Sklep
Strona główna Blog Strona 47

Miopatie zapalne – czym są i kto jest na nie narażony?

Izabella Podsiadły
-
0
Miopatie zapalne – czym są i kto jest na nie narażony?

Miopatie zapalne to grupa przewlekłych chorób autoimmunologicznych, w których układ odpornościowy atakuje mięśnie, prowadząc do ich zapalenia i osłabienia. Objawy tych schorzeń są zróżnicowane i mogą dotyczyć nie tylko mięśni, ale także innych narządów, takich jak skóra, stawy, płuca czy serce. Miopatie zapalne mogą znacząco pogarszać jakość życia pacjentów, a w niektórych przypadkach stanowić zagrożenie dla ich i życia.

Spis treści:

  1. Miopatie zapalne – co to za schorzenia?
  2. Miopatie zapalne a nowotwory
  3. Objawy miopatii zapalnych
  4. Miopatie zapalne – diagnostyka przeciwciał
  5. Miopatie zapalne – metody leczenia
  6. Podsumowanie

Miopatie zapalne – co to za schorzenia?

Idiopatyczne zapalne miopatie (ang. idiopathic inflammatory myopathies,IIM) to grupa chorób autoimmunologicznych,w których układ odpornościowy atakuje włókna mięśniowe, prowadząc do ich zapalenia. Towarzyszą im bardzo zróżnicowane objawy kliniczne. Ponadto, w poszczególnych przypadkach odmiennie może przebiegać odpowiedź na leczenie i inne może być rokowanie. Chociaż osłabienie mięśni jest zazwyczaj głównym objawem, inne narządy, takie jak skóra, stawy, płuca, serce i przewód pokarmowy, również mogą zostać zajęte, a czasami to właśnie te objawy dominują, co potwierdza, że IIM są chorobami zapalnymi o charakterze układowym.

Miopatie zapalne często są poważnymi chorobami, które mogą zagrażać życiu pacjenta.Są to schorzenia przewlekłe, skłonne do nawrotów, które znacząco pogarszają jakość życia osób na nie cierpiących.Ze względu na zróżnicowany obraz kliniczny badania laboratoryjne odgrywają kluczową rolę w postawieniu właściwego rozpoznania.

Postaci miopatii zapalnych

Na podstawie różnych cech klinicznych, histopatologicznych i serologicznych, IIM dzieli się na 4 główne typy:

  • zapalenie skórno-mięśniowe (ang. dermatomyositis, DM),
  • zapalenie wielomięśniowe (ang. polymyositis,PM),
  • wtrętowe zapalenie mięśni (ang. inclusion body myositis,IBM),
  • martwicze autoimmunologiczne zapalenie mięśni (ang. necrotising autoimmune myopathy, NAM).
Miopatie_zapalne_infografika

Do miopatii zapalnych zalicza się również młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe. Jest to rzadka choroba autoimmunologiczna, która występuje u dzieci, zazwyczaj poniżej 16. roku życia.

Objawy, leczenie i rokowania, różnią się w zależności od typu miopatii. Ze względu na dość ciężki przebieg choroby, sprawna i precyzyjna diagnostyka IIM jest kluczowa. Badanie autoprzeciwciał stanowi bardzo cenne narzędzie, które pozwala na rozróżnienie typów miopatii zapalnych trudnych do odróżnienia na podstawie objawów klinicznych oraz na ustalenie prawidłowej diagnozy. Autoprzeciwciała występujące u pacjentów chorujących na miopatie zapalne dzieli się na przeciwciała swoiste dla zapalenia mięśni (ang. myositis specific antibodies, MSA) oraz przeciwciała związane z zapaleniem mięśni (ang. myositis-associated antibodies, MAA).

Miopatie zapalne a nowotwory

Miopatie związane z nowotworem są również uważane w niektórych źródłach za odrębny podtyp miopatii. Stanowią one prawie połowę wszystkich przypadków IIM (z wyłączeniem wtrętowego zapalenia mięśni) u osób powyżej 65. roku życia, ale mniej niż 10% w młodszych populacjach. Ostatnia metaanaliza pacjentów z PM lub DM wykazała silny związek pomiędzy tymi chorobami a nowotworami. U kobiet najczęstsze są nowotwory piersi i jajników, podczas gdy u mężczyzn dominują nowotwory płuc i prostaty. Inne nowotwory to chłoniaki, rak jelita grubego, trzustki i pęcherza moczowego.Z tego względu, pacjentom chorującym na miopatie zapalne zaleca się regularne badania przesiewowe w kierunku nowotworów.

pakiet markery nowotworowe kobieta
pakiet markery nowotworowe mężczyzna

Pacjentom z miopatiami zapalnymi rekomenduje się wykonanie tomografii komputerowej klatki piersiowej i brzucha, ultrasonografii miednicy oraz mammografii u kobiet. Mężczyznom zaleca się ultrasonografię jąder, a zarówno mężczyznom, jak i kobietom powyżej 50. roku życia – kolonoskopię. W przypadku negatywnego wyniku pierwszego badania przesiewowego, zaleca się jego powtórzenie po 3–6 miesiącach, a następnie regularne wykonywanie kolejnych badań co 6 miesięcy przez okres 4 lat. Pomocne może być również okresowe badanie markerów nowotworowych.

>> Przeczytaj też: Czym są markery nowotworowe i jakich dostarczają informacji?

Objawy miopatii zapalnych

Większość miopatii zapalnych, z wyjątkiem wtrętowego zapalenia mięśni (IBM), objawia się osłabieniem mięśni proksymalnych (mięśnie zlokalizowane najbliżej tułowia, łącznie z górną częścią nóg, biodrami, górną częścią rąk, ramionami oraz samym tułowiem). Pacjenci mogą skarżyć się na narastające trudności z wstawaniem z krzesła, wchodzeniem po schodach, myciem włosów czy podnoszeniem przedmiotów. Czynnościom tym może towarzyszyć ból mięśni i ich tkliwość. U niektórych pacjentów rozwija się duszność związana ze śródmiąższową chorobą płuc lub osłabieniem mięśni oddechowych, zaburzenia połykania, wynikające z zajęcia przełyku lub gardła, niewydolność serca lub arytmia z powodu zapalenia mięśnia sercowego, a także krwawienia z przewodu pokarmowego.

  • Zapalenie skórno-mięśniowe (DM) – zwykle objawia się jako nagłe lub postępujące osłabienie mięśni proksymalnych, któremu towarzyszy charakterystyczna wysypka skórna. Typowe wysypki obejmują: rumień na szyi, plecach, ramionach, policzkach i twarzy oraz fioletowe przebarwienia powiek, często związane z obrzękiem okołogałkowym. Pacjenci zgłaszają trudności we wstawaniu z krzesła, wchodzeniu po schodach, podnoszeniu przedmiotów oraz czesaniu włosów. Choroba zazwyczaj nie jest „bolesna”, jednak w ostrym przebiegu i w przypadku obecności zwapnień podskórnych, ból może być znaczący. U niektórych pacjentów rozwijają się: duszność związana ze śródmiąższową chorobą płuc lub osłabieniem mięśni oddechowych, zaburzenia połykania, wynikające z zajęcia przełyku lub gardła, niewydolność serca lub arytmia z powodu zapalenia mięśnia sercowego, a także krwawienia z przewodu pokarmowego. Zapalenie skórno-mięśniowe może występować samodzielnie lub współistnieć z innymi zespołami.
  • Zapalenie wielomięśniowe (PM) – objawia się zajęciem mięśni oraz narządów wewnętrznych, podobnie jak w przypadku zapalenia skórno-mięśniowego, ale bez wysypki. Zazwyczaj występuje u dorosłych, częściej u kobiet, powyżej 20. roku życia i, w przeciwieństwie do DM, rzadko dotyka dzieci. Typowo objawia się postępującym osłabieniem mięśni szyi oraz mięśni kończyn. Częstymi dolegliwościami są bóle mięśni i tkliwość. U jednej trzeciej pacjentówwystępują problemy z przełykaniem. Najczęstszymi pozamięśniowymi objawami są śródmiąższowa choroba płuc oraz zapalenie mięśnia sercowego.
  • Wtrętowe zapalenie mięśni (IBM) – prowadzi do osłabienia i degeneracji mięśni w określonych obszarach ciała. Najczęściej dotkniętymi obszarami są nadgarstki i palce, przednia część ud oraz przednia część nóg poniżej kolan. W miarę jak mięśnie w tych obszarach stopniowo się osłabiają, mogą wystąpić następujące objawy: częste potykanie się i upadki, utrata stabilności kolan, utrata zdolności chodzenia lub sprawności dłoni, trudności w podnoszeniu przedniej części stopy (tzw. opadająca stopa). Objawy te zazwyczaj rozwijają się stopniowo, w ciągu kilku miesięcy, a czasami lat, i zawsze występują jednocześnie lub w równym stopniu po obu stronach ciała.
  • Martwicze autoimmunologiczne zapalenie mięśni (NAM) – charakteryzuje się postępującym osłabieniem mięśni proksymalnych, głównie ramion i bioder, bez towarzyszącej wysypki skórnej. Osoby z NAM często mają objawy bólu mięśniowego (myalgia) oraz trudności w przełykaniu (dysfagia). Osłabienie mięśni w NAM rozwija się zazwyczaj szybciej i jest bardziej nasilone niż w PM.

Występujące u dzieci i młodzieży młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe charakteryzuje się zapaleniem mięśni oraz specyficznymi zmianami skórnymi.Choroba tamoże prowadzić do osłabienia mięśni, bólu oraz zmęczenia, a w niektórych przypadkach także do zajęcia narządów wewnętrznych, co może zagrażać życiu.

Miopatie zapalne – diagnostyka przeciwciał

W celu postawienia odpowiedniej diagnozy, badania powinny obejmować dokładny wywiad lekarski, badanie fizykalne, rutynowe testy laboratoryjne (morfologia krwi, pełny panel metaboliczny, enzymy mięśniowe, hormon stymulujący tarczycę oraz inne ukierunkowane badania w razie potrzeby), badania serologiczne w kierunku specyficznych autoprzeciwciał, badania obrazowe, ocenę neurologiczną, badanie przewodnictwa nerwowego oraz biopsję mięśni. Należy rozważyć również wpływ czynników środowiskowych, niedawno przebyte infekcje, stosowane leki oraz suplementy diety.

Kryteria kliniczne nadal są używane do klasyfikacji choroby, jednakże identyfikacja autoprzeciwciał w surowicy pacjenta może pomóc zidentyfikować postać choroby z uwzględnieniem charakterystycznych objawów.

Oznaczanie autoprzeciwciał specyficznych dla miopatii zapalnych może pomóc w różnicowaniu fenotypu klinicznego i potwierdzeniu diagnozy. Obecnie MSA stanowią grupę ponad 20 autoprzeciwciał, z których każde może występować z różną częstością w konkretnej postaci klinicznej choroby. Przeciwciała te cechuje wysoka, sięgająca 100% specyficzność, co oznacza, że nie występują one raczej w innych stanach klinicznych ani u osób zdrowych.

W diagnostyce miopatii zapalnych zalecane jest stosowanie jak najszerszych badań panelowych w kierunku autoprzeciwciał. Im szerszy zakres badań, tym większa szansa na wykrycie specyficznych autoprzeciwciał, które mogą wskazać na konkretny typ miopatii zapalnej. Dzięki temu można precyzyjniej zdiagnozować chorobę, co pozwala na lepsze dobranie odpowiedniego leczenia. Szerokie panele zwiększają również szansę na wykrycie rzadkich wariantów choroby i innych współistniejących zaburzeń autoimmunologicznych. Profil Myositis (profil zapalenia mięśni) jest precyzyjnym narzędziem diagnostycznym, które pozwala na oznaczenie podczas jednego badania przeciwciał przeciwko 18 antygenom.

Miopatie zapalne – metody leczenia

Główne cele terapii miopatii zapalnych to przywrócenie siły mięśni, kontrola lub eliminacja zapalenia, ochrona innych organów przed uszkodzeniem i poprawa jakości życia chorego. Optymalne leczenie powinno mieć charakter wielodyscyplinarny, obejmujący neurologię, reumatologię, dermatologię, pulmonologię, terapię fizyczną i zajęciową oraz logopedię.Pierwszą linią leczenia u dorosłych z DM, PM i NAM jest zwykle wprowadzenie wysokich dawek kortykosteroidów. W wielu przypadkach konieczne jest również równoczesne rozpoczęcie leczenia immunosupresyjnego. Decyzja o wprowadzeniu drugiej linii leczenia zależy od stopnia osłabienia mięśni, początkowej reakcji na kortykosteroidy, ryzyka nawrotu choroby oraz zwiększonego ryzyka powikłań związanych z terapią sterydową (np. cukrzyca, osteoporoza).

Po zakończeniu leczenia inicjującego wprowadza się zwykle roczną terapię podtrzymującą, mając na celu stopniowe zmniejszanie dawki leku, aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych i jednocześnie kontrolować objawy choroby. Leczenie długoterminowe (faza późna) wprowadza się w celu utrzymywania remisji i zapobiegania nawrotom. Faza ta trwa od 1 roku do 3 lat, dąży się w niej do stosowania jak najmniejszych skutecznych dawek leków. Zaleca się również łączenie leczenia farmakologicznego z indywidualnie dobranymi ćwiczeniami.

Podsumowanie

Miopatie zapalne to grupa schorzeń o zróżnicowanych objawach i przyczynach. W ostatnich latach dostępne są nowe narzędzia do ich diagnostyki i leczenia. Wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie są kluczowe dla uzyskania najlepszych wyników i poprawy zdrowia pacjentów. Współczesne klasyfikacje miopatii zapalnych, rozwinięte na przestrzeni lat, poprawiły skuteczność diagnostyki dzięki ulepszonym metodom badania i obrazowania mięśni. Postępy w badaniach serologicznych (badania autoprzeciwciał) pozwalają na wczesne postawienie rozpoznania, dostarczają istotnych informacji o powiązaniach z innymi chorobami i wpływają na prognozy dotyczące leczenia.

