Dieta lekkostrawna znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i dietetyce. Jest to model żywienia, który stawia na produkty łatwo przyswajalne i o niskiej zawartości błonnika, tłuszczów oraz przypraw drażniących przewód pokarmowy. W zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów, dieta lekkostrawna może być modyfikowana w zakresie zawartości białka, co wpływa na jej przeznaczenie i skuteczność w konkretnych przypadkach zdrowotnych. W niniejszym artykule omówimy zasady zarówno dietę lekkostrawną wysokobiałkową, jak i niskobiałkową oraz co jeść na diecie z wysoką zawartością białka oraz tą bez nabiału.

Spis treści:

1. Na czym polega dieta lekkostrawna wysokobiałkowa i niskobiałkowa?
2. Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa – najważniejsze zasady i dla kogo jest zalecana
3. Dieta łatwostrawna niskobiałkowa – najważniejsze zasady, dla kogo jest zalecana
4. Co jeść na diecie lekkostrawnej wysokobiałkowej?
5. Co jeść na diecie lekkostrawnej bez nabiału?
6. Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa i niskobiałkowa – przykładowy jadłospis
7. Podsumowanie

Na czym polega dieta lekkostrawna wysokobiałkowa i niskobiałkowa?

Dieta lekkostrawna wysokobiałkowa i bez nabiału znajduje zastosowanie w przypadku wielu dolegliwości zdrowotnych, takich jak:

• choroby układu pokarmowego,
• nadwrażliwość na białka mleka,
• nietolerancja laktozy,
• czy rekonwalescencja po operacjach.

Dzięki eliminacji trudnych do strawienia składników (w tym nabiału) oraz zwiększeniu spożycia białka, dieta ta może wspomagać trawienie, przyspieszać regenerację organizmu i wspierać budowę masy mięśniowej.

>> Przeczytaj też: Enzymy trawienne – co to jest, jakie są rodzaje i ich funkcje. Objawy niedoboru i diagnostyka

Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa – najważniejsze zasady i dla kogo jest zalecana

Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa jest zalecana głównie w stanach zwiększonego zapotrzebowania na białko, takich jak:

• rekonwalescencja po zabiegach chirurgicznych,
• okresy infekcji,
• choroby nowotworowe,
• stany zapalne i regeneracyjne.

Celem jej jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości białka o wysokiej wartości biologicznej, co pozwala wspierać odbudowę tkanek oraz prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.

Najważniejsze zasady diety łatwostrawnej bogatobiałkowej:

• Zwiększona podaż białka – spożycie białka powinno wynosić od 1,2 do 1,5 g na kilogram masy ciała. Należy dążyć do źródeł białka wysokiej jakości, takich jak chude mięso (kurczak, indyk), ryby, jaja oraz niskotłuszczowe produkty mleczne – np. jogurty naturalne, ser twarogowy.
• Unikanie ciężkostrawnych produktów – wybierając białko, warto unikać tłustych i smażonych potraw mięsnych, wędlin wysokoprzetworzonych oraz ostrych przypraw. Preferowane są produkty gotowane na parze, duszone lub pieczone.
• Odpowiednia obróbka termiczna – produkty białkowe powinny być przygotowywane w sposób minimalizujący trudności trawienne. Zaleca się gotowanie, duszenie, pieczenie bez dodatku tłuszczu oraz gotowanie na parze.
• Uzupełnienie węglowodanami złożonymi – produkty zbożowe powinny być lekkostrawne, dlatego najlepiej wybierać drobne kasze (np. kasza manna, jaglana), ryż biały oraz pieczywo pszenne lub graham.
• Bogactwo witamin i minerałów – warto dbać o dostarczenie witamin i minerałów, takich jak witaminy z grupy B, cynk oraz witamina D, które wspierają metabolizm białka i odbudowę tkanek.
• Unikanie błonnika – nadmiar błonnika może obciążać przewód pokarmowy, dlatego należy ograniczać warzywa i owoce surowe, a zamiast tego wybierać je w formie gotowanej lub pieczonej. Zaleca się wybór warzyw takich jak marchew, dynia, ziemniaki oraz jabłka i banany w wersji gotowanej.

