Sklep
Strona główna Blog Strona 53

Objawy hipercholesterolemii rodzinnej

Damian Matusiak
-
0
Objawy hipercholesterolemii rodzinnej

Hipercholesterolemia rodzinna to schorzenie, które może mieć poważny wpływ na zdrowie. Dowiedz się, jakie są objawy tej choroby i jak się ją leczy.

Spis treści:

  1. Czym hipercholesterolemia rodzinna?
  2. Hipercholesterolemia rodzinna – objawy choroby
  3. Hipercholesterolemia rodzinna – diagnostyka i badania
  4. Hipercholesterolemia rodzinna – leczenie
  5. Dieta w hipercholesterolemii rodzinnej
  6. Hipercholesterolemia rodzinna – podsumowanie

Czym hipercholesterolemia rodzinna?

Hipercholesterolemia to stan, w którym podwyższeniu ulega stężenie cholesterolu o niskiej gęstości (LDL, low density lipoprotein). Większość przypadków jest nabytych, będących skutkiem niehigienicznego trybu życia.

Istnieją jednak postaci rodzinne, w których mutacje genetyczne skutkują bardzo wysokimi wartościami LDL. Szczegółowy i bardzo przystępny opis tej grupy chorób znajdziesz w naszej bazie: Hipercholesterolemia rodzinna.

Hipercholesterolemia rodzinna – objawy choroby

Pacjenci z hipercholesterolemią rodzinną przez wiele lat mogą nie odczuwać dolegliwości. Choroba wywołuje jednak objawy, z których część jest subtelna. W przebiegu choroby mogą pojawić się:

  • kępki żółte,
  • bóle i zapalenia stawów,
  • zmiany na rogówce (tzw. łuk rogówkowy),
  • ostre incydenty sercowo-naczyniowe (np. zawał serca, udar mózgu, nagły zgon) i wady zastawkowe serca.

Kępki żółte (żółtaki skórne) jako objaw hipercholesterolemii rodzinnej

Kępki żółte, inaczej żółtaki, to grudkowe, niewielkie zmiany skórne, które najczęściej lokalizują się na powiekach. Mogą też obejmować inne lokalizacje skórne, a nawet ścięgna prostowników palców lub wzdłuż ścięgna Achillesa.

Ich powstawanie jest skutkiem pochłaniania nadmiaru cholesterolu przez komórki żerne – makofagi. Występowanie dużej liczby kępek, niekiedy zlewających się w większe skupiska, nosi nazwę żółtakowatości.

Bóle i zapalenia stawów

Ten objaw pojawia się w rodzinnej hipercholesterolemii typu IIa i jest rzadko spotykany. Ból i zapalenie obejmują zazwyczaj wiele stawów, mogą dotyczyć także ścięgien. Ich powstawanie jest prawdopodobnie związane ze zwiększoną aktywnością makrofagów.

Zmiany na rogówce

Odkładanie się lipidów w rogówce może powodować powstanie zmian w obrębie tego narządu opisywane jako łuk rogówkowy (arcus cornealis). Jest to nic innego jak biały, szary lub niebieski nieprzezroczysty pierścień na brzegu rogówki, bogaty w lipidy, głównie zewnątrzkomórkowy depozyt.

Ostre incydenty sercowo-naczyniowe

Wysoki poziom cholesterolu jest jednym z najsilniejszych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. U pacjentów z heterozygotyczną postacią choroby stężenie cholesterolu całkowitego może mieścić się w zakresie 350–550 mg/dl, podczas gdy postać homozygotyczna prowadzi do zakresu od 600 do nawet ponad 1000 mg/dl.

Sprawia to, że naczynia krwionośne znacznie szybciej ulegają zmianom miażdżycowym. Prowadzi to do zwiększonego ryzyka choroby niedokrwiennej serca, zawału, udaru mózgu, a nawet zgonu, które mogą pojawić się już w młodym wieku.

Nieco częściej niż w populacji ogólnej dochodzi do zwężenia zastawki aortalnej lub tętniaka aorty brzusznej. Dzięki ogromnemu postępowi w zakresie leczenia w ostatnich latach granica wiekowa występowania tych zdarzeń u osób z hipercholesterolemią rodzinną znacznie się wydłużyła.

Hipercholesterolemia rodzinna – diagnostyka i badania

Podstawą do rozpoznania hipercholesterolemii jest oznaczenie lipidogramu – stężenia całkowitego cholesterolu, frakcji HDL, LDL i trójglicerydów.

pakiet lipidogram extra baner

Jak już wspomniano, pod uwagę należy brać też nieproporcjonalnie wysokie dla wieku, wzrostu i masy ciała wartości cholesterolu LDL i/lub obciążenie rodzinne ciężkimi postaciami hipercholesterolemii (potwierdzone badaniami) bądź zgony z powodów sercowo-naczyniowych w młodym wieku.

Według Amerykańskiej Akademii Pediatrii lekarze podstawowej opieki zdrowotnej powinni badać dzieci w dwóch punktach czasowych: w wieku 9–11 lat i ponownie w wieku 17–21 lat. Zgodnie z wytycznymi panelu ekspertów NCEP ATP III (National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III) wszyscy dorośli powinni poddać się badaniom przesiewowym w wieku powyżej 20 lat.

 W rodzinach, w których występuje potwierdzone zachorowanie na rodzinną hipercholesterolemię lub przedwczesna wada zastawkowa serca, badania przesiewowe należy rozpocząć już w wieku 2 lat.

Nie zaleca się wykonywania badań przesiewowych przed ukończeniem 2. roku życia. Hipercholesterolemię rodzinną należy podejrzewać u dzieci i młodych dorosłych, gdy stężenie LDL-C na czczo wynosi powyżej 160 mg/dl, a u dorosłych, gdy powyżej 190 mg/dl.

Hipercholesterolemia rodzinna – badania genetyczne

Rozpoznanie choroby opiera się zazwyczaj na podwyższeniu cholesterolu całkowitego, LDL i nie-HDL powyżej 95. centyla zalecanego dla wieku i płci pacjenta, wraz z dodatnim wywiadem rodzinnym lub identyfikacją mutacji sprawczej. Mutacje genów wykrywa się jedynie u 60–70% osób, u których na podstawie kryteriów klinicznych zdiagnozowano określoną lub prawdopodobną hipercholesterolemię rodzinną. Badania genetyczne obejmują ocenę potencjalnych mutacji w genach LDLR, APOB i PCSK9.

Pozostałe badania

Podczas oceny pacjenta z podejrzeniem hipercholesterolemii rodzinnej niezwykle ważne jest wykluczenie wtórnych przyczyn zwiększonego stężenia LDL, takich jak niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy i choroby wątroby.

pakiet tarczycowy

Stąd w celu kompleksowej oceny zalecane jest oznaczenie:

  • parametrów funkcjonowania tarczycy: TSH, fT4,
  • kreatyniny, elektrolitów,
  • badania ogólnego moczu,
  • stężenia glukozy na czczo,
  • aminotransferaz: ALT i AST.
badanie ogólne moczu baner

Hipercholesterolemia rodzinna – leczenie

Cele leczenia hipercholesterolemii zależą od współistnienia pozostałych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego – im jest ich więcej tym bardziej agresywnie dąży się do obniżenia LDL. Chorzy z rozpoznaną hipercholesterolemią rodzinną, którzy nie posiadają dodatkowych czynników ryzyka, i tak są o wiele bardziej narażeni na poważne powikłania.

Stąd celem terapii jest uzyskanie poziomu LDL poniżej 70 md/dl, a w przypadku wartości wyjściowo bardzo wysokich dąży się do obniżenia o 50% w stosunku do poziomu bazowego. Pacjenci, którzy posiadają inne czynniki ryzyka (np. palą papierosy), powinni osiągać stężenie docelowe na poziomie poniżej 55 mg/dl.

Leczenie opiera się głównie o postępowanie dietetyczne (o tym w kolejnym punkcie), modyfikację stylu życia i farmakoterapię. Najpowszechniej stosowaną i łatwo dostępną grupą leków są statyny, które hamują enzymy odpowiedzialne za powstawanie cząsteczek prekursorowych dla cholesterolu. Można je łączyć z ezetymibem, który wybiórczo blokuje wchłanianie cholesterolu oraz pochodnych steroli roślinnych w jelitach.

W przypadkach homozygotycznych (z reguły ciężkich) postaci hipercholesterolemii rodzinnej od niedawna dostępne są tzw. inhibitory PCSK9, grupa leków biologicznych, które blokują receptory dla lipoprotein o niskiej gęstości na komórkach wątroby. Są one jednak bardzo drogie i trudno dostępne.

Dieta w hipercholesterolemii rodzinnej

Pacjenci powinni stosować dietę niskotłuszczową i niskocholesterolową. Zgodnie z wytycznymi NCEP ATP III nie więcej niż 25–35% dziennej dawki kalorii powinno pochodzić z tłuszczów, w tym poniżej 7% z tłuszczów nasyconych.

Należy całkowicie unikać tłuszczów trans (obecnych np. w margarynie). Spożycie cholesterolu powinno być ograniczone do mniej niż 200 mg dziennie. Pacjenci mogą również odnieść korzyść z dodatku 2 g steroli roślinnych i 10-20 g rozpuszczalnego błonnika dziennie.

Oprócz tych zmian w diecie pacjentom zaleca się utrzymywanie prawidłowej masy ciała i unikanie palenia tytoniu (ten ostatni stanowi bardzo silny czynnik ryzyka sercowo-naczyniowego!).

Hipercholesterolemia rodzinna – podsumowanie

Hipercholesterolemia rodzinna jest poważną chorobą, która znacznie podnosi ryzyko groźnych powikłań w młodym wieku. Rozpoznanie opiera się o spełnienie szeregu kryteriów, z których podstawowym jest stężenie cholesterolu LDL na czczo. Rozpoznanie może, ale nie musi być potwierdzone badaniem genetycznym. Leczenie obejmuje postępowanie dietetyczne, aktywność fizyczną i farmakoterapię. Pamiętaj, że ta choroba może nie dawać żadnych objawów – wykonując proste i tanie oznaczenie lipidogramu możesz dowiedzieć się, czy należy ją podejrzewać także u Ciebie. Spraw sobie prezent, zadbaj o zdrowie i zbadaj się.

Źródła

Zubielienė K, Valterytė G, Jonaitienė N, Žaliaduonytė D, Zabiela V. Familial Hypercholesterolemia and Its Current Diagnostics and Treatment Possibilities: A Literature Analysis. Medicina (Kaunas). 2022 Nov 17;58(11):1665. doi: 10.3390/medicina58111665. PMID: 36422206; PMCID: PMC9692978.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9692978/

Pejic RN. Familial hypercholesterolemia. Ochsner J. 2014 Winter;14(4):669-72. PMID: 25598733; PMCID: PMC4295745.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4295745/

Warden BA, Fazio S, Shapiro MD. Familial Hypercholesterolemia: Genes and Beyond. [Updated 2021 Oct 23]. In: Feingold KR, Anawalt B, Blackman MR, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK343488/

Ison HE, Clarke SL, Knowles JW. Familial Hypercholesterolemia. 2014 Jan 2 [Updated 2022 Jul 7]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK174884/

Visseren FLJ, Mach F, Smulders YM, Carballo D, Koskinas KC, Bäck M, Benetos A, Biffi A, Boavida JM, Capodanno D, Cosyns B, Crawford C, Davos CH, Desormais I, Di Angelantonio E, Franco OH, Halvorsen S, Hobbs FDR, Hollander M, Jankowska EA, Michal M, Sacco S, Sattar N, Tokgozoglu L, Tonstad S, Tsioufis KP, van Dis I, van Gelder IC, Wanner C, Williams B; ESC National Cardiac Societies; ESC Scientific Document Group. 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur Heart J. 2021 Sep 7;42(34):3227-3337. doi: 10.1093/eurheartj/ehab484. Erratum in: Eur Heart J. 2022 Nov 7;43(42):4468. doi: 10.1093/eurheartj/ehac458. PMID: 34458905.
https://academic.oup.com/eurheartj/article/42/34/3227/6358713?login=false

Varghese MJ. Familial hypercholesterolemia: A review. Ann Pediatr Cardiol. 2014 May;7(2):107-17. doi: 10.4103/0974-2069.132478. PMID: 24987256; PMCID: PMC4070199.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4070199/

Fernández A, Sorokin A, Thompson PD. Corneal arcus as coronary artery disease risk factor. Atherosclerosis. 2007 Aug;193(2):235-40. doi: 10.1016/j.atherosclerosis.2006.08.060. Epub 2006 Oct 17. PMID: 17049531.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17049531/

Rozszerzanie diety niemowlaka krok po kroku

Jagoda Matusiak
-
0
Rozszerzanie diety niemowlaka krok po kroku

Czas przechodzenia niemowlęcia z posiłków wyłącznie mlecznych na produkty z rodzinnego stołu nazywamy rozszerzaniem diety. Mleko kobiece i modyfikowane w pełni zaspakaja zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze w pierwszym półroczu życia (wyjątek stanowi witamina D). W tym czasie należy stopniowo wprowadzać produkty, aby pokryć zwiększające się zapotrzebowanie dziecka na energię i składniki odżywcze. W jaki sposób to zrobić? O tym w poniższym artykule.

Spis treści:

  1. Rozszerzanie diety niemowlaka – od którego miesiąca wprowadzać nowe pokarmy?
  2. Od czego zacząć rozszerzanie diety niemowlaka? Czy kolejność rozszerzania diety niemowlaka ma znaczenie?
  3. Jak rozszerzać dietę niemowlaka? Praktyczne wskazówki
  4. Rozszerzanie diety niemowlaka a alergie pokarmowe
  5. Rola tłuszczu w rozszerzaniu diety niemowlaka
  6. Metody rozszerzania diety niemowlaka
  7. Przepisy na rozszerzenie diety niemowlaka
  8. Rozszerzanie diety niemowlaka – podsumowanie

Rozszerzanie diety niemowlaka – od którego miesiąca wprowadzać nowe pokarmy?

W aktualnym (2021) stanowisku Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻDz) dotyczącym zasad żywienia zdrowych niemowląt zaleca się wprowadzanie nowych produktów między 17. a 26. tygodniem życia dziecka.

To czas, kiedy niemowlę będzie wykazywało już umiejętności rozwojowe niezbędne do ich spożywania (będzie otwierało usta przy zbliżaniu łyżeczki i nabędzie umiejętności siedzenia z podparciem). 

dieta niemowala tabela 1

U niemowląt z anemią z niedoboru żelaza lub z niedostatecznym przyrostem masy ciała lekarz może zaproponować wcześniejsze wprowadzanie pokarmów uzupełniających, jednak nie wcześniej niż przed ukończeniem 4. miesiąca życia.

Rozszerzanie diety nie oznacza, że należy przerywać karmienie piersią. Według zaleceń warto dążyć do karmienia piersią przez co najmniej 6 miesięcy i kontynuować je tak długo, jak będzie to pożądane (częściowe lub krótsze karmienie piersią również jest korzystne).

Z obserwacji oraz licznych badań naukowych wiemy, że rozszerzanie diety pod osłoną mleka kobiecego zwiększa prawdopodobieństwo, że organizm będzie lepiej tolerował nowe składniki i nie zareaguje alergią.

Pakiet małego dziecka (6 badań)

Od czego zacząć rozszerzanie diety niemowlaka? Czy kolejność rozszerzania diety niemowlaka ma znaczenie?

Rekomenduje się, aby warzywa wprowadzać do diety przed owocami. Taka kolejność ułatwi wprowadzenie w dalszej kolejności mięsa (źródła m.in. białka i żelaza), które najlepiej przygotować początkowo w formie papki lub rozdrobnionej zupki jarzynowej.

Co więcej, podanie warzyw przed owocami może później ułatwić ich o wiele lepszą akceptację w kolejnych tygodniach. Jest to istotne, ponieważ już od 6. m.ż. dzieci powinny otrzymywać pokarmy zawierające żelazo (mięso, ryby i/lub produkty zbożowe wzbogacane żelazem).

