Wielu pacjentów – zarówno dzieci, jak i dorosłych – może zmagać się z nietolerancją laktozy. Składnik ten jest obecny w wielu produktach mlecznych, co niekiedy utrudnia ułożenie diety. Mimo ograniczeń jadłospis bez laktozy może być bardzo urozmaicony – i co najważniejsze – wspierać układ pokarmowy osób z nietolerancją redukując ryzyko, np. wzdęć i bólów brzucha. Z artykułu dowiesz się, na czym polega dieta bezlaktozowa, co wolno i czego nie należy spożywać, a także przedstawiamy przykładowy jadłospis.

Spis treści:

1. Nietolerancja laktozy – podstawowe informacje
   • Czym jest laktoza i jak dochodzi do rozwoju nietolerancji?
   • Nietolerancja laktozy – jak często występuje?
   • Nietolerancja laktozy u małych dzieci
   • Jak zmienia się poziom laktozy jelitowej w trakcie życia?
2. Czym różni się dieta bez laktozy od jadłospisu z całkowitą eliminacją mleka?
3. Co może znaleźć się w diecie bez laktozy. Produkty bez laktozy
   • Jogurty, kefiry i mleko acidofilne w diecie bez mleka
   • Sery w diecie bez laktozy
   • Produkty bez laktozy a dieta bez mleka krowiego
4. Czego należy unikać w diecie wolnej od laktozy – przykładowe produkty
5. Przykładowy jadłospis bez laktozy
6. Dieta bez laktozy: podsumowanie

Nietolerancja laktozy – podstawowe informacje

Laktoza jest dwucukrem powszechnie występującym w produktach mlecznych. Nietolerancja laktozy to dość częsta choroba – wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia się wytwarzania laktazy, czyli enzymu odpowiedzialnego za rozkład laktozy. W zależności od stopnia niedoboru tego enzymu, objawy nietolerancji mogą mieć różne nasilenie.

Czym jest laktoza i jak dochodzi do rozwoju nietolerancji?

Laktoza jest dwucukrem występującym w mleku wszystkich ssaków oraz w produktach mlecznych. Warunkiem niezbędnym do przyswojenia laktozy z pożywienia jest zachowanie aktywności enzymu – laktazy, znajdującej się w nabłonku jelitowym.

W przypadku niedoborów lub braku laktazy dochodzi do zaburzeń procesów trawienia laktozy, czego efektem są:

• wzdęcia brzucha,
• kolki,
• kruczenie,
• przelewania,
• biegunki.

W efekcie następuje nadmierna utrata wody, elektrolitów, białek oraz tłuszczów, co w następstwie powoduje szybkie odwodnienie organizmu. Jeżeli taki stan utrzymuje się przewlekle, to może doprowadzić do niedożywienia i utraty masy ciała oraz zaburzeń snu i uczucia ciągłego zmęczenia.

Nietolerancja laktozy – jak często występuje?

Nietolerancja laktozy jest zaburzeniem trawienia i stanowi jedną z najczęstszych nietolerancji pokarmowych u człowieka. W Polsce hipolaktazja występuje u 1,5% niemowląt i dzieci oraz 20–37% osób dorosłych. Szostak-Węgierek i wsp. stwierdzili hipolaktazję u 19,4% badanych dzieci w wieku 7–15 lat z terenu Warszawy.

Ocenia się, że w Polsce w stosunku do innych krajów częstość występowania nietolerancji laktozy utrzymuje się na średnim poziomie. Wśród krajów europejskich największy odsetek (70–80%) osób z hipolaktazją odnotowano w południowych Włoszech.

Nietolerancja laktozy u małych dzieci

W pierwszych miesiącach życia dziecka objawy nietolerancji laktozy mają zazwyczaj charakter przejściowy i wynikają z niedostosowania aktywności laktazy (enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy) do ilości laktozy obecnej w pokarmie spożywanym przez dziecko (zazwyczaj w mleku matki lub preparatach mleka modyfikowanego). Najczęściej nie wymaga to podjęcia żadnych działań, nie jest też konieczna zmiana sposobu żywienia niemowlęcia.

U niemowląt może dojść do wtórnej nietolerancji laktozy, w przebiegu ciężkiej infekcji wirusowej, bakteryjnej czy pasożytniczej przewodu pokarmowego. W tym przypadku – po konsultacji z pediatrą – może być potrzebne zastosowanie diety bezlaktozowej na okres 4-6 tygodni. Czas ten pozwoli na regenerację uszkodzonych kosmków jelitowych.

Jak zmienia się poziom laktozy jelitowej w trakcie życia?

Należy podkreślić, że poziom laktozy jelitowej zmienia się w zależności od wieku. Najwięcej tego enzymu jest u niemowląt i małych dzieci, gdyż spożycie mleka jest największe. W wieku młodzieńczym aktywność laktazy stanowi około 10% aktywności oznaczanej przy urodzeniu. Także długotrwała eliminacja z diety produktów mlecznych wpływa na zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy.

>> Przeczytaj więcej: Nietolerancja laktozy – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Czym różni się dieta bez laktozy od jadłospisu z całkowitą eliminacją mleka?

Różnica pomiędzy dietą bez laktozy a dietą, z której całkowicie wyklucza się mleko, polega na tym, iż w tej pierwszej można używać mleka i jego przetworów, eliminując laktozę.

Natomiast w przypadku diety z całkowitą eliminacją mleka, z diety wyklucza się wszelkie rodzaje mleka zawierające laktozę, w tym mleko i produkty mleczne pochodzące od krowy, kozy i owcy. Dieta polega na wprowadzaniu roślinnych produktów np. mleka i przetworów owsianych, ryżowych, migdałowych czy sojowych.