Dieta lekkostrawna wysokobiałkowa przeznaczona jest dla osób, które potrzebują zwiększonej ilości białka przy jednoczesnym ograniczeniu składników obciążających układ pokarmowy. Przykładem takich pacjentów mogą być osoby po zabiegach chirurgicznych, intensywnie trenujący sportowcy oraz osoby w okresie rekonwalescencji, które zmagają się z utratą masy mięśniowej. W przypadku tej diety, produkty bogate w białko muszą być jednocześnie lekkostrawne, aby nie wywoływać dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

>> Przeczytaj też: Suplementacja witaminy D – co to dokładnie oznacza?

Dieta łatwostrawna niskobiałkowa – najważniejsze zasady, dla kogo jest zalecana

Dieta łatwostrawna niskobiałkowa jest wskazana w sytuacjach, gdy nadmiar białka może obciążać organizm:

• w chorobach nerek,
• chorobach wątroby,
• niektórych chorobach metabolicznych.

Ograniczenie białka ma na celu zmniejszenie ilości metabolitów azotowych, które mogą negatywnie wpływać na stan zdrowia przy niewydolności organów odpowiedzialnych za ich usuwanie.

Najważniejsze zasady diety łatwostrawnej niskobiałkowej:

• Redukcja spożycia białka – zaleca się ograniczenie białka do około 0,6–0,8 g na kilogram masy ciała. W niektórych przypadkach ilość ta może być jeszcze niższa, co zależy od stanu zdrowia pacjenta i zaleceń lekarza lub dietetyka.
• Wybór niskobiałkowych źródeł pokarmowych – podstawą diety powinny być węglowodany lekkostrawne, takie jak białe pieczywo, makaron pszenny, ryż oraz kasza manna. Produkty białkowe należy wybierać z rozwagą – odpowiednie mogą być przetworzone sery, niskotłuszczowe jogurty, ograniczone ilości chudego mięsa i ryb.
• Wzbogacanie diety w tłuszcze roślinne – aby uzupełnić kaloryczność diety, warto włączyć do niej zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego, takie jak oliwa z oliwek, olej lniany czy awokado.
• Ograniczenie błonnika pokarmowego – warzywa i owoce powinny być spożywane w formie przetworzonej (np. gotowane lub duszone), aby ograniczyć błonnik, który może obciążać układ pokarmowy. Preferowane są warzywa lekkostrawne, takie jak marchew, dynia czy ziemniaki.
• Kontrola zawartości fosforu i potasu – w chorobach nerek ważne jest monitorowanie fosforu i potasu, dlatego należy ograniczać produkty takie jak banany, orzechy, nasiona, nabiał oraz ryby morskie. Substancje te mogą obciążać układ wydalniczy i wpływać negatywnie na zdrowie pacjenta.
• Spożywanie posiłków o regularnych porach – zaleca się jedzenie 4-5 małych posiłków w ciągu dnia, co pomoże uniknąć przeciążenia przewodu pokarmowego i lepiej dostosować poziom białka do potrzeb organizmu.

Dieta lekkostrawna niskobiałkowa jest nieodzowna dla osób z niewydolnością nerek lub wątroby, które mają utrudnione wydalanie produktów przemiany białkowej, takich jak mocznik. Badania wskazują, że obniżenie poziomu białka u pacjentów nefrologicznych może istotnie poprawić parametry zdrowotne i zapobiegać pogłębianiu się niewydolności nerek (Grzybowski, Kowalczyk, 2018).

>> Przeczytaj też: Poziom mocznika we krwi – kiedy wykonać badanie i jak interpretować wyniki?

Co jeść na diecie lekkostrawnej wysokobiałkowej?