Piśmiennictwo

  1. Malik A. et al., Idiopathic Inflammatory Myopathies: Clinical Approach and Management, Clinical Approach and Management. Front. Neurol, 2016; 7: 64, doi: 10.3389/fneur.2016.00064.
  2. Kucharz J.E. et al., Idiopatyczna miopatia zapalna (zapalenie wielomięśniowe, skórno-mięśniowe, martwicze autoimmunologiczne zapalenie mięśni i zapalenie mięśni z ciałkami wtrętowymi),Reumatologia, 2016;1: 45–50, doi: 10.5114/reum.2016.59998.
  3. https://neurologia-praktyczna.pl/a5496/Miopatie-zapalne.html/ [dostęp: 10.09.2024].
  4. Castro C. et al., Diagnosis and treatment of inflammatory myopathy: issues and management,Ther Adv Musculoskel Dis, 2012; 4; 2: 111–120, doi: 10.1177/ 1759720X11425092.
  5. Ashton C. et al., Idiopathic inflammatory myopathies: a review,Internal Medicine Journal 51, 2021; 845–852.

Dzienne zapotrzebowanie na białko. Jak je obliczyć i ile wynosi?

Jagoda Matusiak
-
0
Dzienne zapotrzebowanie na białko. Jak je obliczyć i ile wynosi?

Białka są podstawowym makroskładnikiem diety, które odpowiadają, m.in. za budowę i odbudowę tkanek oraz uczucie sytości. Są również składnikiem wielu enzymów i hormonów. Dzienne zapotrzebowanie na białko różni się w zależności od wieku, masy ciała, stanu fizjologicznego i aktywności fizycznej. Sprawdź, jakie są najlepsze źródła białka w diecie oraz jak obliczyć swoje zapotrzebowanie na nie.

Spis treści:

  1. Białko w diecie – jaką pełni rolę?
  2. Jakie są źródła białka w diecie?
  3. Jakie jest zapotrzebowanie na białko u dzieci, dorosłych i starszych?
  4. Ile wynosi i jak obliczyć dzienne zapotrzebowanie na białko?
  5. Jakie są skutki nadmiernego spożycia białka?
  6. Podsumowanie

Białko w diecie – jaką pełni rolę?

Białka są składnikami każdej komórki naszego ciała – odpowiadają za ich funkcjonowanie i tym samym mają swój udział niemal we wszystkich procesach biologicznych.

  • Organizm cały czas buduje nowe i odbudowuje „uszkodzone” komórki – odpowiada za wzrost i rozwój dzieci, gojenie ran, tworzenie blizn (kolagen).
  • Budują i odbudowują tkankę mięśniową (miozyna i aktyna).
  • Odpowiadają za uzupełnianie naturalnych ubytków –  wzrost włosów, paznokci, regeneracja złuszczonego naskórka (keratyna).
  • Biorą udział w krzepnięciu krwi (trombina, fibrynogen, fibryna).
  • Wchodzą w skład enzymów odpowiedzialnych za trawienie (np. proteazy, lipazy i amylazy).
  • Wchodzą w skład wielu hormonów, które regulują procesy fizjologiczne (np. regulacja gospodarki węglowodanowej przez insulinę).
  • Wiążą i przenoszą tlen (hemoglobina i mioglobina).
  • Transportują lipidy i cholesterol (lipoproteiny).
  • Transportują i magazynują żelazo (m.in. transferryna, ferrytyna).
  • Transportują glukozę, potas i sód (transferaza).
  • Odpowiadają za pracę układu odpornościowego – niszczą bakterie chorobotwórcze i wirusy (przeciwciała).
  • Utrzymują równowagę kwasowo-zasadową poprzez wiązanie lub uwalnianie jonów wodoru (białczany i inne białka buforujące).
  • Odgrywają ważną rolę w procesie widzenia – przenoszą bodźce świetlne do zakończeń układu nerwowego (rodopsyna).
  • Regulują gospodarkę wodną – odpowiadają za wiązanie wody (albuminy).

Jakie są źródła białka w diecie?

Białko możemy dostarczyć z różnych źródeł. Naturalnym źródłem są produkty spożywcze – zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.

  • Produktami pochodzenia zwierzęcego bogatymi w białko są: jaja, mięso, ryby, mleko i produkty mleczne.
  • Roślinnymi źródłami białka są: soja, produkty strączkowe, orzechy, pestki, produkty zbożowe.

Z punktu widzenia żywieniowego, białka dzielimy również na pełnowartościowe i niepełnowartościowe.

  • Pełnowartościowe, czyli takie, które zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne i to w takich proporcjach, które pozwalają na ich maksymalne wykorzystanie w syntezie białek ustrojowych. Do pełnowartościowych źródeł białka należą, przede wszystkim, białka pochodzenia zwierzęcego, jak również białka nasion komosy ryżowej oraz soi.
  • Niepełnowartościowe, czyli takie, których zawartość aminokwasów egzogennych jest mniejsza, proporcje między nimi nie są idealne lub brakuje niektórych aminokwasów. Do białek niepełnowartościowych zalicza się większość białek pochodzenia roślinnego.

>> To może Cię zainteresować: Alergia na białko mleka i nietolerancja laktozy, czyli dieta eliminacyjna w praktyce

Białka pochodzenia zwierzęcego

Białka pochodzące z produktów zwierzęcych mają najlepszy skład aminokwasowy i tym samym wartość odżywczą. Poniższa tabela zawiera zawartość białka w 100 g wybranych produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego.

zawartość białka w 100 g wybranych produktów tabela
Źródło: Opracowanie własne

Białka pochodzenia roślinnego

Prawie wszystkie białka pochodzenia roślinnego należą do białek niepełnowartościowych – wyjątek stanowi np. białko soi, którego wartość odżywcza jest zbliżona do białka mięsa.

Wartość odżywczą białek z produktów roślinnych można zwiększyć poprzez spożywanie ich razem z białkami z produktów zwierzęcych np. chleb z jajkiem. Dochodzi wówczas do tzw. uzupełniania aminokwasów – niedobór jakiegoś aminokwasu w jednym białku jest rekompensowany zawartością tego aminokwasu w drugim białku.

Poniższa tabela zawiera zawartość białka w 100 g wybranych produktów spożywczych pochodzenia roślinnego.

Dzienne_zapotrzebowanie_na_białko_infografika_2
Źródło: Opracowanie własne

Jakie jest zapotrzebowanie na białko u dzieci, dorosłych i starszych?

Zalecany udział białka w pokryciu zapotrzebowania na energię różni się w zależności od wieku.

  • Niemowlęta i małe dzieci 0-2 lata: 5-15% energii
  • Pozostałe dzieci, młodzież oraz osoby dorosłe: 10-20% energii
  • Osoby starsze ≥65 roku życia: 15-20% energii

Zalecana podaż białka w ilości 5-15% energii dla dzieci w wieku 0-2 lata zapewnia ich prawidłowy wzrost i rozwój. Tak duża rozbieżność wynika z tego, że małe dzieci w tym czasie rozszerzają dietę. Mleko matki pokrywa około 5%, a posiłki ze stołu rodzinnego około 15% energii z białka.

Oszacowując zapotrzebowanie na białko dla osób dorosłych, bierze się pod uwagę wiek, masę ciała, stan fizjologiczny, stan zdrowia, aktywność fizyczną oraz zapotrzebowanie na energię. Energia pochodząca z białka powinna mieścić się w zakresie od 10% do 20%.

Zaleca się, aby osoby powyżej 65 roku życia spożywały nieco większą ilość białka. U tych osób częściej występują choroby przewlekłe, które mogą prowadzić do strat białka w przypadku ich zaostrzeń. Częściej dochodzi również do hospitalizacji i utraty apetytu. Co więcej, wraz z wiekiem fizjologicznie następuje stopniowa utrata masy i siły mięśniowej. Z tego powodu rekomenduje się, aby dzienne zapotrzebowanie na białko u osób starszych było większe niż 15%.

Badanie_proteinogram banerek

Czy zapotrzebowanie na białko jest inne u kobiet i mężczyzn?

Normy na białko są takie same dla kobiet i mężczyzn. Dla zdrowej osoby dorosłej o prawidłowej masie ciała (BMI 18,5-24,9 kg/m²) oraz uprawiającej regularną aktywność fizyczną, białko powinno pokrywać 10-20% energii i odpowiadać spożyciu białka w granicach 0,9 – 1,2 g/kg m.c./dobę. Z tego wynika, że kobieta w zależności od masy ciała powinna spożywać 41-72 gramów, natomiast mężczyzna 45-81 gramów białka dziennie.

Większe zapotrzebowanie na białko mają kobiety będące w ciąży oraz karmiące piersią, jak również sportowcy.  

Czy osoby aktywne potrzebują więcej białka?

Osoby uprawiające sport rekreacyjnie lub stosujące lekkie treningi dla zdrowia, nie wymagają większej ilości białka. Według Światowej Organizacji Zdrowia WHO są to: 150-300 minut tygodniowo aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności lub 75-150 minut aerobowej aktywności fizycznej o dużej intensywności.

Zwiększone zapotrzebowanie na białko mają sportowcy, którzy trenują intensywnie, zwłaszcza dyscypliny wytrzymałościowe lub siłowe. Większa podaż białka u tych osób wpływała na większą masę i siłę mięśni, jej przyrost podczas treningu, regenerację oraz większe wydalanie azotu podczas treningów. Sportowcy powinni spożywać białko w zależności od uprawianej dyscypliny od 1,4 do 2,0 g/ kg m.c./d. Dolna granica dotyczy sportów wytrzymałościowych, tj. maratony, gry zespołowe, natomiast górna, dyscyplin siłowych, tj. podnoszenie ciężarów, boks, judo.

Przy jakich chorobach należy uważać na białko w diecie?

Na ilość białka w diecie należy uważać, przede wszystkim, przy chorobach nerek. W zależności od stężenia eGFR w surowicy i od zaawansowania choroby, pacjent powinien spożywać określoną ilość białka zgodnie z zaleceniami lekarza. Zalecana podaż białka może wynosić nawet 0,6 g/kg/d. Jadłospis pacjentów z niewydolnością nerek opiera się wówczas na specjalnych produktach niskobiałkowych – pieczywie i innych niskobiałkowych zamiennikach zwyczajnych produktów.

Również osoby z alergiami pokarmowymi na białka jaj, mleka krowiego, zbóż lub roślin strączkowych powinny na nie uważać. Mogą wystąpić niepożądane reakcje po ich spożyciu tj. astma, katar, zmiany skórne czy biegunki. Organizm będzie również nieprawidłowo reagował w przypadku nietolerancji pokarmowych. Występuje wówczas ograniczone wchłanianie, trawienie lub metabolizowanie niektórych składników pokarmowych na skutek niedostatecznej aktywności lub brakiem niektórych enzymów.  

Pakiet alergia na mleko krowie (4 badania) banerek

>> To może Cię zainteresować: Alergia na jajko i orzechy, czyli dieta eliminacyjna w praktyce

Ile wynosi zapotrzebowanie na białko w ciąży i w czasie laktacji?

W ciąży i w okresie laktacji zapotrzebowanie na białko jest większe. Są to stany fizjologiczne, które odpowiadają głównie za budowę nowych tkanek płodu. Zgodnie z polskimi normami, kobiety będące w ciąży powinny zwiększyć spożycie białka do 1,2 g, a kobiety karmiące piersią do 1,45 g/kg aktualnej masy ciała/ dobę (przy wyłącznym karmieniu piersią przez pierwsze 6 miesięcy).  Tak samo jak w przypadku pozostałych kobiet, białka powinny pokrywać 10-20% energii.

Ile wynosi i jak obliczyć dzienne zapotrzebowanie na białko?

Jeśli jesteś osobą zdrową, możesz samodzielnie obliczyć swoje zapotrzebowanie na białko. Wystarczy, że uwzględnisz: wiek, stan fizjologiczny, normę na białko oraz masę ciała.

Krok 1.  Sprawdź, do jakiej grupy osób należysz i jaka jest rekomendowana dla niej norma na białka.

Dzienne_zapotrzebowanie_na_białko_infografika_3

Krok 2.  Pomnóż swoją aktualną masę ciała przez normę podaną w tabeli.

Aktualna masa ciała [kg] x Zalecana ilość białka [g/kg masy ciała]

Przykład 1. Dla zdrowej kobiety w wieku 40 lat o wzroście 163 cm, masie ciała 60 kg i umiarkowanej aktywności fizycznej, wystarczające zapotrzebowanie na białko wynosi: 60 kg x 0,9 g białka = 54 g białka / dzień

Przykład 2. Dla mężczyzny w wieku 35 lat o wzroście 174, masie ciała 78 kg i dużej aktywności fizycznej (4 treningi siłowe w tygodniu) wystarczające zapotrzebowanie na białko wynosi: 81 kg x 1,7 g białka » 138 g białka / dzień

Krok 3. Oblicz za pomocą powyższych tabel lub etykiet na opakowaniach preferowanych przez siebie produktów, w jakiej ilości pokryją Twoje zapotrzebowanie na białko w ciągu dnia.

Przykład 1. 54 g białka » napój owsiany 200 ml (1,4 g białka) + chleb żytni razowy 4 kromki (8,3 g białka) + szynka z indyka 1 plaster 10 g (1,7 g białka) + ryż basmati 70 g (6,4 g białka) + mięso z kurczaka 120 g (25,8 g białka) + kefir 100 g (3,3 g białka) + jajko 1 sztuka (7,5 g białka)

Przykład 2. 138 g białka » mleko 2% 250 ml (8,5 g białka) + chleb graham 5 kromek (13,3 g białka) + twaróg półtłusty 125 g (22,5 g białka) + ryż basmati 100 g (9,2 g białka) + mięso z kurczaka 200 g (43 g białka) + jogurt typu skyr 150 g (16,5 g białka) + jajko 3 sztuki (22,5 g białka)

Jakie są skutki nadmiernego spożycia białka?

Spożywanie nadmiernych ilości białka może prowadzić do otyłości i dyslipdemii, a w konsekwencji do rozwoju miażdżycy i nadciśnienia tętniczego. Wynika to z tego, że nadmiar białka w diecie związany jest najczęściej z nadmierną konsumpcją takich produktów jak mięso, wyroby mięsne, czy różnego rodzaju sery.

