Podczas intensywnego wysiłku pracujące mięśnie czerpią energię z ATP i fosfokreatyny oraz procesu glikolizy beztlenowej opartej na rozkładzie glikogenu do pirogronianu, a następnie do mleczanu (wymiennie nazywanego również kwasem mlekowym).
Związek ten stanowi nie tylko cenne źródło energii dla organizmu, ale jest również wykorzystywany jako marker do planowania i prowadzenia treningu sportowego z określoną intensywnością.
Mleczan jest produkowany w czasie wysiłku fizycznego w mięśniach, głównie przez włókna szybkokurczące się, tj. typu IIA i IIX. Powstaje przede wszystkim w warunkach niedostatecznego dostępu tlenu, w których niemożliwe jest dostarczenie wystarczającej ilości energii, jedynie z wykorzystaniem metabolizmu tlenowego.
Jego stężenie wzrasta wraz ze wzrostem intensywności wysiłku. Wysiłek o niskiej lub umiarkowanej intensywności (30-50% VO2max) wykonywany po zakończeniu treningu o dużej intensywności, przyspiesza eliminację mleczanu z krwi.
Fakt ten tłumaczy się zwiększonym wychwytywaniem tego związku przez pracujące mięśnie, gdzie jest wykorzystywany do syntezy glikogenu lub utleniany. Częściowo podlega również przemianie w glukozę lub glikogen w wątrobie.
Stężenie mleczanu we krwi w spoczynku wynosi ok. 1 mmol/l (10 mg/dl). Jego głównym źródłem są wówczas erytrocyty. W czasie wysiłku fizycznego o niewielkim obciążeniu stężenie mleczanu we krwi nie ulega zmianie lub podwyższa się nieznacznie.
Podczas wykonywania aktywności fizycznej o wzrastającym obciążeniu początkowo ma miejsce niewielki, lecz stopniowy wzrost stężenia mleczanu we krwi. Przy pewnej wielkości obciążenia rozpoczyna się faza gwałtownego wzrostu stężenia tego związku we krwi, nieproporcjonalna do przyrostów obciążenia. Jego przyczyną jest wzrost udziału glikolizy beztlenowej w metabolizmie pracujących mięśni.
Obciążenie, przy którym rozpoczyna się szybki przyrost stężenia mleczanu we krwi, nazywa się progiem mleczanowym lub progiem przemian beztlenowych (anaerobowych). Próg ten u osób niewytrenowanych pojawia się zwykle przy 50-70% VO2max. U dobrze wytrenowanych osób może on wystąpić przy obciążaniu nawet powyżej 80% VO2max. Wyznaczenie progu mleczanowego ma duże znaczenie w ocenie wytrzymałości.
Jakie jest zastosowanie wyników pomiaru progu mleczanowego?
Obserwacja zmian zależności stężenia mleczanu we krwi od obciążenia wysiłkowego stanowi cenną informację o powstałych adaptacjach treningowych.
Wyznaczone wartości progu mleczanowego wykorzystywane są do:
oceny wydolności wytrzymałościowej – im wyższy próg, tym zdolność do wysiłków tego typu jest większa,
oceny postępu treningu wytrzymałościowego – przyrost wielkości progu w procesie treningu wytrzymałościowego jest dobrym wskaźnikiem prawidłowości i skuteczności treningu.
Wyniki pomiaru są bardzo pomoce przy planowaniu zindywidualizowanego programu treningowego. Możliwości poprawy wskaźnika progu mleczanowego są dużo większe niż VO2max.
Jak można wyznaczyć próg mleczanowy?
W celu wyznaczenia wskaźnika progu beztlenowego wykorzystywane są testy wysiłkowe (zazwyczaj na bieżni lub cykloergometrze) o wzrastającym obciążeniu, podczas których kilkakrotnie jest pobierana próbka krwi – najczęściej z opuszka palca lub płatka ucha – w celu oznaczenia stężenia mleczanu.
Ocena stężenia mleczanu we krwi jest powszechnie stosowanym markerem reakcji organizmu i stopnia jego adaptacji do wykonania określonego wysiłku fizycznego. Wzrost jego stężenia wywołany wysiłkiem fizycznym stanowi cenne źródło informacji o wydolności fizycznej i wytrzymałości sportowca.