Jako pierwsze można podać dziecku brokuł, cukinię, marchewkę, pietruszkę, paprykę, dynię, batat lub ziemniak (w zależności od sezonu i dostępności).

dieta niemowala tabela 2

Powyższa sugerowana kolejność wprowadzania nowych pokarmów dotyczy niemowląt zdrowych. Jeśli dziecko boryka się z zaparciami lekarz może zasugerować rozpoczęcie rozszerzania diety od owoców (np. suszona śliwka ze słoiczka). Natomiast w przypadku słabego przyrostu masy ciała od kaszek lub kleików, ponieważ zapewniają większą kaloryczność posiłku.

Zaleca się również, aby wprowadzane pokarmy miały odpowiednią konsystencję dostosowaną do dojrzałości mięśniowo-nerwowej dziecka. Należy pamiętać, że umiejętność gryzienia kształtuje się do ukończenia 24. miesiąca życia. Początkowo należy podawać produkty o konsystencji gładkiego purée lub papki, a następnie purée z grudkami.

Jeśli dziecko będzie na to gotowe, można podawać mu produkty do ręki w kawałkach, ale początkowo powinny być one miękkie (ugotowane warzywa, mięso, pieczywo, dojrzałe owoce).

Około 12 m.ż. dziecko może jeść już posiłki z rodzinnego stołu (bez soli i cukru), ale należy je wcześniej rozdrobnić lub pokroić w zależności od potrzeb dziecka.

dieta niemowala tabela 3

Jak rozszerzać dietę niemowlaka? Praktyczne wskazówki

Najważniejsza zasada podczas rozszerzania diety niemowlaka brzmi:

„Rodzic/opiekun decyduje, co dziecko zje oraz kiedy i jak jedzenie będzie podane. Dziecko decyduje, czy posiłek zje i ile zje”

Nie karmimy dziecka na siłę – w ten sposób dbamy nie tylko o dobre relacje z jedzeniem, ale również o ośrodek głodu i sytości dziecka.

Warto unikać wprowadzania kilku nowych produktów w tym samym czasie. Rekomenduje się, aby nowe produkty wprowadzać stopniowo w niewielkich ilościach (1-2 łyżeczki) i obserwować, czy są tolerowane przez organizm (nie dochodzi do reakcji alergicznej w postaci wysypki na ciele bezpośrednio po podaniu nowego produktu).

Począwszy od 6. m.ż., wszystkie niemowlęta powinny otrzymywać mięso i ryby jako źródło żelaza. Najwięcej żelaza znajduje się w następujących gatunkach mięsa: cielęcina, królik, jagnięcina oraz wołowina (podawanie dziecku tylko mięsa z kurczaka lub indyka może zwiększać ryzyko niedoboru żelaza).

Zalecanymi gatunkami ryb są m.in. pstrąg, dorsz, łosoś norweski, makrela atlantycka, morszczuk, mintaj. Najlepiej kupić rybę z certyfikatem (MSC lub ASC). Zupę z rybą można podawać 1-2 razy w tygodniu. Mięso i rybę podajemy z zupką jarzynową, zaczynając od 1 łyżeczki (ok.  5 g) na porcję zupki (ok. 120 ml). Porcję tę należy zwiększać z czasem i w zależności od zapotrzebowania i apetytu dziecka.

Kaszki podaje się najczęściej w sytuacji, kiedy dziecko słabo przybiera na masie (nie są one obowiązkowe). W pierwszej kolejności wprowadza się kaszki bezglutenowe (ryżowe, kukurydziane, jaglane i owsiane bezglutenowe), a następnie glutenowe (pszenne, wielozbożowe, owsiane glutenowe). Wprowadzamy je stopniowo i obserwujemy czy nie pojawią się jakiekolwiek objawy niepożądane. Można je dodać do zupki jarzynowej (1-2 łyżeczki), aby zwiększyć gęstość odżywczą posiłku.

Przed ukończeniem 1. r.ż. nie należy podawać dziecku mleka krowiego jako głównego posiłku ani jako dodatek do posiłku (do wypicia w kubku lub butelce). Niewielką ilość mleka można zastosować do przygotowywania pokarmów np. naleśników lub placuszków.

Gluten – w kontekście celiakii – należy wprowadzić do diety między 4. a 12. m.ż. wraz z innymi pokarmami uzupełniającymi, unikając jego dużych ilości w pierwszych tygodniach rozszerzania diety. Najlepiej zacząć od ½ łyżeczki kaszki pszennej przez kilka dni i obserwować reakcję organizmu.

Do pierwszych posiłków dziecka nie należy dodawać soli, cukru ani ostrych przypraw. Według zaleceń od 7. do 11. m.ż., dieta powinna zawierać nie więcej niż 0,2 g soli dziennie. Taka ilość pokrywana jest z samych produktów spożywczych, np. pieczywa, nabiału dodanego w niewielkiej ilości do przygotowania potraw.

Pierwsze posiłki uzupełniające warto podawać przed teoretycznie wypadającą porą karmienia, a nie bezpośrednio po karmieniu mlekiem – zwiększa to prawdopodobieństwo, że dziecko z chęcią spróbuje nowych produktów.

Naukę picia z otwartego kubka można rozpocząć już nawet około 6. m.ż., zwłaszcza u dzieci karmionych butelką, aby ssanie zastąpić popijaniem płynu. Po ukończeniu 1. r.ż. nie zaleca się karmienia dziecka przez butelkę ze smoczkiem. Dziecku do picia należy podawać wyłącznie wodę (źródlaną o niskiej zawartości minerałów oraz sodu). Rekomenduje się, aby nie podawać dzieciom soków owocowych i nie dosładzać napojów do ukończenia 1. r.ż.

Rozszerzanie diety niemowlaka a alergie pokarmowe

W celu zmniejszenia ryzyka alergii na jajo kurze – zgodnie z rekomendacjami PTGHiŻDz – należy podawać je dobrze ugotowane (przez 10-15 min).

Szacuje się, że w Polsce alergia na orzeszki ziemne występuje u około 1% dzieci w wieku szkolnym. Dlatego u niemowląt w grupie ryzyka (występowanie alergii w rodzinie) można wprowadzić je wcześniej (4.-11. m.ż.), najlepiej po konsultacji specjalistycznej. Początkowo symboliczna ilość masła orzechowego lub mąki z orzechów arachidowych z pokarmem (np. ½ łyżeczki do owsianki lub mleka modyfikowanego).

Zgodnie z zaleceniami ESPGHAN do przygotowywania posiłków można zastosować niewielką ilość mleka krowiego, ale nie powinno stanowić głównego napoju u dzieci w 1. r.ż. (jest ubogie w żelazo, może nadmiernie obciążać organizm białkiem, prowadzić do przeciążenia osmotycznego nerek i sprzyjać alergii).

Pełne mleko krowie – zgodnie ze schematem żywienia dzieci – można podać dopiero po ukończeniu 12. m.ż., jednak jego dzienne spożycie nie powinno przekraczać 500 ml.  

>> Przeczytaj też: Diagnostyka alergii na mleko i jajko

Rola tłuszczu w rozszerzaniu diety niemowlaka

Od 7. m.ż. niemowlęta powinny pokrywać swoje zapotrzebowane w 40% z tłuszczu, natomiast dzieci od pierwszego do trzeciego roku życia 30-40% (jest to znacznie więcej niż osoby dorosłe: 20-35%). Najbardziej pożądanymi tłuszczami w diecie małych dzieci są olej rzepakowy, olej lniany, oliwa z oliwek oraz masło.

JOlej rzepakowy ma najbardziej korzystny stosunek omega-3 do omega-6, a olej lniany zawiera najwięcej omega – 3.  Dlatego tak ważne jest, aby już ugotowane warzywa lub pieczywo skropić oliwą, olejem rzepakowym lub lnianym, a do zupki jarzynowej lub owsianki dodać małą łyżeczkę masła.

Metody rozszerzania diety niemowlaka

Rodzic może zdecydować się na rozszerzanie diety metodą BLW (ang. baby lead weaning) lub BLISS (ang. baby-led introduction to solids). Są one dedykowane niemowlakom w okolicach 6.-7. miesiąca życia, które samodzielnie i stabilnie potrafią siedzieć, mają prawidłowe przyrosty masy ciała oraz stan odżywienia.

Metody te pomijają etap karmienia niemowlęcia pokarmami o konsystencji papki. Dziecku podaje się od razu produkty do samodzielnego chwytania rączką (różyczki brokułów, słupki ugotowanej marchewki, kawałki banana czy miękkiego jabłka), tak aby mogło doświadczać jedzenie również sensorycznie i zaangażować wszystkie swoje zmysły.

Metoda BLW – jak nazwa wskazuje – to karmienie sterowane przez dziecko. Metoda BLISS jest modyfikacją metody BLW, gdzie opiekunowie nie tylko zwracają uwagę na sposób podawania pokarmów, ale dodatkowo zwracają uwagę na produkty o dużej zawartości żelaza czy gęstość odżywczą posiłków. Zarówno tradycyjne karmienie łyżeczką, jak i powyżej opisane metody są prawidłowe.

Przepisy na rozszerzenie diety niemowlaka

Poznaj kilka przepisów, które przydadzą Ci się podczas rozszerzania diety niemowlęcia.

Purée z marchewki (od około 5. m.ż.)

Składniki:

  • marchewka
  • masło / olej lniany

Sposób przygotowania:

Marchewki obrać, dokładnie umyć, pokroić i gotować do miękkości. Po ostygnięciu zblendować i dodać niewielką ilością masła lub oleju lnianego (1/2 łyżeczki). Wskazówka: takie purée można przygotować z różnych warzyw np. z batatów, cukinii, dyni czy ziemniaka. Olej lniany podajemy tylko na zimno – nie należy go podgrzewać.

Warzywne frytki (od około 5-6. m.ż.)

Składniki:

  • ziemniak, marchew, korzeń pietruszki
  • olej rzepakowy
  • zioła: bazylia lub tymianek

Sposób przygotowania:

Warzywa obrać, dokładnie umyć i pokroić w słupki. Przełożyć do naczynia żaroodpornego, skropić olejem rzepakowym (1 łyżka) i przyprawić ziołami. Piec w piekarniku rozgrzanym do 180 stopni przez około 30 minut. Wskazówka: dla pozostałych członków rodziny można doprawić solą – dla dziecka poniżej 1. r.ż. doprawiamy tylko ziołami.

Zupka jarzynowa (od 6. m.ż.)

Składniki:

  • Warzywa, np. ziemniak, marchew, korzeń pietruszki, kalafior
  • mięso (wołowina / cielęcina/ królik / jagnięcina / kurczak / indyk)
  • liść laurowy, ziele angielskie
  • masło / olej lniany

Sposób przygotowania:

Warzywa obrać, dokładnie umyć i pokroić. Mięso obrać ze skóry i umyć. Warzywa i mięso gotować w osobnych garnkach z dodatkiem liścia laurowego i ziela angielskiego. Wodę z mięsa wylać, wyjąć liście i ziele angielskie. Pożądaną ilość mięsa oraz warzywa przełożyć do miseczki, dodać odpowiednią ilość wody z warzyw i zmiksować blenderem do uzyskania pożądanej konsystencji. Przed podaniem dodać 1 małą łyżeczkę masła.

Pieczony pstrąg (od 6. m.ż.)

Składniki:

  • pstrąg – 1 sztuka
  • masło – 1 łyżeczka
  • natka pietruszki

Sposób przygotowania:

Rybę dokładnie umyć, oczyścić i osuszyć. Do wnętrza włożyć masło oraz posiekaną natkę pietruszki. Piec 20-30 minut w piekarniku nagrzanym do 180 stopni. Z przyrządzonej w ten sposób ryby oddzielić porcję dla dziecka upewniając się czy nie ma ości. Podawać bezpośrednio do jedzenia. Wskazówki: Tak przygotowaną rybę można wykorzystać również do przyrządzenia zupki z warzywami.

Owsianka (od 6-7. m.ż.)

Składniki:

  • płatki owsiane – 2 łyżki
  • woda – ½ szklanka
  • migdały – 2 szt.
  • masło – 1 łyżeczka
  • banan – ¼ szt.
  • cynamon (opcjonalnie)

Sposób przygotowania:

Płatki owsiane zagotować w wodzie z wcześniej zmielonymi migdałami. Jak woda się zagotuje odczekać kilka minut aż płatki napęcznieją i ostygną. Dodać 1 małą łyżeczkę masła i kawałek banana – zmiksować blenderem lub zgnieść widelcem do uzyskania pożądanej konsystencji. Wskazówka: Ten sam przepis można przygotować na bazie płatków jaglanych (jaglanka) lub gryczanych (gryczanka), a zamiast banana dodać gruszkę, jabłko lub inny sezonowy owoc (wcześniej zmiksowany na mus i wymieszany z posiłkiem).

Placuszki bananowe (od 11-12. m.ż.)

Składniki:

  • banan – 1/4 szt. (ok 30 g)
  • jaja – 1 szt.
  • twaróg półtłusty – 1 łyżka
  • mąka owsiana – 1 łyżka
  • cynamon (opcjonalnie)

Sposób przygotowania:

Wszystkie składniki zmiksować blenderem. Nakładać łyżką na patelnię do smażenia beztłuszczowego (do naleśników) i obracać po zarumienieniu. Wskazówka: Przygotuj podwójną lub potrójną porcję w zależności od liczby osób przy stole.

Pulpeciki z cukinii (od 11-12. m.ż.)

Składniki:

  • cukinia – ½ sz. (ok 150 g)
  • koperek
  • mięso zmielone z indyka, królika, cielęciny, jagnięciny lub wołowiny – 60 g
  • kasza manna – 1,5 łyżki
  • masło – 1 łyżeczka
  • ryż – 2 łyżki

Sposób przygotowania:

Ryż opłukać pod bieżącą wodą i wsypać do naczynia żaroodpornego. Cukinię zetrzeć na drobnych oczkach i wymieszać razem ze zmielonym mięsem, kaszą i koperkiem. Uformować nieduże pulpety i układać w naczyniu żaroodpornym. Masło wymieszać z 1/2 szklanką (ok 125 ml) wrzącej wody i zalać zawartość naczynia. Piec w piekarniku około 30 minut, następnie poczekać aż pulpety napęcznieją i ostygną.

Rozszerzanie diety niemowlaka – podsumowanie

Rozszerzając dietę niemowlaka, warto postępować zgodnie z aktualnym schematem żywienia niemowląt. Wprowadzanie nowych produktów rozpoczynamy między 17., a 26. tygodniem życia w zależności od gotowości dziecka.  Zaczynamy powoli, od pojedynczych warzyw, tak aby po ukończeniu 6. m.ż. można było podać dziecku zupkę warzywną z mięskiem lub rybą. Nowy produkt wprowadzamy stopniowo w niewielkich ilościach (1/2-2 łyżeczki) i obserwujemy, czy jest on dobrze tolerowany przez organizm. Każde dziecko jest inne i do rozszerzania diety należy podejść indywidualnie.

Piśmiennictwo

Szajewska H. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria T.18, 2021

Szajewska H. i wsp., Poradnik żywienia niemowląt. Krok po kroku od narodzin do pierwszych urodzin. Medycyna Praktyczna; 2014

Szajewska H. i wsp., Schemat żywienia dzieci w 1. r.ż. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/ Pediatria, 2014, 11:

Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne, Pediatria, 2016, T.13, 9-24.

Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020

Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity

Elwira Zawidzka
-
0
Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity

Identyfikacja czynnika odpowiedzialnego za chorobę pasożytniczą ułatwia dobranie właściwego leczenia pacjenta.  Badanie kału w kierunku pasożytów jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych stosowanych do rozpoznania zarażenia przewodu pokarmowego. Jak przygotować się do badania i na czym ono polega? Co zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia pasożytów w kale? Artykuł zawiera odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o badanie kału w kierunku pasożytów.

Spis treści:

  1. Zarażenia przewodu pokarmowego – przyczyny
  2. Badanie kału na pasożyty – wskazania
  3. Co wykrywa i na czym polega badanie kału na pasożyty?
  4. Jak przygotować się do badania na pasożyty z kału i jak pobrać materiał?
  5. Badanie kału w kierunku pasożytów – podsumowanie

Zarażenia przewodu pokarmowego – przyczyny

Wśród najczęstszych czynników sprzyjających wystąpieniu chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego wymienia się złe warunki sanitarne oraz zaniedbania higieny osobistej i higieny żywności i żywienia.