Spożywanie białka w zbyt dużych ilościach może prowadzić również do nadmiernego wydalania wapnia z moczem i w konsekwencji do osteoporozy, kwasicy czy powstawania kamieni nerkowych. Zbyt duże ilości białka przeciążają nerki i wątrobę.

Podsumowanie

Zapotrzebowanie na białko jest dla każdego inne. W planowaniu codziennych posiłków, warto uwzględnić swoje zapotrzebowanie na ten makroskładnik. Pełni ono różnorodne funkcje, a jego odpowiednia podaż wraz z codzienną dietą i regularną aktywnością fizyczną przekłada się na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Dla osób dorosłych białko powinno pokrywać 10-20% energii.

Jedną z zasad prawidłowego żywienia jest zachowanie różnorodności spożywanych produktów. Poprzez spożywanie różnych produktów białkowych, zarówno pochodzenia zwierzęcego jak i roślinnego, dostarczamy wszystkie aminokwasy egzogenne.

Bibliografia

  1. Normy_zywienia_2020web-1.pdf (pzh.gov.pl)
  2. WHO_WYTYCZNE DOTYCZĄCE AF.pdf
  3. 66919-198124-1-SM (4).pdf
  4. broszura_bialko.pdf (pzh.gov.pl)
  5. Kunachowicz i wsp. 2017 Tabele składu i wartości odżywczej żywności

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu anty-NMDAR

Izabella Podsiadły
-
0
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu anty-NMDAR

Susannah Cahalan to amerykańska dziennikarka, której historia stała się znana dzięki autobiograficznej książce „Brain on Fire: My Month of Madness” (pol. „Umysł w ogniu: Miesiąc obłędu”). Opisała w niej swoje dramatyczne doświadczenia związane z ciężką chorobą neurologiczną – autoimmunologicznym zapaleniem mózgu (AZM), które początkowo zostało błędnie zdiagnozowane jako problemy natury psychicznej. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest AZM, jakie są objawy tej choroby, jak wygląda diagnostyka i leczenie, jakie są rokowania oraz poznasz bardziej szczegółowo historię Susannah.

Spis treści:

  1. Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – co to za choroba?
  2. Objawy autoimmunologicznego zapalenia mózgu
  3. Diagnostyka i leczenie autoimmunologicznego zapalenia mózgu
  4. Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – historia pacjentki
  5. Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – rokowania

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – co to za choroba?

Autoimmunologiczne zapalenia mózgu (ang. autoimmune encephalitis) to zróżnicowana grupa chorób rzadkich centralnego układu nerwowego o podłożu autoimmunizacyjnym. Do rozwoju choroby dochodzi na skutek „błędnego” działania układu odpornościowego, który wytwarza przeciwciała antyneuralne atakujące komórki mózgu.

W przypadku AZM obecność nowotworu nie jest oczywista, ale u części pacjentów choroby te mogą mieć tzw. charakter paranowotworowy – układ odpornościowy rozpoznaje wówczas komórki nowotworowe i wytwarza przeciwko nim przeciwciała. Przeciwciała te po pewnym czasie mylnie zaczynają atakować własne komórki, a w przypadku AZM dochodzi do ich reakcji z komórkami obecnymi w mózgu.

Manifestacja kliniczna AZM zależy w dużej mierze od rodzaju wytwarzanych przeciwciał antyneuralnych, które atakują białka synaptyczne, prowadząc do zapalenia mózgu. Pierwszy przypadek AZM z obecnością przeciwciał anty-NMDAR (NMDAR, ang. N-methyl-D-aspartate receptors), które jest najczęstszym rodzajem AZM, zdiagnozowano w 2005 roku i opisano dwa lata później. Choroba ta może dotknąć osoby w każdym wieku (zwykle diagnozowana jest u osób młodych, częściej u kobiet niż u mężczyzn), rozwijając się jako szybko postępująca encefalopatia (przewlekłe lub trwałe uszkodzenie mózgu).

W przypadku autoimmunologicznego zapalenia mózgu typu anty-NMDAR prawdopodobieństwo występowania towarzyszącego nowotworu wynosi około 60% i zależy od wieku i płci. U większości chorych kobiet, szczególnie młodych, występują nowotwory jajników (potworniaki).

Objawy autoimmunologicznego zapalenia mózgu

AZM objawia się szerokim spektrum objawów, zarówno neurologicznych, jak i psychiatrycznych,które mogą rozwijać się w ciągu kilku tygodni do trzech miesięcy. W początkowej fazie choroby obserwuje się niespecyficzne objawy grypopodobne (ból głowy, gorączka, nudności, ból mięśni). Z czasem, po okresie „grypopodobnym”, pojawiają się zwykle:

  • napady drgawkowe,
  • ślinotok,
  • oczopląs,
  • dyskineza twarzowa (mimowolne ruchy twarzy),
  • trudności z utrzymaniem równowagi, mową lub widzeniem,
  • zmiany w zachowaniu, takie jak pobudzenie, strach lub euforia,
  • utrata pamięci,
  • silny lęk lub ataki paniki,
  • psychozy,
  • halucynacje,
  • bezsenność,
  • zaburzenia oddychania i rytmu serca,
  • utrata świadomości lub śpiączka.

W związku z ciężkim przebiegiem choroby (śpiączka, stany padaczkowe itd.) chorzy wymagają długotrwałej i intensywnej opieki medycznej.

Z powodu występowania objawów psychotycznych, duża liczba pacjentów poddawana jest obserwacji i leczeniu psychiatrycznemu, co opóźnia postawienie odpowiedniego rozpoznania.

>> To może Cię zainteresować: Gdy za psychozą, urojeniami i agresją stoją przeciwciała antyneuronalne

Diagnostyka i leczenie autoimmunologicznego zapalenia mózgu

Postępy w badaniach nad tą jednostką chorobową doprowadziły do odkrycia nowych biomarkerów. Zgodnie z rekomendacjami z 2021 roku jednym z istotnych elementów diagnostyki autoimmunologicznych zapaleń mózgu jest badanie obecności przeciwciał antyneuralnych. W diagnostyce zapalenia mózgu typu anty-NMDAR kluczowe jest wykrywanie specyficznych autoprzeciwciał przeciw NMDAR,które występują u 80% pacjentów z tym schorzeniem. Zgodnie z obowiązującymi międzynarodowymi rekomendacjami, za najczulsze badanie uważa się testy oparte na technice immunofluorescencji pośredniej (IIFT, ang. indirect immunofluorescence technique).


Wczesna diagnoza i szybkie wprowadzenie leczenia dają szanse na całkowite wyzdrowienie. Najczęściej stosuje się terapie immunomodulacyjne/immunosupresyjne z wykorzystaniem plazmaferezy (wymiana osocza), kortykosteroidów oraz wlewów immunoglobulin (w celu zmniejszenia syntezy przeciwciał przeciwko NMDAR oraz zatrzymania dalszych uszkodzeń neuronów). Ze względu na zdolność do szybkiego usunięcia autoprzeciwciał, plazmafereza jest zwykle stosowana w początkowej fazie choroby, a ostatnie badania wykazały, że stosowanie plazmaferezy przed podaniem immunoglobulin może poprawić wyniki leczenia. Niestety, tylko około połowy pacjentów odpowiada na terapię pierwszego rzutu. Jeśli po czterech tygodniach nie nastąpi poprawa kliniczna, wprowadza się leki immunosupresyjne, które hamują działanie układu odpornościowego (takie jak rytuksymab, cyklofosfamid).

Wszyscy pacjenci, u których zdiagnozuje się autoimmunologiczne zapalenie mózgu anty-NMDAR, powinni być objęci opieką onkologiczną. Leczenie nowotworu prowadzi do poprawy stanu pacjenta i często również do wycofania się objawów neurologicznych.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – historia pacjentki

Susannah Cahalan i historia jej choroba opisana w książce „Umysł w ogniu: Miesiąc obłędu” to jeden z najbardziej znanych przypadków autoimmunologicznego zapalenia mózgu. Dziennikarka „New York Times” opisała swoją walkę z niezwykle ciężką chorobą i interwencję lekarską, która ocaliła jej życie.

W 2009 roku Susannah Cahalan, wówczas młoda, odnosząca sukcesy dziennikarka, zaczęła odczuwać niepokojące objawy. Początkowo były to niewielkie zmiany w nastroju i zachowaniu, które z czasem stawały się coraz bardziej niepokojące. Pojawiły się trudności z koncentracją, halucynacje, paranoje, napady padaczkowe oraz epizody agresji. Lekarze myśleli, że Susannah cierpi na zaburzenia psychiczne, takie jak psychoza czy schizofrenia.Niektóre badania sugerowały także dwubiegunowe zaburzenie afektywne.

Stan jej zdrowia ciągle się pogarszał, do momentu aż trafiła do neurologa Souhela Najjara, który po dokładnej obserwacji, zlecił badania przeciwciał antyneuralnych. Wynik jednoznacznie wskazał, że Susannah cierpiała na autoimmunologiczne zapalenie mózgu typu anty-NMDAR. Po postawieniu właściwej diagnozy wprowadzono odpowiednie leczenie, które pomogło jej wrócić do zdrowia.

Historia Susannah Cahalan uwrażliwiła środowisko medyczne na konieczność dokładniejszej diagnostyki chorób autoimmunologicznych i neurologicznych. Pokazała, z jaką łatwością błędna diagnoza może prowadzić do nieodpowiedniego leczenia, przedłużając cierpienie pacjenta, szczególnie gdy objawy przypominają zaburzenia psychiczne. Książka „Umysł w ogniu” stała się bestsellerem, a w 2016 roku na jej podstawie nakręcono film o tym samym tytule z Chloë Grace Moretz w roli głównej.

Przypadek Susannah Cahalan pokazuje, jak trudne do zdiagnozowania mogą być choroby autoimmunologiczne oraz jak ważna jest wiedza na temat nowych narzędzi diagnostycznych, takich jak badanie przeciwciał antyneuralnych. Historia ta podkreśla także znaczenie ścisłej współpracy pomiędzy neurologami a psychiatrami w diagnostyce pacjentów z niejednoznacznymi objawami.

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu – rokowania

Autoimmunologiczne zapalenie mózgu związane z obecnością przeciwciał anty-NMDAR to ostra, potencjalnie śmiertelna postać zapalenia mózgu. Przy szybko postawionej diagnozie i wdrożeniu odpowiedniego leczenia, śmierć w wyniku autoimmunologicznego zapalenia mózgu typu anty-NMDAR jest rzadkością.Wielu pacjentów wymaga długotrwałej hospitalizacji, a następnie miesięcy rehabilitacji zarówno fizycznej, jak i behawioralnej. Proces zdrowienia jest zazwyczaj powolny i może trwać do 18 miesięcy.

U około 20% pacjentów występują ogniskowe lub uogólnione zaburzenia czynności mózgu, a 10% może doświadczyć nawrotu choroby w ciągu dwóch lat od jej wystąpienia, ale zazwyczaj o mniej nasilonym przebiegu. Najczęściej zgłaszane długoterminowe symptomy dotyczą zaburzeń uwagi, pamięci i funkcji poznawczych, co podkreśla znaczenie multidyscyplinarnego podejścia do leczenia i rehabilitacji.

Bibliografia

  1. Graus F. et al., A clinical approach to diagnosis of autoimmune encephalitis, Lancet Neurol 2016; 15: 391–404.
  2. Lancaster E. et al., The Diagnosis and Treatment of Autoimmune Encephalitis,J Clin Neurol 2016; 12 (1): 1–13.
  3. Goodfellow A.J. et al., Autoimmune encephalitis,J R Coll Physicians Edinb 2019; 49: 287–94.
  4. Gole S. et al., Autoimmune Encephalitis,StatPearls, Treasure Island (FL) 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK578203/.
  5. Debopam S. et al., Anti-NMDAR Encephalitis, StatPearls, Treasure Island (FL) 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551672/.
  6. https://www.euroimmun.pl/historia-pacjentki-z-autoimmunologicznym-zapaleniem-mozgu/ [dostęp: 18.09.2024].
  7. https://www.euroimmun.pl/autoimmunologiczne-zapalenie-mozgu-sposob-rozpoznania/ [dostęp: 17.09.2024].
  8. https://www.news-medical.net/health/Treatment-and-Prognosis-of-Anti-NMDA-Receptor-Encephalitis.aspx [dostęp: 18.09.2024].

Otyłość brzuszna a dieta. Co jeść, a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Magdalena Konowrocka
-
0
Otyłość brzuszna a dieta. Co jeść, a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Otyłość brzuszna, inaczej trzewna, wymaga modyfikacji w zakresie stylu życia – zarówno diety, jak i aktywności fizycznej. Wprowadzenie odpowiedniego jadłospisu do codziennej diety pomoże zredukować zgromadzony tłuszcz wokół pasa. Należy mieć na uwadze, że zmiana sposobu odżywiania powinna iść w parze z towarzyszącymi dolegliwościami i chorobami np. cukrzycą, nadciśnieniem czy chorobami serca. Z artykułu dowiesz się, jak powinna wyglądać dieta w otyłości brzusznej, a także co powinna zawierać, a czego pacjent powinien unikać.

Spis treści:

  1. Otyłość brzuszna – definicja choroby, jej przyczyny i skutki
  2. Podstawowe założenia diety w otyłości brzusznej
  3. Produkty wskazane w diecie na otyłość brzuszną oraz niedozwolone u pacjentów z otyłością wicelarną
  4. Czy dieta śródziemnomorska lub DASH są odpowiednie przy otyłości brzusznej?
  5. Otyłość brzuszna: przykładowy jadłospis
  6. Dieta na otyłość brzuszną: podsumowanie

Otyłość brzuszna – definicja choroby, jej przyczyny i skutki

Otyłość brzuszna charakteryzuje się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, w obrębie brzucha. Jest to typ otyłości zwany otyłością wicelarną lub androidalną. Sylwetka typu jabłko charakteryzuje się zaokrąglonym, stanowiącym najszerszą część ciała brzuchem; pacjent nie ma talii, ma szeroką klatką piersiową oraz szczupłe nogi. Tkanka tłuszczowa gromadzi się pod skórą oraz otacza narządy wewnętrzne pacjenta, pogarszając wydolność funkcjonowania np. trzustki, wątroby i innych.

