Depresja to choroba psychiczna, której osią są trzy objawy: obniżony nastrój, anhedonia (brak odczuwania przyjemności) oraz zmniejszona energia (lub zwiększona męczliwość). Niestety depresja, nawet jeśli ma przebieg typowy, bywa niezdiagnozowana i nieleczona. Jeszcze trudniejszą sytuację mają pacjenci, którzy cierpią na tzw. „depresją maskowaną”.

Czym jest depresja maskowana, jakie maski depresji możemy spotkać, jak diagnozować tę postać choroby i jak się ją leczy? Dowiedz się z poniższego artykułu.

Spis treści:

1. Depresja maskowana: co to za zaburzenie?
2. Depresja maskowana: objawy, czyli tzw. maski
   • Maski bólowe depresji
   • Maski psychosomatyczne i wegetatywne
   • Maski psychopatologiczne
   • Maski behawioralne
   • Zaburzenia rytmu dobowego
3. Depresja – różnice w objawach u kobiet i mężczyzn
4. Diagnostyka depresji maskowanej: jak przebiega?
   • Znaczenie badań krwi innych badań laboratoryjnych w diagnostyce depresji
5. Depresja maskowana: leczenie
   • Czy depresję maskowaną można całkowicie wyleczyć?
6. Podsumowanie

Depresja maskowana: co to za zaburzenie?

Depresja maskowana to pojęcie oznaczające, iż realny problem, jakim u danego pacjenta jest depresja, jest kamuflowany przez wysuwające się na pierwszy plan objawy identyfikowane z innymi chorobami. Depresja maskowana jest pojęciem potocznym, nie jest klasyfikowana jako jeden z typów depresji, jednak jest realnym problemem medycznym.

Choroby somatyczne mogą być następstwem depresji lub ją maskować. Efektem tego jest fakt, że nie wszyscy pacjenci są właściwie zdiagnozowani, i nie uzyskują właściwego leczenia.

Depresja maskowana: objawy, czyli tzw. maski

Depresja u pacjentów zgłaszających się do lekarza rodzinnego przybiera różne maski. Pacjent jako powód zgłoszenia się do lekarza nie wymienia objawów osiowych depresji. Na pierwszy plan mogą wysuwać się:

• dolegliwości bólowe (w tym bóle brzucha, bóle głowy, bóle w klatce piersiowej, nerwobóle),
• objawy ze strony przewodu pokarmowego: nudności, kolki, biegunki, zaparcia,
• zaburzenia funkcji seksualnych,
• zaburzenia miesiączkowania,
• mrowienie kończyn, zespół niespokojnych nóg,
• zawroty głowy,
• zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią,
• zaburzenia snu,
• zmiany masy ciała,
• zaburzenia odżywiania – brak apetytu, skłonność do objadania się,
• skoki ciśnienia tętniczego,
• uzależnienia od papierosów, używek.

Maski bólowe depresji

Bólowe maski depresji to bardzo szeroki wachlarz objawów bólowych, lokalizowanych w różnych okolicach ciała.

Mogą to być bóle:

• głowy
• brzucha
• w klatce piersiowej
• bóle pleców
• bóle kończyn
• bóle w okolicach narządów płciowych
• neuralgie nerwu trójdzielnego (napadowe, jednostronne bóle twarzy)
• rwa kulszowa.

Maski psychosomatyczne i wegetatywne

Do masek psychosomatycznych i wegetatywnych depresji należą następujące objawy:

• mrowienia pojawiające się w różnych częściach ciała (sprawdź artykuł: Mrowienie i drętwienie lewej ręki),
• świąd skóry,
• dreszcze,
• objawy ze strony przewodu pokarmowego: nudności, kolki, biegunki, zaparcia,
• zaburzenia funkcji seksualnych – problemy z libido, zaburzenia erekcji u mężczyzn,
• zaburzenia miesiączkowania,
• zawroty głowy,
• zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią,
• zaburzenia widzenia,
• utrata apetytu, utrata masy ciała,
• wzrost apetytu, objadanie się, przyrost masy ciała,
• skoki ciśnienia tętniczego.

Maski psychopatologiczne

Należą do nich objawy:

• zaburzeń lękowych,
• lęk paniczny,
• lęk uogólniony,
• fobie,
• natręctwa.