Do zarażenia pasożytami może dojść na skutek:

  • spożywania surowego/niedogotowanego mięsa, ryb i owoców morza,
  • spożywania niemytych owoców i warzyw,
  • picia wody z nieznanego źródła.

Inwazjom pasożytniczym sprzyja podróżowanie po krajach endemicznego występowania pasożytów oraz przebywanie w dużych skupiskach ludzkich. W grupie wysokiego ryzyka zarażenia znajdują się dzieci przebywające w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (żłobki, przedszkola). Istnieje duże prawdopodobieństwo przeniesienia pasożytów z osoby zarażonej na domowników.

Badanie kału na pasożyty – wskazania

Rozpoznanie zarażenia pasożytami może być bardzo trudne ze względu na mało charakterystyczny obraz kliniczny.

Wśród objawów zarażenia przewodu pokarmowego pojawiają się:

  • bóle brzucha,
  • biegunka lub zaparcia,
  • nudności,
  • utrata masy ciała,
  • wysypki, świąd skóry,
  • nawracające stany podgorączkowe lub gorączka,
  • ogólne osłabienie,
  • problemy z koncentracją,
  • zaburzenia snu,
  • podwyższony poziom eozynofili (wskaźnik choroby wywoływanej przez robaki, nie zawsze występuje).

Niezwykle istotna dla podjęcia przypuszczenia o wystąpieniu choroby pasożytniczej (parazytozy) jest świadomość możliwości narażenia na pasożyty (w przedszkolu/żłobku, w trakcie podróży, na skutek spożycia żywności). 

Rozpoznanie większości inwazji pasożytniczych opiera się na bezpośrednim stwierdzeniu obecności pasożyta w materiale pobranym od pacjenta. Badanie kału w kierunku pasożytów jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych stosowanych do rozpoznania zarażenia przewodu pokarmowego. Badanie stosowane jest również do kontroli skuteczności leczenia parazytozy.

badanie kału w kierunku pasożytów baner

Co wykrywa i na czym polega badanie kału na pasożyty?

Badanie kału na pasożyty umożliwia wykrywanie i identyfikację pasożytów przewodu pokarmowego w różnych stadiach ich rozwoju (jaja, cysty, larwy, dorosłe osobniki).

W badaniu wykrywane są:

  • pierwotniaki (np. Entamoeba histolytica/E.dispar, Giardia lamblia, Cryptosporidium parvum, Blastocystis spp),
  • nicienie (np. owsiki, glista ludzka, tęgoryjec, węgorek jelitowy),
owsiki w wymazie okołoodbytniczym
  • robaki płaskie (np. tasiemce, przywry).

Prawdopodobieństwo wykrycia pasożytów jest zależne od intensywności inwazji, momentu cyklu rozwojowego pasożyta, właściwie pobranych i dostarczonych próbek, wyboru metody diagnostycznej oraz od doświadczenia diagnosty.

Makroskopowe i mikroskopowe badanie kału

W badaniu makroskopowym kał oceniany jest pod względem konsystencji, obecności krwi, śluzu, robaków i ich członów.

Badanie mikroskopowe obejmuje ocenę preparatów (rozmazów z kału) wykonanych na szkiełkach podstawowych. Celem badania jest wykrycie trofozoidów (form ruchliwych) i cyst pierwotniaków oraz jaj, larw i dojrzałych postaci robaków.  W preparatach zwraca się również uwagę na obecność komórek gospodarza (żywiciela), takich jak leukocyty i erytrocyty, oraz na inne struktury np. komórki grzybów i innych roślin, włókna itp.

Metody mikroskopowe

  • preparaty bezpośrednie wilgotne – preparaty wykonywane są ze świeżego kału z zastosowaniem soli fizjologicznej i barwników (np. płyn Lugola). W preparacie niebarwionym widoczne są jaja robaków, cysty oraz ruch trofozoidów. W preparacie podbarwianym możliwe jest zaobserwowanie struktur jaj i cyst, co umożliwia rozpoznanie poszczególnych gatunków pierwotniaków.
  • preparaty trwale barwione – wykonywane są, jeżeli nie uda się oznaczyć gatunku pierwotniaka w preparacie wilgotnym. Rozmazy kału są wstępnie utrwalone na szkiełku utrwalaczami cytologicznymi, a następnie wybarwiane różnymi metodami.
  • techniki zagęszczania – umożliwiają wykrycie małych ilości pasożytów w próbkach kału. Zagęszczanie, odbywające się metodą sedymentacji lub flotacji, powoduje oddzielenie jaj robaków i cyst pierwotniaków od substancji kałowych. Po zagęszczeniu materiał jest podbarwiany i badany pod mikroskopem.

Jak przygotować się do badania na pasożyty z kału i jak pobrać materiał?

Próbki kału należy pobierać przed rozpoczęciem leczenia przeciwpasożytniczego, przeciwbakteryjnego i przeciwwirusowego. Antybiotyki, preparaty przeciwbiegunkowe, leki zobojętniające kwasy, związki bizmutu i baru i oleje mineralne uniemożliwiają wykrycie pasożytów na skutek zniekształcania obrazu preparatu mikroskopowego lub poprzez czasowe zmniejszanie liczebności pasożytów. 

W przypadku wcześniejszego leczenia, kał do badania należy pobierać po upływie 7-10 dni od zakończenia podawania bizmutu i baru lub po 2-3 tygodniach od końca terapii antybiotykowej.

W niektórych przypadkach (np. gdy badanie można wykonać tylko jeden raz) można zastosować u pacjenta środki przeczyszczające. Środki te podaje się w małych dawkach przez kilka dni dla uniknięcia pojawienia się płynnego stolca (zawiera zwykle niewielką liczbę pasożytów).

Zasady pobierania kału na badanie w kierunku pasożytów

  • Przed pobraniem kału należy zaopatrzyć się w specjalny sterylny (jałowy) pojemnik transportowy z łopatką. Pojemniki dostępne są w aptekach i punktach pobrań materiału.
  • Kał należy oddać do czystego, suchego pojemnika (np. nocnika) lub na czysty papier (w aptekach dostępne są specjalne nakładki na sedes). W przypadku niemowląt i małych dzieci można pobrać kał z pieluszki.
  • Do pojemnika transportowego należy przenieść porcję kału przy użyciu łopatki stanowiącej integralną część zestawu transportowego. Wystarczające jest przeniesienie próbki wypełniającej ok. 1/3 pojemnika (wielkość orzecha włoskiego). W przypadku poszukiwania główki tasiemca, do badania przesyła się cały oddany kał. W przypadku zaobserwowania struktur mogących sugerować fragmenty lub całe osobniki robaków należy je oddzielić od masy kałowej i umieścić w oddzielnym pojemniku dodając niewielką objętość soli fizjologicznej lub wody.
  • Pojemnik transportowy należy dokładnie zamknąć i opisać danymi pacjenta oraz datą pobrania próbki.
  • Próbkę należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium, transportując materiał w temperaturze pokojowej. Dostarczenie materiału do laboratorium do kilkudziesięciu minut jest istotne dla wykrycia ruchliwych trofozoidów pierwotniaków. Jaja robaków, larwy i cysty są bardziej stabilne. W przypadku dłuższego przechowywania próbki (max do 24 h od pobrania do wykonania badania) kał musi być pozostawać w temperaturze lodówki (2-8°C).

Ile próbek kału należy pobrać?

Ze względu na okresowość i zmienną liczebność wydalanych pasożytów, wskazane jest kilkukrotne (minimum 3-krotne) pobieranie próbek kału do badania laboratoryjnego. Próbki muszą być pobierane w ciągu 10 dni (co 2-3 dni). Taki sposób pobierania zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia pasożytów.

Nie należy pobierać trzech próbek w ciągu jednego dnia.

Badanie kału w kierunku pasożytów – podsumowanie

Wiarygodna interpretacja badania laboratoryjnego kału w kierunku pasożytów jest w wysokim stopniu związana z prawidłowym pobraniem i dostarczeniem próbki do laboratorium oraz z biegłością i doświadczeniem diagnosty laboratoryjnego.

Podstawowe zasady badania kału w kierunku pasożytów obejmują:

  • prawidłowe przygotowanie pacjenta do badania,
  • wybór odpowiedniej metody diagnostycznej (zagęszczanie, utrwalanie, barwienie),
  • wykluczenie inwazji pasożytniczej po co najmniej 3- krotnym badaniu.

Fakty i mity, czyli odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o badanie kału w kierunku pasożytów

  • Czy można zarazić się pasożytem od psa lub kota? – teoretycznie tak, ale w praktyce można tego uniknąć poprzez regularne „odrobaczanie” zwierząt.
  • Jakimi pasożytami można zarazić się od psa? – najczęściej dochodzi do zarażenia tasiemcem bąblowcowym (Echinococcus granulosus).
  • Czy ludzie powinni poddawać się profilaktycznemu „odrobaczaniu”? – nie, leczenie powinno mieć miejsce dopiero po stwierdzeniu choroby pasożytniczej. Leki przeciwpasożytnicze nie są obojętne dla organizmu, szczególnie dla wrażliwych organizmów dzieci.
  • Czy choroby pasożytnicze moją konkretne objawy? – nie, nie ma specyficznych objawów parazytoz. Objawy mogą być różne w zależności od gatunku pasożyta i odporności osobniczej pacjenta. Podobne objawy ogólne mogą wystąpić również w przebiegu chorób, których przyczyną nie są pasożyty.
  • Co jest ostatecznym potwierdzeniem choroby pasożytniczej? – jest nim dodatni wynik badania laboratoryjnego.
  • Czy należy wykonywać badania profilaktyczne w kierunku pasożytów po powrocie z kraju tropikalnego? – nie ma takiej konieczności, jeżeli nie obserwujemy podejrzanych objawów. Ważniejsze jest przygotowanie do wyjazdu i przestrzeganie odpowiednich nawyków higienicznych w podróży – dbanie o higienę osobistą, unikanie żywności i wody niewiadomego pochodzenia.
  • Z jakimi pasożytami przewodu pokarmowego wracamy najczęściej z podróży do krajów egzotycznych? – najczęstszą przypadłością są zarażenia pierwotniakami z rodzaju Entamoeba spp.
  • Czy poddanie obróbce termicznej mięso zabezpiecza nas przed zarażeniami? – tak, jest to skuteczny sposób na „obronę” przed pasożytami.
  • Jak nawadniać się w podróży nie narażając się na zarażenia? – pić wodę butelkowaną i gotowaną, unikać wody z „niepewnego” źródła.
  • Czy wykrycie pasożytów w preparacie mikroskopowym jest łatwe? – niektóre struktury pasożytów mogą być mylone z innymi elementami obecnymi w kale. Interpretacja preparatu wymaga oceny przez doświadczonego diagnostę.
  • Czy pasożyty można dostrzec gołym okiem? – postacie dorosłe robaków lub ich fragmenty (np. owsiki, glistę ludzką, tasiemca) można dostrzec gołym okiem. Jaja robaków i pierwotniaki są widoczne pod mikroskopem.
  • Czy kał do badania na pasożyty należy pobierać przy pełni księżyca? – Nie. Nie ma na to żadnych dowodów naukowych.
  • Czy można materiał ludzki badać w kierunku pasożytów w laboratorium weterynaryjnym? – nie, specjaliści w laboratoriach weterynaryjnych zajmują się wyłącznie materiałem pochodzącym od zwierząt
  • Czy na podstawie jednej próbki kału można wykluczyć zarażenie? – nie, w przypadku wyniku ujemnego należy badanie powtórzyć. Wykluczenie zarażenia następuję zazwyczaj po uzyskaniu trzech wyników ujemnych próbek pobieranych w odstępie 2-3 dni.

Piśmiennictwo

  1. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
  2. Zbigniew Anusz „Mikrobiologia i parazytologia lekarska”; PZWL 1990
  3. Ewa Szilman, Barbara Horak „Diagnostyka parazytologiczna – laboratoryjna diagnostyka pasożytów” Polska Platforma Medyczna https://ppm.edu.pl/  (dostęp 01.08.2024 r.)  
  4. lek. Michał Tomaszewski Badanie kału na obecność jaj pasożytów https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51055,badanie-kalu-na-obecnosc-jaj-pasozytow (dostęp 31.07.2024 r.)
  5. dr hab.Monika Derda Pasożyty jelitowe – fakty i mity I webinar 2020 r.

Dieta wysokobiałkowa – na czym polega, jak wpływa na zdrowie człowieka i dla kogo jest wskazana?

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta wysokobiałkowa – na czym polega, jak wpływa na zdrowie człowieka i dla kogo jest wskazana?

Diety wysokobiałkowe, mogą dawać szybkie efekty zmniejszenia masy ciała. Zwykle jednak są to efekty krótkotrwałe. Niniejszy artykuł wyjaśni na czym polega dieta wysokobiałkowa i podpowie, dlaczego dłuższe stosowanie diety wysokobiałkowej wiąże się z wieloma zagrożeniami i może np. prowadzić do stanów zapalnych nerek, niewydolności wątroby i wielu innych niekorzystnych dla zdrowia zmian w organizmie. Sprawdź, czy i komu dieta wysokobiałkowa jest zalecana.

Spis treści:

  1. Na czym polega dieta wysokobiałkowa?
  2. Kiedy nie należy stosować diety wysokobiałkowej?
  3. Dieta wysokobiałkowa a skutki uboczne jej stosowania oraz konsekwencje niedoboru węglowodanów w diecie
  4. Dieta wysokobiałkowa – dla kogo jest odpowiednia?
  5. Dieta wysokobiałkowa – podsumowanie

Na czym polega dieta wysokobiałkowa?

W diecie wysokobiałkowej najważniejszymi składnikami pokarmowymi są białka. Są one źródłem aminokwasów, które są niezbędne do syntezy białek stanowiących element budowy ciała człowieka.

Aminokwasy egzogenne, czyli takie, których nie wytwarza organizm człowieka, muszą być stale dostarczane wraz z pożywieniem. Jeśli organizm dostaje je w za małych ilościach, wówczas nie są one wykorzystywane do celów budulcowych, a jedynie do energetycznych, czyli podtrzymujących podstawowe funkcje życiowe.

Zapotrzebowanie na białko jest różne w zależności od wieku, płci, masy ciała, stanu zdrowia:

  • dla zdrowego dorosłego człowieka wynosi 0,75-0,90 grama na 1 kg masy ciała dziennie (g/kg m.c./d);
  • dla chorego w czasie zakażenia lub po urazie czy operacji wzrasta do 1,1-1,5 g/kg m.c./d;
  • większe spożycie białka zalecane jest kobietom w ciąży (1,2 g/kg/d) oraz w czasie laktacji (1,45 g/kg m.c./d);
  • norma dla dzieci i młodzieży to (1,2 g/kg m.c./d).

W dietach wysokobiałkowych z białka pochodzi 20-30% energii. U mężczyzny o masie ciała 80 kg odpowiada spożyciu białka w ilości 1,6-2,3 g/kg m.c./d, a dla kobiety o masie ciała 60 kg 1,6-2,4 g/kg m.c./d.

W diecie o wysokiej zawartości białka, np. diecie Dukana, ok. 36% energii stanowi białko, a w diecie Atkinsa 35-40% energii pochodzi z białka. Natomiast diety te mają bardzo niski udział węglowodanów w codziennej diecie, co może dawać szybkie efekty odchudzania, niestety krótkotrwałe i nie do końca zdrowe.

Kiedy nie należy stosować diety wysokobiałkowej?

