Sód to bardzo ciekawy element naszego jadłospisu. Jest składnikiem soli kuchennej, która jeszcze w średniowieczu była tak cennym i wyjątkowym surowcem, że niewielu było na nią stać, a jej cena dorównywała cenie złota. Dzisiaj jest przyprawą powszechnie dostępną, a jej nadmiar jest jedną z przyczyn chorób układu krążenia. Jaką rolę pełni sód w organizmie? Jakie są jego źródła w diecie człowieka, jak dbać o właściwy poziom sodu. O tym wszystkim przeczytasz w artykule.

Spis treści:

1. Sód – rola w organizmie
2. Źródła i zapotrzebowanie na sód. Jak uzupełnić sód w organizmie? Źródła w diecie
3. Wchłanianie, rozmieszczenie i wydalanie sodu z organizmu. Co wypłukuje sód z organizmu?
4. Sól i sód – jak przeliczać
5. Jakie są objawy i skutki niedoboru sodu?
6. Jakie są objawy i skutki nadmiaru sodu?
7. Jak dbać o prawidłowy poziom sodu?
8. Podsumowanie

Sód – rola w organizmie

Organizm człowieka zawiera ok. 100 g sodu i jest to pierwiastek niezbędny do jego prawidłowego funkcjonowania.

Za co sód odpowiada w organizmie? Bierze udział m.in. w utrzymaniu:

• prawidłowego ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych,
• równowagi kwasowo-zasadowej,
• prawidłowej pobudliwości tkanki nerwowej i mięśniowej,
• aktywnego transportu składników odżywczych do wnętrza komórek organizmu,
• równowagi między środowiskiem wewnątrzkomórkowym oraz zewnątrzkomórkowym.

Ponadto sód jest składnikiem soku żołądkowego i trzustkowego – dzięki temu bierze udział w trawieniu.

>> Dowiedz się więcej: Jak łączyć witaminy i minerały?

Źródła i zapotrzebowanie na sód. Jak uzupełnić sód w organizmie? Źródła w diecie.

Zapotrzebowanie na sód zależne jest od wieku oraz aktywności fizycznej, obserwuje się również wpływ temperatury otoczenia. Aktualne normy spożycia sodu ustalone są dla tzw. spożycia wystarczającego (AI – z ang. Adequate Intake).

W Polsce wynoszą 1 500 mg/dobę dla osoby dorosłej, niższe są dla dzieci. Szczegółowe informacje nt. norm spożycia sodu dla polskiej populacji w tabeli.

Sód jest naturalnym składnikiem produktów spożywczych. Więcej sodu zawierają pokarmy pochodzenia zwierzęcego niż roślinnego. Jednak głównym źródłem sodu w diecie człowieka jest sól.

Należy pamiętać, iż sól dodajemy do przygotowywanych przez nas posiłków, ale dodawana jest również do żywności w procesie jej przetwarzania jako środek konserwujący. W rezultacie 90% spożywanego sodu pochodzi z soli, w tym tylko połowa to sól dodawana przez nas jako przyprawa kuchenna. Drugą połowę soli spożywamy jako środek używany do przetwarzania żywności.

Źródłem sodu w naszej diecie są również konserwanty. Należą do nich np.

• benzoesan sodu – E211 – hamuje rozwój drobnoustrojów (bakterii i grzybów), dodawany jest nie tylko do żywności, ale również do leków i produktów kosmetycznych;
• azotyn sodu – E250 i azotan sodu – E251 – ich zadaniem jest ochrona żywności przed rozwojem Clostridium botulinum – laseczki jadu kiełbasianego. Pomagają również zachować czerwoną barwę mięsa;
• glutaminian sodu – E621 – wzmacniacz smaku, odpowiedzialny za smak umami. 

Zawartość sodu w wybranych produktach spożywczych przedstawiona jest w tabeli.

Wchłanianie, rozmieszczenie i wydalanie sodu z organizmu. Co wypłukuje sód z organizmu?

