostałych cech postaci klasycznej oraz dodatkowo co najmniej 5 z 11 niżej wymienionych kryteriów pomocniczych:

• zaburzenia oddychania w stanie czuwania,
• bruksizm w stanie czuwania,
• zaburzenia snu,
• nieprawidłowe (głównie obniżone) napięcie mięśniowe,
• obwodowe zaburzenia naczynioruchowe,
• skolioza i/lub nadmierna kifoza piersiowa,
• opóźnienie wzrastania,
• małe, zimne dłonie i stopy,
• nieadekwatny śmiech lub krzyk,
• osłabiona reakcja na ból,
• intensywna komunikacja wzrokowa, tzw. “wskazywanie oczami”.

Kiedy i jak diagnozuje się chorobę Retta?

Wskazaniem do diagnostyki w kierunku zespołu Retta są:

• zaobserwowanie regresu rozwoju u małego dziecka (do 2. roku życia)
• słabe wzrastanie i/lub niski obwód głowy
• zauważenie któregokolwiek z wyżej wymienionych objawów, zwłaszcza tych najbardziej charakterystycznych

Powyższe sytuacje powinny skłonić do kontaktu z lekarzem.

Najważniejszą rolę w pierwszym etapie diagnostyki odgrywa szczegółowy wywiad i uważne badanie przedmiotowe. Na kolejnych etapach diagnostyki wykonywane są:

• badania genetyczne potwierdzające mutacje w genie MECP2,
• elektroencefalografia (EEG); mimo że padaczka nie jest elementem kryteriów rozpoznania to u wielu, nawet do 60% dzieci jest chorobą współistniejącą,
• elektrokardiografia (EKG); u dzieci z zespołem Retta istotnie częściej występuje groźne zaburzenie rytmu serca – zespół długiego QT – stąd EKG powinno być wykonywane co najmniej raz na rok,
• oznaczenia laboratoryjne: stężenie sodu, potasu, wapnia i witaminy D; osteoporoza to kolejne z częstych zjawisk towarzyszących syndromowi Retta,
• badania radiologiczne kręgosłupa i/lub kończyn; w zależności od obserwowanych nieprawidłowości.

Na czym polega leczenie zespołu Retta?

Leczenie zespołu Retta opiera się o działania wielodyscyplinarne, których celem jest łagodzenie objawów. Problemy, którymi należy się zająć w tej grupie chorych, obejmują drgawki, zmiany w zachowaniu, zaburzenia snu, nieregularność oddechu, zaburzenia rytmu serca, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i złamania kości. Możliwości leczenia łagodzącego napady padaczkowe obejmują stosowanie walproinianu, lamotryginy, lewetiracetamu i karbamazepiny.

Zmiany w zachowaniu, najczęściej lękowe, można opanować za pomocą leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI (inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny). Pacjenci z zespołem Retta często mają trudności z zasypianiem i częstym wybudzaniem się w nocy, co można opanować poprzez odpowiednią higienę snu i stosowanie trazodonu. Nieregularności w oddychaniu mogą obejmować bezdech, hiperwentylację i wstrzymywanie oddechu i te objawy są bardzo trudne do opanowania.

Złamania kości występują 4 razy częściej w porównaniu z populacją ogólną, dlatego należy ściśle monitorować stężenie witaminy D i w razie potrzeby uzupełniać ją. Problemy trawienne, takie jak refluks żołądkowo-przełykowy i zaparcia są częste. Można je leczyć za pomocą węglanu wapnia, blokerów H2 (unikać cymetydyny) i zwiększonego spożycia błonnika.

Niestety, nie istnieje jeden lek na zespół Retta. Nie oznacza to braku perspektyw na jego odnalezienie, wręcz przeciwnie – trwają próby terapii genowych, które na myszach przyniosły obiecujące rezultaty, jednak u ludzi, póki co postępy są niezadowalające.

Choroba Retta – rokowanie

Zespół Retta prowadzi do skrócenia długości życia. W większości przypadków do zgonu dochodzi do około 5. dekady życia, jednak w zależności od rodzaju mutacji, a także stosowanych terapii czas przeżycia może ulegać zmianom. Główną przyczyną zgonów w tej grupie pacjentów pozostają choroby płuc, głównie zapalenie oraz przewlekłe choroby typu restrykcyjnego. Należy jednak pamiętać, że wiele czynników ryzyka przedwczesnej śmierci można modyfikować, a intensywne podejście terapeutyczne może poprawić rokowanie.

Zespół Retta to rzadkie zaburzenie genetyczne występujące głównie u dziewczynek. Objawy tej choroby pojawiają we wczesnym dzieciństwie, po okresie prawidłowego rozwoju dziecka. W zależności od postaci symptomy obejmują zróżnicowany obraz kliniczny o różnym nasileniu. Testem diagnostycznym rozstrzygającym o rozpoznaniu jest badanie genetyczne.

Źródła

Chahil G, Yelam A, Bollu PC. Rett Syndrome in Males: A Case Report and Review of Literature. Cureus. 2018 Oct 4;10(10):e3414. doi: 10.7759/cureus.3414. PMID: 30538901; PMCID: PMC6281444.

Fu C, Armstrong D, Marsh E, Lieberman D, Motil K, Witt R, Standridge S, Nues P, Lane J, Dinkel T, Coenraads M, von Hehn J, Jones M, Hale K, Suter B, Glaze D, Neul J, Percy A, Benke T. Consensus guidelines on managing Rett syndrome across the lifespan. BMJ Paediatr Open. 2020 Sep 13;4(1):e000717. doi: 10.1136/bmjpo-2020-000717. PMID: 32984552; PMCID: PMC7488790.

Ehinger Y, Matagne V, Villard L, Roux JC. Rett syndrome from bench to bedside: recent advances. F1000Res. 2018 Mar 26;7:398. doi: 10.12688/f1000research.14056.1. PMID: 29636907; PMCID: PMC5871944.

Petriti U, Dudman DC, Scosyrev E, Lopez-Leon S. Global prevalence of Rett syndrome: systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2023 Jan 16;12(1):5. doi: 10.1186/s13643-023-02169-6. PMID: 36642718; PMCID: PMC9841621.

Kyle SM, Vashi N, Justice MJ. Rett syndrome: a neurological disorder with metabolic components. Open Biol. 2018 Feb;8(2):170216. doi: 10.1098/rsob.170216. PMID: 29445033; PMCID: PMC5830535.

Tarquinio DC, Hou W, Neul JL, Kaufmann WE, Glaze DG, Motil KJ, Skinner SA, Lee HS, Percy AK. The Changing Face of Survival in Rett Syndrome and MECP2-Related Disorders. Pediatr Neurol. 2015 Nov;53(5):402-11. doi: 10.1016/j.pediatrneurol.2015.06.003. Epub 2015 Jun 26. PMID: 26278631; PMCID: PMC4609589.