Zagrożenia dla organizmu człowieka przy dłuższym stosowaniu diety wysokobiałkowej to:

  1. uszkodzenie kłębuszka nerkowego – wówczas nasila się białkomocz, dochodzi do uszkodzenia cewki nerkowej; a następnie stanu zapalnego nerki;
  2. duże ilości fosforanów dostarczanych z dietą wysokobiałkową – może się to przyczynić do wtórnej nadczynności przytarczyc;
  3. hiperkalcynuria – jest to nadmierne wydalanie wapnia z moczem, które może sprzyjać rozwojowi osteoporozy;
  4. potwierdzone badaniami nasilone utlenianie leucyny – jest to aminokwas występujący w naszych mięśniach. Zamiast magazynować aminokwasy w postaci masy mięśniowej, nasz organizm zaczyna je intensywnie spala;
  5. nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych i lipidów (cholesterol i trójglicerydy) – produkty te wprowadzane do diety w nadmiarze mogą wywoływać szereg chorób sercowo-naczyniowych (np. nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, chorobę wieńcową, doprowadzić do zawału serca czy udaru), mogą zapoczątkować rozwój wielu chorób o podłożu autoimmunologicznym.
Badanie lipidogram extra (6 badań) banerek

Dieta wysokobiałkowa a skutki uboczne jej stosowania oraz konsekwencje niedoboru węglowodanów w diecie

  1. Dieta wysokobiałkowa pozbawiona odpowiedniej ilości przyswajalnych węglowodanów negatywnie wpływa na nasz mózg. Może powodować uczucie zmęczenia i zaburzenia koncentracji oraz silnie osłabiać wydolność i siłę mięśni ze względu na brak substratów do syntezy glikogenu tworzącego naturalne rezerwy mięśniowe. Ze względu na niską ilość węglowodanów i ich nierównomierne rozmieszczenie w posiłkach należy ją odradzać, bowiem nagły spadek stężenia glukozy we krwi i niedocukrzenie mózgu może mieć tragiczne konsekwencje dla naszego organizmu.
  2. Dodatkowo ze względu na niedobór błonnika narażamy nasz organizm na przewlekłe zaparcia i stany zapalne jelita grubego. To z kolei może doprowadzić do wielu chorób.
  3. W diecie wysokobiałkowej z ograniczeniem lub wykluczeniem węglowodanów może dochodzić do niedoborów witamin rozpuszczalnych w wodzie: C, B1, B2 oraz niektórych składników mineralnych, takich jak magnez, cynk, miedź i selen. Ich najlepszymi źródłami są pełnoziarniste produkty zbożowe.
  4. Stosowanie diety wysokobiałkowej grozi także nadmierną podażą witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A i D. Może to doprowadzić do uszkodzenia wątroby. Upośledzenie pracy wątroby może skutkować:
    • kumulacją toksycznych metabolitów w organizmie związaną z upośledzeniem jej funkcji odtruwającej,
    • gorszym trawieniem pokarmu,
    • przewlekłym stanem zapalnym lub nawet niewydolnością wątroby.
  5. Zagrożenia związane z dietą wysokobiałkową dotyczą także silnego obciążenia nerek, a w skrajnych przypadkach oraz przy indywidualnych skłonnościach prowadzą nawet do ich uszkodzenia. Z metabolizmu białka pochodzą bowiem toksyczne produkty przemiany materii, które na skutek niecałkowitego ich wydalania przez nerki gromadzą się w organizmie. Nadmierne spożycie białka może doprowadzić do nasilenia objawów przewlekłej niewydolności nerek (mocznicy), co może skończyć się dializami.
  6. Upośledzenie pracy nerek na tle nadmiernego obciążenia białkiem może prowadzić do:
    • nadciśnienia,
    • kamicy nerkowej,
    • obrzęków narządów,
    • zwiększenia ryzyka infekcji.
  7. Dieta wysokoproteinowa może zaburzać gospodarkę kwasowo-zasadową, co sprzyja:
    • chorobom stawów,
    • bólom mięśniowym,
    • zaburzeniom trawienia,
    • zwiększoną utratą wapnia z moczem – ryzyko wystąpienia osteoporozy.
Badanie_proteinogram banerek

Dieta wysokobiałkowa – dla kogo jest odpowiednia?

Wyjątkiem jest dieta łatwo strawna wysokobiałkowa przeznaczona dla pacjentów:

  • wyniszczonych,
  • w chorobach nowotworowych,
  • w rozległych oparzeniach/zranieniach,
  • chorobach przebiegających z gorączką,
  • w rekonwalescencji po przebytych chorobach.

W powyższych przypadkach dieta bogatobiałkowa ma na celu dostarczenie odpowiedniej ilości białka do budowy oraz odbudowy tkanek ustrojowych, ciał odpornościowych, enzymów, hormonów oraz białek osocza.

Ważne, aby pamiętać, że dieta musi mieć należytą wartość energetyczną, aby białko mogło spełnić swoje zadanie. W innym przypadku organizm chorego wykorzysta białko do celów energetycznych.

Dieta wysokobiałkowa – podsumowanie

Chcąc wdrożyć z różnych powodów dietę wysokobiałkową, należy rozpatrzeć wszystkie plusy i minusy jej wpływu na zdrowie człowieka. Ważne jest, by przed zastosowaniem takiej diety wykonać niezbędne badania:

  • morfologia krwi,
  • enzymy wątrobowe,
  • kreatynina,
  • mocznik,
  • badanie moczu.
Badanie kwasu moczowego banerek

Następnie należy skonsultować powyższe badania oraz cały wywiad zdrowotny z lekarzem lub dietetykiem.

Bibliografia

  1. Jarosz M., Rychlik E., Normy żywienia – tabele zbiorcze. w: Dietetyka – żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. 2017, Wyd. IŻŻ Warszawa.
  2. Szczygieł B., Zapotrzebowanie na podstawowe składniki odżywcze. Niedożywienie związane z chorobą. 2011, Wyd. PZWL, Warszawa.
  3. Stradomska T. J.,  Peroksysomy – funkcje i zaburzenia metaboliczne. Postępy Biochemii 2011, 57 (2), 183-190.
  4. Grygiel-Górniak B i In.: Wrażliwość na insulinę a sposób żywienia w grupie otyłych kobiet po menopauzie. Probl. Hig. I Epidem. 2011, 92, 541-544
  5. Cichosz G., Czeczot H., Kontrowersje wokół białek diety (pdf)

Onkopierwiastki – pierwiastki wpływające na ryzyko nowotworów

Agata Strukow
-
0
Onkopierwiastki – pierwiastki wpływające na ryzyko nowotworów

Dieta jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na nasze zdrowie, w tym na ryzyko powstania i rozwoju nowotworów. Niewłaściwe odżywianie (cukry proste, sól, tłuszcze nasycone, czerwone mięso, alkohol) i otyłość są czynnikami ryzyka rozwoju choroby nowotworowej.

Badania wykazują, iż nadmiar lub niedobór pewnych pierwiastków śladowych może również wpływać na procesy nowotworowe. Są to:

  • arsen
  • kadm
  • ołów
  • cynk
  • selen
  • miedź.

Więcej o wpływie czerwonego mięsa na ryzyko powstania raka jelita grubego w artykule: Rak jelita grubego

>> Sprawdź też: Co jeść a czego unikać w diecie antyrakowej i przykładowy jadłospis

Spis treści:

  1. Arsen
  2. Kadm
  3. Ołów
  4. Cynk
  5. Selen
  6. Miedź
  7. Powiązanie pomiędzy poziomem selenu, cynku, miedzi w nowotworach prostaty i piersi
  8. Pierwiastki w organizmie a ryzyko rozwoju nowotworów – podsumowanie

Arsen

Arsen jest pierwiastkiem, którego wysoki poziom może mieć związek z większym ryzykiem zachorowania na raka piersi, chociaż badania wskazują, iż poziom arsenu we krwi koreluje ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór w ogóle.

Źródłem arsenu w organizmie człowieka jest woda pitna, żywność oraz narażenie na pyły zawierające ten pierwiastek. Największe ilości arsenu zawierają ryż, produkty wytwarzane na bazie ryżu (np. wafle ryżowe), ryby morskie oraz owoce morza. Poziom arsenu w organizmie można łatwo modyfikować. W sytuacji zwiększonego poziomu tego pierwiastka należy wyłączyć z diety produkty bogate w arsen, spożywać żywność nieprzetworzoną, produkowaną bez nawozów i pestycydów.

Szczególnie silna zależność pomiędzy stężeniem arsenu a prawdopodobieństwem wystąpienia nowotworu piersi występuje u nosicielek mutacji genetycznych BRCA1.

Kadm

Przewlekła ekspozycja na kadm ma działanie nefrotoksyczne, a także zmienia metabolizm takich pierwiastków jak cynk, selen, żelazo, magnez czy wapń. Efektem tych zmian są zaburzenia czynnościowe i zmiany w różnych narządach, hamowanie oddychania tkankowego, blokowanie aktywności wielu niezbędnych dla prawidłowej pracy organizmu enzymów. Warto podkreślić, iż połowiczy okres eliminacji kadmu z nerek to aż 15 lat.

Źródłem kadmu dla człowieka jest dym tytoniowy – osoby niepalące mają niższe ryzyko rozwoju raka z powodu niskiego poziomu kadmu w organizmie.

Pozostałe mechanizmy wchłaniania kadmu to:

  • inhalacja zanieczyszczonego tym pierwiastkiem powietrza, szczególnie dla populacji mieszkającej w pobliżu zakładów przemysłowych, z których kadm jest emitowany do atmosfery
  • absorbcja z wodą i żywnością.

Ołów

W ostatnim czasie głośno było o toksycznym wpływie ołowiu na organizm małych dzieci. Wiadomo jednak, iż wysokie stężenie ołowiu stanowi zagrożenie także dla osób dorosłych, może stanowić czynnik ryzyka rozwoju nowotworu.

Badanie powinny wykonywać zwłaszcza osoby, u których nowotwory występują w rodzinie, jednak zagrożenie wynikające z wysokiego poziomu ołowiu może dotyczyć każdego. Niski poziom ołowiu zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworu aż 3,5 raza. Stężenie ołowiu we krwi osoby dorosłej powinno być niższe niż 30 µg/L dla kobiet nienarażonych na zawodową ekspozycję na ołów, i 40 µg/L dla mężczyzn. Są to wartości referencyjne w ALAB laboratoria.

Zdarzają się pacjenci z poziomem 100 µg/L. Takie osoby powinny zadbać o jak najszybszą eliminację tak wysokiego poziomu ołowiu z organizmu – im niższy poziom tego pierwiastka, tym lepiej.

Pakiet zatrucia ołowiem (2 badania)

>> Przeczytaj także: Metale ciężkie

Cynk

W czasie pandemii cynk zyskał wielu zwolenników, ponieważ miał wpływać na łagodniejszy przebieg choroby. Badania tego nie potwierdzają, chociaż są doniesienia, iż zażywanie cynku w czasie infekcji wirusowej może nieznacznie ją skrócić. Badania epidemiologiczne wykazują jednak, iż niski poziom cynku w diecie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nowotworów płuc, trzustki, piersi, wątroby, prostaty. Niski poziom cynku wiąże się również z gorszym przeżyciem pacjentów z tymi nowotworami, jego wyższy poziom to lepsze rokowanie.

Związek pomiędzy niskim stężeniem cynku na istotnie większą częstością występowania raka zaobserwowano również w przypadku nowotworu endometrium.

Badanie przeprowadzone w Polsce na grupie 1475 pacjentów ze zdiagnozowanymi czterema typami nowotworów (prostaty, piersi, płuc, krtani) wskazuje, iż optymalny poziom cynku we krwi osób chorych na raka powiązany jest ze zmniejszoną śmiertelnością z powodu wszystkich nowotworów łącznie.

Kluczem do optymalnego poziomu tego pierwiastka jest oznaczenie jego stężenia we krwi i odpowiedni dobór diety lub – jeśli to konieczne – suplementacja. Zażywanie suplementów cynku „w ciemno” łączy się z działaniami niepożądanymi i może być toksyczne. Zbyt wysoki poziom cynku, przy jednoczesnym wysokim stężeniu selenu, może zwiększać ryzyko wystąpienia raka prostaty u mężczyzn.

>> Przeczytaj także: Cynk w organizmie człowieka – niedobór i nadmiar cynku

Selen

Stężenie selenu jest silnym markerem prognostycznym przeżyć w różnych rakach: piersi, prostaty, płuca, trzustki. Badania przeprowadzone wśród kobiet z rakiem piersi wykazały, iż niski poziom selenu predysponuje do wyższego ryzyka zgonu, podczas gdy wyższe stężenie tego pierwiastka oznacza niższe ryzyko zgonu pacjentki chorej na raka piersi.

W dłuższej – 10 letniej – obserwacji grupy kobiet z nowotworem sutka wykazano, iż stężenie selenu powyżej 100 mikrogramów jest korzystne z punktu widzenia ryzyka zgonu, u pacjentek z takim poziomem selenu rośnie szansa na przeżycie. Niskie stężenie selenu oznacza wyższe ryzyko zgonu również w przypadku czerniaka, raka prostaty oraz raka krtani.

Jedno z badań przeprowadzonych w Polsce, na grupie 1475 pacjentów z czterema różnymi typami nowotworów (prostaty, piersi, płuc, krtani) wskazuje, iż optymalny poziom selenu we krwi osób chorych na raka powiązany jest ze zmniejszoną śmiertelnością w przypadku wszystkich nowotworów łącznie.

Potencjalnie ochronne działanie selenu na ryzyko wystąpienia nowotworu skłania niektóre osoby do jego suplementacji. Należy jednak uważać, ponieważ nadmiar tego pierwiastka jest dla człowieka toksyczny, nasz organizm nie umie sobie poradzić z sytuacją, gdy dostarczamy go zbyt dużo.

Dlatego warto zadbać o to, aby:

  • w naszej diecie były obecne produkty bogate w selen (produkty zbożowe, orzechy brazylijskie, ryby)
  • oznaczyć poziom selenu we krwi i – tylko jeśli jest to konieczne – zastosować suplementację.

>> Przeczytaj także: Selen

Miedź

Miedź jest mikroelementem, co oznacza, iż jej zasoby w organizmie są niewielkie (50-150 mg). Pomimo tego jest nieodzowna do prawidłowego funkcjonowania całego ciała, o jej wpływie na prawidłową pracę tarczycy czy układu sercowo-naczyniowego mówi się coraz więcej (więcej: Miedź a choroby tarczycy, serca, układu nerwowego).  Pod wpływem tych informacji wiele osób chciałoby suplementować ten pierwiastek, aby mieć pewność, iż mają odpowiedni jego poziom.

Niestety badania wskazują, iż wysoki poziom miedzi w organizmie powiązany jest z większym ryzykiem nowotworów. W jednym z badań mierzono poziom miedzi we krwi u pacjentów z rakiem jelita grubego i wykazano, iż miedź we krwi przekraczająca poziom 930 µg/L w polskiej populacji wiąże się ze wzrostem zachorowalności na raka jelita grubego. Jest to informacja ważna, ponieważ wartości referencyjne dopuszczają wyższe stężenie miedzi.

W ALAB laboratoria dla osób dorosłych są odpowiednio:

  • 560 – 1110 µg/L dla mężczyzn
  • 680 – 1690 µg/L dla kobiet.

Zaobserwowano również istotnie statystyczny związek pomiędzy poziomem miedzi a rakiem endometrium. W przypadku tego nowotworu pacjentki z najniższym poziomem miedzi miały istotnie wyższe ryzyko raka endometrium w porównaniu z badanymi z referencyjnym poziomem tego pierwiastka.

Warto podkreślić, iż badania wskazują również, iż ma to szczególe znaczenie u kobiet poniżej 50 r.ż., gdzie różnice w ryzyku zachorowania na nowotwór pomiędzy kobietami z niskim i wysokim poziomem miedzi są szczególnie zauważalne.

>> Zobacz też: Miedź w organizmie – zapotrzebowanie, rola, źródła miedzi w diecie

Powiązanie pomiędzy poziomem selenu, cynku, miedzi w nowotworach prostaty i piersi

Badania wskazują, iż ryzyko nowotworów zależy nie tylko od poziomu różnych onkopierwiastków osobno, ale – w niektórych przypadkach – ważny jest ich wzajemny stosunek. Jednym z takich nowotworów jest rak prostaty. W jednym z badań wykazano wpływ połączonych poziomów selenu i cynku na ryzyko wystąpienia i przeżycie pacjentów z rakiem prostaty. Zbyt wysoki poziom cynku, przy jednoczesnym wysokim stężeniu selenu, może zwiększać ryzyko wystąpienia tego nowotworu u mężczyzn.