Podstawą diety lekkostrawnej wysokobiałkowej są produkty łatwe do strawienia, które dostarczają białka, a jednocześnie nie obciążają przewodu pokarmowego. Oto przykłady takich produktów:

• chude mięsa – gotowany lub pieczony kurczak i indyk (bez skóry), chuda wołowina, cielęcina,
• ryby i owoce morza – ryby gotowane lub pieczone, takie jak dorsz, sandacz, łosoś (w małych ilościach, gdyż jest bardziej tłusty), krewetki i małże,
• jaja – zwłaszcza białko jaja, które jest bogate w białko i bardzo lekkostrawne,
• roślinne źródła białka – tofu, tempeh, soczewica i drobne warzywa strączkowe, które można gotować, aby ułatwić ich trawienie,
• kasze i ryż – kasza jaglana, ryż biały, kasza manna, które są łatwo strawne, a jednocześnie dostarczają nieco białka,
• zupy na bazie bulionu – chude wywary z dodatkiem mięsa lub ryby, bez ciężkich sosów,
• chude buliony – z kurczaka czy warzyw, które dostarczają nieco białka, a także elektrolitów wspierających organizm.

Co jeść na diecie lekkostrawnej bez nabiału?

Dieta lekkostrawna bez nabiału wymaga eliminacji produktów mlecznych, ale dzięki odpowiednim zamiennikom można nadal dostarczać organizmowi wartościowe składniki takich jak:

• mleko roślinne – mleko ryżowe, migdałowe czy owsiane, które może zastąpić mleko krowie i jest lekkostrawne,
• jogurty i kefiry roślinne – oparte na mleku kokosowym, sojowym czy migdałowym, są lekkostrawne i często wzbogacane w probiotyki,
• białka roślinne – tofu, soczewica, groszek, ciecierzyca i tempeh, które dostarczają białka i mogą być łatwo przyswajalne, jeśli są odpowiednio przerobione,
• ryby i chude mięsa – kurczak i indyk, ryby, owoce morza, które są źródłem łatwo przyswajalnego białka bez obecności laktozy,
• gotowane warzywa – marchew, dynia, ziemniaki, cukinia, które nie obciążają przewodu pokarmowego, a jednocześnie dostarczają witamin i minerałów,
• kasze i ryż – kasza jaglana, ryż biały, które są dobrym źródłem węglowodanów bez nabiału.

>> Przeczytaj też: Dieta lekkostrawna – komu jest zalecana i na czym polega?

Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa i niskobiałkowa – przykładowy jadłospis

Jadłospis:

Dieta niskobiałkowa:

I śniadanie

Owsianka na mleku migdałowym z dodatkiem borówki amerykańskiej i zblanszowanych migdałów.

II śniadanie

Sałatka z jajkiem na twardo, gotowanym burakiem i oliwą z oliwek.

Obiad

Pieczony filet z kurczaka z ryżem białym i gotowaną marchewką oraz brokułem.

Podwieczorek

Koktajl na bazie mleka ryżowego z bananem, garścią szpinaku i odrobiną miodu.

Kolacja

Zupa krem z dyni z dodatkiem pieczonego tofu.

Dieta wysokobiałkowa:

I śniadanie

Jaglanka z jabłkiem podduszonym.

II śniadanie

Omlet z jaj z pomidorem i upieczoną piersią z kurczaka.

Obiad

Pierś z indyka w potrawce z ciecierzycy z dodatkiem ryżu białego.

Podwieczorek

Szklanka świeżo wyciśniętego soku pomarańczowego.

Kolacja

Zupa jarzynowa z kurczakiem i kaszą jaglaną.

Podsumowanie

Dieta lekkostrawna wysokobiałkowa i bez nabiału może wspomóc nas zdrowotnie w przebiegu wielu ww. chorób. Wzmacnia zdrowie układu pokarmowego, dostarcza wysokiej jakości białka niezbędnego do regeneracji i budowy mięśni oraz pomaga zredukować dolegliwości związane z nietolerancją laktozy lub alergią na białka mleka.

---

Piśmiennictwo

1.Prusiński, A., Kowalewski, Z., Nowak, P. (2020). Znaczenie diety wysokobiałkowej w okresie rekonwalescencji. Medycyna Sportowa, 27(2), 113-123.
2.Grzybowski, J., Kowalczyk, M. (2018). Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Nefrologia Polska, 34(4), 209-217.

3.Freeman J., The ketogenic diet: from molecular action to clinical effects Epilepsy Research. 2006. 68.

4.Elizabeth G Neal, Hannah Chaff e, Ruby H Schwartz, Margaret S Lawson, Nicole Edwards, Geogianna Fitzsimmons, Andrea Whitney, J Helen Cross The ketogenic diet for the treatment of childhood epilepsy: a randomised controlled trial Lancet Neurol; 2008. 7: 500–06.