>> Przeczytaj również: Alergia na białko mleka i nietolerancja laktozy

Co może znaleźć się w diecie bez laktozy. Produkty bez laktozy

U chorych z nietolerancją laktozy występuje zróżnicowana, indywidualna wrażliwość na spożywane produktów zawierających laktozę.

Często nie ma potrzeby całkowitego wykluczania produktów mlecznych z diety, trzeba jedynie ograniczyć ich spożycie oraz wybierać produkty o mniejszej zawartości laktozy.

Jogurty, kefiry i mleko acidofilne w diecie bez mleka

W nietolerancji laktozy z diety chorych powinno wyeliminować się słodkie mleko. Można stosować mleko fermentowane w postaci jogurtów, kefirów czy mleka acidofilnego. Produkty te zawierają mniej laktozy. Jogurty, pomimo podobnej jak w mleku zawartości laktozy, są lepiej od niego tolerowane dzięki obecności, mających własną laktazę, bakterii mlekowych (Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus).

Sery w diecie bez laktozy

W diecie zalecane są twarde sery dojrzewające jak gouda, parmezan czy cheddar, które praktycznie nie zawierają laktozy, są dobrze tolerowane przez chorych. Sery topione i kremowe typu brie oraz fromage również zawierają mniej laktozy w porównaniu do serów twarogowych.

Produkty bez laktozy a dieta bez mleka krowiego

U osób z ciężką nietolerancją laktozy zalecane jest całkowite wykluczenie produktów zawierających najmniejsze ilości laktozy z diety i przejście na dietę bezlaktozową. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów spożywczych bezlaktozowych jak np. mleko bezlaktozowe czy sery oraz inne produkty mleczne bez laktozy. Na opakowaniu widnieje napis „produkt spożywczy nie zawiera laktozy”. Ważne, aby osoby z nietolerancją laktozy zawsze zapoznawały się z treścią etykiety (przed zakupem).

>> Sprawdź również: Nietolerancje pokarmowe – czy to częsty problem?

Czego należy unikać w diecie wolnej od laktozy – przykładowe produkty

Laktoza jest cukrem występującym w mleku, dlatego wszystkie produkty z mleka krowiego, koziego i owczego zawierają pewne jej ilości. W przetworach mlecznych zawartość laktozy jest zróżnicowana. Najwięcej laktozy zawiera czyste mleko oraz serwatka, mniejsze ilości laktozy występują w napojach mlecznych, serach twarogowych i maśle. Niewielkie ilości laktozy zawierają twarde sery dojrzewające. Ponieważ laktoza może być obecna w innych produktach spożywczych, zawierających w swoim składzie mleko w proszku czy serwatkę, zaleca się przed zakupem przetworów mlecznych dokładnie zapoznać się z etykietą produktu.

Przykładowy jadłospis bez laktozy

• I śniadanie bez laktozy

Chleb żytni razowy z serem żółtym gołda. Do tego ogórek zielony i kiełki brokuła.

• II śniadanie bez laktozy

Jogurt kokosowy z płatkami żytnimi, borówką amerykańską i nasionami chia.

• Obiad bez laktozy

Zupa krupnik na udku z indyka, z mieszanką warzyw mrożonych, kaszą jaglaną. Doprawiamy do smaku ulubionymi ziołami i przyprawami oraz łyżeczką oliwy z oliwek.

• Podwieczorek bezlaktozowy

Kisiel z jabłkiem startym na grubych oczkach tarki.

• Kolacja

Grzanka z bułki grahamki do tego jajko na twardo i pomidor pokrojony w plasterki posypany posiekanym szczypiorkiem.

To może Cię zainteresować:

>> Nietolerancja laktozy – moda czy rzeczywista dolegliwość? Jak można to zbadać?

>> Diagnostyka alergii na mleko i jajko

Dieta bez laktozy: podsumowanie

Dieta w nietolerancji laktozy polega na początkowej eliminacji z jadłospisu mleka i produktów mlecznych zawierających laktozę.

Produkty zawierające laktozę wyklucza się z jadłospisu na krótki czas, obserwuje swój organizm, aż do chwili ustąpienia objawów nietolerancji. Następnie zaleca się stopniowe wprowadzanie ich do diety i obserwowanie, czy nie wystąpią ponownie nietolerancje. Zobrazuje to choremu ilość laktozy, jaką toleruje jego organizm.

Bibliografia

1. Cichańska B., Rujner J. Dieta bezglutenowa i bezmleczna dla dzieci i dorosłych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002, ISBN 83-200-2662-8
2. Celiakia i dieta bezglutenowa. Praktyczny poradnik pod redakcją G. Konińskiej, A. Marczewskiej, M. Źródlak). Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Wydanie IX. Warszawa 2013.
3. mp.pl, Laktoza – co to jest i jakie są objawy nietolerancji laktozy dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Żelazo jest jednym z kluczowych mikroelementów, którego niedobór niesie za sobą szereg negatywnych skutków dla zdrowia. Medal ten ma jednak i drugą stronę – nadmiar tego pierwiastka także prowadzi do dewastujących powikłań, z niezwykle groźną hemosyderozą na czele. Chcesz dowiedzieć się więcej? Przeczytaj i sprawdź, czym jest i jak objawia się hemosyderoza.

Spis treści:

1. Czym jest hemosyderoza?
2. Hemosyderoza a hemochromatoza – różnice
3. Objawy hemosyderozy
4. Hemosyderoza – diagnostyka
5. Leczenie hemosyderozy
6. Podsumowanie

Czym jest hemosyderoza?