W przypadku raka piersi naukowcy przyglądają się związkowi pomiędzy poziomem cynku i miedzi, i powiązaniem ich wzajemnego stosunku z rokowaniem u pacjentek chorych na ten typ nowotworu. Obserwacja 583 pacjentek z rozpoznanym rakiem piersi wykazała, iż 10-letnie przeżycie było wyższe w grupie chorych z niższą wartością wzajemnego stosunku miedzi do cynku. Współczynnik ryzyka zgonu rośnie wraz ze wzrostem stosunku miedzi do cynku.

Pakiet onkopierwiastki (6 badań)

Pierwiastki w organizmie a ryzyko rozwoju nowotworów – podsumowanie

Badania dostarczają coraz więcej dowodów na to, iż niektóre mikroelementy dostarczane z dietą korelują z ryzkiem powstania nowotworów i rokowania w chorobie. Ich poziom jest wartością predykcyjną przeżycia z powodu nowotworu, jak również z każdej innej przyczyny.

Dodatkowo badania wskazują, iż leczenie nowotworów może mieć inny przebieg, jeśli poziomy onkopierwiastków są zachowane na poziomie optymalnym. Dzięki tej wiedzy u pacjentów z chorobami onkologicznymi można wprowadzać interwencje dietetyczne, można również układać dietę mającą walory profilaktyczne.

Poziom arsenu, selenu i cynku są tymi czynnikami, które można łatwo modyfikować dzięki diecie, a w razie potrzeby – dzięki badaniom laboratoryjnym – można zastosować bezpieczną suplementację. Możemy również modyfikować poziom ołowiu, kadmu i miedzi.

Poziom opisywanych onkopierwiastków nie ma statusu markerów nowotworowych, ale – w trosce o swoje zdrowie – warto zwracać uwagę na ich poziom w otoczeniu i w diecie, minimalizować skutki ich niedoborów lub nadmiarów.

PIŚMIENNICTWO

  1. Baszuk P, Marciniak W, Derkacz R, Jakubowska A, Cybulski C, Gronwald J, Dębniak T, Huzarski T, Białkowska K, Pietrzak S, Muszyńska M, Kładny J, Narod SA, Lubiński J, Lener MR. Blood Copper Levels and the Occurrence of Colorectal Cancer in Poland. Biomedicines. 2021 Nov 5;9(11):1628. doi: 10.3390/biomedicines9111628. PMID: 34829856; PMCID: PMC8615693.
  2. Lubiński J, Lener MR, Marciniak W, Pietrzak S, Derkacz R, Cybulski C, Gronwald J, Dębniak T, Jakubowska A, Huzarski T, Matuszczak M, Pullella K, Sun P, Narod SA. Serum Essential Elements and Survival after Cancer Diagnosis. Nutrients. 2023 Jun 2;15(11):2611. doi: 10.3390/nu15112611. PMID: 37299574; PMCID: PMC10255054.
  3. Pietrzak S, Marciniak W, Derkacz R, Matuszczak M, Kiljańczyk A, Baszuk P, Bryśkiewicz M, Sikorski A, Gronwald J, Słojewski M, Cybulski C, Gołąb A, Huzarski T, Dębniak T, Lener MR, Jakubowska A, Kluz T, Scott RJ, Lubiński J. Correlation between Selenium and Zinc Levels and Survival among Prostate Cancer Patients. Nutrients. 2024 Feb 14;16(4):527. doi: 10.3390/nu16040527. PMID: 38398851; PMCID: PMC10891521.
  4. Szwiec M, Marciniak W, Derkacz R, Huzarski T, Gronwald J, Cybulski C, Dębniak T, Jakubowska A, Lener MR, Falco M, Kładny J, Baszuk P, Kotsopoulos J, Narod SA, Lubiński J. Serum Levels of Copper and Zinc and Survival in Breast Cancer Patients. Nutrients. 2024 Mar 29;16(7):1000. doi: 10.3390/nu16071000. PMID: 38613033; PMCID: PMC11013867.
  5. Kluza K, Zawlik I, Janowska M, Kmieć A, Paszek S, Potocka N, Skrzypa M, Zuchowska A, Kluz M, Wróbel A, Baszuk P, Pietrzak S, Marciniak W, Miotla P, Lubiński J, Gronwald J, Kluz T. Study of Serum Copper and Zinc Levels and Serum Cu/Zn Ratio among Polish Women with Endometrial Cancer. Nutrients. 2023 Dec 31;16(1):144. doi: 10.3390/nu16010144. PMID: 38201973; PMCID: PMC10780690.
  6. prof. Jan Lubiński – wypowiedź dla VII edycji kampanii społecznej „Diagnostyka jajnika”, organizowanej przez Kwiat Kobiecości, styczeń 2021
  7. Hawrysz Z., Woźniacka A., Zinc: an undervalued microelement in research and treatment, Adv Dermatol Allergol 2023; XL (2): 208-214, DOI: https://doi.org/10.5114/ada.2023.127639, online publish date: 2023/06/01
  8. Lubiński J. i wsp. Blood arsenic levels and the risk of familial breast cancer in Poland. Int J Cancer. 2020 May 15;146(10):2721-2727. doi: 10.1002/ijc.32595. Epub 2019 Aug 26. PMID: 31348523; PMCID: PMC7154768.

Przedawkowanie witaminy D – objawy, przyczyny, badania laboratoryjne, leczenie

Agata Strukow
-
0
Przedawkowanie witaminy D – objawy, przyczyny, badania laboratoryjne, leczenie

Witamina D jest jednym z niewielu składników odżywczych, których suplementacja jest uzasadniona. Szerzej piszemy o tym w artykule: Witamina D – suplementacja. Jednak wraz z upowszechnieniem się zjawiska suplementacji zaczyna pojawiać się pytanie, czy można przedawkować witaminę D, jakie są objawy nadmiaru witaminy D i dlaczego tzw. końskie dawki witaminy D mogą być śmiertelnie niebezpieczne.

Spis treści:

  1. Nadmiar witaminy D – czy jest możliwy? Przyczyny nadmiaru witaminy D3
  2. Przedawkowanie witaminy D3 – objawy
  3. Przedawkowanie witaminy D – badania laboratoryjne
  4. Zatrucie witaminą D – leczenie
  5. Witamina D a opalanie – czy przyjmując witaminę D można korzystać ze słońca?
  6. Przedawkowanie witaminy D – dwa przykłady z życia wzięte
  7. Przedawkowanie witaminy D – podsumowanie

Nadmiar witaminy D – czy jest możliwy? Przyczyny nadmiaru witaminy D3

Nadmiar witamin i składników mineralnych w organizmie zdrowego człowieka występuje, gdy suplementujemy je w nadmiarze, zwłaszcza w przypadku braku niedoborów. Tak również dzieje się w przypadku witaminy D – dostarczanie organizmowi bardzo dużych jej dawek nie jest dla niego obojętne.

Przedawkowanie witaminy D zazwyczaj występuje:

  • w związku z nadmiernym i długotrwałym jej przyjmowaniem, zwłaszcza ekstremalnie wysokich dawek. W literaturze medycznej opisywane są przypadki pacjentów zażywających tzw. końskie dawki witaminy D3 (nawet 50 tys. IU dziennie);
  • w przypadku nadmiernej produkcji jej aktywnego metabolitu (1,25(OH)2D3) w chorobach ziarniniakowych (takich jak sarkoidoza, gruźlica, trąd) lub w chłoniakach. Występująca w tych chorobach nadwrażliwość na tę witaminę może wywoływać objawy nadmiaru witaminy D nawet po zjedzeniu produktów dietetycznych wzbogacanych w D3, niekontrolowanym opalaniu czy suplementach diety.
badanie witaminy D

Czy nadmiar witaminy D szkodzi?

Nadmiar witaminy D3 w organizmie – jak każdej substancji odżywczej – niesie za sobą działania niepożądane. Czasem spotykam się z poglądem, iż witamina D wytwarzana jest w skórze pod wpływem słońca, dlatego nie jest możliwe jej przedawkowanie. Druga część tej hipotezy jest błędna, ponieważ organizm człowieka wyposażony jest w mechanizmy, które ograniczają wytwarzanie witaminy D w skórze, jeśli grozi nam jej nadmiar. Natomiast możliwe jest jej przedawkowanie, jeśli przyjmujemy ją doustnie, ponieważ nie mamy w ciele mechanizmów, które ograniczają jej wchłanianie, nawet jeśli jest jej za dużo.

Górna granica bezpieczeństwa doustnej dawki witaminy D zależna jest od wielu czynników, do których należą:

  • poziom witaminy D w organizmie ustalony przy pomocy badania laboratoryjnego,
  • dawki i schemat dawkowania,
  • choroby towarzyszące,
  • wiek.

Przedawkowanie witaminy D3 – objawy

Witamina D spełnia wiele funkcji w naszym organizmie, ale jedną z podstawowych jest dbanie o gospodarkę wapniem. Dlatego objawy przedawkowania witaminy D (zatrucie witaminą D) to stan kliniczny charakteryzujący się hiperkalcemią – nadmiarem wapnia w organizmie. Hiperkalcemia może utrzymywać się przez dłuższy czas i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

badanie wapnia

Nadmiar witaminy D3 – objawy

Apatia, nawracające wymioty, bóle brzucha, wielomocz, polidypsja, odwodnienie to najczęstsze objawy zatrucia witaminą D. Może pojawić się niewydolność nerek.

Skutki nadmiaru witaminy D mogą obejmować:

  • objawy neurologiczne lub neuropsychiatryczne – trudności w koncentracji, dezorientację, apatię, senność, depresję, psychozy, w skrajnych przypadkach może dojść do otępienia i śpiączki;
  • objawy żołądkowo-jelitowe – nawracające wymioty, bóle brzucha, zaparcie, zapalenie trzustki;
  • objawy sercowo-naczyniowe – nadciśnienie, zmiany w EKG;
  • objawy nerkowe – wielomocz, kamica nerkowa, niewydolność nerek.

>> Przeczytaj także Czy nadmiar witamin szkodzi?

Przedawkowanie witaminy D – badania laboratoryjne

W badaniach laboratoryjnych obserwuje się podwyższony poziom witaminy D. Za potencjalnie toksyczny uważa się poziom powyżej 100 ng/ml, u pacjentów z zatruciem wykrywa się poziomy > 150 ng/ml i wyższe.

Nadmiar witaminy D skutkuje nadmiarem wapnia we krwi, u pacjentów rozwija się hiperkalcemia. Towarzyszy jej nadmiar fosforu – hiperfosfatemia. Można również obserować zwiększanie wydzielania wapnia z moczem – hiperkalciuria.

U pacjentów z nadwrażliwością na witaminę D3 jedynym badaniem wykazującym odchylenia od ustalonych wartości referencyjnych może być hiperkalcemia. U takich osób stężenie witaminy D3 we krwi jest prawidłowe.

wapń całkowity w surowicy baner

Zatrucie witaminą D – leczenie

Okres półtrwania metabolitu 25(OH)2D, markera odzwierciedlającego status witaminy D w organizmie, jest przedłużony i wynosi ok. 15 dni. Dlatego objawy hiperkalcemii i jej konsekwencje mogą utrzymywać się od kilku tygodni do kilku miesięcy po zaprzestaniu leczenia. Leczenie zatrucia może również utrudniać fakt, iż witaminę D3 cechuje wysoka rozpuszczalność w lipidach wątroby, mięśni i tkance tłuszczowej oraz duża zdolność organizmu do jej magazynowania.

Leczenie hiperwitaminozy D polega na:

  • zaprzestaniu suplementacji witaminą D oraz zmniejszenie spożycia wapnia z dietą;
  • unikaniu ekspozycji na słońce – pacjenci z chorobami ziarniniakowymi;
  • korygowaniu odwodnienia i przywracaniu funkcji nerek;
  • stosowaniu odpowiedniej do stanu pacjenta farmakoterapii: glikokortykosteroidów, kalcytoniny, bisfosfonianów.

Witamina D a opalanie – czy przyjmując witaminę D można korzystać ze słońca?

Biorąc pod uwagę fakt, iż organizm człowieka nie radzi sobie z nadmiarem witaminy D przyjmowanej doustnie, powstaje pytanie, czy suplementując ten składnik odżywczy można się opalać i w ten sposób dostarczać dodatkowej porcji D3.

Jeśli suplementacja witaminy D prowadzona jest zgodnie z wytycznymi i stężenie jej poziomu we krwi wynosi do 50 ng/ml oraz pacjent nie ma chorób dodatkowych (jak wspominane wyżej choroby ziarniniakowe), opalanie jest w pełni bezpieczne.

Badania, którymi obecnie dysponujemy, wskazują, iż nie ma możliwości przedawkowania witaminy D ze słońca, więc wydaje się, iż nawet w przypadkach, gdy mamy więcej witaminy D we krwi, opalanie nie jest obarczone ryzykiem jej nadmiaru. Zwłaszcza jeśli zabezpieczamy naszą skórę blokującymi dostęp promieni UVA kremami z filtrem. 

>> Przeczytaj więcej: Wpływ promieni słonecznych na skórę

Przedawkowanie witaminy D – dwa przykłady z życia wzięte

Przykłady przedawkowania i zatrucia witaminą D, spowodowane przyjmowaniem jej bardzo wysokich dawek zdarzają się coraz częściej.

Jedną z takich osób była pacjentka przyjmująca witaminę D w dawce 50 tys. jednostek dziennie, w postaci preparatu paszowego dla koni. Pacjentka zgłosiła się do lekarza z powodu osłabienia, kołatania serca, poliurii, dolegliwości bólowych brzucha, pleców i stawów. Badania laboratoryjny wykazały m.in. zwiększony poziom wapnia we krwi oraz znacznie przekroczony – 420 ng/ml – poziom witaminy D. Dalsze badania wykazały chorobę wrzodową, kamicę nerkową, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia neurologiczne i dysfunkcję trzustki. U pacjentki zaczęła się również rozwijać niewydolność nerek. Odstawienie witaminy D i wdrożone leczenie pozwoliły na powrót chorej do zdrowia.

Drugi pacjent to osoba, która zgłosiła się do lekarza z powodu uporczywych wymiotów, nudności, bólów brzucha, suchości w ustach, zwiększonego pragnienia i utraty wagi. Objawy narastały w ciągu 3 miesięcy i rozpoczęły się miesiąc po tym, jak mężczyzna zaczął przyjmować 150 tys. jednostek witaminy D dziennie. Chory cierpiał również na ostrą niewydolność nerek. W badaniach laboratoryjnych stwierdzono m.in. podwyższone stężenie wapnia i witaminy D (powyżej 400 ng/ml). Leczenie pacjenta trwało ponad 2 miesiące, chory wrócił do zdrowia, chociaż należy pamiętać, iż hiperkalcemia wywołana nadmierną podażą witaminy D i wywołana przez nią niewydolność nerek jest stanem zagrożenia życia.