5.F.Branco et al. Ketogenic diets: from cancer to mitochondrial diseases and beyond Eur J Clin Invest; 2016. 46 (3): 285–298.

Antyoksydanty są związkami, które neutralizują wolne rodniki, poprawnie określane jako „reaktywne formy tlenu”.  Czym są antyoksydanty, jakie są źródła antyoksydantów w ciele człowieka, czy suplementacja antyoksydantów ma sens, i jak wzmacniać nasz system antyoksydacyjny. O tym wszystkim piszemy w artykule, zapraszamy do lektury.

Spis treści:

1. Czym są antyoksydanty?
2. Antyoksydanty endogenne
3. Antyoksydanty w żywności. Źródła antyoksydantów w diecie
   • Najsilniejsze naturalne antyoksydanty
   • Antyoksydanty – czy warto suplementować ?
4. Podsumowanie

Czym są antyoksydanty?

Antyoksydanty to substancje neutralizujące wolne rodniki. Określane również jako przeciwutleniacze, działają przez zapobieganie powstawaniu lub neutralizowanie reaktywnych form tlenu w organizmie człowieka, co zapobiega powstawaniu stresu oksydacyjnego.

Jeśli produkcja wolnych rodników przewyższa możliwości ich unieszkodliwiania powstaje stres oksydacyjny, proces przyczyniający się do:

• rozwoju wielu schorzeń (chorób sercowo-naczyniowych, chorób neurodegeneracyjnych, nowotworów, chorób metabolicznych)
• powstawania uszkodzeń białek (w tym kolagenu), lipidów (zwiększając przepuszczalność błon komórkowych), DNA (indukując powstawanie mutacji i zaburzenia replikacji DNA)

Zwalczanie stresu oksydacyjnego to zadanie systemu antyoksydacyjnego, składającego się z:

• antyoksydantów dostarczanych z pożywieniem – egzogennych
• antyoksydantów wytwarzanych w organizmie człowieka – endogennych.

>> Przeczytaj też: Stres oksydacyjny cz. 4 – system antyoksydacyjny

Antyoksydanty endogenne

Mówiąc o antyoksydantach najczęściej skupiamy się na tych dostarczanych z dietą lub suplementacją, zapominając o tym, że nasz organizm ma swój system antyoksydacyjny, który – jeśli zadbamy o niego w sposób właściwy – jest bardzo sprawną barierą dla stresu oksydacyjnego.

Endogenne antyoksydanty działają wewnątrz komórek (gdzie nie będą w stanie dotrzeć antyoksydanty z diety), a mechanizm ich działania może być enzymatycznych lub nieenzymatyczny.

Enzymy budujące system antyoksydacyjny to:

• należące do pierwszej linii obrony: dysmutaza katalazy ponadtlenkowej, peroksydaza glutationu
• budujące kolejną linię obrony: reduktaza glutationu, dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa.

Wewnętrzny system antyoksydacyjny wykazuje największą skuteczność gdy wszystkie enzymy są siecią współdziałających ze sobą elementów.

Antyoksydanty endogenne, niebędące enzymami to:

• ubichinon,
• kwas liponowy,
• kwas moczowy,
• glutation,
• związki wiążące metale ciężkie: ferrytyna, albuminy, ceruloplazmina, metalotioneiny
• melatonina – hormon niezbędny dla prawidłowego rytmu snu i czuwania.

Endogenny system antyoksydacyjny jest kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania zabezpieczenia przed skutkami działania wolnych rodników. Pierwszoplanową rolę w tym systemie odgrywa glutation – trójpeptyd produkowany przez komórki, zbudowany z trzech aminokwasów.

Najważniejszym z nich jest cysteina, jej optymalny poziom jest wyznacznikiem prawidłowej produkcji glutationu w komórkach. Dostarczanie glutationu z suplementacją nie jest efektywnym sposobem zapewnienia prawidłowej pracy endogennego systemu antyoksydacyjnego, ponieważ jego działanie odbywa się wewnątrz komórek.