Maski behawioralne

• kompulsywne objadanie się,
• zachowania nieracjonalne,
• zachowania ryzykowne (zakupoholizm, nadużywanie alkoholu, używki, skłonność do hazardu).

Zaburzenia rytmu dobowego

• trudności z zasypianiem,
• płytki sen, koszmary senne,
• wybudzanie się w nocy, trudności z ponownym zaśnięciem,
• zmiana rytmu dobowego,
• senność w ciągu dnia.

Depresja – różnice w objawach u kobiet i mężczyzn

Badania wskazują, iż na depresję częściej chorują kobiety niż mężczyźni, chociaż zapadalność na tę chorobę u mężczyzn rośnie.

Objawy depresji u kobiet, które występują częściej niż wśród mężczyzn, to:

• zaburzenia snu (wybudzanie się w ciągu nocy),
• przyrost masy ciała,
• maski bólowe,
• objawy ze strony przewodu pokarmowego,
• objawy lękowe.

Charakterystyczną dla kobiet maską depresji są przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne (PMDD). Jest to stan dotykający ok. 3-8% kobiet, w którym poza typowymi objawami PMS pojawiają się symptomy przygnębienia, drażliwości, napięcia, lęku, chwiejność emocjonalna. Przebieg PMDD może zakłócać funkcjonowanie zawodowe i rodzinne. Niestety leczenie zachowawcze stosowane w zespole PMS nie jest wystarczające, rekomendowane jest dodanie leków przeciwdepresyjnych.

Depresja u mężczyzn przebiega w inny sposób, częściej obserwuje się u nich objawy osiowe depresji, czyli obniżenie nastroju i anhedonię, natomiast objawy depresji maskowanej to spowolnienie psychoruchowe, zachowania autodestrukcyjne, uzależnienia (wśród nich pracoholizm), złość i agresywne rozładowywanie emocji na przedmiotach lub ludziach.

Diagnostyka depresji maskowanej: jak przebiega?

Depresja maskowana wymaga diagnostyki, która pomoże wykluczyć lub pozwoli na potwierdzenie współistnienia chorób somatycznych oraz potwierdzi istnienie depresji.

O diagnostyce samej depresji przeczytasz więcej w artykule: Depresja. Objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Różnicowanie objawów depresji maskowanej powinno obejmować następujące choroby:

• zaburzenia funkcji seksualnych u mężczyzn wymagają diagnostyki w kierunku miażdżycy, cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych,
• zmiany cyklu miesiączkowego u kobiet – diagnostyka zaburzeń hormonalnych, ciąża,
• objawy ze strony przewodu pokarmowego – diagnostyka w kierunku zespołu jelita drażliwego, zaburzeń wchłaniania, nieswoiste choroby zapalne jelit (sprawdź też: Mikrobiota jelitowa w zaburzeniach psychiatrycznych),
• zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, trudności w zapamiętywaniu – choroby neurologiczne, hiponatremia (obniżone stężenie potasu) u osób starszych,
• gwałtowne skoki ciśnienia tętniczego – nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy,
• bóle głowy – migrena, inne choroby neurologiczne,
• brak energii, zmęczenie – niedokrwistość, niedoczynność tarczycy, niedobory składników mineralnych (witamina B12, kwas foliowy), cukrzyca, choroby wątroby, przewlekła choroba nerek,
• spadek libido – zaburzenia hormonalne.

Znaczenie badań krwi innych badań laboratoryjnych w diagnostyce depresji

Badania laboratoryjne wspomagają proces diagnozowania depresji przy jej różnicowaniu z chorobami somatycznymi. W zależności od objawów badania obejmują:

• morfologię,
• lipidogram,
• oznaczenie poziomu glukozy,
• AST, ALT,
• kreatynina,
• jonogram – poziom sodu, potasu,
• hormony tarczycy – TSH, FT3, FT4,
• ferrytyna, żelazo,
• witamina D,
• witamina B12,
• badania hormonów płciowych kobiecych,
• badania hormonów płciowych męskich,
• badanie w kierunku celiakii.

W przypadku objawów ze strony przewodu pokarmowego można również wykonać badania w kierunku SIBO – testy wodorowo-metanowe, badania w kierunku dysbiozy, krew utajona w kale.

Pacjent powinien mieć również przeprowadzone badanie USG brzucha.