Przedawkowanie witaminy D – podsumowanie

Przedawkowanie witaminy D może wywoływać groźne dla zdrowia skutki. Organizm człowieka nie radzi sobie z nadmiarem witaminy D przyjmowanej doustnie, dlatego jej suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą jej stężenia we krwi. Optymalny poziom witaminy D wynosi 30-50 ng/ml, poziom powyżej 100 ng/ml jest potencjalnie toksyczny. Schemat bezpiecznej i skutecznej suplementacji witaminą D przedstawia tabela:

przedawkowanie witaminy D tabela

PIŚMIENNICTWO

  1. Rizzoli R. Vitamin D supplementation: upper limit for safety revisited? Aging Clin Exp Res. 2021 Jan;33(1):19-24. doi: 10.1007/s40520-020-01678-x. Epub 2020 Aug 28. PMID: 32857334; PMCID: PMC7897606.
  2. Marcinowska-Suchowierska E, Kupisz-Urbańska M, Łukaszkiewicz J, Płudowski P, Jones G. Vitamin D Toxicity-A Clinical Perspective. Front Endocrinol (Lausanne). 2018 Sep 20;9:550. doi: 10.3389/fendo.2018.00550. PMID: 30294301; PMCID: PMC6158375.
  3. Płudowski, P.; Kos-Kudła, B.; Walczak, M.; Fal, A.; Zozulińska-Ziółkiewicz, D.; Sieroszewski, P.; Peregud-Pogorzelski, J.; Lauterbach, R.; Targowski, T.; Lewiński, A.; et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
  4. Alkundi A, Momoh R, Musa A, Nwafor N. Vitamin D intoxication and severe hypercalcaemia complicating nutritional supplements misuse. BMJ Case Rep. 2022 Jul 6;15(7):e250553. doi: 10.1136/bcr-2022-250553. PMID: 35793850; PMCID: PMC9263930.
  5. Profil FB Suwała Szymon – lekarz, wpis 2.07.2022.    https://www.facebook.com/suwala.lekarz/posts/pfbid029RnnjGi3QDFxSr4wpoc7KwPr1jesaEm1vVfFRUg1RxoV8R5DUH8u7nu1tbN38T88l?locale=pl_PL

Twardzina układowa – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Anna Kołtyś
-
0
Twardzina układowa – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Twardzina układowa, znana również jako sklerodermia, to rzadkie schorzenie autoimmunizacyjne, które wpływa na tkanki łączne, naczynia krwionośne oraz narządy wewnętrzne. W artykule przedstawimy najważniejsze informacje na temat tej choroby: przyczyny, objawy, diagnostykę oraz możliwości leczenia. Dowiedz się, co oznacza ta choroba, jakie są pierwsze symptomy twardziny układowej i jakie są jej przyczyny.

Spis treści:

  1. Co to jest twardzina układowa?
  2. Przyczyny twardziny układowej
  3. Rola genetyki – czy twardzina układowa jest dziedziczna
  4. Objawy twardziny układowej
  5. Diagnostyka twardziny układowej
  6. Leczenie twardziny układowej
  7. Twardzina układowa – rokowania i długość życia
  8. Twardzina układowa u dzieci
  9. Twardzina układowa – podsumowanie

Co to jest twardzina układowa?

Twardzina układowa to przewlekła choroba o podłożu autoimmunizacyjnym, charakteryzująca się postępującym włóknieniem skóry i narządów wewnętrznych. W przebiegu choroby dochodzi do stwardnienia i pogrubienia skóry oraz uszkodzenia naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych. Prowadzi to do zaburzenia ich funkcjonowania, a nawet niewydolności. Twardzina układowa to choroba autoimmunologiczna, co oznacza, że układ odpornościowy błędnie rozpoznaje własne komórki i tkanki organizmu jako obce, wskutek czego atakuje je i niszczy.

Istnieje kilka klinicznych postaci twardziny układowej:

  • postać ograniczona (dotyczy głównie skóry),
  • postać uogólniona (obejmująca także narządy wewnętrzne),
  • twardzina układowa bez zmian skórnych (włóknienie wyłącznie w narządach wewnętrznych),
  • zespoły nakładania (objawy twardziny układowej nakładają się z symptomami innej choroby tkanki łącznej),
  • zespół wysokiego ryzyka rozwoju twardziny układowej (wczesna postać, w której wyniki badań dodatkowych są nieprawidłowe, jednak nie ma objawów skórnych i zmian w narządach wewnętrznych).

Tempo rozwoju, przebieg i rokowania w twardzinie układowej są zróżnicowane i zależą od postaci oraz danego przypadku.

Przyczyny twardziny układowej

Dokładne przyczyny twardziny układowej nie są w pełni poznane. Uważa się, że jej rozwój jest wynikiem złożonej interakcji różnych czynników, takich jak predyspozycje genetyczne oraz czynniki hormonalne (np. estrogeny) i środowiskowe. Wśród czynników środowiskowych, które mogą mieć wpływ na rozwój twardziny układowej, wymienia się narażenie na niektóre substancje chemiczne, m.in. benzen, ksylen, chlorek winylu, silikon, toluen, a także przedłużoną ekspozycję na krzem. W przebiegu choroby dochodzi do nadmiernego wytwarzania tkanki łącznej, w tym przypadku kolagenu, co powoduje włóknienie i twardnienie skóry i narządów wewnętrznych.

Wskutek nadmiernego pobudzenia układu odpornościowego i mechanizmów autoimmunologicznych produkowane są autoprzeciwciała, które wykrywa się u większości chorych. Obecność autoprzeciwciał prowadzi do postępującego, stopniowego uszkodzenia określonych komórek i tkanek.

Rola genetyki – czy twardzina układowa jest dziedziczna

Chociaż nie ma jednoznacznych dowodów na dziedziczność twardziny układowej, pewne predyspozycje genetyczne mogą podwyższać ryzyko jej rozwoju. Występowanie chorób autoimmunizacyjnych w rodzinie może wskazywać na większą podatność na zachorowanie na twardzinę układową. Istnieją doniesienia naukowe, że choroba ta może występować rodzinnie, co może świadczyć o jej dziedzicznym charakterze. Konieczne są jednak dalsze badania, aby poznać genetyczne uwarunkowania twardziny układowej.

Objawy twardziny układowej

Objawy twardziny układowej są zróżnicowane i zależą od stopnia jej zaawansowania oraz postaci choroby. Wywołuje je postępujące włóknienie i uszkodzenie drobnych naczyń krwionośnych. Z czasem narządy wewnętrzne ulegają nieodwracalnemu włóknieniu, co prowadzi do ich stopniowej niewydolności. Symptomy mogą przybierać m.in. postać zmian skórnych oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego, oddechowego, krwionośnego i układu ruchu.

Twardzina układowa – pierwsze objawy

Wczesne objawy mogą obejmować zmiany skórne, takie jak obrzęk palców, uczucie napięcia skóry oraz jej zmniejszoną elastyczność. Często jako pierwszy pojawia się tzw. objaw Raynauda – napadowe blednięcie, zasinienie i zaczerwienienie palców rąk i stóp pod wpływem zimna lub stresu.

Zmiany skórne są bardzo charakterystyczne dla twardziny układowej, niezależnie od jej postaci, i występują w trzech kolejnych fazach:

  • Obrzęk skóry, szczególnie palców dłoni.
  • Stwardnienie, zgrubienie i utrata elastyczności skóry. Obserwuje się zanikanie gruczołów łojowych, potowych i mieszków włosowych oraz przebarwienia. Napięcie skóry może powodować ograniczenie ruchomości i przykurcze.
  • Owrzodzenia i trudno gojące się rany, które powstają w wyniku zajęcia przez chorobę naczyń krwionośnych. W bardziej zaawansowanym stadium może dojść do zaniku skóry i paznokci.

Twardzina układowa – objaw Raynauda

Objaw Raynauda jest jednym z najbardziej charakterystycznych symptomów twardziny układowej. Polega na napadowym skurczu naczyń krwionośnych, prowadzącym początkowo do blednięcia palców z uczuciem zimna i zaburzeniami czucia, a następnie zasinienia i uczucia zdrętwienia. Objaw Raynauda pojawia się najczęściej w wyniku reakcji na zimno, stres lub samoistnie, bez dokładnie zidentyfikowanej przyczyny.

Twardzina układowa – twarz

Charakterystycznym objawem u pacjentów z twardziną układową jest zmieniony wygląd twarzy. Zmiany skórne mogą prowadzić do utraty mimiki, ścieńczenia ust, spłycenia zmarszczek, utrudnionego zamykania powiek i trudności w otwieraniu jamy ustnej. Skóra na nosie osoby chorej na twardzinę układową jest napięta i może stopniowo zanikać. Twarz chorego na twardzinę układową w zaawansowanym stadium może przypominać maskę.

Pozostałe objawy twardziny układowej

Twardzina układowa, w zależności od postaci, może prowadzić do występowania dolegliwości ze strony układu ruchu (ból, sztywność i obrzęk stawów), pokarmowego (np. upośledzenie smaków, utrata zębów, refluks, krwawienia, biegunki, zaparcia), oddechowego (duszność, suchy kaszel, choroba śródmiąższowa płuc), a także zmian w sercu i nerkach.

Diagnostyka twardziny układowej

Diagnostyka twardziny układowej opiera się na badaniu fizykalnym, ocenie objawów oraz wynikach badań dodatkowych, w tym laboratoryjnych i obrazowych. Kluczowe znaczenie mają badania krwi w kierunku przeciwciał przeciwjądrowych (ANA), które są obecne u 90% pacjentów z twardziną układową.

przeciwciała przeciwjądrowe ANA

Do specyficznych autoprzeciwciał związanych z twardziną układową zalicza się przeciwciała:

  • antycentromerowe,
  • przeciwko topoizomerazie I (anty-Scl-70),
  • przeciwko polimerazie RNA III.

Oznaczenie obecności autoprzeciwciał specyficznych dla twardziny układowej jest bardzo ważnym elementem diagnostyki serologicznej, ponieważ umożliwia wczesne rozpoznanie choroby, ocenę jej aktywności, monitorowanie leczenia oraz różnicowanie z innymi chorobami tkanki łącznej.

Panel sklerodermia (twardzina układowa) – badania przeciwciał

Leczenie twardziny układowej

Aktualnie nie ma dostępnego leczenia przyczynowego, które skutecznie hamowałoby postęp choroby. Leczenie twardziny układowej jest kompleksowe i obejmuje różne podejścia, mające na celu łagodzenie objawów, poprawę jakości życia i zapobieganie powikłaniom. Terapia jest objawowa i koncentruje się na występujących u danego pacjenta dolegliwościach. W celu utrzymania i polepszenia sprawności fizycznej zaleca się fizjoterapię i kinezyterapię.

Twardzina układowa – rokowania i długość życia

Rokowania w twardzinie układowej zależą od wielu czynników, m.in. od stopnia zaawansowania choroby i jej postaci, w tym rozległości zmian w narządach wewnętrznych. Wczesne rozpoznanie i odpowiednio dopasowane leczenie mogą znacząco poprawić jakość życia. Regularne monitorowanie stanu zdrowia i przestrzeganie zaleceń lekarskich są kluczowe dla skutecznego kontrolowania choroby.

Twardzina układowa u dzieci

Twardzina układowa u dzieci jest rzadkością, ale może mieć poważne konsekwencje. Objawy u najmłodszych mogą różnić się od tych występujących u dorosłych i często wymagają specjalistycznego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Wczesne wykrycie i leczenie są kluczowe dla minimalizacji skutków choroby u dzieci.

Twardzina układowa – podsumowanie

Twardzina układowa jest skomplikowaną i przewlekłą chorobą autoimmunizacyjną, która wpływa na wiele aspektów zdrowia pacjenta. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie i kompleksowe podejście do leczenia, aby minimalizować objawy i zapobiegać powikłaniom. Monitorowanie stanu zdrowia i regularne konsultacje lekarskie mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów.

Jeśli zauważasz u siebie lub u swoich bliskich objawy sugerujące twardzinę układową, nie zwlekaj z konsultacją u specjalisty. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą odmienić przebieg choroby. Dbaj o swoje zdrowie i bądź świadomy objawów – to klucz do skutecznej terapii.

Bibliografia

  1. S. Sierakowski, M. Sierakowska, G. Goncerz, Twardzina układowa, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.5.
  2. P. Brożek, Twardzina układowa, https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/161333,twardzina-ukladowa.
  1. P. Sobolewski, M. Maślińska, M. Wieczorek i wsp., Systemic sclerosis – multidisciplinary disease: clinical features and treatment, Rheumatology 2019; 57(4): 221–233. doi:10.5114/reum.2019.87619.
  2. J. Varga, M. Trojanowska, M. Kuwana, Pathogenesis of systemic sclerosis: recent insights of molecular and cellular mechanisms and therapeutic opportunities, Journal of Scleroderma and Related Disorders 2017; 2(3): 137–152.
  3. E. Morgiel, Twardzina układowa, https://www.przegladreumatologiczny.pl/wczesne_rozpoznawanie_twardziny_ukadowej.
  4. https://laboratorium.info.pl/autoimmunologia/reumatologia/twardzina-ukladowa/.

Podwyższony poziom kortyzolu – objawy, przyczyny, diagnostyka, możliwości obniżenia

Agata Strukow
-
0
Podwyższony poziom kortyzolu – objawy, przyczyny, diagnostyka, możliwości obniżenia

Podwyższony poziom kortyzolu wydaje się być problemem naszych czasów. Pośpiech życiowy, stresująca praca, nadmiar bodźców docierających do nas z otoczenia powodują, iż żyjemy w warunkach przewlekłego stresu, co może skutkować podwyższonym poziomem hormonu stresu, czyli kortyzolu. Jakie mogą objawy hiperkortyzolemii, jak można ją zdiagnozować i czy możliwe jest obniżenie poziomu kortyzolu? Zapraszamy do przeczytania artykułu.

Spis treści:

  1. Co to jest kortyzol?
  2. Wysoki poziom kortyzolu – przyczyny
  3. Podwyższony kortyzol – objawy
  4. Kortyzol badania – wartości referencyjne i ich znaczenie
  5. Jak obniżyć zbyt wysoki kortyzol?
  6. Wysoki poziom kortyzolu – podsumowanie

Co to jest kortyzol?

Kortyzol jest podstawowym glikokortykosteroidem u człowieka, wytwarzanym w korze nadnerczy. Jednym z efektów działania kortyzolu jest podwyższanie poziomu glukozy we krwi. W sytuacjach stresowych gwarantuje to prawidłowe działanie układu nerwowego i komórek mózgowych, dla których glukoza jest pokarmem podstawowym. Ponadto kortyzol warunkuje stabilne ciśnienie tętnicze krwi w różnych warunkach fizjologicznych, zabezpieczając przed groźnymi w skutkach spadkami ciśnienia, które mogą prowadzić do wstrząsu i śmierci.

Ze względu na takie działania kortyzol uznawany jest za marker stresu.

>> Więcej o tym jak działa kortyzol w artykule: Kortyzol – hormon stresu

Wysoki poziom kortyzolu – przyczyny

Kortyzol jest hormonem, którego wydzielanie regulowane jest przez kilka mechanizmów.

Neuroendokrynna regulacja wydzielania kortyzolu to:

  • rytm dobowy – zależy od ACTH (hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową) – największe jest we wczesnych godzinach porannych, najniższe we późnych godzinach wieczornych, tuż po północy:
  • zwiększenie stężenia kortyzolu w odpowiedzi na posiłek – niewielki wzrost poziomu kortyzolu po posiłku jest sytuacją fizjologiczną;
  • zwiększenie stężenia kortyzolu po wysiłku fizycznym;
  • wzrost stężenia kortyzolu w odpowiedzi na stres – fizjologicznie jest proporcjonalny do siły stresu, zdarza się, iż sekrecja rośnie 10-krotnie.

Wpływ układu immunologicznego na wydzielanie kortyzolu

Wydzielanie kortyzolu może być pobudzone przez interelukinę 1 (IL-1) i interleukinę 6 (IL-6). Obydwie cytokiny są białkami o kluczowym znaczeniu dla procesów zapalnych (powstających w odpowiedzi na antygeny wirusowe, bakteryjne i grzybicze, ale także biorących udział w procesach autoumminologicznych).

Kto jest narażony do podniesienie poziomu kortyzolu?

Podwyższony poziom kortyzolu w badaniach laboratoryjnych może wyrażać się poprzez:

  • zwiększenie jego stężenia w godzinach porannych – co można stwierdzić w próbce krwi lub śliny pobieranej rano;
  • zaburzenia dobowego rytmu wydzielania kortyzolu – zwiększony poziom kortyzolu obserwuje się w próbkach pobieranych wieczorem (krew lub ślina).

Zaburzenia dobowego rytmu wydzielania kortyzolu są charakterystyczne dla zespołu Cushinga. Są również obserwowane u osób pracujących w nocy i śpiących w ciągu dnia. Ponadto na podniesiony poziom kortyzolu narażone są osoby pozostające pod wpływem przewlekłego stresu, z nadwagą i otyłością, na dietach niskowęglowodanowych. Może być również podwyższony w nadczynności tarczycy.