Otyłość brzuszna może być uwarunkowana czynnikami metabolicznymi, psychologicznymi, środowiskowymi i genetycznymi. Następstwem tego rodzaju otyłości mogą być choroby takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 i choroby sercowo-naczyniowe oraz wiele innych schorzeń. Sylwetka tzw. jabłka przyczynia się również do pogorszenia jakości życia, a nawet może mieć wpływ na jego długość.

>> Przeczytaj też: Otyłość brzuszna (trzewna) u kobiet i mężczyzn – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Podstawowe założenia diety w otyłości brzusznej

U pacjentów z otyłością brzuszną, sposób żywienia w czasie redukcji masy ciała, czyli ograniczania kcal z dietą, powinien być różnorodny oraz dopasowany do indywidualnych potrzeb i preferencji żywieniowych każdego pacjenta.

Dieta na otyłość brzuszną – na początku należy zacząć od podstaw

Aby stopniowo zredukować masę ciała (z pomocą dietetyka) należy:

  • określić indywidualne zapotrzebowanie kaloryczne z uwzględnieniem deficytu kalorycznego na poziomie 500-800 kcal/doba.
  • wziąć pod uwagę wiek pacjenta.
  • określić płeć.
  • określić preferencje poziomu aktywności fizycznej.
  • dostarczyć wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach.
  • ograniczyć do minimum lub całkowicie wyeliminować węglowodany proste z diety ze względu na ryzyko wystąpienia cukrzycy, hiperglikemii, nadciśnienia i chorób serca itd.
  • wprowadzić edukację w zakresie zdrowych nawyków żywieniowych.
  • wszelkie zmiany należy wprowadzać stopniowo, małymi krokami.
  • pamiętać, że stosowanie zbyt restrykcyjnych diet powodujących szybką utratę masy ciała może doprowadzić do wystąpienia niedoborów pokarmowych, pogorszenia stanu zdrowia oraz wpływać negatywnie na psychikę pacjenta.
  • określić ilość przyjmowanych posiłków w czasie doby, podział ilościowy (%) na białka, tłuszcze i węglowodany.

>> To może Cię zainteresować: Konsultacja dietetyczna – jak wygląda i jak się do niej przygotować? Badania przed wizytą u dietetyka

Co jeść przy otyłości brzusznej? Wybrane zalecenia żywieniowe

Przy otyłości brzusznej należy zwrócić szczególną uwagę na wybrane zalecenia żywieniowe:

  • regularnie spożywać posiłki, śniadanie zjadać zawsze i maksymalnie do godziny od wstania, a kolację na 2,5-3 h przed snem.
  • unikać przejadania się i nie podjadać między posiłkami. Jeść powoli, w spokojnej atmosferze, dokładnie przeżuwać każdy kęs.
  • spożywać regularnie warzywa około 400g na dobę i owoce 200g na dobę. Warzywa i owoce są naturalnym źródłem błonnika pokarmowego, zapewnia on uczucie sytości; dzięki niemu człowiek dłużej czuje się najedzony i nie ma chęci na podjadanie. Co więcej, warzywa i owoce dostarczają niezbędnych dla organizmu witamin, których ludzki organizm sam nie wytwarza.
  • pamiętać, że głównym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe, bogate w błonnik pokarmowy, który wspomaga perystaltykę jelit, zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu krążenia oraz niektórych nowotworów. Spożywanie odpowiedniej ilości błonnika sprzyja redukcji masy ciała.
  • wprowadzać do codziennej diety niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3; zalecane w diecie 2 porcje ryb tygodniowo, najlepiej ryby tłuste: łosoś, tuńczyk czy halibut.
  • wybierać tłuszcze roślinne – oliwę z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany. Spożywać jako dodatek do surówek lub innych potraw np. dodawać do zup bezmięsnych. Dobrym źródłem tłuszczów są także orzechy, pestki dyni czy słonecznika, nasiona chia czy siemienia lnianego oraz awokado.
  • ograniczać w diecie tłuste mięsa – zalecane są chude rodzaje mięs jak kurczak/indyk; mięso można spożywać 3x w tygodniu.
  • zadbać o to, żeby w diecie znalazły się produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG), które nie wywołują wahania poziomu glukozy i gwałtownego wyrzutu insuliny. Produkty o niskim IG organizm trawi powoli, dzięki czemu poziom glukozy we krwi jest na prawidłowym poziomie. Do zalecanych produktów z niskim IG należą:
    • pieczywo razowe, graham,
    • makaron pełnoziarnisty,
    • płatki owsiane i orkiszowe,
    • otręby,
    • kasze gruboziarniste np. gryczana niepalona, pęczak,
    • orzechy, pestki dyni i słonecznika,
    • nasiona roślin strączkowych,
    • gorzka czekolada,
    • warzywa – pomidory, ogórki, papryka, bakłażan, cukinia, brokuł, seler, kalafior, ogórek, sałaty, rzodkiewka, cebula,
    • owoce – truskawki, jabłka, gruszki, borówka amerykańska, grejpfruty, agrest, wiśnie, pomarańcze, śliwki,
    • produkty białkowe o niskiej zawartości tłuszczu – chude mięso, drób, ryby, jaja.
  • obróbka posiłków przez pieczenie, gotowanie, grillowanie na grillu elektrycznym lub gazowym oraz przyrządzanie potraw na parze.
  • podaż wody w codziennej diecie powinna wynosić minimum 1,5 l dla kobiet i 2 l dla mężczyzn; woda powinna być niegazowana, niemineralizowana.
  • bardzo ważnym elementem, przy otyłości brzusznej jest aktywność fizyczna; powinna być ona codziennym elementem dnia i trwać minimum 30 minut; musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości każdego pacjenta; czasami wystarczy regularny, codzienny spacer, aby pobudzić metabolizm do działania.
    Przy otyłości wicelarnej pomocnym sportem może być basen, pilates, szybkie spacery np. z kijami do nordic walking, jazda na rowerze. Można ćwiczyć samemu w domu lub na siłowni; czasami warto skorzystać z pomocy specjalisty (rehabilitanta lub trenera personalnego).
  • wyeliminować alkohol z diety (obciąża on wątrobę, ale także zwiększa kaloryczność diety).

>> Przeczytaj także: Insulinooporność – wstęp do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2

Produkty wskazane w diecie na otyłość brzuszną oraz niedozwolone u pacjentów z otyłością wicelarną

produkty zalecane i niezalecane w otyłości brzusznej
Tabela nr1. Źródło Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

Otyłość brzuszna a gluten: czy należy zrezygnować z produktów glutenowych?

Przy otyłości brzusznej nie należy rezygnować ze spożywania produktów glutenowych.

Szczególnie zaleca się spożycie węglowodanów złożonych jak:

  • pieczywo razowe, pełnoziarniste, graham,
  • makarony pełnoziarniste,
  • płatki owsiane i orkiszowe,
  • otręby
  • kasze gruboziarniste.

Przyspieszają one metabolizm i stymulują mózg do pracy.

Przeciwskazaniem do stosowania glutenu w diecie jest celiakia oraz wszelkie alergie czy nietolerancje lub nadwrażliwości pokarmowe na produkty zawierające gluten.

Celiakia pakiet diagnostyczny I etap

Czy dieta śródziemnomorska lub DASH są odpowiednie przy otyłości brzusznej?

Dietę DASH wraz z dietą śródziemnomorską od wielu lat zajmują pierwsze miejsca jako najzdrowsze diety (m.in. w rankingu przygotowanym przez wybitnych ekspertów z całego świata z dziedziny medycyny i dietetyki).

Otyłość brzuszna – dieta DASH

Dieta DASH jest zdrowa, smaczna, łatwa i szybka w przygotowaniu. Jest oparta na łatwo dostępnych produktach i nieskomplikowanych przepisach kulinarnych. Bardzo szybko daje korzyści zdrowotne pacjentom, bo już po około 2 tygodniach stosowania.

Dieta DASH jest świetną opcją dla pacjentów z otyłością brzuszną, którzy już mają lub są narażeni na wystąpienie chorób współistniejących. Świetnie reguluje i obniża nadciśnienie tętnicze, obniża lub reguluje wyniki cholesterolu LDL we krwi, obniża ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, czyli nadwagi lub otyłości, cukrzycy oraz sprzyja wydłużeniu życia.

Otyłość brzuszna. Co jeść przy diecie śródziemnomorskiej

Dieta śródziemnomorska jest zalecana zarówno dla wszystkich pacjentów z otyłością wicelarną, jak i dorosłych, dzieci, osób zdrowych i chorujących na większość chorób. Śródziemnomorski model odżywiania opiera się na prawidłowych nawykach żywieniowych, do których na pierwszym miejscu należy spożywanie dużych ilości warzyw, owoców i nasion roślin strączkowych, zdrowych, roślinnych źródeł tłuszczu jak oliwa z oliwek oraz orzechów. Kolejną ważną zasadą diety śródziemnomorskiej jest  spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, ryb, owoców i fermentowanych produktów mlecznych.

Stosując dietę śródziemnomorską, należy ograniczyć spożycie soli i cukru, unikać produktów przetworzonych, słodyczy i wyrobów cukierniczych oraz napojów słodzonych i gazowanych. Zalecane jest picie dużej ilości wody oraz naparów ziołowych.

>> Sprawdź też: Dieta wysokobiałkowa – na czym polega, jak wpływa na zdrowie człowieka i dla kogo jest wskazana?

Otyłość brzuszna: przykładowy jadłospis

  • I śniadanie

Płatki owsiane z jogurtem naturalnym 2%, truskawki i nasiona chia.

  • II śniadanie

Bułka grahamka z kiełbaską drobiową podsuszaną do tego sałatka z rukoli, pomidorków cherry, cebuli i oliwek zielonych. Pokropione oliwą z oliwek i posypane bazylią.

  • Obiad

Pieczony halibut podany z ziemniakami z wody. Surówka z ogórka kiszonego pokrojonego w plasterki i cebuli, kropimy oliwą z oliwek i posypujemy świeżym pieprzem.

  • Podwieczorek

Sałatka z blanszowanych różyczek brokuła, jajka na twardo i pomidora. Polewamy jogurtem naturalnym z wyciśniętym ząbkiem czosnku i rozmarynem. Posypujemy uprażonymi pestkami dyni.

  • Kolacja

Chleb żytni pełnoziarnisty, posmarowany awokado. Serek twarogowy chudy wymieszany ze startą rzodkiewką i posiekanym szczypiorkiem. Podane z żółtą papryką.

>> To może Cię zainteresować: Insulinooporość a dieta. Zasady, jadłospis diety insulinowej

Dieta na otyłość brzuszną: podsumowanie

Pacjenci zmagający się z otyłością brzuszną powinni zrezygnować z produktów, które zawierają tłuszcze trans. Występują one przede wszystkim w żywności typu fast food, wyrobach cukierniczych, margarynach twardych, potrawach smażonych, a także w zupach i sosach w proszku. Na co dzień powinny unikać słodyczy, wysokoprzetworzonej żywności i alkoholu.

Co więcej, osoby z otłuszczeniem wicelarnym powinny wyeliminować z diety produkty mączne, tłuste potrawy oraz warzywa i owoce o wysokim indeksie glikemicznym. A zatem wykluczyć z diety białe pieczywo, frytki, chipsy, pieczone ziemniaki, biały ryż, marchew gotowaną i dynię. Produkty rozgotowane, smażone w głębokim tłuszczu, w panierkach z dodatkiem gęstych sosów. Organizm szybko je trawi, a w konsekwencji dochodzi do szybkiego wzrostu glikemii poposiłkowej i zwiększonego wyrzutu insuliny.

Warto też ograniczyć spożycie soli do ilości 5 gram, można ją zastąpić następującymi ziołami i przyprawami: majeranek, rozmaryn, czosnek, oregano, bazylia, lubczyk, kolendra i suszona natka pietruszki, papryka. Na co dzień należy pić odpowiednią ilość wody niegazowanej oraz uprawiać aktywność fizyczną (codziennie), ale dostosowaną do własnych możliwości wydolnościowych i zdrowotnych.

Bibliografia

  1. A. Fleck, J. Klassen, M. Riedle, S. Schäfer, Naturalne sposoby na otyłość brzuszną, Vital, 2023 
  2. M. Nosek, Otyłość brzuszna, Wydawnictwo M, Kraków 2020
  3. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 28.07.2023

Selen a tarczyca – kiedy suplementować?

Magdalena Konowrocka
-
0
Selen a tarczyca – kiedy suplementować?

Selen jest jednym z popularniejszych suplementów diety przyjmowanych zwłaszcza przez pacjentów z chorobami tarczycy. Rzeczywiście jest to pierwiastek niezbędny w prawidłowej pracy tego narządu, jednak jego bezkrytyczne suplementowanie może prowadzić do problemów zdrowotnych. W artykule odpowiadamy na pytanie, czy rzeczywiście trzeba suplementować selen, zmagając się z chorobami tarczycy, oraz omawiamy zasady bezpiecznej i skutecznej suplementacji.

Spis treści:

  1. Selen – co to za pierwiastek i jakie pełni funkcje w organizmie?
  2. Selen a tarczyca – jak selen wpływa na pracę gruczołu?
  3. Suplementacja selenu – jak to robić bezpiecznie i efektywnie
  4. Suplementacja selenu – jak go przyjmować, z czym można łączyć
  5. Selen a tarczyca – podsumowanie

Selen – co to za pierwiastek i jakie pełni funkcje w organizmie?

Selen jest pierwiastkiem, który współuczestniczy m.in. w budowaniu odporności, jest elementem systemu antyoksydacyjnego, wpływa na męską płodność. Poprzez udział w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy, jest również częścią układu hormonalnego.

Istotnym mechanizmem, dzięki któremu selen może spełniać swoje funkcje, jest udział tego pierwiastka w budowie enzymów – selenoprotein, czyli katalizatorów warunkujących prawidłowy przebieg wielu reakcji chemicznych w organizmie.