Glutation dostarczany w postaci suplementów nie przenika do wnętrza komórek, dlatego optymalnym będzie dostarczenie organizmowi produktów do produkcji tego trójpeptydu, w tym przede wszystkim cysteiny. Do produkcji glutationu niezbędny jest odpowiedni poziom magnezu, dlatego ten pierwiastek – chociaż nie jest antyoksydantem – jest niezbędny w prawidłowym funkcjonowaniu systemu antyoksydacyjnego.

>>> Przeczytaj też: Glutation – co to jest? Właściwości, objawy niedoboru, suplementacja, przeciwwskazania

Antyoksydanty w żywności. Źródła antyoksydantów w diecie

Drugim ramieniem systemu antyoksydacyjnego są antyoksydanty egzogenne, czyli te, które dostarczamy z dietą. Możemy wyróżnić kilka grup tych substancji. Należą do nich:

• witaminy – witamina C (współdziała z glutationem), witamina E, witamina A,
• pierwiastki – selen, cynk, miedź, mangan, żelazo,
• karotenoidy – α-karoten, β-karoten, zeaksantyna, luteina, likopen, β-kryptoksantyna
• polifenole – flawony, flawonoidy, antocyjany, kwas fenolowy, flawonole, flawanole.

Ciekawym antyoksydantem jest witamina C, której organizm człowieka nie jest w stanie wytwarzać, musimy jej dostarczać z dietą. Jednak glutation może regenerować witaminę C obecną w organizmie.

W cyklu glutationowo-askorbinowym utleniona forma witaminy C, zamiast wydalania z organizmu, jest odzyskiwana dzięki działaniu glutationu i ponownie wykorzystana.

Antyoksydanty są obecne przede wszystkim w owocach, bogate w te związki są również warzywa oraz niektóre zioła i przyprawy.

Owoce polecane ze względu na wysoką zawartość przeciwutleniaczy to np.:

• dzika róża,
• borówka amerykańska,
• jeżyny,
• aronia,
• żurawina,
• jagody,
• śliwki,
• jabłka.

Warzywa bogate w antyoksydanty to:

• sałaty (czerwona karbowana, masłowa),
• szparagi,
• kapusty (biała, czerwona, włoska),
• brokuły,
• szpinak,
• czosnek.

Zioła i przyprawy:

• cynamon,
• kurkuma,
• goździki,
• oregano,
• rozmaryn,
• tymianek.

Innym źródłem przeciwutleniaczy mogą być algi morskie.

Najsilniejsze naturalne antyoksydanty

Siła działania antyoksydacyjnego może być mierzona wieloma parametrami a potencjał przeciwutleniający antyoksydantów zależy od wielu czynników. Dlatego analiza porównawcza potencjałów antyoksydacyjnych różnych produktów, czy nawet pojedynczych substancji chemicznych, jest trudna.

Poza tym przeciwutleniacze działają poprzez różne mechanizmy, wykazując nie tylko działanie wychwytywania wolnych rodników, ale również rozkładając nadtlenek wodoru, wygaszając prooksydanty, naprawiając już powstałe uszkodzenia w komórkach. Wreszcie pamiętać należy, iż potencjał antyoksydacyjny mierzony jest poza organizmem człowieka, czyli in vitro.

Dlatego – z praktycznego punktu widzenia – klasyfikacja siły działania przeciwutleniaczy ma znaczenie drugorzędne. Wystarczy aby nasza dieta opierała się na różnorodności i zawierała rekomendowaną, dzienną porcję warzyw i owoców, a potencjał przeciwutleniający każdego produktu będzie działał synergistycznie i na naszą korzyść. Najlepiej korzystać z sezonowych warzyw i owoców, ale można je również spożywać w postaci mrożonek i przetworów.

>> Przeczytaj też: Dieta śródziemnomorska – zasady, produkty, przykładowy jadłospis i przepisy

Antyoksydanty – czy warto suplementować ?

Potencjał zdrowotny antyoksydantów skłania wiele osób do ich suplementowania. Jednak rola egzogennych przeciwutleniaczy w profilaktyce zdrowotnej lub w naprawianiu uszkodzeń spowodowanych przez stres oksydacyjny, jest obecnie źródłem dyskusji.