Piśmiennictwo
Górski J. (red.). Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego. Wyd. PZWL, 2012 (dostęp 27.11.2024 roku)
Jegier A., Nazar K., Dziak A. (red.) Medycyna Sportowa. Wyd. PZWL, 2013 (dostęp 27.11.2024 roku)
Cięszczyk P. (red). Biochemia sportowa. Wyd. PZWL, 2023 (dostęp 27.11.2024 roku)
Dieta DASH została opracowana w Stanach Zjednoczonych. Jej głównym założeniem było zbadanie, czy konkretne interwencje dietetyczne są skuteczne w leczeniu nadciśnienia tętniczego. W badaniu nad dietą DASH wykazano, że odpowiednia interwencja żywieniowa może powodować zmniejszenie wartości skurczowego ciśnienia tętniczego, zarówno u osób chorych na nadciśnienie tętnicze, jak i tych z prawidłowym ciśnieniem. Dlaczego dieta DASH (ex aequo z dietą śródziemnomorską) od wielu lat zajmuje pierwsze miejsce jako najzdrowsza dieta, w rankingu przygotowanym przez wybitnych ekspertów z całego świata z dziedziny medycyny i dietetyki? Jakie są zasady stosowania diety DASH?
Dieta DASH jest to sposób odżywiania, którego głównym celem jest leczenie nadciśnienia tętniczego krwi. Opiera się na spożywaniu odpowiednich ilości białka, warzyw i owoców. Eliminuje sól, produkty przetworzone i ogranicza spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych. Jest to dieta prozdrowotna, rekomendowana nie tylko osobom z nadciśnieniem, ale wszystkim dbającym o zdrowy tryb życia, niezależnie od wieku.
W diecie DASH należy spożywać jak najmniej przetworzoną żywność, zwłaszcza:
wielobarwne warzywa i owoce, gdzie warzywa są spożywane w większej ilości niż owoce,
pełnoziarniste produkty zbożowe,
niskotłuszczowe produkty jak chude mięsa – drób oraz ryby, oleje roślinne, orzechy i nasiona,
niskotłuszczowe produkty mleczne.
Dieta DASH:
jest bogata w błonnik, wapń, potas i magnez,
ma obniżoną zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, tłuszczu ogółem oraz cholesterolu,
jest bogata w pełnoziarniste produkty zbożowe oraz suche nasiona roślin strączkowych i orzechy.
Dieta DASH ogranicza do minimum spożycie:
czerwonego mięsa,
słodyczy,
napojów zawierających cukier oraz gazowanych,
soli w diecie, a podaż sodu jest znacznie ograniczona.
cukrzycą (zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzyc typu 2),
nadwagą czy otyłością (obniżenie masy ciała zmniejsza ryzyko rozwoju chorób metabolicznych).
Dieta DASH jest odpowiednia dla seniorów – naukowcy wykazali, że stosowanie diety DASH wydłuża średnią życia oraz jakość życia.
U osób, których sposób żywienia był najbardziej zbliżony do zasad diety DASH, w porównaniu do osób, których dieta odbiegała od zasad diety DASH, zaobserwowano:
mniejsze ryzyko umieralności ogólnej,
mniejsze ryzyko zgonu z powodu choroby sercowo-naczyniowej,
mniejsze ryzyko rozwoju raka jelita grubego czy okrężnicy oraz mniejsze ryzyko zgonu z powodu nowotworów.
Przykładowy jadłospis z diety DASH
I śniadanie
Płatki gryczane z owocami kiwi i borówką amerykańską oraz jogurt naturalny 2% i nasiona chia.
II śniadanie
Chleb żytni pełnoziarnisty z chudą wędliną drobiową. Pomidor pokrojony w plastry z mozzarellą i oliwkami oraz listkami bazylii.
Obiad
Dorsz posypany ulubionymi ziołami, pieczony w naczyniu żaroodpornym, w piekarniku. Podany z mieszanką warzyw przyrządzonych na parze z pieczonymi batatami.
Podwieczorek
Sałatka grecka z grzanką z pieczywa graham.
Kolacja
Sałatka z jaja na twardo z komosą ryżową, brokułami i ogórkiem kiszonym. Doprawić do smaku ulubionymi ziołami i kilkoma kroplami oliwy z oliwek.
Dieta DASH – podsumowanie
Ogromną zaletą diety DASH jest to, że pozytywnie wpływa na stan zdrowia, a także jest smaczna, łatwa i szybka w przygotowaniu. Produkty zawarte w diecie są łatwo dostępne, a przepisy nieskomplikowane. Dieta DASH to zdrowy sposób żywienia, korzystny dla osób niezależnie od płci i wieku. Stosując dietę DASH ważne jest to, że korzyści zdrowotne są odczuwalne już po dwóch tygodniach jej stosowania.