Hemosyderoza to choroba będąca skutkiem znacznego nadmiaru białka zwanego hemosyderyną, które powstaje jako skutek nadmiaru krążącego w organizmie żelaza. Do choroby mogą prowadzić:

• choroby przewlekłe związane ze stanem zapalnym (np. niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby, choroby z autoagresji),
• defekty wytwarzania hemoglobiny, tzw. hemoglobinopatie (np. niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, talasemia, niedokrwistość syderoblastyczna),
• liczne transfuzje krwi,
• przyjmowanie preparatów żelaza w znacznej, przekraczającej normę ilości.

Hemosyderoza a hemochromatoza – różnice

Powyższe pojęcia, mimo że odnoszą się do nadmiaru żelaza w organizmie, są istotnie od siebie różne. Hemosyderoza to proces wewnątrzkomórkowej akumulacji białka zwanego hemosyderyną, natomiast hemochromatoza charakteryzuje się znaczną akumulacją żelaza (będącą zazwyczaj skutkiem nadmiernego wchłaniania z przewodu pokarmowego).

Jak widać, oba terminy odnoszą się do przeciążenia organizmu żelazem. Według aktualnej wiedzy medycznej całkowita zawartość żelaza w organizmie wynosi około 2,5 g u kobiet i 3,5 g u mężczyzn. Objawy zbyt dużego nagromadzenia występują zazwyczaj przy ilości od 10 g w górę, stąd hemochromatozę zazwyczaj rozpoznaje się dopiero w późniejszym okresie życia, zwłaszcza u kobiet przed menopauzą, u których utrata żelaza w wyniku miesiączki (a czasami ciąży i porodu) ma tendencję do równoważenia akumulacji.

Objawy hemosyderozy

Hemosyderoza zazwyczaj nie wywołuje wyraźnych objawów klinicznych. Tzw. ogniskowa (miejscowa) hemosyderoza może wynikać z krwotoku w narządzie – żelazo uwolnione z wynaczynionych czerwonych krwinek odkłada się w danym narządzie.

Innym częstym miejscem akumulacji są nerki, gdzie hemosyderoza może wynikać z rozległej hemolizy wewnątrznaczyniowej. Wolna hemoglobina jest filtrowana w kłębuszkach, co powoduje odkładanie się żelaza w nerkach. Miąższ nerek nie jest uszkodzony, ale ciężka hemosyderinuria może powodować niedobór żelaza. Przewlekłe zespoły zapalne z kolei prowadzą do gromadzenia żelaza w wątrobie.

Objawy hemosyderozy, jeśli występują, są bardzo niespecyficzne i obejmują:

• przewlekłe zmęczenie,
• bóle stawów,
• objawy cukrzycy,
• objawy postępującej niewydolności serca (w bardzo rzadkich przypadkach zajęcia tego narządu).

Rzadką, lecz bardzo ciężką postacią hemosyderozy jest tzw. idiopatyczna hemosyderoza płucna. Schorzenie to charakteryzuje się nawracającymi epizodami rozlanego krwotoku pęcherzykowego i następującą po nim nieprawidłową akumulacją hemosyderyny w komórkach narządu, co prowadzi do pogrubienia błony podstawnej pęcherzyków płucnych i ostatecznie do zwłóknienia.

Klasyczna triada objawów obejmuje:

• krwioplucie,
• niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• rozsiane zagęszczenie miąższu płuc.

U większości pacjentów pojawiają się także nawracający lub przewlekły kaszel bez krwioplucia (suchy lub produktywny), duszność, przyspieszony i/lub świszczący oddech.

Opóźnienie w rozpoznaniu może prowadzić do złego rokowania ze względu na nasilenie zwłóknienia (proces nieodwracalny!). Hemosyderoza płucna, choć rzadka, może występować w związku z wieloma różnymi zaburzeniami, z których wiele ma nakładające się cechy kłębuszkowego zapalenia nerek i chorób kompleksów immunologicznych.

Hemosyderoza – diagnostyka

Objawy przeciążenia żelazem są z reguły niespecyficzne, stąd wczesne rozpoznanie wymaga rozważenia tej możliwości. Przesiewowe badania laboratoryjne obejmują:

• morfologię krwi obwodowej,
• pomiar poziomu ferrytyny w surowicy,
• oznaczenie wysycenia transferyny.

Należy jednak pamiętać, by objawy oraz wykonane samodzielnie powyższe badania każdorazowo skonsultować ze specjalistą; podwyższone stężenie ferrytyny można zaobserwować w ostrych lub przewlekłych chorobach zapalnych, nowotworach, przewlekłej niewydolności nerek i zespole metabolicznym. W wymienionych stanach wysycenie transferyny jest na ogół prawidłowe lub obniżone.

Podejrzenie hemosyderozy może stanowić wskazanie do szerszej diagnostyki. Cennymi badaniami dodatkowymi są:

• USG jamy brzusznej,
• RTG i/lub TK klatki piersiowej,
• rezonans magnetyczny w celu oceny stężenia żelaza w wątrobie i sercu,
• w pewnych okolicznościach biopsja wątroby i/lub płuc,
• pomiar poziomu hepcydyny w surowicy (stosowany bardzo rzadko, mało rozpowszechnione i dostępne badanie).

>> To może Cię zainteresować: Badanie histopatologiczne – co to jest, co wykrywa i kiedy się je przeprowadza?

Leczenie hemosyderozy

Podstawą jest odpowiednie leczenie chorób prowadzących do akumulacji żelaza w organizmie. Ważne jest także zapobieganie dalszemu gromadzeniu poprzez stosowanie leków wiążących żelazo (deferoksamina, deferasirox). Gdy obecne są objawy narządowe, leczenie jest objawowe. W idiopatycznej hemosyderozie płucnej stosuje się kortykosteroidy systemowe, czasem w skojarzeniu z innymi lekami immunosupresyjnymi, a w przypadkach skrajnych przeszczep płuc.