Wyróżnia się trzy główne grupy enzymów, w których występuje selen. Są to:

  • peroksydazy glutationowe – element systemu antyoksydacyjnego.
  • dejonidazy jodotyroninowe – element prawidłowej przemiany hormonów tarczycy.
  • reduktazy tioredoksynowe – zaangażowane są w ochronę komórki przed stresem oksydacyjnym i przeciwdziałanie nowotworzeniu. Biorą także udział w syntezie DNA oraz wpływają na proces apoptozy.

Ponadto w organizmie człowieka funkcjonuje kilkanaście pojedynczych selenoprotein pełniących różnorodne funkcje.

selen badanie

Selen a tarczyca – jak selen wpływa na pracę gruczołu?

Wpływ selenu na pracę tarczycy jest kluczowy. Enzymy, których częścią jest selen – dejonidazy jodotyroninowe– są niezbędne w przemianach hormonów tarczycy; poprzez usuwanie jodu wpływają na ich aktywację lub dezaktywację.

Dzięki działaniu dejonidazy, hormon tyroksyna (T4) ulega przekształceniu w trójjodotyroninę (T3), a następnie w dijodotyroninę. Różne izoformy dejonidazy zlokalizowane są w tarczycy, ale również w nerkach, wątrobie, sercu czy skórze.

U pacjentów z autoimmunologicznymi chorobami tarczycy selen powoduje obniżenie poziomu przeciwciał ATPO i ATG, oraz poprawia konwersję T4 do T3, co obserwuje się zwłaszcza na terenach ubogich w selen.

Dlatego ważnym jest, aby zapewnić organizmowi optymalny poziom selenu, chociaż badania wskazują, iż nawet w warunkach jego niedoboru poziom tych enzymów pozostaje niezmieniony, aby podtrzymać kluczowe dla funkcjonowania organizmu funkcje.

pakiet tarczycowy rozszerzony

Suplementacja selenu – jak to robić bezpiecznie i efektywnie

Pamiętaj:
Zanim zaczniesz suplementować selen zrób badanie jego poziomu w organizmie.

Rozpoczęcie suplementacji selenem powinno być poprzedzone oznaczeniem jego poziomu we krwi. Jeśli masz wystarczającą ilość selenu w diecie, nie musisz go zażywać dodatkowo, nawet jeśli masz chorobę tarczycy. Jego nadmiar może być szkodliwy; chorobą wywoływaną przez spożycie zbyt dużej ilości tego pierwiastka jest selenoza. Jej objawy to:

Zaprzestanie suplementacji i wydalenie nadmiaru selenu z organizmu powoduje ustępowanie objawów, chociaż zła kondycja włosów i paznokci utrzymuje się jeszcze przez ok. 3 miesiące po jej zakończeniu.

Warto wiedzieć, że:

  • Nadmiar selenu może równie indukować stres oksydacyjny.
  • Badanie poziomu selenu powinno być również wykonywane w trakcie suplementacji, aby kontrolować jego poziom w organizmie i modyfikować dawkę lub odstawić selen, gdy jego poziom zostanie wyrównany.
  • Selenoza nie występuje w przypadku dostarczania selenu z dietą.

To może Cię zainteresować:

>> Choroby tarczycy i ich diagnostyka

>> Niedoczynność tarczycy

Suplementacja selenu – jak go przyjmować, z czym można łączyć

Zanim zaczniesz suplementację, zwłaszcza w przypadku niewielkiego niedoboru, warto sięgnąć po produkty bogate w selen.

Należą do nich zwłaszcza orzechy brazylijskie, jednak warto tutaj zwrócić uwagę, że zawartość tego pierwiastka w orzechach będzie zależała od jego poziomu w glebie. Dlatego warto sięgać po orzechy pochodzące z Brazylii, które mogą zawierać nawet kilkunastokrotnie więcej selenu niż te pochodzące z Peru lub Boliwii (dlatego warto czytać etykiety).

Dobrym źródłem selenu są również drożdże, produkty zbożowe, ryby (tuńczyk, łosoś, makrela wędzona), jaja. Mniej selenu jest w mięsie, natomiast słabym jego źródłem są warzywa i owoce.

Jeśli niedobór selenu jest znaczny, należy sięgnąć po suplementację. Badania wskazują, że selen lepiej się wchłania w połączeniach organicznych, dlatego polecana jest L-selenometionina. Wspomagając się dodatkowymi źródłami selenu należy pamiętać, iż jest to pierwiastek wchodzący w interakcje z innymi makro- i mikreoelementami, co może skutkować kumulowaniem się ich aktywności lub jej osłabianiem. Więcej o tym w artykule: Jak łączyć witaminy i minerały? Synergizm i antagonizm składników odżywczych

Selen a tarczyca – podsumowanie

Selen rzeczywiście jest ważnym dla zdrowia tarczycy pierwiastkiem, wspierającym jej pracę zarówno u osób zdrowych, jak i u pacjentów z chorobami tarczycy. Jednak ze względu na realne ryzyko wystąpienia seleonozy – przez przedawkowanie tego pierwiastka w przypadku przyjmowania zbyt dużych dawek lub gdy przyjmuje się go, jak nie ma się niedoborów – należy być ostrożnym, zanim sięgnie się po suplement z selenem.

Przed suplementacją zawsze należy zrobić badanie poziomu selenu we krwi, może się bowiem okazać, że w naszym organizmie w ogóle nie ma jego niedoboru lub jest tak nieznaczny, że łatwiej, bezpieczniej i taniej będzie go uzupełnić wraz z dietą.

PIŚMIENNICTWO

  1. Klecha B., Bukowska B., Selen w organizmie człowieka – charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne, ORGANIZMIE CZŁOWIEKA, Bromat. Chem. Toksykol. – XLIX, 2016, 4, str. 818 – 829
  2. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.

Czym jest moczówka prosta?

Damian Matusiak
-
0
Czym jest moczówka prosta?

„Bardzo dużo piję, bardzo często oddaję mocz, to takie uciążliwe…” Czy ten opis dotyczy Ciebie lub kogoś z Twoich bliskich? Wiesz, że jedną z przyczyn takich objawów może być moczówka prosta? Czytając poniższy artykuł dowiesz się, czym jest ta choroba, jak ją zdiagnozować i leczyć.

Spis treści:

  1. Moczówka prosta – charakterystyka choroby
  2. Przyczyny i rodzaje moczówki prostej
  3. Moczówka prosta – objawy
  4. Moczówka prosta – diagnostyka
  5. Leczenie moczówki prostej
  6. Podsumowanie

Moczówka prosta – charakterystyka choroby

Moczówka prosta to choroba charakteryzująca się nadmiernym oddawaniem mocno rozcieńczonego moczu w połączeniu z silnym uczuciem pragnienia i wypijania obfitej ilości płynów. W świetle aktualnej wiedzy medycznej wskazaniem do diagnostyki jest wykazanie poliurii, czyli zwiększonej objętości oddawanego moczu (powyżej 50 ml na kg masy ciała) oraz (nie lub!) polidypsji, czyli wypijania zwiększonej ilości płynów (powyżej 3 l na dobę). U dzieci i młodzieży wartości te wynoszą odpowiednio powyżej 2 l na m2 powierzchni ciała na dobę oraz powyżej 3 l na m2 powierzchni ciała na dobę. Warto zauważyć, że powyższe objawy towarzyszą także nierozpoznanej i niekontrolowanej cukrzycy, stąd w pierwszej kolejności należy wykluczyć tę grupę chorób.

>> Przeczytaj też: Częstomocz, wielomocz i oddawanie moczu w nocy – jakie są przyczyny?

Czym jest wazopresyna?

Kluczem do zrozumienia omawianej grupy chorób jest poznanie mechanizmu działania wazopresyny, zwanej hormonem antydiuretycznym, która jest uwalniana przez tylny płat przysadki mózgowej. Jak sama nazwa wskazuje, hormon “anty-diuretyczny” wykazuje działanie zmniejszające objętość produkowanego moczu. Białko to jest uwalniane w odpowiedzi na osmolalność krwi (czyli w przybliżeniu jej gęstość) oraz stężenie sodu (fizjologicznie od 135 do 145 mmol/l). Gdy wspomniane parametry rosną, przysadka uwalnia wazopresynę, która aktywuje specjalne białka transportowe w nerkach (tzw. akwaporyny), które z kolei wychwytują wodę z produkowanego moczu. Z tego wynika, że:

  • działanie wazopresyny powoduje spadek “gęstości” (osmolalności) krwi i stężenia sodu,
  • brak i/lub niedobór i/lub niewrażliwość nerek na wazopresynę skutkuje nadmierną utratą wody przez nerki, co z kolei powoduje wzrost gęstości krwi i nadmierne stężenie sodu.
Moczówka_infografika_2

>> Sprawdź też: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?

Przyczyny i rodzaje moczówki prostej

Moczówka prosta nie jest jedną jednostką chorobową. Jak wynika z opisu w poprzednim akapicie, w zależności od miejsca upośledzenia działania wazopresyny, wyróżnia się dwa główne rodzaje moczówki:

  • centralną (ośrodkową), w przebiegu której tylny płat przysadki uwalnia zbyt małą ilość hormonu antydiuretycznego,
  • obwodową (nerkową), która jest skutkiem braku wrażliwości nerek na działanie wazopresyny.

Przyczyny moczówki prostej

Do moczówki prostej może prowadzić wiele schorzeń, z których główne to:

  • uszkodzenie przysadki w trakcie operacji gruczolaka,
  • urazy,
  • masywny krwotok prowadzący do niedokrwienia przysadki mózgowej,
  • guzy ośrodkowego układu nerwowego, a także nacieki nowotworowe w przebiegu białaczki lub chłoniaka,
  • krwotok podpajęczynówkowy i/lub śródczaszkowy,
  • zakażenia takie jak pierwotna toksoplazmoza, HIV, COVID-19,
  • choroby autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty układowy, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń),
  • histiocytoza z komórek Langerhansa,
  • przyczyny wrodzone, głównie zespół DIDMOAD (moczówka prosta, cukrzyca, zanik nerwu wzrokowego i głuchota), wcześniej znany jako zespół Wolframa,
  • ciąża (zwiększony metabolizm wazopresyny indukowany przez  łożyskowy enzym aminopeptydazę cysteinową – zwykle jest to kompensowane zwiększonym spożyciem płynów).

Przyczyny moczówki nerkowej

Moczówka nerkowa z kolei jest skutkiem:

  • terapii solami litu,
  • hiperkalcemii, hipokaliemii,
  • niedożywienia białkowego,
  • starzenia się,
  • korekcji niedrożności moczowodu,
  • mutacjami genów AVPR1 i AVPR2 (głównie u dzieci i młodzieży).

>> To może Cię zainteresować: Mętny mocz – jakie są jego przyczyny? Czy jest powodem do niepokoju?

Moczówka prosta – objawy

Do głównych objawów wspólnych obu postaci moczówki prostej należą wzmożone pragnienie i wielomocz, w tym konieczność oddawania moczu w godzinach nocnych – często jest to pierwszym objawem łagodnej do umiarkowanej utraty zdolności do zagęszczania moczu. Dodatkowe objawy to osłabienie, zmęczenie i bóle mięśni.

Moczówka_infografika_1

U dzieci objawy mogą być niespecyficzne; oprócz powyższych są to ciężkie odwodnienie, zaparcia, wymioty, gorączka, drażliwość, zahamowanie wzrastania i rozwoju. U pacjentów z guzami ośrodkowego układu nerwowego, oprócz wymienionych, jednocześnie mogą występować także bóle głowy i wady wzroku.

>> Przeczytaj też: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Moczówka prosta – diagnostyka

Podstawą do rozpoczęcia diagnostyki w kierunku moczówki prostej są trzy główne elementy:

  • wykazanie polidypsji,
  • wykazanie poliurii,
  • wykluczenie cukrzycy.

Spełnienie powyższych kryteriów obliguje do przeprowadzenia, w podanej kolejności, następujących badań:

  • 8-godzinny test odwodnieniowy; wykonywany jest wyłącznie w warunkach szpitalnych; test polega na wstrzymaniu podaży płynów na 8 godzin i dokonywaniu pomiarów stężenia sodu w surowicy, osmolalności surowicy oraz moczu i systematycznym monitorowaniu parametrów układu krążenia i masy ciała; test przerywa się, gdy:
    • nastąpi zmniejszenie masy ciała o >3%, stężenie sodu w surowicy wzrośnie do ponad 150 mmol/l,
    • pacjent nie chce i/lub nie może kontynuować testu,
    • masa ciała spadnie o ponad 3%,
    • osmolalność 2 kolejnych próbek moczu różni się o mniej niż 10% (przy co najmniej 2% spadku masy ciała),
    • osmolalność moczu osiągnie wartości prawidłowe (wyklucza to moczówkę),
  • interpretacja: moczówkę rozpoznaje się, gdy stężenie sodu w surowicy przekroczy 145 mmol/l, osmolalności surowicy wzrośnie do ponad 300 mOsm/kg wody, a osmolalności moczu wynosi poniżej 300 mOsm/kg wody,
  • w kolejnym kroku wykonywany jest test z podaniem analogu wazopresyny; osmolalność moczu wzrasta o ponad 50% w moczówce centralnej i poniżej 50% w przypadku moczówki nerkowej; jak widać dopiero trzeci krok pozwala na jednoznaczne ustalenie etiologii moczówki.
badanie ogólne moczu baner

Po rozpoznaniu moczówki centralnej lub nerkowej wykonywany jest szereg badań mających na celu ustalenie przyczyny choroby. Należy wykonać badanie MR przysadki mózgowej z kontrastem, aby ocenić, czy nie występują zaburzenia anatomiczne lub choroby tej okolicy.