Badania wskazują, iż potencjał antyoksydacyjny wykazany in vitro, nie przekłada się na korzyści in vivo – czyli po ich zażyciu przez człowieka. Przykładem jest witamina E, która nie wykazała skuteczności w zapobieganiu ryzyku chorób układu krążenia czy udaru mózgu.

Stosowanie β-karotenu w wysokich dawkach okazało się mieć działanie stymulujące powstawanie nowotworów u mężczyzn palących papierosy. Witamina C może zaś mieć działania indukujące stres oksydacyjny w obecności metali przejściowych, np. żelaza. Niekontrolowana suplementacja selenu czy cynku – zwłaszcza jeśli nie notuje się ich niedoborów – może być toksyczna.

Dlatego suplementacja antyoksydantów nie jest rekomendowana, nie przynosi żadnych korzyści prozdrowotnych.

>> To może Cię zainteresować: Suplementacja – świadome budowanie odporności

Podsumowanie

Rola wolnych rodników w powstawaniu stresu oksydacyjnego i wynikających z niego chorób jest już dobrze udokumentowana. Dlatego wiele zainteresowania budzi zastosowanie antyoksydantów jako potencjalnych składników wspomagających profilaktykę zdrowotną.

Warto jednak podkreślić, iż organizm człowieka ma wewnętrzny system antyoksydacyjny, który jest gwarantem zwalczania wolnych rodników wewnątrz komórek, czego nie zapewniają egzogenne (dostarczane z pożywieniem lub suplementami) przeciwutleniacze.

Badania nie potwierdzają, że suplementy diety są skuteczne w profilaktyce chorób związanych ze stresem oksydacyjnym, mogą natomiast mieć działanie indukujące procesy chorobowe. Przeciwutleniacze są różnorodną grupą substancji, działających w różny sposób, ich skuteczność polega również na tym, że działają jako sieć antyoksydantów. Dlatego dostarczanie jednego lub nawet kilku elementów z ewentualną suplementacją nie może efektywne, ponieważ jest to bardzo złożony system.

Dlatego jedynym efektywnym sposobem zwalczania skutków stresu oksydacyjnego i zapobieganiu jego powstawania jest zróżnicowana dieta – spożywanie co najmniej 400 g owoców i warzyw dziennie – oraz dbałość o podstawowy system antyoksydacyjny naszego organizmu – glutation.

---

PIŚMIENNICTWO

1. Flieger, J., Flieger, W., Baj, J. i wsp.: Maciejewski, R. Antioxidants: Classification, Natural Sources, Activity/Capacity Measurements, and Usefulness for the Synthesis of Nanoparticles. Materials 2021, 14, 4135. https://doi.org/10.3390/ma14154135
2. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/stres-oksydacyjny-cz-2-czym-jest-i-jakie-sa-jego-skutki/
3. Apak, Reşat, Gorinstein, Shela, Böhm, Volker, Schaich, Karen M., Özyürek, Mustafa and Güçlü, Kubilay. „Methods of measurement and evaluation of natural antioxidant capacity/activity (IUPAC Technical Report)” Pure and Applied Chemistry, vol. 85, no. 5, 2013, pp. 957-998. https://doi.org/10.1351/PAC-REP-12-07-15

Otyłość jest chorobą przewlekłą, która jest wielkim problemem zdrowotnym, ponieważ wiąże się z wieloma chorobami (insulinoopornością, cukrzycą t.2, chorobami układu sercowo-naczyniowego, nowotworami).

Badania jednak wskazują, iż nie sama otyłość jest czynnikiem ryzyka chorób metabolicznych, ale rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie. Wiadomo, iż odkładanie się tłuszczu w okolicach brzucha (otyłość brzuszna) jest czynnikiem ryzyka wystąpienia tych chorób, podczas gdy odkładanie się tłuszczu w okolicach pośladkowo-udowych (otyłość gynoidalna) wydaje się raczej chronić przed tymi chorobami.

Jaki czynniki wpływają na dystrybucję tłuszczu oraz jakie są przesłanki łączące sylwetkę typu gruszka z efektem chroniącym przed chorobami układu krążenia? Jak postępować w przypadku otyłości gynoidalnej? Zapraszamy do artykułu.