Depresja maskowana: leczenie

Zasady leczenia depresji z objawami somatycznymi innymi symptomami depresji maskowanej są takie same, jak w przypadku innych typów depresji. O tym, jakie leczenie zastosować, decyduje lekarz, biorąc pod uwagę objawy kliniczne i stan pacjenta.

Czy depresję maskowaną można całkowicie wyleczyć?

Depresja jest chorobą, w której notuje się nawroty. Aż 80% pacjentów po pierwszym epizodzie depresji zachoruje po raz drugi, a u 90% pacjentów będzie miał miejsce 3 epizod depresji.

Podsumowanie

Depresja to groźna choroba, która powinna być leczona, podobnie jak choroby układu krążenia, przewodu pokarmowego, endokrynologiczne, itp. Niestety wciąż wielu pacjentów żyje z chorobą bez odpowiedniego rozpoznania, które bywa utrudnione maskami innych chorób. Dlatego ważne jest budowanie świadomości czym jest depresja, jak może się objawiać oraz jakie mogą być nietypowe manifestacje tej choroby.

---

Piśmiennictwo

1. Mokros Ł., Bou-Matar P., wykład Maski somatyczne depresji i możliwości diagnostyczne jakimi dysponuje lekarz POZ, webinar online z cyklu Leczymy depresję. Praktyczne wskazówki dla lekarzy POZ, 07.08.2024

Depresja to choroba bardzo częsta. Dane wskazują, iż w Polsce w ciągu całego życia na depresję zachoruje blisko 3% mężczyzn i blisko 5% kobiet. Na świecie problem dotyczy aż 280 mln osób. Niestety tylko 25% pacjentów otrzymuje pomoc lekarską. Ma to związek nie tylko ze słabą dostępnością psychiatrów, ale jest również elementem psychopatologii depresji – nie każdy pacjent ma świadomość swojej choroby i zwraca się po tę pomoc do lekarza. Wreszcie objawy choroby mogą być na tyle niespecyficzne, że depresja nie jest prawidłowo rozpoznana. Czym jest depresja, jak może się objawiać, z jakimi chorobami współistnieje najczęściej, jak ją diagnozować i jakie są możliwości jej leczenia? Przeczytaj artykuł, aby się dowiedzieć.

Spis treści:

1. Depresja u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi
2. Depresja u pacjentów z chorobami somatycznymi
3. Czym jest depresja? Objawy depresji
   • Depresja – objawy podstawowe
   • Depresja – objawy dodatkowe
4. Depresja czy smutek
5. Rodzaje depresji
6. Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej – depresja dwubiegunowa
7. Testy na depresję – diagnostyka depresji
   • Depresja – badania krwi
8. Leczenie zaburzeń depresyjnych. Kiedy poprosić o pomoc?
9. Podsumowanie

Depresja u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi

Depresja jest chorobą, która może występować samodzielnie, ale u bardzo dużej części pacjentów towarzyszy innym chorobom.

Na depresję cierpi:

• 20% osób z zaburzeniami lękowymi i napadami paniki,
• 30-40% pacjentów z zaburzeniami lękowymi uogólnionymi,
• 24% osób z zespołem stresu pourazowego,
• 38% pacjentów z fobiami społecznymi,
• 31% osób z ChAD,
• 23% pacjentów uzależnionych od alkoholu i 14% uzależnionych od innych substancji psychoaktywnych,
• aż 75% pacjentów z jadłowstrętem psychicznym.

Depresja to choroba nawracająca. Jeden wyleczony epizod depresyjny oznacza aż 80% ryzyka nawrotu choroby, a dwa epizody to aż 90% ryzyka nawrotu choroby. Przeciętnie w ciągu życia u jednego pacjenta odnotujemy 4 epizody depresji.  

Depresja u pacjentów z chorobami somatycznymi

Depresja jest również towarzyszem wielu chorób somatycznych. Na depresję cierpi:

• 50% osób z przewlekłymi zespołami bólowymi,
• 20-30% pacjentów z chorobami tarczycy,
• 15-50% osób z chorobą niedokrwienną serca,
• 14-30% pacjentów z niewydolnością serca,
• 8-52% osób z cukrzycą typu 2 i 12% z cukrzycą typu 1,
• do 50% pacjentów z nowotworami złośliwymi.

>> Przeczytaj: Ciągłe zmęczenie – problem XXI wieku. Czy to może być objaw choroby?

Czym jest depresja? Objawy depresji

Wg klasyfikacji ICD-10 kryteria diagnostyczne epizodu depresyjnego wyróżniają się dwa rodzaje objawów depresji.