Badania laboratoryjne pomagają zidentyfikować nieprawidłowości elektrolitowe, takie jak hiperkalcemia i hipokaliemia. Jakakolwiek ostra lub przewlekła choroba nerek lub choroba ogólnoustrojowa, jak już wspomniano, mogą również powodować moczówkę i należy przeprowadzić ocenę tych zaburzeń. Stąd wiele zależy od wywiadu i badania przedmiotowego, które oczywiście są przeprowadzane na początku postępowania z pacjentem.

badanie glukozy baner

Leczenie moczówki prostej

Podstawą leczenia moczówki ośrodkowej jest podawanie analogów wazopresyny (desmopresyna i terlipresyna); istnieją zarówno doustne, jak i donosowe formy leku. W moczówce nerkowej należy zaprzestać terapii lekami powodującymi chorobę, wyrównać potencjalne zaburzenia elektrolitowe prowadzące do moczówki, a w terapii podtrzymującej stosowane są tiazydowe leki moczopędne i tzw. dieta nerkowa o niskiej zawartości sodu, białka i fosforu.

Podsumowanie

Moczówka prosta to choroba przebiegająca głównie z uczuciem nadmiernego pragnienia, wypijania dużej objętości płynów i oddawania dużej objętości słabo zagęszczonego moczu. Wystąpienie takich objawów (po wykluczeniu cukrzycy) wymaga zgłoszenia się do lekarza, który odpowiednio zweryfikuje wspomniane polidypsję i poliurię, które są w tym przypadku ściśle określonymi pojęciami. Dalsze kroki diagnostyczne są przeprowadzane w warunkach szpitalnych. Taka kolejność działań pozwoli na sprawną i celną diagnostykę, co dalej umożliwi skuteczne leczenie znacznie poprawiające jakość życia.

Źródła

  • Korkmaz HA, Kapoor RR, Kalitsi J, Aylwin SJ, Buchanan CR, Arya VB. Central Diabetes Insipidus in Children and Adolescents: Twenty-Six Year Experience from a Single Centre. Int J Endocrinol. 2022 Mar 8;2022:9397130. doi: 10.1155/2022/9397130. PMID: 35311034; PMCID: PMC8924606.
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8924606/
  • Hui C, Khan M, Khan Suheb MZ, et al. Arginine Vasopressin Disorder (Diabetes Insipidus) [Updated 2024 Jan 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470458/
  • Mutter CM, Smith T, Menze O, Zakharia M, Nguyen H. Diabetes Insipidus: Pathogenesis, Diagnosis, and Clinical Management. Cureus. 2021 Feb 23;13(2):e13523. doi: 10.7759/cureus.13523. PMID: 33786230; PMCID: PMC7996474.
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7996474/
  • Tomkins M, Lawless S, Martin-Grace J, Sherlock M, Thompson CJ. Diagnosis and Management of Central Diabetes Insipidus in Adults. J Clin Endocrinol Metab. 2022 Sep 28;107(10):2701-2715. doi: 10.1210/clinem/dgac381. PMID: 35771962; PMCID: PMC9516129.
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9516129/
  • Christ-Crain M, Winzeler B, Refardt J. Diagnosis and management of diabetes insipidus for the internist: an update. J Intern Med. 2021 Jul;290(1):73-87. doi: 10.1111/joim.13261. Epub 2021 Mar 13. PMID: 33713498.
    https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/joim.13261
  • Sparapani S, Millet-Boureima C, Oliver J, Mu K, Hadavi P, Kalostian T, Ali N, Avelar CM, Bardies M, Barrow B, Benedikt M, Biancardi G, Bindra R, Bui L, Chihab Z, Cossitt A, Costa J, Daigneault T, Dault J, Davidson I, Dias J, Dufour E, El-Khoury S, Farhangdoost N, Forget A, Fox A, Gebrael M, Gentile MC, Geraci O, Gnanapragasam A, Gomah E, Haber E, Hamel C, Iyanker T, Kalantzis C, Kamali S, Kassardjian E, Kontos HK, Le TBU, LoScerbo D, Low YF, Mac Rae D, Maurer F, Mazhar S, Nguyen A, Nguyen-Duong K, Osborne-Laroche C, Park HW, Parolin E, Paul-Cole K, Peer LS, Philippon M, Plaisir CA, Porras Marroquin J, Prasad S, Ramsarun R, Razzaq S, Rhainds S, Robin D, Scartozzi R, Singh D, Fard SS, Soroko M, Soroori Motlagh N, Stern K, Toro L, Toure MW, Tran-Huynh S, Trépanier-Chicoine S, Waddingham C, Weekes AJ, Wisniewski A, Gamberi C. The Biology of Vasopressin. Biomedicines. 2021 Jan 18;9(1):89. doi: 10.3390/biomedicines9010089. PMID: 33477721; PMCID: PMC7832310. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7832310/

Bóle głowy – rodzaje i przyczyny. Jakie badania wykonać przy częstych (przewlekłych) bólach głowy?

Angelika Janowicz
-
0
Bóle głowy – rodzaje i przyczyny. Jakie badania wykonać przy częstych (przewlekłych) bólach głowy?

Bóle głowy to jedna z najczęstszych dolegliwości, które dotykają człowieka w ciągu życia. Występują niezależnie od wieku. Mogą mieć różne nasilenie i przyczyny. Sprawdź, dlaczego boli głowa, kiedy udać się do lekarza i jakie badania wykonać przy częstych bólach głowy.

Spis treści:

  1. Czym jest ból głowy: mechanizm rozwoju dolegliwości
  2. Przyczyny bólu głowy
  3. Rodzaje bólów głowy
  4. Kiedy ból głowy może być objawem poważnej choroby?
  5. Do jakiego lekarza udać się z nagłymi i częstymi bólami głowy?
  6. Jakie badania wykonać przy silnych bólach głowy?
  7. Jak wygląda leczenie przewlekłego bólu głowy?

Czym jest ból głowy: mechanizm rozwoju dolegliwości

Ból głowy jest subiektywny objawem, w którym dolegliwości bólowe zlokalizowane są w obrębie głowy. Szacuje się, że przynajmniej kilka razy w roku doświadcza go nawet 90% dorosłych. Najczęściej pojawia się sporadycznie, ale zdarza się także częsty lub codzienny ból głowy.

Warto wiedzieć
Ból głowy może mieć charakter pulsujący, ściskający, tępy, ostry lub kłujący. Różny jest także stopień nasilenia dolegliwości – od lekkiego do silnego, utrudniającego normalne funkcjonowanie.

Mechanizm rozwoju bólu głowy jest bardzo zróżnicowany i zależy od przyczyny. W niektórych rodzajach dolegliwości nie udaje się go ustalić.

Należy pamiętać, że ból głowy nie oznacza bólu mózgu. Narząd ten nie boli, ponieważ nie ma receptorów bólowych (nocyceptorów). Dolegliwości pochodzą z tkanek, które go otaczają. W przypadku samoistnych bólów głowy odpowiadają za nie zmiany w naczyniach, nerwach lub wydzielaniu neuroprzekaźników. Natomiast przy wtórnych bólach głowy mogą to być m.in.:

  • uszkodzenie okostnej lub kości,
  • ucisk lub pociąganie struktur wewnątrzczaszkowych,
  • zmiany patologiczne w strukturach mózgu.

Napięciowy ból głowy może być spowodowany zwiększonym napięciem mięśni głowy, jako mechanizmem obronnym.

>> Przeczytaj też: Bóle głowy u dzieci – kiedy powinny niepokoić?

Przyczyny bólu głowy

Przyczyny bólu głowy są bardzo różne. W większości przypadków dolegliwości nie mają przyczyny chorobowej, urazowej lub związanej ze zmianami strukturalnymi w mózgu. Mogą natomiast wynikać z zaistnienia kilku czynników – genetycznych, środowiskowych (np. nieodpowiedniej diety, zbyt intensywnego wysiłku, braku snu) czy emocjonalnych (np. stres).

Zdarza się, że ból głowy jest objawem procesu patologicznego. W takim przypadku możliwe przyczyny to m.in.:

  • urazy głowy lub szyi,
  • udar mózgu,
  • krwotok podpajęczynówkowy,
  • tętniak,
  • zaburzenia psychiatryczne (m.in. depresja),
  • nadciśnienie tętnicze,
  • zaburzenia pracy tarczycy,
  • reakcja na substancje chemiczne lub ich odstawienie,
  • choroby zębów i jamy ustnej,
  • choroby zatok przynosowych,
  • odwodnienie,
  • zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego,
  • nowotwór ośrodkowego układu nerwowego,
  • udar słoneczny.

Ustalenie przyczyny bólu głowy jest istotne dla przebiegu procesu terapeutycznego.

>> Sprawdź też: Migrena: objawy, przyczyny i diagnoza. Jakie badania wykonać?

Rodzaje bólów głowy

Ze względu na czas trwania wyróżnia się:

  • ostry ból głowy,
  • nawracający ból głowy,
  • przewlekły ból głowy.

Natomiast ze względu na przyczynę wyróżnia się pierwotny (samoistny) ból głowy oraz wtórny ból głowy.

Pierwotny ból głowy: czyli jaki?

Pierwotny ból głowy nie jest objawem innej choroby, ale stanowi główne zaburzenie sam w sobie. Do tej grupy zalicza się:

  • migrenę,
  • napięciowe bóle głowy,
  • trójdzielno-autonomiczne bóle głowy (np. klasterowe bóle głowy),
  • inne pierwotne bóle głowy (np. kaszlowy ból głowy, wysiłkowy ból głowy, ból głowy stymulowany zimnem).

Pierwotne bóle głowy występują znacznie częściej niż bóle wtórne.

Wtórny ból głowy: czyli jaki?

Wtórny ból głowy jest objawem innej choroby. Może być wynikiem infekcji, urazu, problemów z kręgosłupem szyjnym, chorób oczu, zatok przynosowych, ucha, zębów, a także poważniejszych schorzeń, takich jak guzy mózgu, krwotoki wewnątrzczaszkowe czy tętniaki.

Kiedy ból głowy może być objawem poważnej choroby?

Do sygnałów alarmowych należą:

  • nagły ból głowy,
  • silny ból głowy,
  • zmiana charakteru lub nasilenie się bólu głowy,
  • przewlekły ból głowy niereagujący na leczenie,
  • ból głowy przebiegający z dodatkowymi objawami (np. sztywnością karku, gorączką, zaburzeniami mowy, zaburzeniami widzenia, nudnościami, nieustępującymi wymiotami od godzin porannych).

Ponadto nigdy nie należy bagatelizować bólu głowy po urazie głowy.

Do jakiego lekarza udać się z nagłymi i częstymi bólami głowy?

W przypadku częstych bólów głowy najlepiej udać się do lekarza rodzinnego, który po zebraniu wywiadu medycznego pokieruje do odpowiedniego specjalisty. Najczęściej jest to neurolog, który specjalizuje się w diagnozowaniu i leczeniu chorób układu nerwowego. Natomiast przy podejrzeniu, że przyczyną bólu głowy są choroby zatok, oczu lub zębów, konieczna jest konsultacja z laryngologiem, okulistą lub stomatologiem.

Jakie badania wykonać przy silnych bólach głowy?

Nawracające lub silne bóle głowy wymagają niezwłocznej konsultacji lekarskiej. W pierwszej kolejności lekarz zbiera szczegółowy wywiad, a następnie kieruje pacjenta na dodatkowe badania. Wśród nich ważną rolę odgrywają badania obrazowe (m.in. tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), które pozwalają wykluczyć zmiany rozrostowe i inne patologie ośrodkowego układu nerwowego. Oprócz nich wykonywane są testy laboratoryjne z krwi, badania neurologiczne, a niekiedy także nakłucie lędźwiowe z badaniem płynu mózgowo-rdzeniowego.

Morfologia krwi obwodowej

O tym, jakie badania na ból głowy wykonać, decyduje lekarz w zależności od podejrzewanej przyczyny dolegliwości. Wśród testów laboratoryjnych mogą znaleźć się m.in. morfologia krwi, pakiet hormonów tarczycowych, stężenie białka ostrej fazy (CRP), badanie przeciwciał, stężenie elektrolitów czy diaminooksydaza DAO.

pakiet tarczycowy rozszerzony

Jak wygląda leczenie przewlekłego bólu głowy?

Leczenie przewlekłego bólu głowy zależy od jego przyczyny. Najczęściej terapia obejmuje kilka metod jednocześnie. Są to m.in.:

  • stosowanie leków przeciwbólowych,
  • stosowanie leków profilaktycznych,
  • nauka technik relaksacyjnych,
  • psychoterapia,
  • fizjoterapia.

Ważna jest także zmiana stylu życia, a w szczególności unikanie lub wyeliminowanie czynników wywołujących ból głowy.

Bóle głowy mogą mieć wiele przyczyn – od całkowicie niegroźnych po poważne choroby. Ważne jest, aby obserwować swój organizm i zwracać uwagę na objawy towarzyszące, a w razie potrzeby niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. W diagnostyce stosuje się m.in. badania obrazowe i testy laboratoryjne krwi. Leczenie bólu głowy zależy od przyczyny oraz obejmuje metody farmakologiczne i niefarmakologiczne.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

  1. A. Prusiński, Bóle głowy w praktyce podstawowej opieki zdrowotnej, Przewodnik Lekarza 4/2006, s. 20–29
  2. J.J. Rożniecki, M. Bodzioch, Bóle głowy, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.4. (dostęp 05.08.2024)
  3. Neurologia Praktyczna, Samoistne bóle głowy, https://neurologia-praktyczna.pl/a2654/Samoistne-bole-glowy.html (dostęp 05.08.2024)
  4. I. Domitrz, Jak klasyfikujemy i rozpoznajemy pierwotne bóle głowy?, Migrena News 2021, nr 2, s. 41–45

Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

Damian Matusiak
-
0
Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

Jednym z najbardziej dynamicznych okresów życia – zarówno w zakresie rozwoju fizycznego, jak i psychicznego – jest pokwitanie, w czasie którego dochodzi do płynnego przejścia z okresu dzieciństwa w dorosłość. Jak przebiega ten ważny proces? Kiedy się zaczyna?