Spis treści:

1. Otyłość gynoidalna i androidalna
2. Przyczyny otyłości gynoidalnej
3. Otyłość gynoidalna a zaburzenia metaboliczne. Jakie zagrożenia niesie otyłość gynoidalna?
4. Otyłość pośladkowo-udowa – postępowanie i leczenie
5. Podsumowanie

Otyłość gynoidalna i androidalna

Otyłość androidalna charakteryzuje się gromadzeniem tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, który stanowi najszerszą część sylwetki, szeroką klatką piersiową i szczupłymi nogami. W otyłości brzusznej (typu jabłko) tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest nie tylko podskórnie, ale również wewnątrz jamy brzusznej, otaczając poszczególne organy. Niestety pogarsza to ich funkcjonowanie i wydolność, dlatego ten typ otyłości związany jest z ryzykiem chorób układu krążenia, cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym.

>> Więcej o tym typie otyłości w artykule: Otyłość brzuszna (trzewna) u kobiet i mężczyzn – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Otyłość gynoidalna natomiast gromadzi tłuszcz w okolicach ud, bioder i pośladków jako tkankę podskórną i tkankę międzymięśniową mięśni szkieletowych. Takie rozmieszczenie adipocytów nadaje sylwetce kształt gruszki, a jej charakterystyczne cechy to:

• szerokie biodra i pełne uda
• duże i opadające pośladki
• szczupła górna część ciała z wąskimi ramionami
• widoczna talia i zazwyczaj płaski brzuch.

Otyłość gynoidalną rozpoznaje się gdy BMI > 30 kg/m² , a wskaźnik WHR jest niższy niż 0,85 u kobiet i 0,9 u mężczyzn.

>> Przeczytaj także: Adiponektyna – jak wpływa na otyłość?

Przyczyny otyłości gynoidalnej

Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w ciele człowieka zależy od wielu czynników, do których należą:

• czynniki genetyczne – podłoże genetyczne odgrywa znaczącą rolę w tym procesie, niektóre geny powiązane są ze zwiększoną ilością tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, podczas gdy ze zwiększoną ilością tkanki tłuszczowej w biodrach i udach,
• pochodzenie etniczne,
• płeć – otyłość typu gruszka częściej występuje u kobiet, estrogeny sprzyjają bowiem gromadzeniu się tłuszczu w udach i biodrach,
• zmiany hormonalne – menopauza sprzyja rozrostowi tkanki tłuszczowej wisceralnej
• dieta i aktywność fizyczna.

Dieta śródziemnomorska prowadzi do mobilizacji ektopowego tłuszczu do innych zdrowych magazynów, podczas gdy ćwiczenia prowadzą jedynie do ektopowej utraty tłuszczu.

Otyłość gynoidalna a zaburzenia metaboliczne. Jakie zagrożenia niesie otyłość gynoidalna?

Badania wskazują, iż tłuszcz gromadzony w górnej części ud ma działanie ochronne przeciwko ryzyku chorób układu sercowo-naczyniowego i insulinooporności, a co ciekawe takie działanie utrzymuje się również w starszym wieku. Mechanizmy wpływające na ten fakt są ciągle przedmiotem badań naukowych.

Postuluje się, iż ten efekt może być spowodowany przez:

• lipolizę z udziałem katecholamin – metabolizm tkanki tłuszczowej jest niski w tkance podskórnej okolicy udowo-pośladkowej, średni w okolicach tkanki podskórnej brzucha i duży w tkance trzewnej. Hamowanie lipolitycznego działania katecholamin w podskórnych komórkach tłuszczu i zwiększona ich aktywność w komórkach trzewnych sprzyja uwalnianiu wolnych kwasów tłuszczowych z okolic brzucha i powoduje szereg powikłań metabolicznych,
• działanie tłuszczu pośladkowo-udowego jak bufora kontrolującego nadmiar lipidów – większość tłuszczu zgromadzonego w udach jest przechowywana w podskórnym magazynie tłuszczu co utrzymuje jego nadmiar z dala od okolicy trzewnej i wiąże się z niższym ryzykiem postępu zaburzeń metabolicznych.
• podwyższony poziom adipokin ochronnych (leptyny i adiponektyny) i mniejsza ilość cytokin prozapalnych (IL-6) wydzielany przez tłuszcz udowo-pośladkowy.