Depresja – objawy podstawowe

1. Obniżony nastrój w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby. Utrzymuje się przez większość dnia, nie jest zależy od zewnętrznych zdarzeń i występuje prawie codziennie.
2. Utrata zainteresowania lub brak satysfakcji w przypadku aktywności, które zwykle sprawiały pacjentowi przyjemność, tzw. anhedonia – brak odczuwania przyjemności.
3. Zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość.

Depresja – objawy dodatkowe

1. Spadek zaufania lub szacunku w stosunku do samego siebie.

2. Poczucie nieuzasadnionej winy, nieracjonalne wyrzuty sumienia. Mogą występować urojenia.

3. Nawracające myśli o samobójstwie lub o śmierci, zachowania samobójcze.

4. Odczuwanie zmniejszonej zdolności skupienia się, myślenia. Mogą występować trudności w podejmowaniu najdrobniejszych decyzji.

5. Zahamowanie lub pobudzenie psychoruchowe.

6. Zaburzenia snu, najczęściej bezsenność, ale może występować również nadmierna senność.

7. Zmiany łaknienia pod postacią osłabienia lub wzrostu apetytu i adekwatne zmiany masy ciała.

Aby rozpoznać depresję, lekarz musi stwierdzić u danej osoby zaburzenia funkcjonowania, np. pacjent nie jest w stanie pracować lub praca wiąże się z bardzo dużym wysiłkiem.

Depresja czy smutek

Smutek jest jedną z podstawowych emocji, która przez wiele osób utożsamiana jest z depresją. Stawianie znaku równości pomiędzy smutkiem i depresją powoduje bagatelizowanie choroby, w wyniku czego pacjenci nie zgłaszają się do lekarza, a otoczenie uważa, że powinni „wziąć się w garść”.

Smutek jest emocją typowo reaktywną, powstającą jako wynik pewnych wydarzeń (np. śmierć osoby bliskiej, żałoba). Pod wpływem bodźców pozytywnych smutek mija, a nastrój danej osoby zmienia się adekwatnie do okoliczności.

Depresja jest chorobą, której może towarzyszyć smutek, jeśli się pojawia ma charakter uporczywy i towarzyszy mu anhedonia – brak odczuwania przyjemności, nawet jeśli pojawiają się bodźce pozytywne. Depresja wymaga kontaktu z lekarzem i odpowiedniego leczenia.

Rodzaje depresji

Depresja łagodna – łagodny epizod depresyjny – występuje, gdy pacjent odczuwa co najmniej 4 objawy depresji (w tym co najmniej dwa z trzech objawów osiowych).

Depresja umiarkowania – gdy pacjent odczuwa co najmniej 6 objawów depresji, (w tym co najmniej dwa z trzech objawów osiowych).

Depresja ciężka – gdy pacjent odczuwa więcej niż 7 objawów depresji. Depresji ciężkiej mogą towarzyszyć objawy psychotyczne, czyli urojenia.

Nowa klasyfikacja chorób – ICD-11, nad wprowadzeniem której prace w Polsce jeszcze trwają, wyróżnia depresję:

• z nasilonymi objawami lękowymi,
• z napadami lęku (co najmniej 2 w ciągu ostatniego miesiąca),
• uporczywą (trwającą co najmniej dwa lata),
• z melancholią – nazywana obecnie depresją endogenną (smutek, obniżony nastrój, spowolnienie ruchowe, zmniejszony apetyt, problemy ze snem, gorsze samopoczucie występuje rano),
• z wzorcem sezonowym.

>> To może Cię zainteresować: Zespół przewlekłego zmęczenia – gdy odpoczynek nie pomaga

Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej – depresja dwubiegunowa

Niektóre epizody depresyjne są elementem choroby afektywnej dwubiegunowej. Na podstawie wystąpienia pierwszego epizodu depresyjnego często trudno jest stwierdzić, czy jest to zaburzenie jednobiegunowe, czy są to pierwsze objawy choroby afektywnej dwubiegunowej (gdzie depresja przeplata się z okresem maniakalnym).