Spis treści:

  1. Proces dojrzewania płciowego – na czym polega?
  2. Dojrzewanie płciowe u dziewczynek
  3. Przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek – objawy
  4. Opóźnione dojrzewanie płciowe u dziewczynek – jak wygląda?
  5. Dojrzewanie płciowe u chłopców
  6. Prawidłowe dojrzewanie u chłopców – kiedy się zaczyna?
  7. Jak wygląda opóźnione dojrzewanie u chłopców?
  8. Dojrzewanie płciowe chłopców i dziewczynek – podsumowanie

Proces dojrzewania płciowego – na czym polega?

Dojrzewanie płciowe to proces, w którym człowiek stopniowo osiąga pełnię zdolności reprodukcyjnych w zakresie fizycznym i psychicznym. Jest to niezwykle ważny etap życia, w którym dochodzi do zakończenia wzrastania, wykształcenia się drugorzędowych cech płciowych i konstytuuje się osobowość. Do oceny cech dojrzewania służy tzw. skala Tannera, na podstawie której rozpoznaje się etap i stopień zaawansowania tego procesu.

Ocenie podlegają:

  • rozwój piersi u dziewcząt:
    • stopień 1: brak wyczuwalnej tkanki gruczołowej piersi,
    • stopień 2: tkanka piersi wyczuwalna pod otoczką,
    • stopień 3: tkanka wyczuwalna na zewnątrz otoczki,
    • stopień 4: Otoczka unosi się ponad kontur piersi,
    • stopień 5: tworzy się pojedynczy kontur piersi z przebarwieniami otoczki, rozwojem brodawek i sutków,
  • objętość jąder u chłopców (do tej oceny potrzebny jest tzw. orchidometr):
    • stopień 1: objętość jądra < 4 ml lub oś długa < 2,5 cm,
    • stopień 2: 4 do 8 ml (lub 2,5 do 3,3 cm długości),
    • stopień 3: 9 ml-12 ml (lub 3,4 do 4,0 cm długości),
    • stopień 4: 15-20 ml (lub 4,1 do 4,5 cm długości),
    • stopień 5: > 20 ml (lub > 4,5 cm długości),
  • owłosienie łonowe (u obu płci):
    • stopień 1: brak,
    • stopień 2: niewielkie, cienkie, jasne włosy,
    • stopień 3: skąpe typowe owłosienie łonowe,
    • stopień 4: owłosienie wypełniające cały trójkąt pokrywający okolicę łonową,
    • stopień 5: owłosienie wystające poza fałd pachwinowy na udzie.

>> To może Cię zainteresować: Jak wyglądają bóle wzrostowe u dziecka?

Dojrzewanie płciowe u dziewczynek

Typowym pierwszym objawem klinicznym dojrzewania u dziewcząt jest powiększenie piersi (stadium 2 w skali Tannera). Początkowo rozwój piersi (thelarche) może być jednostronny. Wiele dziewcząt skarży się na łagodną tkliwość lub dyskomfort piersi na tym etapie, który później ustępuje. Pojawiają się pierwsze włosy łonowe wzdłuż warg sromowych większych.

Wraz z początkiem wydzielania estrogenów przez jajniki, błona śluzowa pochwy zmienia kolor – z błyszczącego, jasnoczerwonego, na bladoróżowy – z powodu rogowacenia błony śluzowej pochwy. Zwiększone wydzielanie estrogenów sprzyja wzrostowi macicy i może powodować fizjologiczny wyciek białej, bezwonnej wydzieliny z pochwy, która zwykle zaczyna się od 6 do 12 miesięcy przed pierwszą miesiączką. Ta z kolei pojawia się średnio 2 do 2,5 roku po rozpoczęciu rozwoju piersi.

W pierwszym roku miesiączki są zwykle nieregularne i bezowulacyjne.

Prawidłowe dojrzewanie u dziewczynek – kiedy się zaczyna?

Przyjmuje się, że fizjologicznie proces dojrzewania płciowego zaczyna się między 8. a 13. rokiem życia; u dziewcząt z nadmierną masą ciała oraz z dodatnim wywiadem rodzinnym proces ten może rozpocząć się nieco wcześniej.

Przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek – objawy

Wśród objawów przedwczesnego dojrzewania płciowego (przed 8. rokiem życia) należy wymienić:

  • przyspieszenie wzrastania,
  • pojawienie się przykrego zapachu potu,
  • rozwój owłosienia łonowego i pod pachami,
  • powiększenie piersi,
  • pojawienie się typowych zmian skórnych (trądzik, zaskórniki).

Łagodne, izolowane pojawienie się cech dojrzewania może być tzw. łagodnym wariantem przedwczesnego dojrzewania, który nie wymaga diagnostyki i leczenia, a jest dość częstym zjawiskiem u dziewcząt.

Opóźnione dojrzewanie płciowe u dziewczynek – jak wygląda?

Opóźnione dojrzewanie to brak cech dojrzewania płciowego przed 13. rokiem życia i/lub pierwotny brak miesiączki przed 16. rokiem życia. W tych przypadkach nie stwierdza się prawidłowej kolejności pojawiania się drugorzędowych cech płciowych (poczynając od powiększenia piersi) lub stwierdzono te cechy, ale nie doszło do wystąpienia miesiączki przez 16. rokiem życia.

pakiet hormony kobiece zaburzenia miesiączkowania

Dojrzewanie płciowe u chłopców

W przypadku chłopców zwiększona objętość jąder jest pierwszym fizycznym objawem wskazującym na początek dojrzewania. Do dokładnej oceny niezbędne jest badanie palpacyjne jąder i użycie orchidometru Pradera. Pojawiają się owłosienie łonowe, zwiększony rozmiar krtani, załamanie z pogłębieniem głosu, zwiększona masa kostna oraz siła i rozmiar mięśni.

Włosy rozwijają się w obszarach zależnych od męskich hormonów płciowych – na twarzy i tułowiu – około trzech lat po pojawieniu się włosów łonowych. Dochodzi do znacznego przyspieszenia wzrastania. Zmianie ulega zapach ciała – dochodzi do tego wskutek aktywacji gruczołów potowych i łojowych. Plemniki można znaleźć we wczesnych porannych próbkach moczu, począwszy od 3. stadium rozwoju narządów płciowych. W tym czasie dochodzi do tzw. zmazów nocnych (polucji), czyli wytrysku nasienia w czasie snu.

Prawidłowe dojrzewanie u chłopców – kiedy się zaczyna?

Przyjmuje się, że początek procesu dojrzewania płciowego u chłopców zachodzi między 9. a 14. rokiem życia, a pierwszym objawem jest powiększenie jąder (stopień 2 w skali Tannera).

[H2] Objawy przedwczesnego dojrzewania płciowego chłopców

Wśród objawów przedwczesnego dojrzewania płciowego (przed 9. rokiem życia) należy wymienić:

  • przyspieszenie wzrastania,
  • pojawienie się przykrego zapachu potu,
  • rozwój owłosienia łonowego i pod pachami,
  • powiększenie jąder,
  • pojawienie się typowych zmian skórnych (trądzik, zaskórniki),
  • pojawienie się zarostu na twarzy,
  • zwiększenie długości prącia.

Warto dodać, że łagodne warianty przedwczesnego dojrzewania są rzadsze u chłopców, stąd z reguły wymagają konsultacji lekarskiej. U obu płci dojrzewanie płciowe może być izoseksualne (pojawianie się cech dojrzewania zgodnych z płcią) oraz heteroseksualne (niezgodne z płcią); te ostatnie każdorazowo wymagają konsultacji lekarskiej i diagnostyki.

>> Przeczytaj także: Moczenie u dzieci niejedno ma oblicze – co warto wiedzieć?

Jak wygląda opóźnione dojrzewanie u chłopców?

W przypadku chłopców o opóźnionym dojrzewaniu mówi się wtedy, gdy nie dochodzi do rozpoczęcia procesu przed 14. rokiem życia lub okres od powiększenia się jąder do wykształcenia pełnych fizycznych cech dojrzałości płciowej minęło więcej niż 5 lat.

pakiet hormony męskie

Dojrzewanie płciowe chłopców i dziewczynek – podsumowanie

Dojrzewanie płciowe to czas dynamicznych zmian w organizmie, które prowadzą do osiągnięcia zdolności do posiadania potomstwa. Jego początek to około 8. rok życia u dziewczynek i 9. rok życia u chłopców. Do obiektywnej oceny służy skala Tannera, która opisuje owłosienie łonowe (u obu płci), objętość jąder (u chłopców) i rozwój piersi (u dziewcząt). Zbyt wczesne lub pojawiające się w nieprawidłowej kolejności cechy dojrzewania płciowego powinny skłonić do wizyty lekarskiej celem oceny wskazań do pogłębionej diagnostyki.

Źródła

  1. Krishna KB, Witchel SF. Normal and Abnormal Puberty. [Updated 2024 Apr 9]. In: Feingold KR, Anawalt B, Blackman MR, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279024/ (dostęp: 09.09.2024).

  1. Viner RM, Allen NB, Patton GC. Puberty, Developmental Processes, and Health Interventions. In: Bundy DAP, Silva Nd, Horton S, et al., editors. Child and Adolescent Health and Development. 3rd edition. Washington (DC): The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank; 2017 Nov 20. Chapter 9.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK525269 (dostęp: 09.09.2024).

  1. Breehl L, Caban O. Physiology, Puberty. [Updated 2023 Mar 27]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534827/ (dostęp: 09.09.2024).

  1. Worthman CM, Dockray S, Marceau K. Puberty and the Evolution of Developmental Science. J Res Adolesc. 2019 Mar;29(1):9-31. doi: 10.1111/jora.12411. PMID: 30869841; PMCID: PMC6961839.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6961839/ (dostęp: 09.09.2024).

  1. Emmanuel M, Bokor BR. Tanner Stages. [Updated 2022 Dec 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470280/ (dostęp: 09.09.2024).

Dieta bez laktozy. Co jeść przy nietolerancji a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta bez laktozy. Co jeść przy nietolerancji a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Wielu pacjentów – zarówno dzieci, jak i dorosłych – może zmagać się z nietolerancją laktozy. Składnik ten jest obecny w wielu produktach mlecznych, co niekiedy utrudnia ułożenie diety. Mimo ograniczeń jadłospis bez laktozy może być bardzo urozmaicony – i co najważniejsze – wspierać układ pokarmowy osób z nietolerancją redukując ryzyko, np. wzdęć i bólów brzucha. Z artykułu dowiesz się, na czym polega dieta bezlaktozowa, co wolno i czego nie należy spożywać, a także przedstawiamy przykładowy jadłospis.

Spis treści:

  1. Nietolerancja laktozy – podstawowe informacje
  2. Czym różni się dieta bez laktozy od jadłospisu z całkowitą eliminacją mleka?
  3. Co może znaleźć się w diecie bez laktozy. Produkty bez laktozy
  4. Czego należy unikać w diecie wolnej od laktozy – przykładowe produkty
  5. Przykładowy jadłospis bez laktozy
  6. Dieta bez laktozy: podsumowanie

Nietolerancja laktozy – podstawowe informacje

Laktoza jest dwucukrem powszechnie występującym w produktach mlecznych. Nietolerancja laktozy to dość częsta choroba – wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia się wytwarzania laktazy, czyli enzymu odpowiedzialnego za rozkład laktozy. W zależności od stopnia niedoboru tego enzymu, objawy nietolerancji mogą mieć różne nasilenie.

Czym jest laktoza i jak dochodzi do rozwoju nietolerancji?

Laktoza jest dwucukrem występującym w mleku wszystkich ssaków oraz w produktach mlecznych. Warunkiem niezbędnym do przyswojenia laktozy z pożywienia jest zachowanie aktywności enzymu – laktazy, znajdującej się w nabłonku jelitowym.

W przypadku niedoborów lub braku laktazy dochodzi do zaburzeń procesów trawienia laktozy, czego efektem są:

  • wzdęcia brzucha,
  • kolki,
  • kruczenie,
  • przelewania,
  • biegunki.

W efekcie następuje nadmierna utrata wody, elektrolitów, białek oraz tłuszczów, co w następstwie powoduje szybkie odwodnienie organizmu. Jeżeli taki stan utrzymuje się przewlekle, to może doprowadzić do niedożywienia i utraty masy ciała oraz zaburzeń snu i uczucia ciągłego zmęczenia.

Nietolerancja laktozy – test oddechowy wodorowo-metanowy

Nietolerancja laktozy – jak często występuje?

Nietolerancja laktozy jest zaburzeniem trawienia i stanowi jedną z najczęstszych nietolerancji pokarmowych u człowieka. W Polsce hipolaktazja występuje u 1,5% niemowląt i dzieci oraz 20–37% osób dorosłych. Szostak-Węgierek i wsp. stwierdzili hipolaktazję u 19,4% badanych dzieci w wieku 7–15 lat z terenu Warszawy.

Ocenia się, że w Polsce w stosunku do innych krajów częstość występowania nietolerancji laktozy utrzymuje się na średnim poziomie. Wśród krajów europejskich największy odsetek (70–80%) osób z hipolaktazją odnotowano w południowych Włoszech.

Nietolerancja laktozy u małych dzieci

W pierwszych miesiącach życia dziecka objawy nietolerancji laktozy mają zazwyczaj charakter przejściowy i wynikają z niedostosowania aktywności laktazy (enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy) do ilości laktozy obecnej w pokarmie spożywanym przez dziecko (zazwyczaj w mleku matki lub preparatach mleka modyfikowanego). Najczęściej nie wymaga to podjęcia żadnych działań, nie jest też konieczna zmiana sposobu żywienia niemowlęcia.

U niemowląt może dojść do wtórnej nietolerancji laktozy, w przebiegu ciężkiej infekcji wirusowej, bakteryjnej czy pasożytniczej przewodu pokarmowego. W tym przypadku – po konsultacji z pediatrą – może być potrzebne zastosowanie diety bezlaktozowej na okres 4-6 tygodni. Czas ten pozwoli na regenerację uszkodzonych kosmków jelitowych.

Jak zmienia się poziom laktozy jelitowej w trakcie życia?

Należy podkreślić, że poziom laktozy jelitowej zmienia się w zależności od wieku. Najwięcej tego enzymu jest u niemowląt i małych dzieci, gdyż spożycie mleka jest największe. W wieku młodzieńczym aktywność laktazy stanowi około 10% aktywności oznaczanej przy urodzeniu. Także długotrwała eliminacja z diety produktów mlecznych wpływa na zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy.