Zawartość sodu w organizmie człowieka ważącego 70 kg wynosi 96 g. Około 60% tego pierwiastka znajduje się w przestrzeni pozakomórkowej, 20-25% to przestrzeń wewnątrzkomórkowa, a 15-20% zawarte jest w układzie kostnym. Sód (obok chloru) jest głównym jonem przestrzeni pozakomórkowej.

Sód wchłania się prawie całkowicie w jelicie cienkim. Około połowa spożytego sodu wchłania się biernie, pozostałe 50% wymaga mechanizmów transportu aktywnego.

Jeśli zachowany jest bilans sodowy, najwięcej sodu wydala się przez nerki (z moczem) – ok. 95%, 4,5% wydala się z kałem, a ok. 0,5% przez skórę (z potem).

Wydalanie sodu z potem może zmieniać się w zależności od temperatury otoczenia oraz wysiłku fizycznego. Na jego wydalanie mają również wpływ choroby, np. mukowiscydoza.

Mniejsze wchłanianie sodu może mieć miejsce w chorobach przewodu pokarmowego, przebiegających z wymiotami czy biegunką.

Organizm człowieka wyposażony jest w mechanizm oszczędzania sodu. Oznacza to, iż jeśli jego stężenie w surowicy krwi zmniejszy się, zmniejszeniu ulegnie również jego wydalanie z moczem (poprzez nasilenie procesu resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych).

W sytuacji nadmiernej podaży sodu jego wydalanie z moczem również się nasila, jednak – jeśli organizm nie jest dostatecznie nawadniany – siła tego wydalania jest ograniczona. Organizm nie radzi sobie powyżej granicznego stężenia sodu w moczu, które wynosi 400 mmol/l.

>> Sprawdź też: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Sól i sód – jak przeliczać

Dominującym źródłem sodu w organizmie jest sól. Dlatego warto wiedzieć jak można obliczyć zawartość sodu w spożywanej soli, a z drugiej strony – ile soli spożywamy z określoną porcją sodu. Sól zawiera ok. 40 % sodu, 1 g sodu zawarty jest w 2,5 g soli kuchennej.

Jakie są objawy i skutki niedoboru sodu?

Biorąc pod uwagę fakt, że nasza kulinarna rzeczywistość dostarcza nam nadmiaru soli, a tym samym sodu, niedobory tego pierwiastka nie są notowane.

Mogą się zdarzyć u osób starszych oraz chorych (np. z niewydolnością nerek, chorobami nowotworowymi) lub wyniszczonych.

Objawy niedoboru sodu to osłabienie, senność, splątanie, ból głowy, zaburzenia równowagi. Inne objawy to spadek ciśnienia tętniczego, przyspieszona akcja serca, zmniejszona diureza. Duże niedobory sodu mogą prowadzić do drgawek, obrzęku mózgu, śpiączki.

Jakie są objawy i skutki nadmiaru sodu?

Nadmiar sodu (i soli) w diecie wiąże się ze zwiększoną zachorowalnością na choroby układ sercowo-naczyniowego, przede wszystkim nadciśnienie tętnicze. Zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu oraz otyłości. Nadmiar sodu wiązany jest również ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka żołądka, osteoporozę i kamicę nerkową.

>> Przeczytaj też: Hiponatremia i hipernatremia – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Jak dbać o prawidłowy poziom sodu?

Źródłem sodu w naszej diecie jest sól, dlatego jednym z podstawowych sposobów jego ograniczania, jest zachowanie umiaru w spożyciu soli.

Rekomendacje mówią, iż spożycie soli powinno wynosić nie więcej niż 5-6 g/dobę, czyli płaską łyżeczkę od herbaty. Jak to osiągnąć w praktyce?