Cechy epizodu depresyjnego wskazujące na chorobę dwubiegunową:

• pierwszy epizod pojawia się przed 30 r.ż, objawy szybko narastają i szybko ustępują,
• w rodzinie występują choroby psychiczne oraz próby samobójcze,
• poza okresem epizodu depresyjnego pacjent ma temperament hipertymiczny, charakteryzujący się pozytywnym nastawieniem do życia, pewnością siebie, tendencją do generowania i kreowania nowych pomysłów, jest towarzyski i lubi być w centrum zainteresowania,
• występowanie innych chorób psychicznych (zaburzenia lękowe, ChAD, uzależnienia, zaburzenia osobowości).

Testy na depresję – diagnostyka depresji

W diagnozowaniu depresji podstawową rolę odgrywa wywiad z pacjentem i to, jakie odczuwa objawy oraz jak długo one występują, w praktyce przeprowadza się tzw. testy na depresję.

Jednym z narzędzi rekomendowanych w diagnostyce depresji dorosłych jest kwestionariusz PHQ-2, w którym pacjent odpowiada na dwa pytania:

1. Czy w ciągu ostatniego miesiąca często odczuwałaś/odczuwałeś zaniepokojenie z powodu swojego przygnębienia, nastroju depresyjnego lub poczucia beznadziei?
2. Czy w ciągu ostatniego miesiąca przeszkadzało Ci odczuwanie zmniejszonego zainteresowania lub zmniejszonej przyjemności podczas wykonywania różnych czynności?

Przynajmniej jedna twierdząca odpowiedź ma czułość 96% w kierunku wykrywania depresji. Oznacza to, iż wiarygodność diagnostyczna tego testu jako badania przesiewowego jest wysoka. Dzięki 96% czułości test potrafi wykryć osoby, które są rzeczywiście chore i powinny być skierowane do dalszej diagnostyki do lekarza psychiatry. Swoistość testu wynosi 57%.

Inne rekomendowane testy do diagnostyki depresji to kwestionariusz PHQ-9. 

Jeśli w przytoczonym kwestionariuszu pacjent uzyska co najmniej 12 punktów (skala odcięcia w Polsce) znaczenie się zwiększa ryzyko tego, że pacjent cierpi na epizod depresyjny.

Depresja – badania krwi

W diagnostyce depresji badania laboratoryjne mają znaczenie pomocnicze. Wykonywane są, jeśli lekarz podejrzewa, iż depresja u danego pacjenta może być spowodowana chorobami somatycznymi (np. cukrzyca, choroby tarczycy, zaburzenia hormonalne).

Więcej o tym przeczytasz w artykule: Depresja maskowana – objawy, przyczyny, leczenie. Jakie badania zrobić przy depresji?

Leczenie zaburzeń depresyjnych. Kiedy poprosić o pomoc?

Jeśli Twój test na depresję PHQ-2 pokazał, iż jesteś zagrożona/zagrożony epizodem depresyjnym, umów się na wizytę do lekarza (do lekarza rodzinnego lub psychiatry). Lekarz poprowadzi dalszą diagnostykę i zaproponuje sposób leczenia.

W leczeniu depresji łagodnej i umiarkowanej, oprócz farmakoterapii – którą może prowadzić lekarz rodzinny – wykorzystuje się psychoedukację, zalecane jest również wsparcie psychologiczne.

Leczenie depresji ciężkiej, depresji u kobiet w ciąży, depresji w ChAD powinien prowadzić lekarz psychiatra, do którego pacjent powinien być skierowany w trybie pilnym.

Depresja z ryzykiem samobójczym lub ze współistniejącymi objawami psychotycznymi powinna być leczona w szpitalu.

Podsumowanie

Depresja to groźna choroba, która powinna być leczona, podobnie jak choroby układu krążenia, przewodu pokarmowego, endokrynologiczne, itp.

Niestety, wiele osób nie zgłasza się po pomoc do lekarza, uważając, iż jest to temat tabu, powód do wstydu lub sytuacja, w której wystarczy „wziąć się w garść”.

W pierwszej połowie XXI wieku czas, abyśmy zaczęli podchodzić do tematu depresji jak do wszystkich innych chorób, abyśmy szukali pomocy u lekarza, jeśli jej potrzebujemy i mogli bez wstydu rozmawiać o swoim problemie.

---

Piśmiennictwo

1. Mokros Ł., Bou-Matar P., wykład Maski somatyczne depresji i możliwości diagnostyczne jakimi dysponuje lekarz POZ, webinar online z cyklu Leczymy depresję. Praktyczne wskazówki dla lekarzy POZ, 07.08.2024