>> Przeczytaj także: Sarkoidoza – jak objawia się rzadka, zagadkowa choroba?

Podsumowanie

Hemosyderoza jest skutkiem nadmiernego obciążenia organizmu żelazem, do którego mogą prowadzić liczne choroby. Z uwagi na skryty przebieg osoby z grup ryzyka powinny pamiętać o tym rzadkim, lecz groźnym powikłaniu. Nie istnieje proste i łatwo dostępne badanie pozwalające na szybkie ustalenie rozpoznania, co tym bardziej nakazuje zachowanie czujności.

Źródła

1. Castellazzi L, Patria MF, Frati G, Esposito AA, Esposito S. Idiopathic pulmonary haemosiderosis in paediatric patients: how to make an early diagnosis. Ital J Pediatr. 2016 Sep 20;42(1):86. doi: 10.1186/s13052-016-0296-x. PMID: 27644948; PMCID: PMC5029079.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5029079/ (dostęp: 09.09.2024)

2. Saha BK. Idiopathic pulmonary hemosiderosis: A state of the art review. Respir Med. 2021 Jan;176:106234. doi: 10.1016/j.rmed.2020.106234. Epub 2020 Nov 17. PMID: 33246295.

https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30374-7/fulltext (dostęp: 09.09.2024)

3. Fleming RE, Ponka P: Iron overload in human disease. New Engl J Med 366:348–359, 2012.

https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra1004967#core-collateral-references (dostęp: 09.09.2024)

4. Hemosiderosis By James Peter Adam Hamilton, MD, Johns Hopkins University School of Medicine Reviewed/Revised Sept 2022

https://www.msdmanuals.com/professional/hematology-and-oncology/iron-overload/hemosiderosis (dostęp: 09.09.2024)

5. Chan J. Idiopathic Pulmonary Hemosiderosis: The Great Hemolytic Anemia Mimicker. Cureus. 2023 Jun 13;15(6):e40362. doi: 10.7759/cureus.40362. PMID: 37456468; PMCID: PMC10339854.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10339854/ (dostęp: 09.09.2024)

Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ale jego nadmiar ma negatywne skutki zdrowotne. Wysoki cholesterol wiąże się, przede wszystkim, z ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych, w tym miażdżycy. Wielu pacjentów chce to ryzyko zmniejszyć i wiedzieć, co jeść. Jakie produkty spożywcze będą najlepszym wyborem żywieniowym? Czy są produkty zakazane oraz, czy istnieje specjalna dieta cholesterolowa? Odpowiedzi na te pytania zostały zawarte w artykule.

Spis treści:

1. Czym jest wysoki cholesterol?
2. Jakie są założenia diety cholesterolowej?
   • Czy istnieją gotowe rodzaje diety, które pomogą obniżyć cholesterol?
   • Dieta na podwyższony cholesterol – zalecane produkty
   • Dieta antycholesterolowa – produkty przeciwwskazane
3. Przykładowy jadłospis dla osób z wysokim poziomem cholesterolu i hipercholesterolemią
4. Inne zalecenia w hipercholesterolemii i diecie antycholesterolowej
5. Podsumowanie

Czym jest wysoki cholesterol?

Wysoki cholesterol to taki, który przekracza normę. Zgodnie z Europejskim Towarzystwem Kardiologicznym nieprawidłowe są stężenia:

• cholesterolu LDL powyżej 3 mmol/l (115 mg/dl),
• oraz cholesterolu całkowitego powyżej 5 mmol/l (190mg/dl).

W wytycznych leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce podstawą przywrócenia prawidłowych stężeń lipidogramu jest zmiana stylu życia, zwłaszcza diety. W zależności od oceny klinicznej wymagane może być również leczenie farmakologiczne.

>> Przeczytaj także: Czym jest miażdżyca? Objawy i konsekwencje

Wysoki cholesterol może wynikać również z choroby genetycznie uwarunkowanej, czyli hipercholesterolemii rodzinnej. Wyższy poziom cholesterolu może wystąpić wówczas nawet w młodym wieku. Leczenie jest jednak takie samo – polega, przede wszystkim, na prozdrowotnym stylu życia oraz farmakoterapii.

>> Przeczytaj też: Hipercholesterolemia rodzinna

Jakie są założenia diety cholesterolowej?

Głównym celem „diety cholesterolowej” jest przywrócenie poziomu cholesterolu do wartości prawidłowych. Jakie są założenia diety w hipercholestrolemii?

• Tłuszcz dostarcza nie więcej niż 35% energii
• Spożywa się mniej tłuszczów nasyconych i trans
• Spożywa się nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z rodziny omega-3 i omega-6
• Zmniejsza się spożycie tłuszczów zwierzęcych
• Zwiększa się spożycie produktów roślinnych
• Wybiera się margaryny wzbogacane w fitosterole roślinne o udowodnionym działaniu klinicznym
• Spożywa się produkty dostarczające EPA i DHA
• Wybiera się produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG)
• Dba się odpowiednią ilość błonnika
• Spożywa się warzywa oraz 2-3 porcje owoców dziennie (1 porcja = 1 sztuka / garść)
• Stosuje się prozdrowotne metody przygotowania potraw, tj. gotowanie na wodzie, na parze, duszenie, pieczenie
• Dba się o odpowiednie nawodnienie organizmu

Dodatkowo:

• Uprawia się regularnie aktywność fizyczną (150-300 minut umiarkowanej lub 75-100 minut intensywnej w ciągu tygodnia)
• Dba się o higienę życia (odpoczynek, sen, higienę spożywania posiłków)
• Zaprzestaje się palenia tytoniu oraz ogranicza się spożycie alkoholu
• Dąży się do normalizacji masa ciała (BMI w zakresie 18,5-24,9 kg/m²) – według badań, redukcja masy ciała o 10 kg zmniejsza cholesterol LDL o około 8 mg/dl (!) i korzystnie wpływa na inne parametry profilu lipidowego

>> Przeczytaj również: Cholesterol nie-HDL – kiedy, jak i dlaczego zbadać jego poziom?