Podwyższone stężenie kortyzolu może występować u pacjentów zażywających leki hormonalne:

  • leki antykoncepcyjne,
  • estrogeny,
  • kortyzon,
  • spironolakton.

Kortyzol rośnie także u osób zażywających amfetaminę.

Podwyższony kortyzol – objawy

Podwyższony poziom kortyzolu daje różnorodne objawy. Mogą to być:

  • objawy ogólne – osłabienie, zła tolerancja wysiłku;
  • charakterystyczna sylwetka (otyłość centralna, księżycowata twarz, szczupłe ręce i nogi)
  • objawy skórne – cienka i skłonna do łatwego siniaczenia się, czerwonosine rozstępy, trądzik, przetłuszczająca się skóra
  • hirsutyzm – nadmierne owłosienie u kobiet;
  • objawy psychiczne – emocjonalna chwiejność, zaburzenia snu, depresja, euforia;
  • objawy ze strony układu krążenia – nadciśnienie tętnicze (link), niewydolność serca, skłonność do zakrzepów;
  • zmniejszona tolerancja glukozy, cukrzyca;
  • osteoporoza;
  • zaburzenia lipidowe;
  • infekcje, grzybice, zakażenia oportunistyczne.

Kortyzol badania – wartości referencyjne i ich znaczenie

Badanie poziomu kortyzolu można wykonać we krwi, w moczu, w ślinie. Może to być badanie jednorazowe, a można również zbadać profil dobowy wydzielanego kortyzolu.

badanie kortyzolu we krwi

Jeden pomiar kortyzolu dokonywany jest najczęściej z krwi i musi to być oznaczenie poranne.

kortyzol w ślinie profil poranny

Profil dobowy polega na pobraniu kilku próbek krwi lub śliny, przy czym ważne jest oznaczenie wieczorne, w którym poziom kortyzolu powinien być niższy. Możliwość sprawdzenia profilu dobowego jest o tyle ważna, iż zaburzenia rytmu dziennego i wieczornego często są pierwszą oznaką problemów, zanim pojawią się widoczne objawy kliniczne.

kortyzol w ślinie profil dzienny

Badanie poziomu kortyzolu w moczu polega na jego oznaczeniu ze zbiórki dobowej.

Wartości referencyjne kortyzolu są ustalane przez laboratorium, dlatego za każdym razem należy sprawdzać na swoim wyniku jakie są normy danej placówki. Ważne jest, aby – jeśli pacjent wykonuje szereg badań, np. w celu monitorowania leczenia – testy były wykonywane w tym samym laboratorium, aby wyniki były wiarygodne, a wyciągane wnioski prawidłowe.

Jak obniżyć zbyt wysoki kortyzol?

Leczenie zespołu Cushinga i obniżanie poziomu kortyzolu zależy do przyczyny choroby i może wymagać połączenia różnych metod leczenia.

Działania wspierające obniżanie poziomu kortyzolu to prowadzenie zdrowego stylu życia, zrównoważona dieta, dbałość o mikrobiotę jelitową, umiejętność rozładowywania stresu i higiena snu.

Doraźnie w obniżaniu poziomu kortyzolu można wspomagać się ziołami i adaptogenami.

Co jeść, aby obniżyć kortyzol?

Podwyższaniu poziomu kortyzolu sprzyja dieta niskowęglowodanowa, chociaż niektóre badania wskazują, iż jest to wpływ krótkotrwały i kortyzol powraca do wartości prawidłowych w dłuższej perspektywie. Podkreśla się jednak, iż diety ograniczające węglowodany mogą wywoływać stres. Jedno z badań dostarcza dowodów na korzyści zdrowotne wynikające ze stosowania pełnowartościowej diety opartej o amerykańskie wytyczne dietetyczne (Dietary Guidelines for Americans), zawierającej 56% węglowodanów, 18% białka i 26% tłuszczu w postaci produktów pełnoziarnistych, niskotłuszczowego nabiału, tłuszczów wielonienasyconych, warzyw i owoców.

Inne badanie dostarcza dowodów, iż obniżenie poziomu kortyzolu możliwe jest przy spożywaniu diety śródziemnomorskiej, a w szczególności tzw. zielonej diety śródziemnomorskiej, która całkowicie wyklucza czerwone i przetworzone mięso stawiając na pokarmy roślinne, produkty pełnoziarniste i świeże. Oba rodzaje diety śródziemnomorskiej zawierają dużo polifenoli, dieta zielona jest dodatkowo wzbogacona zieloną herbatą, koktajlem z rzęsą wodną mankai oraz orzechami. Obniżenie poziomu kortyzolu u osób na diecie śródziemnomorskiej przynosi korzyści w postaci lepszej jakości snu oraz niższych wskaźników odczuwania stresu i niepokoju.

Sól a kortyzol

Zwiększone spożycie soli (sodu) jest czynnikiem podnoszącym poziom krążącego kortyzolu w nocy, natomiast ograniczenie spożycia soli zmniejsza poziom tego hormonu.

Wpływ rytmu posiłków na poziom kortyzolu

Badania dotyczące stylu życia na wpływ kortyzolu obejmowały także interwencje dotyczące czasu spożywania pokarmów. Jeden z przeprowadzonych przeglądów badań dostarczył informacji, iż rytm spożywania posiłków ma wpływ na dobowe wahania poziomu kortyzolu. Pominięcie kolacji wiąże się ze spadkiem wieczornego poziomu tego hormonu i potencjalnie podwyższonym poziomem porannym. I odwrotnie, pomijanie śniadania skutkuje znacznym obniżeniem poziomu porannego kortyzolu.

Joga i medytacja a obniżanie poziomu kortyzolu

Badania wskazują, iż praktykowanie jogi pozwala kontrolować poziom kortyzolu. Testy przeprowadzone na pacjentach z cukrzycą wykazały, iż dodanie powolnego, głębokiego oddychania i medytacji może wspomóc kontrolę glukozy i kortyzolu, a tym samym ma pozytywne znaczenie dla ryzyka powikłań tej choroby.

Inne badanie prowadzone z udziałem studentów przygotowujących się do egzaminów pokazało, iż w grupie praktykującej jogę wzrost kortyzolu w surowicy był istotnie niższy niż w grupie kontrolnej. Studenci praktykujący jogę odczuwali również niższe natężenie stresu.

Rola mikrobioty jelitowej w utrzymywaniu prawidłowego poziomu kortyzolu

Mikrobiota jelitowa ma wpływ na nasze zdrowie psychiczne, prawidłowy skład flory jelit wspomaga dobre funkcjonowanie naszego układu nerwowego.

Okazuje się również, iż tzw. dobre bakterie jelitowe odgrywają ważną rolę w obniżaniu poziomu kortyzolu. Badania wskazują dobroczynny wpływ takich szczepów bakterii jak Lactobacillus plantarum PS128, Lactobacillus rhamnosus czy Lactobacillus fermentum NS9.

Pozytywny wpływ wykazują również galaktooligosacharydy (GOS), czyli błonnik pokarmowy będący pożywką dla bakterii jelitowych.

Zioła i adaptogeny

Zioła i adaptogeny są również badane pod kątem ich pozytywnego wpływu na poziom kortyzolu. Jedną z badanych roślin jest Withania somnifera, czyli ashwagandha. Wykazuje właściwości antystresowe, m.in. poprzez poprawę funkcjonowania układu hormonalnego. Wydaje się, że ashwagandha wpływa na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, dzięki czemu może wpływać na spadek poziomu kortyzolu.

Wysoki poziom kortyzolu – podsumowanie

Podwyższony poziom kortyzolu jest stanem, który wskutek stresującego trybu życia, jest nieodłącznym towarzyszem współczesnego człowieka. Może być również objawem choroby – zespołu Cushinga. W tym ostatnim przypadku obniżanie poziomu kortyzolu jest elementem procesu leczenia, a wybór sposobu postępowania zależy od przyczyny choroby.

Jeśli natomiast podwyższony poziom kortyzolu jest efektem przewlekłego stresu można obniżać kortyzol naturalnymi sposobami. Są to zrównoważona dieta, zwłaszcza śródziemnomorska o wysokiej zawartości polifenoli oraz sposób odżywiania wspomagający dobrostan mikrobioty jelitowej.

Dodatkowe sposoby to praktyka jogi, medytacji i głębokiego oddychania, która tłumi stres, obniża poziom kortyzolu oraz reakcje immunologiczne powstające w odpowiedzi na stres.

Czasowo można się wspomagać zażywając zioła, np. ashwagandhę.

Bibliografia

1. Wiciński M, Fajkiel-Madajczyk A, Kurant Z, Kurant D, Gryczka K, Falkowski M, Wiśniewska M, Słupski M, Ohla J, Zabrzyński J. Can Ashwagandha Benefit the Endocrine System?-A Review. Int J Mol Sci. 2023 Nov 20;24(22):16513. doi: 10.3390/ijms242216513. PMID: 38003702; PMCID: PMC10671406.

2. Thirthalli J, Naveen GH, Rao MG, Varambally S, Christopher R, Gangadhar BN. Cortisol and antidepressant effects of yoga. Indian J Psychiatry. 2013 Jul;55(Suppl 3):S405-8. doi: 10.4103/0019-5545.116315. PMID: 24049209; PMCID: PMC3768222.

3. Areskoug Sandberg E, Duberg A, Lorenzon Fagerberg U, Mörelius E, Särnblad S. Saliva Cortisol in Girls With Functional Abdominal Pain Disorders: A Randomized Controlled Dance and Yoga Intervention. Front Pediatr. 2022 May 12;10:836406. doi: 10.3389/fped.2022.836406. PMID: 35633978; PMCID: PMC9133484.

4. Obaya HE, Abdeen HA, Salem AA, Shehata MA, Aldhahi MI, Muka T, Marques-Sule E, Taha MM, Gaber M, Atef H. Effect of aerobic exercise, slow deep breathing and mindfulness meditation on cortisol and glucose levels in women with type 2 diabetes mellitus: a randomized controlled trial. Front Physiol. 2023 Jul 13;14:1186546. doi: 10.3389/fphys.2023.1186546. PMID: 37520826; PMCID: PMC10373883.

6. Casas I, Nakaki A, Pascal R, Castro-Barquero S, Youssef L, Genero M, Benitez L, Larroya M, Boutet ML, Casu G, Gomez-Gomez A, Pozo OJ, Morilla I, Martínez-Àran A, Vieta E, Gómez-Roig MD, Casas R, Estruch R, Gratacos E, Crispi F, Crovetto F. Effects of a Mediterranean Diet Intervention on Maternal Stress, Well-Being, and Sleep Quality throughout Gestation-The IMPACT-BCN Trial. Nutrients. 2023 May 18;15(10):2362. doi: 10.3390/nu15102362. PMID: 37242244; PMCID: PMC10223296.

8.Alufer L, Tsaban G, Rinott E, Kaplan A, Meir AY, Zelicha H, Ceglarek U, Isermann B, Blüher M, Stumvoll M, Stampfer MJ, Shai I. Long-term green-Mediterranean diet may favor fasting morning cortisol stress hormone; the DIRECT-PLUS clinical trial. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Nov 14;14:1243910. doi: 10.3389/fendo.2023.1243910. PMID: 38034010; PMCID: PMC10682947.

10. Soltani H, Keim NL, Laugero KD. Increasing Dietary Carbohydrate as Part of a Healthy Whole Food Diet Intervention Dampens Eight Week Changes in Salivary Cortisol and Cortisol Responsiveness. Nutrients. 2019 Oct 24;11(11):2563. doi: 10.3390/nu11112563. PMID: 31652899; PMCID: PMC6893582.

11. Foster JA, Rinaman L, Cryan JF. Stress & the gut-brain axis: Regulation by the microbiome. Neurobiol Stress. 2017 Mar 19;7:124-136. doi: 10.1016/j.ynstr.2017.03.001. PMID: 29276734; PMCID: PMC5736941.

12. Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II. 

Otyłość a ciąża. Jakie są zagrożenia i konsekwencje otyłości w ciąży?

Jagoda Matusiak
-
0
Otyłość a ciąża. Jakie są zagrożenia i konsekwencje otyłości w ciąży?

Tkanka tłuszczowa nie jest bezczynna – wydziela różne związki chemiczne mające negatywne skutki dla organizmu zarówno matki jak i płodu. Kobiety, których BMI wskazuje na otyłość (czyli ≥30 kg/m2), częściej borykają się z tymczasowym lub stałym zaburzeniem płodności, jak również należą do grupy dużego ryzyka ciąży powikłanej.  W tym artykule przeczytasz o wpływie otyłości na płodność, możliwych powikłaniach w trakcie ciąży oraz standardach opieki nad otyłą ciężarną.

Spis treści:

  1. Otyłość a płodność – jaki wpływ ma otyłość na zajście w ciążę?
  2. Otyłość w ciąży – zagrożenia i konsekwencje
  3. Otyłość a poród naturalny i cesarskie cięcie
  4. Otyłość a planowanie ciąży – zalecenia
  5. Odżywianie i aktywność fizyczna w ciąży przy otyłości
  6. Otyłość a ciąża – podsumowanie

Otyłość a płodność – jaki wpływ ma otyłość na zajście w ciążę?

Otyłości często współtowarzyszą zaburzenia hormonalne, choroby tarczycy, zaburzenia owulacji, zespół policystycznych jajników czy insulinooporność. Według jednego z przeprowadzonych badań naukowych na ponad dwóch tysiącach kobiet w ciąży, masa ciała i wskaźnik BMI ściśle korelowały z czasem zajścia w ciążę.

Kobiety, które miały masę ciała przed ciążą >80 kg lub BMI >25 kg/m2 miały dwukrotnie dłuższy czas zajścia w ciążę. Co więcej, prawdopodobieństwo niepłodności u tych kobiet było 3,5 razy większe niż u kobiet z prawidłową masą ciała. 

Otyłość w ciąży – zagrożenia i konsekwencje

Otyłość jest dużym czynnikiem ryzyka dla prawidłowego przebiegu ciąży. Jest to wyzwanie dla ginekologa prowadzącego ciążę oraz lekarzy i położnych podczas porodu. Dodatkowo nadmiar tkanki tłuszczowej utrudnia prawidłową diagnostykę, zwłaszcza badań ultrasonograficznych (trudności w ocenie ruchów płodu).  

Do najczęściej występujących komplikacji u kobiet z otyłością należą:

  • nadciśnienie indukowane ciążą,
  • stan przedrzucawkowy,
  • cukrzyca ciążowa,
  • powikłania zakrzepowo-zatorowe,
  • nieprawidłowości łożyska,
  • poród przedwczesny.

Po porodzie zwiększa się ryzyko krwotokuokołoporodowego, endometriozy oraz zakażeń, a to wiąże się również z dłuższą hospitalizacją.

Noworodki natomiast – jak wskazują badania – częściej otrzymują mniej punktów Apgar i wymagają specjalistycznej opieki neonatologicznej w porównaniu z dziećmi kobiet, które przed zajściem w ciążę miały prawidłową masę ciała.

W grupie matek otyłych częściej występują wady wrodzone (zwłaszcza wady cewy nerwowej), częściej stwierdza się też występowanie zespołu bezdechu sennego.

Otyłość a poród naturalny i cesarskie cięcie

Otyłość może uniemożliwić poród siłami natury i wymagać cesarskiego cięcia lub porodu wspomaganego. Istnieje również duże prawdopodobieństwo, że noworodek będzie większy niż przeciętny, a to z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia komplikacji podczas porodu. Ponadto, kobietom z otyłością trudniej jest przeć i częściej jest potrzebne medyczne wywołanie porodu.

Z uwagi na istniejące ryzyko komplikacji podczas porodu, poród planuje się w ośrodku, który posiada odpowiednie wyposażenie (m.in. duże wózki, dostosowany stół operacyjny, respiratory), jak również doświadczenie. W przypadku ciężarnych z otyłością II i III stopnia poród planuje się w ośrodku o II lub III poziomu referencyjności.

Otyłość a planowanie ciąży – zalecenia

W celu zmniejszenia ryzyka powikłań podczas ciąży i porodu, kobiecie planującej prokreację zaleca się redukcję masy ciała jeszcze przed zajściem w ciążę. Rekomenduje się w pierwszej kolejności wykonanie diagnostyki laboratoryjnej, zmianę trybu życia, regularną kontrolę masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej oraz zmniejszenie wartości energetycznej spożywanych posiłków.