1. Zrezygnuj z dosalania potraw, stosuj świeże lub suszone zioła.

2. Zanim dosolisz potrawę, spróbuj, jaki ma smak.

3. Unikaj żywności przetworzonej i potraw gotowych (zupy w proszku, sosy, itp.).

4. Unikaj pokarmów z dużą zawartością soli – wędliny, sery żółte, wędzone mięso i ryby, przekąsek typu krakersy, chipsy.

5. Stosuj w swojej kuchni sól sodowo-potasową.

6. Czytaj etykiety i uważaj na konserwanty zawierające sód.

>> Więcej informacji o soli znajdziesz w artykule: Sól w diecie i jej wpływ na zdrowie

Podsumowanie

Sód to niezbędny dla zdrowia człowieka pierwiastek, jednak we współczesnych czasach spożywamy go za dużo. Powoduje to wiele konsekwencji zdrowotnych, którym łatwo jest zapobiegać, ograniczając spożycie sodu i soli. Pamiętajmy o tym na co dzień, kształtujmy też nawyki naszych dzieci.

PIŚMIENNICTWO

1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – pod red. M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
2. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
3. https://www.kopalnia.pl/kopalnia-wiedzy/cena-soli-w-sredniowieczu-jak-wartosciowe-bylo-biale-zloto-susj
4. https://vitapedia.pl/kategoria/konserwanty

Sód to niezbędny dla życia człowieka pierwiastek. Czym grozi hiponatremia – czyli niedobór sodu i jak często mamy z nim do czynienia? Co to jest hipernatremia – nadmiar sodu i jakie mogą być jej skutki? Na jakiej podstawie lekarz stwierdza nadmiar lub niedobór sodu w organizmie? O tym wszystkim przeczytasz w artykule.

Spis treści:

1. Hiponatremia – co to jest? Przyczyny hiponatremii
2. Objawy niedoboru sodu
3. Leczenie hiponatremii
4. Hipernatremia – co to jest? Przyczyny hipernatremii 
5. Hipernatremia – objawy
6. Nadmierne spożycie sodu – konsekwencje zdrowotne
7. Podsumowanie

Hiponatremia – co to jest? Przyczyny hiponatremii

Hiponatremia – obniżone stężenie sodu w organizmie – to stan, w którym jego poziom we krwi wynosi < 135 mmol/l.

Przyczyną hiponatremii mogą być:

• choroby przewlekłe – choroby nerek, choroby kardiologiczne (niewydolność serca), cukrzyca, choroby endokrynologiczne (niewydolność kory nadnerczy), onkologiczne;
• przyjmowanie leków stosowanych w tych chorobach.

Objawy niedoboru sodu

Objawy towarzyszące hiponatremii są to najczęściej objawy neurologiczne. Ich natężenie zależy od stopnia hiponatremii.

• Objawy hiponatremii łagodnej – 130-134 mmol/l:
  • zaburzenia koncentracji
  • zaburzenia chodu, upadki
  • zaburzenia funkcji poznawczych.
• Objawy hiponatremii o natężeniu średnim – 125-129 mmol/l:
  • nudności, bez towarzyszących wymiotów
  • ból głowy ze splątaniem.
• Objawy towarzyszące ciężkiemu niedoborowi sodu <125 mmol/l:
  • wymioty
  • drgawki
  • zaburzenia świadomości
  • śpiączka
  • zaburzenia krążeniowo-oddechowe.

>> To może Cię zainteresować: Sód – rola w organizmie człowieka, źródła w diecie

Leczenie hiponatremii

Leczenie hiponatremii zależy od czasu jej stopnia jej nasilenia, objawów, zagrażających powikłań neurologicznych oraz czasu trwania. O wskazaniach do hospitalizacji z powodu hiponatremii decyduje lekarz.

Z fizjologicznego punktu widzenia źródłem hiponatremii najczęściej nie jest deficyt sodu, a zaburzenia dotyczą w głównej mierze ilości wody. Jest to ważne z praktycznego punktu widzenia, ponieważ próby doustnego wyrównywania niedoborów sodu (np. w postaci tabletek) czy zwiększania spożycia soli kuchennej nie są właściwym postępowaniem. W pewnych przypadkach mogą nawet – paradoksalnie – nasilić istniejący niedobór sodu.

>> Przeczytaj też: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Jeśli natomiast objawy hiponatremii wynikają z rzeczywistego niedoboru sodu, jego suplementacja będzie wskazana.