Czy istnieją gotowe rodzaje diety, które pomogą obniżyć cholesterol?

Jakikolwiek prozdrowotny rodzaj diety w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną przyczyni się do obniżenia cholesterolu. Do zdrowych diet należą m.in. śródziemnomorska, DASH, MIND oraz fleksitariańska. Cechują się one spożywaniem warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, ryb, nasion roślin strączkowych, zdrowych olejów roślinnych. Osoby odżywiające się zgodnie z zasadami tych diet mają mniejsze ryzyko dyslipidemii, tworzenia się blaszek miażdżycowych, czy powikłań sercowo-naczyniowych. Na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej można pobrać przykładowe gotowe jadłospisy.

>> Zobacz również: Dyslipidemia – objawy, rozpoznanie i leczenie

Dieta na podwyższony cholesterol – zalecane produkty

Wysoki cholesterol – co jeść? Do najlepszych wyborów dietetycznych będą należały produkty spożywcze wymienione poniżej:

• oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, awokado, oliwki
• orzechy, pestki i siemię lniane
• margaryny roślinne wzbogacane w sterole i stanole roślinne
• ryby (1-2 razy w tygodniu), tj. łosoś, śledź, makrela, szprot
• chude mięso spożywane bez skóry, tj. kurczak, indyk, polędwiczka, chude części wołowiny
• warzywa oraz owoce
• pełnoziarniste makarony, grube kasze, brązowy ryż, płatki owsiane
• mąka pełnoziarnista, owsiana
• pieczywo razowe, graham, pełnoziarniste
• rośliny strączkowe, tj. fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, tofu, hummus
• niskotłuszczowe produkty mleczne
• jogurty naturalne, kefir, maślaka
• białe sery, tj. mozzarella, grani, ricotta, twarogowe, jogurtowe, kozie, typu włoskiego, feta
• domowe wypieki o przemyślanym składzie

Powyższe produkty są produktami zalecanymi w diecie cholesterolowej. Ważne jest jednak spożywanie ich w odpowiednich ilościach zgodnie ze swoim zapotrzebowaniem energetycznym.

Dieta antycholesterolowa – produkty przeciwwskazane

Wysoki cholesterol – czego unikać? Produkty spożywcze, których spożywanie w większych ilościach podwyższa cholesterol, przedstawiono poniżej:

• twarde margaryny
• tłuszcze zwierzęce, tj. smalec, boczek, bekon, parówki, kiełbasy, karkówka, salami
• sery żółte, topione
• olej kokosowy i palmowy
• cukier
• wyroby cukiernicze i czekoladowe tj. ciasta, ciasteczka, batony
• ciasta z margaryną i cukrem
• żywność wysokoprzetworzona
• gotowe fast-foody
• zasmażki do warzyw i panierki do mięsa
• tytoń i alkohol

Powyższe produkty nie są produktami zakazanymi. Można je spożywać okazjonalnie w rozsądnych ilościach np. jeden kawałek tortu urodzinowego, biała kiełbasa do żurku świątecznego.

Przykładowy jadłospis dla osób z wysokim poziomem cholesterolu i hipercholesterolemią

Przykładowy jednodniowy jadłospis dla osób z wysokim cholesterolem na jesień (około 1900 kcal)

Śniadanie: Płatki z mlekiem (418 kcal)

• Płatki owsiane – 4 łyżki (40 g)
• Napój sojowy – 1 szklanka (200 ml)
• Migdały – 1 łyżka (15 g)
• Jabłko – 1 mała sztuka
• Suszona śliwka – 1 sztuka
• Ulubione przyprawy np. cynamon, imbir, kardamon

Płatki zagotuj na napoju sojowym, dodając w międzyczasie pokrojone (lub starte) jabłko, migdały, suszoną śliwkę oraz przyprawy. Po zagotowaniu odczekaj chwilę, aż płatki napęcznieją.

II Śniadanie: Bułka z jajkiem (391 Kcal)

• Bułka graham – 1 sztuka
• Margaryna roślinna wzbogacana w fitosterole – 2 łyżki (30 g)
• Jajo kurze – 1 sztuka
• Ulubione warzywo np. ogórek, pomidor, papryka, sałata

Bułkę posmaruj margaryną. Jajko ugotuj według preferencji – twardo, miękko, pół-miękko. Podaj z dodatkiem warzywa.

Obiad: Kurczak z kaszą i warzywami (462 kcal)

• Mięso z piersi kurczaka – 120 g
• Kasza gryczana – 4 łyżki (60 g)
• Olej rzepakowy – 1 łyżka
• Ulubione warzywa np. cebula, czosnek, cukinia, bakłażan, brokuł
• Ulubione przyprawy

Kaszę ugotuj według instrukcji na opakowaniu. Mięso podduś na oleju, dopraw do smaku. Dodaj garść ulubionych warzyw. Podaj z ugotowaną kaszą.

Podwieczorek: Budyń z gruszką (277 kcal)

• Budyń waniliowy bez cukru – ½ opakowania (20 g)
• Mleko spożywcze 1,5% tłuszczu – 250 ml
• Gruszka – 1 sztuka

Budyń ugotuj na mleku według instrukcji na opakowaniu. Gruszkę pokrój (lub zetrzyj na tarce) i podduś w garnuszku. Budyń podaj z gruszką.