>> Przeczytaj więcej: Nietolerancja laktozy – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Czym różni się dieta bez laktozy od jadłospisu z całkowitą eliminacją mleka?

Różnica pomiędzy dietą bez laktozy a dietą, z której całkowicie wyklucza się mleko, polega na tym, iż w tej pierwszej można używać mleka i jego przetworów, eliminując laktozę.

Natomiast w przypadku diety z całkowitą eliminacją mleka, z diety wyklucza się wszelkie rodzaje mleka zawierające laktozę, w tym mleko i produkty mleczne pochodzące od krowy, kozy i owcy. Dieta polega na wprowadzaniu roślinnych produktów np. mleka i przetworów owsianych, ryżowych, migdałowych czy sojowych.

>> Przeczytaj również: Alergia na białko mleka i nietolerancja laktozy

Co może znaleźć się w diecie bez laktozy. Produkty bez laktozy

U chorych z nietolerancją laktozy występuje zróżnicowana, indywidualna wrażliwość na spożywane produktów zawierających laktozę.

Często nie ma potrzeby całkowitego wykluczania produktów mlecznych z diety, trzeba jedynie ograniczyć ich spożycie oraz wybierać produkty o mniejszej zawartości laktozy.

Jogurty, kefiry i mleko acidofilne w diecie bez mleka

W nietolerancji laktozy z diety chorych powinno wyeliminować się słodkie mleko. Można stosować mleko fermentowane w postaci jogurtów, kefirów czy mleka acidofilnego. Produkty te zawierają mniej laktozy. Jogurty, pomimo podobnej jak w mleku zawartości laktozy, są lepiej od niego tolerowane dzięki obecności, mających własną laktazę, bakterii mlekowych (Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus).

Sery w diecie bez laktozy

W diecie zalecane są twarde sery dojrzewające jak gouda, parmezan czy cheddar, które praktycznie nie zawierają laktozy, są dobrze tolerowane przez chorych. Sery topione i kremowe typu brie oraz fromage również zawierają mniej laktozy w porównaniu do serów twarogowych.

Produkty bez laktozy a dieta bez mleka krowiego

U osób z ciężką nietolerancją laktozy zalecane jest całkowite wykluczenie produktów zawierających najmniejsze ilości laktozy z diety i przejście na dietę bezlaktozową. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów spożywczych bezlaktozowych jak np. mleko bezlaktozowe czy sery oraz inne produkty mleczne bez laktozy. Na opakowaniu widnieje napis „produkt spożywczy nie zawiera laktozy”. Ważne, aby osoby z nietolerancją laktozy zawsze zapoznawały się z treścią etykiety (przed zakupem).

>> Sprawdź również: Nietolerancje pokarmowe – czy to częsty problem?

Czego należy unikać w diecie wolnej od laktozy – przykładowe produkty

Laktoza jest cukrem występującym w mleku, dlatego wszystkie produkty z mleka krowiego, koziego i owczego zawierają pewne jej ilości. W przetworach mlecznych zawartość laktozy jest zróżnicowana. Najwięcej laktozy zawiera czyste mleko oraz serwatka, mniejsze ilości laktozy występują w napojach mlecznych, serach twarogowych i maśle. Niewielkie ilości laktozy zawierają twarde sery dojrzewające. Ponieważ laktoza może być obecna w innych produktach spożywczych, zawierających w swoim składzie mleko w proszku czy serwatkę, zaleca się przed zakupem przetworów mlecznych dokładnie zapoznać się z etykietą produktu.

zawartość laktozy w wybranych produktach mlecznych tabela dieta bez laktozy
Źródło: Kunachowicz H. i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, 2005.

Przykładowy jadłospis bez laktozy

  • I śniadanie bez laktozy

Chleb żytni razowy z serem żółtym gołda. Do tego ogórek zielony i kiełki brokuła.

  • II śniadanie bez laktozy

Jogurt kokosowy z płatkami żytnimi, borówką amerykańską i nasionami chia.

  • Obiad bez laktozy

Zupa krupnik na udku z indyka, z mieszanką warzyw mrożonych, kaszą jaglaną. Doprawiamy do smaku ulubionymi ziołami i przyprawami oraz łyżeczką oliwy z oliwek.

  • Podwieczorek bezlaktozowy

Kisiel z jabłkiem startym na grubych oczkach tarki.

  • Kolacja

Grzanka z bułki grahamki do tego jajko na twardo i pomidor pokrojony w plasterki posypany posiekanym szczypiorkiem.

To może Cię zainteresować:

>> Nietolerancja laktozy – moda czy rzeczywista dolegliwość? Jak można to zbadać?

>> Diagnostyka alergii na mleko i jajko

Dieta bez laktozy: podsumowanie

Dieta w nietolerancji laktozy polega na początkowej eliminacji z jadłospisu mleka i produktów mlecznych zawierających laktozę.

Produkty zawierające laktozę wyklucza się z jadłospisu na krótki czas, obserwuje swój organizm, aż do chwili ustąpienia objawów nietolerancji. Następnie zaleca się stopniowe wprowadzanie ich do diety i obserwowanie, czy nie wystąpią ponownie nietolerancje. Zobrazuje to choremu ilość laktozy, jaką toleruje jego organizm.

Bibliografia

  1. Cichańska B., Rujner J. Dieta bezglutenowa i bezmleczna dla dzieci i dorosłych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002, ISBN 83-200-2662-8
  2. Celiakia i dieta bezglutenowa. Praktyczny poradnik pod redakcją G. Konińskiej, A. Marczewskiej, M. Źródlak). Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Wydanie IX. Warszawa 2013.
  3. mp.pl, Laktoza – co to jest i jakie są objawy nietolerancji laktozy dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Co warto wiedzieć o hemosyderozie?

Damian Matusiak
-
0
Co warto wiedzieć o hemosyderozie?

Żelazo jest jednym z kluczowych mikroelementów, którego niedobór niesie za sobą szereg negatywnych skutków dla zdrowia. Medal ten ma jednak i drugą stronę – nadmiar tego pierwiastka także prowadzi do dewastujących powikłań, z niezwykle groźną hemosyderozą na czele. Chcesz dowiedzieć się więcej? Przeczytaj i sprawdź, czym jest i jak objawia się hemosyderoza.

Spis treści:

  1. Czym jest hemosyderoza?
  2. Hemosyderoza a hemochromatoza – różnice
  3. Objawy hemosyderozy
  4. Hemosyderoza – diagnostyka
  5. Leczenie hemosyderozy
  6. Podsumowanie

Czym jest hemosyderoza?

Hemosyderoza to choroba będąca skutkiem znacznego nadmiaru białka zwanego hemosyderyną, które powstaje jako skutek nadmiaru krążącego w organizmie żelaza. Do choroby mogą prowadzić:

badanie żelaza

Hemosyderoza a hemochromatoza – różnice

Powyższe pojęcia, mimo że odnoszą się do nadmiaru żelaza w organizmie, są istotnie od siebie różne. Hemosyderoza to proces wewnątrzkomórkowej akumulacji białka zwanego hemosyderyną, natomiast hemochromatoza charakteryzuje się znaczną akumulacją żelaza (będącą zazwyczaj skutkiem nadmiernego wchłaniania z przewodu pokarmowego).

Jak widać, oba terminy odnoszą się do przeciążenia organizmu żelazem. Według aktualnej wiedzy medycznej całkowita zawartość żelaza w organizmie wynosi około 2,5 g u kobiet i 3,5 g u mężczyzn. Objawy zbyt dużego nagromadzenia występują zazwyczaj przy ilości od 10 g w górę, stąd hemochromatozę zazwyczaj rozpoznaje się dopiero w późniejszym okresie życia, zwłaszcza u kobiet przed menopauzą, u których utrata żelaza w wyniku miesiączki (a czasami ciąży i porodu) ma tendencję do równoważenia akumulacji.

Objawy hemosyderozy

Hemosyderoza zazwyczaj nie wywołuje wyraźnych objawów klinicznych. Tzw. ogniskowa (miejscowa) hemosyderoza może wynikać z krwotoku w narządzie – żelazo uwolnione z wynaczynionych czerwonych krwinek odkłada się w danym narządzie.

Innym częstym miejscem akumulacji są nerki, gdzie hemosyderoza może wynikać z rozległej hemolizy wewnątrznaczyniowej. Wolna hemoglobina jest filtrowana w kłębuszkach, co powoduje odkładanie się żelaza w nerkach. Miąższ nerek nie jest uszkodzony, ale ciężka hemosyderinuria może powodować niedobór żelaza. Przewlekłe zespoły zapalne z kolei prowadzą do gromadzenia żelaza w wątrobie.

Objawy hemosyderozy, jeśli występują, są bardzo niespecyficzne i obejmują:

  • przewlekłe zmęczenie,
  • bóle stawów,
  • objawy cukrzycy,
  • objawy postępującej niewydolności serca (w bardzo rzadkich przypadkach zajęcia tego narządu).

Rzadką, lecz bardzo ciężką postacią hemosyderozy jest tzw. idiopatyczna hemosyderoza płucna. Schorzenie to charakteryzuje się nawracającymi epizodami rozlanego krwotoku pęcherzykowego i następującą po nim nieprawidłową akumulacją hemosyderyny w komórkach narządu, co prowadzi do pogrubienia błony podstawnej pęcherzyków płucnych i ostatecznie do zwłóknienia.

Klasyczna triada objawów obejmuje:

  • krwioplucie,
  • niedokrwistość z niedoboru żelaza,
  • rozsiane zagęszczenie miąższu płuc.

U większości pacjentów pojawiają się także nawracający lub przewlekły kaszel bez krwioplucia (suchy lub produktywny), duszność, przyspieszony i/lub świszczący oddech.

Opóźnienie w rozpoznaniu może prowadzić do złego rokowania ze względu na nasilenie zwłóknienia (proces nieodwracalny!). Hemosyderoza płucna, choć rzadka, może występować w związku z wieloma różnymi zaburzeniami, z których wiele ma nakładające się cechy kłębuszkowego zapalenia nerek i chorób kompleksów immunologicznych.

Badanie ferrytyny

Hemosyderoza – diagnostyka

Objawy przeciążenia żelazem są z reguły niespecyficzne, stąd wczesne rozpoznanie wymaga rozważenia tej możliwości. Przesiewowe badania laboratoryjne obejmują:

Należy jednak pamiętać, by objawy oraz wykonane samodzielnie powyższe badania każdorazowo skonsultować ze specjalistą; podwyższone stężenie ferrytyny można zaobserwować w ostrych lub przewlekłych chorobach zapalnych, nowotworach, przewlekłej niewydolności nerek i zespole metabolicznym. W wymienionych stanach wysycenie transferyny jest na ogół prawidłowe lub obniżone.

Stopień wysycenia transferyny

Podejrzenie hemosyderozy może stanowić wskazanie do szerszej diagnostyki. Cennymi badaniami dodatkowymi są:

  • USG jamy brzusznej,
  • RTG i/lub TK klatki piersiowej,
  • rezonans magnetyczny w celu oceny stężenia żelaza w wątrobie i sercu,
  • w pewnych okolicznościach biopsja wątroby i/lub płuc,
  • pomiar poziomu hepcydyny w surowicy (stosowany bardzo rzadko, mało rozpowszechnione i dostępne badanie).

>> To może Cię zainteresować: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?

Leczenie hemosyderozy

Podstawą jest odpowiednie leczenie chorób prowadzących do akumulacji żelaza w organizmie. Ważne jest także zapobieganie dalszemu gromadzeniu poprzez stosowanie leków wiążących żelazo (deferoksamina, deferasirox). Gdy obecne są objawy narządowe, leczenie jest objawowe. W idiopatycznej hemosyderozie płucnej stosuje się kortykosteroidy systemowe, czasem w skojarzeniu z innymi lekami immunosupresyjnymi, a w przypadkach skrajnych przeszczep płuc.

>> Przeczytaj także: Sarkoidoza – jak objawia się rzadka, zagadkowa choroba?

Podsumowanie

Hemosyderoza jest skutkiem nadmiernego obciążenia organizmu żelazem, do którego mogą prowadzić liczne choroby. Z uwagi na skryty przebieg osoby z grup ryzyka powinny pamiętać o tym rzadkim, lecz groźnym powikłaniu. Nie istnieje proste i łatwo dostępne badanie pozwalające na szybkie ustalenie rozpoznania, co tym bardziej nakazuje zachowanie czujności.

Źródła

  1. Castellazzi L, Patria MF, Frati G, Esposito AA, Esposito S. Idiopathic pulmonary haemosiderosis in paediatric patients: how to make an early diagnosis. Ital J Pediatr. 2016 Sep 20;42(1):86. doi: 10.1186/s13052-016-0296-x. PMID: 27644948; PMCID: PMC5029079.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5029079/ (dostęp: 09.09.2024)

  1. Saha BK. Idiopathic pulmonary hemosiderosis: A state of the art review. Respir Med. 2021 Jan;176:106234. doi: 10.1016/j.rmed.2020.106234. Epub 2020 Nov 17. PMID: 33246295.

https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30374-7/fulltext (dostęp: 09.09.2024)

  1. Fleming RE, Ponka P: Iron overload in human disease. New Engl J Med 366:348–359, 2012.

https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra1004967#core-collateral-references (dostęp: 09.09.2024)

  1. Hemosiderosis By James Peter Adam Hamilton, MD, Johns Hopkins University School of Medicine Reviewed/Revised Sept 2022

https://www.msdmanuals.com/professional/hematology-and-oncology/iron-overload/hemosiderosis (dostęp: 09.09.2024)

  1. Chan J. Idiopathic Pulmonary Hemosiderosis: The Great Hemolytic Anemia Mimicker. Cureus. 2023 Jun 13;15(6):e40362. doi: 10.7759/cureus.40362. PMID: 37456468; PMCID: PMC10339854.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10339854/ (dostęp: 09.09.2024)

Page 47 of 122
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
1...464748...122Strona 47 z 122

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.