Hipernatremia – co to jest? Przyczyny hipernatremii

Hipernatremia to stan, w którym stężenie sodu w organizmie wynosi >145 mmol/l. Jeśli takie stężenie sodu utrzymuje się ponad 48 godzin, mamy do czynienia z hipernatremią przewlekłą.

Najczęstszą przyczyną tego stanu jest zbyt mała ilość wody w organizmie, co może być spowodowane jej nadmierną utratą (np. w czasie gorączki, przy nadmiernym poceniu, w czasie wymiotów, biegunki, lub z powodu nadmiernej jej utraty przez nerki) lub niedostateczną jej podażą. Dlatego jednym z najistotniejszych mechanizmów zapobiegających hipernatremii jest prawidłowe pragnienie.

Drugą przyczyną nadmiernego poziomu sodu jest jego nadmierna podaż.

Hipernatremia – objawy

Objawy hipernatremii są zależne od kilku czynników:

• szybkości narastania zmian
• nasilenia podwyższonego poziomu sodu.

W stanie przewlekłym objawy kliniczne mogą się w ogóle nie pojawiać. Do wczesnych objawów należą:

• utrata apetytu
• nudności i wymioty.

Następnie mogą się pojawiać zaburzenia świadomości, senność lub nadmierne pobudzenie.

Jeśli przyczyną zbyt wysokiego stężenia sodu jest zbyt mała podaż wody, może występować zagęszczony mocz i ograniczona jego ilość.

Nadmierne spożycie sodu – konsekwencje zdrowotne

We współczesnym społeczeństwie nadmierna podaż sodu w diecie jest dużym problemem zdrowotnym. Rekomendacje wskazują, iż spożycie sodu w grupie dzieci do 12 r.ż. nie powinno być wyższe niż 1300 mg/d – tzw. spożycie wystarczające.

Tymczasem dane z lat 2006-2011 pokazały, iż zawartość sodu w diecie polskich dzieci wynosiła 3215 mg wśród chłopców i 2850 wśród dziewcząt. Dieta osób dorosłych również zawiera zbyt dużo sodu.

Tymczasem niekorzystne skutki nadmiernego spożycia sodu obejmują:

• nadciśnienie tętnicze;
• wzrost ryzyka udaru mózgu;
• wzrost ryzyka raka żołądka – sprzyja zakażeniu Helicobacter pylori;
• otyłość – spożywanie nadmiernej ilości sodu skutkuje zaburzeniami metabolizmu tkanki tłuszczowej, wzrostem stężenia leptyny i TNF-α – w jednym z badań wykazano, iż wzrost spożycia soli o 1 g dziennie (400 mg sodu) powiązany jest ze wzrostem ryzyka otyłości u dzieci o 28% i o 26% u dorosłych;
• ryzyko wystąpienia osteoporozy – spożywany w nadmiernych ilościach sód sprzyja wydalaniu wapnia.

Podsumowanie

Hiponatremia i hipernatremia to stany związane z nieprawidłowym poziomem sodu we krwi. Ich przebieg zależy od wielu czynników, ale mogą być groźne dla zdrowia. Dlatego nie należy na własną rękę szukać sposobów walki z nadmiernym lub zbyt niskim poziomem sodu.

Zawsze w przypadku podejrzenia hiponatremii lub hipernatremii należy skonsultować się z lekarzem.

PIŚMIENNICTWO

1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – pod red. M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020

2. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015

3. https://podyplomie.pl/medycyna/34045,hiponatremia-leczyc-dozylnie-czy-doustnie-zwiekszac-podaz-soli-czy-ograniczac-podaz-wody?srsltid=AfmBOooatemCMNGaZlvKiKKP_8sR-arrg7h_Sq8fgST3T1xYlxsSx3di

4. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1135,hipernatremia?srsltid=AfmBOoq0mgg7WRRgoQ0RmpboL46qOfC49fHocDACrkKsvjoM3SbgAV5U

5. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.3.1.

6. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.3.2.