Kolacja: Sałatka z burakiem (424 kcal)

• Rukola – 1 garść
• Burak – 2 średnie sztuki
• Pomarańcza – ½ sztuki
• Kozi serek do smarowania – 3 łyżeczki (40 g)
• Pestki słonecznika – 1 łyżeczka (5 g)
• Olej lniany – 1 łyżeczka
• Chleb graham – 1 kromka (50 g)

Sałatkę przygotuj z rukoli, ugotowanych i pokrojonych buraków, obranej i pokrojonej w plasterki pomarańczy. Dodaj kozi ser, posyp pestkami i skrop olejem lnianym. Podaj z ciepłą kromką chleba (możesz upiec w piekarniku lub tosterze).

Inne zalecenia w hipercholesterolemii i diecie antycholesterolowej

Rekomendowanymi przez Międzynarodową Grupę Ekspertów Lipidowych i uwzględnione w wytycznych leczenia zaburzeń lipidowych są m.in. kwasy omega-3, wyciąg z czerwonego ryżu drożdżowego (monakolina K) oraz berberyna. Można je stosować wyłącznie po konsultacji z lekarzem. Stosuje się je, przede wszystkim, u osób we wczesnej terapii zaburzeń lipidowych, które nie wymagają jeszcze leczenia farmakologicznego.

>> Zobacz również: Kwasy omega-3 i omega-6 – czy masz ich dość w diecie?

Podsumowanie

Za nieprawidłowe uznaje się stężenia cholesterolu LDL powyżej 3,0 mmol/l (115 mg/dl) oraz cholesterolu całkowitego powyżej 5 mmol/l (190mg/dl).

Do niefarmakologicznego leczenia zaburzeń lipidowych należą stosowanie zasad zdrowej diety, regularna aktywność fizyczna oraz eliminacja czynników ryzyka, tj. palenia tytoniu.

Dieta osób z podwyższonym stężeniem cholesterolu powinna uwzględniać warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, ryby, chude rodzaje mięs, naturalne produkty mleczne oraz zdrowe źródła tłuszczy.

Bibliografia

1. Wytyczne PTLKLRWPPTKPTDLPTDPTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021.pdf (nadcisnienietetnicze.pl)
2. Postępowanie w dyslipidemiach. Podsumowanie wytycznych European Society of Cardiology i European Atherosclerosis Society 2019 – Prewencja chorób sercowo-naczyniowych – Wytyczne i stanowiska – Kardiologia – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)
3. 2021 Dietary Guidance to Improve Cardiovascular Health: A Scientific Statement From the American Heart Association | Circulation (ahajournals.org)
4. Cholesterol a dieta – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)
5. Dieta-w-zaburzeniach-lipidowych.pdf (pzh.gov.pl)
6. Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu – jadłospis, przepisy | Dieta i ruch – mp.pl

Otyłość brzuszna to nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, w wyniku czego sylwetka pacjenta przybiera kształt jabłka. Brzuszny typ otyłości występuje częściej u mężczyzn; otyłość brzuszna u kobiet pojawia się w okresie menopauzy. Jak wygląda pacjent z otyłością brzuszną? Jakie są jej przyczyny, jakie zagrożenia niesie otyłość brzuszna, jakie badania pacjent powinien przejść i jakie jest leczenie tej formy otyłości? Odpowiedź znajdziesz w artykule, zapraszamy do przeczytania.

Spis treści:

1. Czym jest otyłość brzuszna (trzewna)?
   • Kryterium diagnostyczne otyłości brzusznej
   • Czym jest wskaźnik WHR?
2. Jakie są przyczyny otyłości brzusznej?
   • Brzuch tarczycowy, brzuch kortyzolowy, brzuch stresowy a otyłość centralna
3. Powikłania otyłości brzusznej
4. Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko – postępowanie i leczenie
   • Leczenie żywieniowe – dieta w otyłości brzusznej
   • Otyłość brzuszna a suplementy diety
   • Otyłość wisceralna a liposukcja brzucha
5. Badania w otyłości brzusznej

Czym jest otyłość brzuszna (trzewna)?

Brzuszny typ otyłości (nazywany również otyłością androidalną, centralną lub wisceralną) to pacjent o typie sylwetki jabłko. Jest to sylwetka z zaokrąglonym, stanowiącym najszerszą część ciała brzuchem (pacjent nie ma talii), szeroką klatką piersiową i szczupłymi nogami.

Najczęściej pacjenci postrzegają otyłość wisceralną jako zaburzenie wyglądu, niestety problem jest głębszy. Dzieje się tak, ponieważ tkanka tłuszczowa gromadzi się nie tylko pod skórą. Otacza również narządy wewnętrzne, pogarszając warunki ich funkcjonowania i wydolność, dlatego jest to typ otyłości związany z większym ryzykiem występowania chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy t.2.

Kryterium diagnostyczne otyłości brzusznej

Rozpoznanie otyłości brzusznej jest możliwe na podstawie pomiaru obwodu talii, pomocny jest również wskaźnik WHR. Z otyłością mamy do czynienia, gdy wskaźnik BMI > 30 kg/m². Kryterium otyłości brzusznej w populacji dorosłych Europejczyków, według International Diabetes Federation, jest obwód talii u mężczyzn większy niż 94 cm, a u kobiet większy niż 80 cm.

Rozpoznanie otyłości brzusznej na podstawie wskaźnika WHR:

• kobiety > 0,85,
• mężczyźni > 0,9

Czym jest wskaźnik WHR?

Wskaźnik WHR (ang. waist-hip ratio), nazywany współczynnikiem talia-biodro, jest parametrem pomocnym w uproszczonej ocenie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w ustroju. Oblicza się go jako iloraz obwodu talii i obwodu bioder, obydwie wielkości podaje się w centymetrach.