Leptyna to adipokina o kluczowym znaczeniu dla metabolizmu energii pochodzącej z tkanki tłuszczowej, poziom jej wydziałania jest wyższy w tkance tłuszczowej podskórnej w porównaniu z tkanką trzewną. Adiponektyna jest hormonem powiązanym z wrażliwością na insulinę oraz stanem zapalnym. Korzystny jest wyższy poziom adiponektyny, który obserwuje się u osób gromadzących tłuszcz w okolicy pośladkowo-udowej, w porównaniu z pacjentami gromadzącymi tłuszcz w tkance trzewnej brzucha. Podnosi się również rolę cytokin prozapalnych – interleukiny 6 – która wytwarzana jest przez wiele tkanek, w tym przez adopicyty. Poziom wydzielania tej substancji koreluje z BMI. Im wyższe BMI tym wyższy poziom IL-6 w osoczu, co powiązane jest z kaskadą stanu zapalnego.

Omówione mechanizmy wpływają na fakt, iż otyłość gynoidalna wiąże się z niższym ryzykiem powikłań metabolicznych oraz sercowo-naczyniowych, może jednak wpływać na zagrożenia ze strony układu oddechowego oraz sprzyjać powstawaniu nowotworów.

Sylwetka typu gruszka u kobiet, postrzegana jest jako sprzyjająca płodności i łatwiejszemu rodzeniu dzieci. Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż jeśli mamy do czynienia z otyłością gynoidalną nie jest to stan sprzyjający płodności i zdrowej ciąży.

Otyłość pośladkowo-udowa – postępowanie i leczenie

Otyłość u pacjentów z sylwetką typu gruszka jest mniejszym zagrożeniem dla układu sercowo-naczyniowego niż otyłość trzewna. Jednak pacjent powinien pozostawać pod kontrolą specjalisty, regularnie wykonywać badania laboratoryjne i – w zależności od istniejącego zagrożenia zdrowotnego – podejmować leczenie choroby.

Leczenie otyłości polega na połączeniu kilku elementów:

• diety,
• aktywności fizycznej,
• leków.

Niestety otyłość gynoidalna trudniej poddaje się redukcji przez dietę i aktywność fizyczną. Dieta sprzyjająca redukcji tkanki tłuszczowej w tym typie otyłości powinna zawierać produkty o niskim indeksie glikemicznym. Badania pokazały, iż dieta śródziemnomorska sprzyja mobilizacji tłuszczu ektopowego i przesuwaniu go do innych magazynów (co ma szczególne znaczenie w otyłości brzusznej, ale sprzyja redukcji masy ciała w każdym typie otyłości).

>> Przeczytaj też: Otyłość brzuszna a dieta. Co jeść, a czego unikać? Przykładowy jadłospis

Ćwiczenia fizyczne polecane pacjentom z sylwetką typu gruszka powinny uwzględniać mobilizację tłuszczu okolic ud i pośladków. Dlatego polecane są:

• spacery,
• nordic walking,
• pływanie,
• jazda na rowerze.

Aby zniwelować dysproporcje pomiędzy dolną, masywną częścią ciała a górną – szczupłą – można wzmacniać i rozbudowywać mięśnie ramion i klatki piersiowej.

Podsumowanie

Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w sylwetce typu gruszka do pewnego stopnia chroni przed ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. Pamiętać jednak należy, iż w przypadku istnienia otyłości o typie gynoidalnym należy podejmować działania, aby zredukować masę ciała, ponieważ – pomimo mniejszych zagrożeń zdrowotnych – każda otyłość niesie za sobą niekorzystne skutki zdrowotne.

---

PIŚMIENNICTWO

1. Alser M, Naja K, Elrayess MA. Mechanisms of body fat distribution and gluteal-femoral fat protection against metabolic disorders. Front Nutr. 2024 Mar 25;11:1368966. doi: 10.3389/fnut.2024.1368966. PMID: 38590830; PMCID: PMC10999599.