Kobieta, która stara się o zajście w ciążę, powinna dążyć do ustalenia przyczyn otyłości, a w przypadkach zdiagnozowanych nieprawidłowości podjąć próbę odpowiedniego leczenia jeszcze przed planowanym rozpoczęciem starań o potomstwo.

Zalecanymi przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne badaniami dla kobiet z otyłością planujących ciążę są:

  • glikemia na czczo i test obciążenia glukozą (ocena gospodarki węglowodanowej),
pakiet krzywa cukrowa
  • TSH (ocena funkcji tarczycy),
pakiet tarczycowy dla kobiet w ciąży baner
  • triglicerydy (TG) i cholesterol z frakcjami (cena profilu lipidowego),
pakiet lipidogram extra baner
  • wykonanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi i EKG (cena wydolności układu krążenia).

Zdrowa dieta dla otyłej kobiety planującej ciążę to przede wszystkim odpowiednie zbilansowanie makroskładników oraz dostarczanie witamin i minerałów. Rekomenduje się takie zbilansowanie jadłospisu, aby węglowodany stanowiły 40-55%, tłuszcze nie więcej niż 30%, a białka 20-30% energii.

Jeśli codzienne spożycie kalorii było dotychczas bardzo wysokie, nie zaleca się początkowo ograniczania kilokalorii o więcej niż 33%. Kobieta powinna zadbać o to, aby w diecie znalazły się węglowodany złożone o przedłużonym czasie wchłaniania, tłuszcze wielonienasycone, posiłki o nikim ładunku glikemicznym oraz produkty urozmaicone.

Dodatkowo, zaleca się odpowiedni sposób przygotowania potraw, tak aby wpłynąć na obniżenie indeksu i ładunku glikemicznego. W przypadku podwyższonych wartości lipidogramu, zwłaszcza trigricerydów (TG) i cholesterolu z frakcjami zaleca się dietę niskotłuszczową (20-25%). Dąży się, aby kobieta osiągnęła prawidłową masę ciała lub przynajmniej BMI poniżej 30 przed planowanym staraniem się o ciążę.

Dodatkowo zaleca się ujemny bilans energetyczny dzięki zwiększeniu aktywności ruchowej (co najmniej 10000 kroków w ciągu dnia), ćwiczeń aerobowych (minimum 3 razy w tygodniu przez 15 minut), jak również ćwiczeń siłowych (co najmniej 3 razy w tygodniu). 

Stosowanie tylko zbilansowanej diety bez ćwiczeń wzmacniających mięśnie nie jest korzystne, ponieważ dochodzi do obniżenia zawartości nie tylko tkanki tłuszczowej, ale również masy mięśniowej. Rekomenduje się zatem wykonywanie ćwiczeń siłowych co najmniej 3 razy w tygodniu – rozpoczynając od najmniejszego obciążenia. Początkowo warto ćwiczyć pod okiem specjalistów.

Odżywianie i aktywność fizyczna w ciąży przy otyłości

Kobieta z otyłością, która właśnie dowiedziała się, że zostanie mamą, powinna skupić się przede wszystkim na regularnych wizytach u lekarza prowadzącego ciążę, zlecanej diagnostyce laboratoryjnej, świadomych wyborach żywieniowych, regularnej aktywności ruchowej oraz higienie życia. 

Ciąża to nie czas na obsesyjne liczenie kilokalorii, restrykcyjne diety, czy korzystanie z gotowych diet z internetu. Kobieta z otyłością, jeśli jest w ciąży, w idealnych warunkach powinna być pod opieką dietetyka. Według stanowiska Polskiego Towarzystwa Ginekologów, przyrost masy ciała w ciąży dla kobiet z otyłością (BMI ≥30 kg/m2) nie powinien wynosić więcej niż 7 kg.

U kobiet z BMI >40kg/m2 korzystne jest nawet redukcja masy ciała w ciąży. W jednym z przeprowadzonych badań zanotowano pozytywny wpływ na ciążę, jeśli podczas ciąży dochodziło do ubytku masy ciała u ciężarnych kobiet z otyłością o  0,19 kg/tydzień lub w czasie całego okresu prenatalnego o około 7 kg. Do każdej otyłej kobiety w ciąży podchodzi się zatem w sposób bardzo indywidualny, a prawidłowość przyrostu/ ubytku masy ciała ocenia lekarz.

O ile nie ma przeciwskazań, otyłej ciężarnej zaleca się aktywność ruchową – umiarkowaną, ale regularną. Według zaleceń WHO warto wybierać różnorodne ćwiczenia aerobowe, wzmacniające mięśnie oraz delikatne rozciągania.

Kobietom w ciąży i w połogu taka aktywność fizyczna przynosi wiele korzyści zdrowotnych, m.in.: zmniejszone ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, nadciśnienia ciążowego, nadmiernego przyrostu masy ciała i depresji poporodowej, jak również mniejsza liczba powikłań u dziecka (m.in. brak negatywnego wpływu na masę urodzeniową). Jeśli kobieta przed zajściem w ciążę nie była aktywna, powinna zasięgnąć porady specjalisty.

Otyłość a ciąża – podsumowanie

Ciąża u kobiet otyłych jest ciążą wysokiego ryzyka. Normalizacja masy ciała jeszcze przed zajściem w ciążę pozwala na obniżenie ryzyka wystąpienia wielu możliwych powikłań podczas ciąży, porodu oraz korzystnie wpłynie na zdrowie jeszcze niepoczętego dziecka.

Kobieta, która stara się o zajście w ciążę, powinna dążyć do ustalenia przyczyn otyłości i wykonać odpowiednie badania diagnostyczne. Rekomenduje się, aby kobieta osiągnęła prawidłową masę ciała lub przynajmniej BMI < 30 kg/m2 przed zajściem w ciążę poprzez zwiększenie aktywności fizycznej oraz zbilansowaną dietę o odpowiedniej kaloryczności.

Jeśli kobieta otyła zaszła w ciążę, powinna być pod ścisłą kontrola lekarską i w idealnych warunkach pod opieką dietetyka, a jeśli nie ma przeciwskazań – uprawiać umiarkowaną i regularną aktywność fizyczną dedykowaną kobietom w ciąży i uwzględniającą stan zdrowia.

Bibliografia

  1. 10.2012 -W TRAKCIE AKTUALIZACJI – Opieka położnicza nad ciężarną otyłą.pdf (ptgin.pl)
  2. Obesity and Pregnancy | ACOG
  3. Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility – PubMed (nih.gov)
  4. Hassan MA, Killick SR. Negative lifestyle is associated with a significant reduction in fecundity. Fertil Steril. 2004 Feb;81(2):384-92. doi: 10.1016/j.fertnstert.2003.06.027. PMID: 14967378.
  5. Wpływ zmiany stylu życia, diety oraz suplementacji witamin na naturalną płodność – Inne wytyczne i artykuły przeglądowe – Wytyczne i zalecenia – Ginekologia – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)

APS w kardiologii

Izabella Podsiadły
-
0
APS w kardiologii

Zespół antyfosfolipidowy (ang. antiphospholipid syndrome, APS) to choroba autoimmunizacyjna, w której układ immunologiczny pacjenta atakuje komórki własnego organizmu, rozpoznając je jako obce. Charakteryzuje się obecnością przeciwciał antyfosfolipidowych (ang. antiphospholipid antibodies, aPLs), co prowadzi do zakrzepicy żył, tętnic, małopłytkowości oraz powikłań ciążowych. APS jest także częstą przyczyną chorób sercowo-naczyniowych u młodych osób. Z tego artykułu dowiesz się więcej na temat manifestacji kardiologicznej u chorych na APS oraz metod diagnostycznych i sposobów leczenia tej choroby.

Spis treści:

  1. Manifestacja kardiologiczna w APS
  2. Diagnostyka APS
  3. Postępowanie terapeutyczne
  4. APS w kardiologii – podsumowanie

Manifestacja kardiologiczna w APS

Zespół antyfosfolipidowy może występować jako zaburzenie pierwotne (pierwotny APS) lub wtórne, współistniejące z inną chorobą autoimmunizacyjną (wtórny APS), najczęściej z toczniem rumieniowatym układowym (ang. systemic lupus erythematosus, SLE). Na APS choruje około 5% populacji ogólnej i nawet 30% pacjentów z SLE. Zespół antyfosfolipidowy wiąże się z występowaniem powikłań ciążowych i zwiększa ryzyko powstawania skrzepów krwi w żyłach i tętnicach, co grozi zarówno udarem mózgu, jak i zawałem serca. W przypadku chorych na APS manifestacja kardiologiczna może się objawiać poprzez mechanizmy immunologiczne i/lub zakrzepowe.Przeciwciała antyfosfolipidowe w mięśniu sercowym mogą powodować dysfunkcję komór serca i jego uszkodzenie.

Objawy kardiologiczne najczęściej obejmują:

  • Nieprawidłowości zastawek serca – obecność zmian zastawkowych, np. pogrubienie ich ścian, niedomykalność lub ich dysfunkcja.
  • Chorobę niedokrwienną serca i miażdżycę – związaną prawdopodobnie z prozapalną i prozakrzepową aktywnością przeciwciał aPLs.
  • Chorobę wieńcową – charakteryzującą się niedostatecznym ukrwieniem, co wpływa na zbyt małe zaopatrzenie serca w tlen.
  • Dysfunkcję mięśnia sercowego – zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu mięśnia sercowego, które mogą prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, takich jak niewydolność serca. Może dojść zarówno do osłabienia kurczliwości serca (niewydolność skurczowa), jak i do problemów z rozkurczem serca (niewydolność rozkurczowa).
  • Zapalenie wsierdzia – stan zapalny najbardziej wewnętrznej warstwy wyściełającej serce.
  • Nadciśnienie płucne – stan, w którym ciśnienie krwi w tętnicach płucnych jest podwyższone, co prowadzi do zmniejszenia ich elastyczności, w wyniku czego serce musi pracować intensywniej, aby przepompować krew przez płuca. Zatorowość płucna związana z APS często stanowi przyczynę przewlekłego zakrzepowo-zatorowego nadciśnienia płucnego, co jest powszechną manifestacją kardiologiczną w APS.
  • Zakrzepy wewnątrzsercowe – rzadka, ale potencjalnie zagrażająca życiu manifestacja APS.
  • Zawał mięśnia sercowego – u pacjentów z APS występuje zwykle po 40. roku życia. Zator tętnic wieńcowych jest wymieniany jako jedna z głównych przyczyn zawału serca u młodych osób.

Zmiany w zastawkach serca są najczęstszą manifestacją kardiologiczną, obserwowaną u około jednej trzeciej pacjentów z APS. Uszkodzenie zastawek jest zazwyczaj bezobjawowe, ale może prowadzić do ciężkiej dysfunkcji, wymagającej interwencji chirurgicznej. Należy również pamiętać, że wiele powszechnych schorzeń, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy choroba niedokrwienna serca, może osłabiać funkcję mięśnia sercowego. Śmiertelność w przypadku pacjentów z APS, którzy doświadczają objawów sercowo-naczyniowych, jest wyższa.

Diagnostyka APS

W 2023 r. EULAR (ang. European Alliance of Associations for Rheumatology) i ACR (ang. American College of Rheumatology) zmodyfikowały dotychczasowe kryteria rozpoznania APS, tworząc nowe, które pozwalają na postawienie szybszej i trafniejszej diagnozy. Aktualnie rozpoznanie APS wymaga stwierdzenia obecności jednego kryterium klinicznego (np. poronienie) i w ciągu 3 lat od jego zidentyfikowania co najmniej jednego wyniku pozytywnego w kierunku aPLs. Przeciwciała uwzględniane w aktualnych kryteriach klasyfikacyjnych APS to:

  • antykoagulant toczniowy (ang. lupus anticoagulant, LA),
  • przeciwciała antykardiolipinowe (ang. anticardiolipin antibodies, aCLs)w klasie IgG i/lub IgM),
  • przeciwciała przeciw β2-glikoproteinie 1 (ang. anti-β2-glycoprotein 1 antibodies, anty- β2GP1) w klasie IgG i/lub IgM).

Oprócz tego w przypadkach niejednoznacznych zaleca się badanie przeciwciał klasy IgA (aCL IgA, β2GPI IgA).

Gdy chodzi o pacjentów z APS, klinicyści powinni zachować dużą czujność, aby jak najskuteczniej ograniczyć ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Z tego względu u każdego chorego zaleca się przeprowadzić echo serca jako wstępną ocenę. Rekomendowane jest również, aby wszyscy pacjenci z APS i objawami kardiologicznymi zostali poddani badaniu w kierunku SLE.

Postępowanie terapeutyczne

W celu profilaktyki APS z objawami kardiologicznymi zaleca się monitorowanie tradycyjnych czynników ryzyka rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych zgodnie z aktualnymi wytycznymi dotyczącymi zapobiegania tym schorzeniom w populacji ogólnej. Oprócz terapii antykoagulacyjnej niektórzy lekarze mogą zalecać inne, oparte na stosowaniu małych dawek aspiryny, statyny i hydroksychlorochiny. Dane dotyczące wpływu leków przeciwpłytkowych i warfaryny na regresję zmian zastawkowych w sercu są niejednoznaczne, ale wysoce prawdopodobne jest, że zastosowanie tych medykamentów może zapobiegać powstawaniu zatorów. Brakuje natomiast danych na temat skuteczności kortykosteroidów u osób z chorobą zastawek serca związaną z obecnością aPLs, a stosowanie tych leków jest kontrowersyjne.

W wybranych przypadkach choroby zastawek serca związanej z aPLs, u osób z ciężką dysfunkcją serca, pomimo wprowadzenia antykoagulacji może być konieczna konsultacja chirurgiczna. Ocena ryzyka zakrzepowego i krwotocznego, a także dokładne monitorowanie są obowiązkowymi procedurami, aby uniknąć powikłań pooperacyjnych. Zwiększony wskaźnik śmiertelności u pacjentów z APS po operacji wymiany zastawek został dobrze udokumentowany, a większość powikłań jest spowodowana krwawieniami i zakrzepami.

APS w kardiologii – podsumowanie

Zespół antyfosfolipidowy jest chorobą autoimmunizacyjną, charakteryzującą się obecnością aPLs, które prowadzą do powstawania zakrzepów zarówno w układzie żylnym, jak i tętniczym, a także do poronień i małopłytkowości. APS ma znaczący wpływ na układ sercowo-naczyniowy, wiąże się z wieloma powikłaniami obejmującymi choroby zastawek serca, miażdżycę tętnic, niewydolność serca, nadciśnienie płucne oraz zakrzepy wewnątrzsercowe. Powikłania sercowe w APS, np. uszkodzenie zastawek, są poważne i mogą prowadzić do sytuacji zagrażających życiu, takich jak zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu.

Ze względu na różnorodność i ciężkość objawów kardiologicznych związanych z APS niezbędne jest interdyscyplinarne podejście do opieki nad pacjentem, z udziałem kardiologów, chirurgów, hematologów i lekarzy innych specjalności. Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnostyka i ścisłe monitorowanie stanu zdrowia chorego, aby minimalizować ryzyko powikłań. W leczeniu APS istotną rolę odgrywa precyzyjna terapia przeciwzakrzepowa, a w niektórych przypadkach również interwencje chirurgiczne, takie jak wymiana zastawek. W przyszłości konieczne są dalsze badania w celu lepszego zrozumienia mechanizmów patofizjologicznych APS oraz opracowania optymalnych strategii leczenia tych pacjentów.

Piśmiennictwo

  1. Kolitz T. et al., Cardiac Manifestations of Antiphospholipid Syndrome With Focus on Its Primary Form. Front. Immunol. 2019; 10: 941. doi: 10.3389/fimmu.2019.00941.
  2. Amaya-Amaya J. et al., Cardiovascular disease in the antiphospholipid syndrome.Lupus 2014, 23: 1288–1291.
Page 53 of 122
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
1...525354...122Strona 53 z 122

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.