Wzór na obliczenie współczynnika WHR:

Jakie są przyczyny otyłości brzusznej?

Otyłość to choroba przewlekła, którą – ze względu na przyczyny – dzielimy na pierwotną i wtórną. Otyłość pierwotna, która jest efektem dodatniego bilansu energetycznego, niskiej aktywności fizycznej i/lub zaburzeń psychiczno-emocjonalnych, jest przyczyną ponad 90% wszystkich przypadków tej choroby. Otyłość wtórna może być spowodowana zaburzeniami hormonalnymi, czynnikami genetycznymi, zażywaniem leków, zaburzeniami odżywiania.

Przyczyny hormonalne otyłości to m.in.;

• niedoczynność tarczycy,
• zespół policystycznych jajników,
• zespół Cushinga.

>> Przeczytaj także: Otyłość i jej zapobieganie – profilaktyka otyłości pierwotnej i wtórnej

Brzuch tarczycowy, brzuch kortyzolowy, brzuch stresowy a otyłość centralna

Określenia brzuch tarczycowy lub brzuch kortyzolowy są określeniami stosowanymi potocznie, w odniesieniu do sytuacji, gdy tkanka tłuszczowa gromadzi się w okolicach jamy brzusznej u osób, które cierpią na zaburzenia pracy tarczycy (niedoczynność tarczycy) lub cierpią na przewlekły stres czy zespół Cushinga.

Gdy mówimy o brzuchu tarczycowym lub kortyzolowym musimy mieć świadomość, iż nie są to terminy medyczne. Ważne również jest, aby zdawać sobie sprawę, że zaburzenia hormonalne nie zawsze są przyczyną pojawienia się tego typu otyłości, a mogą być jej skutkiem.

Powikłania otyłości brzusznej

Otyłość brzuszna – częściej niż gynoidalna – wiąże się z powikłaniami, w tym powikłaniami metabolicznymi i sercowo-naczyniowymi.

Wykazano, że zwiększony WHR jest silnym czynnikiem predykcyjnym – wskazującym na ryzyko pojawienia się – zawału serca. U osób z już rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca otyłość wiąże się z krótszą oczekiwaną długością życia. Każdy wzrost BMI o 1 kg/m² wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia niewydolności serca o 5% w grupie mężczyzn i o 7% w grupie kobiet. U chorych na otyłość aż o 50% wzrasta ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca pod postacią migotania przedsionków.

Otyłość wiąże się również z częstszym występowaniem:

• zaburzeń metabolicznych: cukrzycy t.2, stłuszczenia wątroby, kamicy pęcherzyka żółciowego.
• zaburzeń hormonalnych: zespołu policystycznych jajników.
• powikłań ze strony układu oddechowego: astmy oskrzelowej, bezdechu sennego, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
• powikłań nerkowych.
• chorób nowotworowych: raka endometrium, raka nerki, raka przełyku, raka jelita grubego, raka trzustki, raka piersi.
• powikłań dermatologicznych w wyniku zaburzonej bariery ochronnej skóry, nieprawidłowego wydzielania gruczołów łojowych i potowych, zaburzeń gojenia się ran.

Otyłość sprzyja również występowaniu depresji.

>> Przeczytaj także: Wpływ otyłości, zapalenia i leptyny na rozwój chorób cywilizacyjnych

Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko – postępowanie i leczenie

Pacjent z otyłością centralną w pierwszej kolejności musi zmodyfikować styl życia. Podstawą postępowania jest dieta, budowanie świadomych nawyków żywieniowych oraz aktywność fizyczna. Ponieważ jednak sylwetka typu jabłko sprzyja powikłaniom otyłości, konieczna jest w tym przypadku ocena przyczyny i ewentualnych skutków choroby.

Jeśli mamy do czynienia z otyłością pierwotną modyfikacja stylu życia i dieta są podstawą leczenia. Jeśli natomiast otyłość jest wtórna lub modyfikacja stylu życia nieskuteczna, dołącza się metody farmakologiczne, a w przypadku otyłości olbrzymiej – leczenie chirurgiczne.

Leczenie żywieniowe – dieta w otyłości brzusznej

Dieta w otyłości brzusznej jest de facto leczeniem żywieniowym, ponieważ otyłość jest chorobą klasyfikowaną w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10. Leczenie żywieniowe to podstawa leczenia tej choroby, rekomendowana jest dieta o ograniczonej kaloryczności. Niezwykle ważne jest aby dieta nie wprowadzała nadmiernych restrykcji kalorycznych i była zrównoważona pod względem zawartości składników odżywczych. Ułożony we współpracy z dietetykiem plan żywieniowy powinien uwzględniać redukcję 5-10% początkowej masy ciała w czasie pierwszych 3-6 miesięcy. Oznacza to, iż optymalny tygodniowy cel to zmniejszenie masy ciała o 1 kg w pierwszym tygodniu i o 0,5 kg w kolejnych tygodniach i miesiącach.

Korzystne modele żywieniowe u pacjentów z otyłością to leczenie z ograniczeniem kalorii i dbałością o zawartość błonnika w diecie na poziomie 25-29 g dziennie. Dodatkowe korzyści zdrowotne przynosi:

• dieta typu śródziemnomorskiego – działanie na profil lipidowy, kontrolę glikemii (zmniejszenie ryzyka cukrzycy t.2) oraz ograniczenie śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych i ryzyka wystąpienia zespołu metabolicznego
• dieta wegetariańska – działanie na profil lipidowy, kontrolę glikemii (zmniejszenie ryzyka cukrzycy t.2) oraz ograniczenie śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych.

Z punktu widzenia otyłości brzusznej szczególnie korzystna jest dieta DASH, w której  obserwuje się redukcję obwodu w pasie.

>> To może Cię zainteresować: Wpływ diety wegańskiej i wegetariańskiej na poziom lipidów

Otyłość brzuszna a suplementy diety

Pacjenci z otyłością brzuszną często pytają o polecenia suplementów diety. Reklamy suplementów wypełnione są obietnicami bezwysiłkowego i szybkiego chudnięcia. Rynek „odchudzających” suplementów diety i tzw. spalaczy tłuszczu jest ogromny. Założeniem tej grupy produktów ma być szybsze spalanie tkanki tłuszczowej lub hamowanie wchłaniania tłuszczu w przewodzie pokarmowym. Lista substancji, które mają poprawiać spalanie tłuszczu w organizmie jest długa, często są ze sobą w suplementach łączone.

Suplementy diety w Polsce nie są badane pod kątem składu czy wzajemnych interakcji, dlatego pacjent przyjmuje je na własną odpowiedzialność. Nie mają również badań pokazujących skuteczność. Dlatego, biorąc pod uwagę ich – bardzo często – wysoką cenę, nie warto ich stosować. Więcej o suplementach w Polsce przeczytasz w naszym artykule: Czym są suplementy diety i czym się różnią od leków?

W badaniu porównującym działanie termogenicznych (zamieniających energię w ciepło) suplementów diety z planem łączącym ćwiczenia i dietę okazało się, iż efekt wywołanym suplementami odchudzającymi był mniejszy niż po zastosowaniu samych ćwiczeń lub ćwiczeń połączonych z dietą bez wspomagania suplementacją.

>> Przeczytaj również: Karnityna – rola w organizmie, zapotrzebowanie. Czy karnityna wspomaga odchudzanie?

Otyłość wisceralna a liposukcja brzucha

Innym, szybkim sposobem na pozbycie się tkanki tłuszczowej na brzuchu, ma być liposukcja. Jest to zabieg inwazyjny, który niesie za sobą ryzyko powikłań, o których pacjenci często nie myślą.

Osoby, które rozważają takie postępowanie, powinny również wziąć pod uwagę, iż liposukcja jest zabiegiem, który usuwa tylko tłuszcz gromadzący się pod skórą jamy brzusznej; pozostawia natomiast ten zgromadzony wokół narządów jamy brzusznej. Dlatego nie poprawia ich funkcjonowania, nie wpływa korzystnie na zdrowie otyłego pacjenta, nie zmniejsza ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i wszystkich pozostałych związanych z otyłością. Liposukcja nie jest elementem leczenia otyłości.

Badania w otyłości brzusznej

Każdy pacjent z otyłością powinien przechodzić badania w kierunku zaburzeń metabolicznych i chorób związanych z nadmierną masą ciała. Wśród tych badań jest pomiar ciśnienia tętniczego oraz następujące badania laboratoryjne:

• glikemia na czczo i doustny test tolerancji glukozy,
• profil lipidowy,
• kwas moczowy we krwi,
• TSH, fT3 i fT4,
• AlAT i AsPAT,
• morfologia,
• witamina D,
• CRP,
• badanie ogólne moczu.

Badania uzupełniające tę diagnostykę mogą obejmować dodatkowe testy hormonalne: leptyna, adnipnektyna, kortyzol, badania w kierunku zespołu policystycznych jajników.

U osób z otyłością może być również wskazane wykonanie USG jamy brzusznej.

Otyłość to poważna choroba, wpływająca nie tylko na wygląd, ale również na zdrowie i komfort życia pacjenta. Pacjent z otyłością nie powinien być postrzegany jako osoba o słabym charakterze, która powinna po prostu mniej jeść. Podstawą leczenia otyłości rzeczywiście jest odpowiedni plan żywieniowy, ale powinien być uzupełniony o aktywność fizyczną, pomoc psychologiczną, i – jeśli są wskazania – farmakoterapię i leczenie chirurgiczne.

Bibliografia

1. Bąk-Sosnowska M., Białkowska M., Bogdański P., Chomiuk T., Gałązka-Sobotka M., Holecki M., Jarosińska A., Jezierska M., Kamiński P., Kłoda K., Kręgielska-Narożna M., Lech M., Mamcarz A., Mastalerz-Migas A., Matyjaszek-Matuszek B., Ostrowska L., Płaczkiewicz-Jankowska E., Stachowska E., Stelmach-Mardas M., Szeliga J., Szulińska M., Walczak M., Wyleżoł M.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med. Prakt. Wyd. Specj.; maj 2022: 1–87
2. Bieńko N., Dystrybucja tkanki tłuszczowej. Lepsze jabłko czy gruszka?,https://ncez.pzh.gov.pl/zdrowe-odchudzanie/dystrybucja-tkanki-tluszczowej-lepsze-jablko-czy-gruszka/# (dostęp 12.09.2024)
3. Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II. 
4. Clark JE, Welch S. Comparing effectiveness of fat burners and thermogenic supplements to diet and exercise for weight loss and cardiometabolic health: Systematic review and meta-analysis. Nutr Health. 2021 Dec;27(4):445-459. doi: 10.1177/0260106020982362. Epub 2021 Jan 11. PMID: 33427571.
5. Harris MB, Kuo CH. Scientific Challenges on Theory of Fat Burning by Exercise. Front Physiol. 2021 Jul 6;12:685166. doi: 10.3389/fphys.2021.685166. PMID: 34295263; PMCID: PMC8290478.
6. Berry, M.G. et al, Liposuction: A review of principles and techniques. Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery, Volume 64, Issue 8, 985 – 992