Piśmiennictwo
Cichocka A.: Dieta DASH w teorii i zastosowaniu. Wyd. Medyk, Warszawa, 2018,
Cichocka A. 2017. „Dieta DASH w Twojej kuchni”. W: Gazeta Wyborcza, Tylko zdrowie. Wyd. Specjalne, 5: 84-89,
Cybulska B., Kłosiewicz-Latoszek L.Europejskie wytyczne dotyczące prewencji chorób sercowo-naczyniowych w praktyce klinicznej z roku 2016 – co się zmieniło? Med. Prakt. 2016; 11: 29-33,
Czupryniak L.: Zalecenia kliniczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę – najważniejsze zmiany na rok 2017. Med. Prakt. 2017; 5: 13-21,
Jarosz M., Respondek W.: Nadciśnienie tętnicze. W: Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. Red. Nauk. M. Jarosz, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017, 332-339,
Jarosz M. [red.]: Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej. Projekt KIK/34 w Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy. Wyd. Ministerstwo Zdrowia, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2016,
Szostak W.B., Cichocka A.: Co jeść, aby Twoje serce było zdrowe. Pod red. nauk. M. Jarosza, Poradnik opracowany w ramach projektu Powiat Piotrkowski, 2016, 1-104,
Szostak W.B., Szostak-Węgierek D., Cybulska B.: Historia badań nad miażdżycą. Wyd. I, ITEM Publ. Warszawa 2016, 1-178,
Zapalenie rozcięgna podeszwowego to bardzo powszechna przypadłość, która manifestuje się dokuczliwym bólem utrudniającym chodzenie. Dowiedz się, jakie są przyczyny i objawy tego schorzenia, kto jest na nie szczególnie narażony i jak wygląda leczenie.
Rozcięgno podeszwowe – co to jest i gdzie się znajduje?
Rozcięgno podeszwowe to gruba, włóknista tkanka znajdująca się na podeszwie stopy. Rozciąga się od kości piętowej aż do palców. Jego główną funkcją jest wspieranie łuku stopy oraz amortyzowanie sił powstających podczas chodzenia, biegania czy skakania.
Rozcięgno podeszwowe jest również kluczowe dla stabilności stopy, pomagając utrzymać jej naturalną krzywiznę. Niestety, może być podatne na urazy, zwłaszcza u osób, które dużo biegają lub nadmiernie obciążają stopy, co może prowadzić do zapalenia rozcięgna podeszwowego.
Zapalenie rozcięgna podeszwowego – co to za przypadłość?
Zapalenie powięzi podeszwowej (łac. plantar fasciitis) jest jedną z najczęstszych przyczyn bólu pięty. Polega na zapaleniu grubej tkanki biegnącej wzdłuż dolnej części stopy, która łączy kość piętową z palcami.
Zapalenie powięzi podeszwowej występuje, gdy powięź podeszwowa jest nadmiernie używana lub zbytnio rozciągnięta. Wszystko, co uszkadza powięź podeszwową, może powodować jej obrzęk. Zapalenie sprawia jednak, że chodzenie staje się bolesne. Większość osób doświadcza zapalenia powięzi podeszwowej tylko w jednej stopie, ale możliwe jest ono w obu stopach jednocześnie.
Zapalenie powięzi podeszwowej jest niezwykle powszechne. Każdego roku w Stanach Zjednoczonych leczy się z tego powodu ponad 2 miliony osób. Szacuje się, że około 1 na 10 osób doświadczy zapalenia powięzi w którymś momencie swojego życia.
Dokładna przyczyna zapalenia powięzi podeszwowej nie jest do końca znana. Prawdopodobnie napięcie i stres na powięzi mogą powodować drobne naderwania. Powtarzające się rozciąganie i uszkadzanie powięzi może ją podrażnić lub wywołać stan zapalny, chociaż w wielu przypadkach przyczyna zapalenia powięzi podeszwowej pozostaje niejasna.
Chociaż zapalenie powięzi podeszwowej może rozwijać się bez oczywistej przyczyny, istnieje kilka czynników, które mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia tego schorzenia.
Należą do nich:
wiek – zapalenie powięzi podeszwowej jest najczęstsze u osób w wieku od 40 do 60 lat;
niektóre rodzaje ćwiczeń – aktywności, które obciążają piętę i przylegające tkanki, takie jak biegi długodystansowe, taniec baletowy czy aerobik, mogą przyczynić się do wystąpienia zapalenia powięzi podeszwowej;
mechanika stopy – płaskostopie, wysoki łuk stopy lub nietypowy wzór chodu mogą wpłynąć na sposób rozkładu ciężaru ciała podczas stania i zwiększyć obciążenie powięzi podeszwowej;
otyłość – nadmierna waga dodatkowo obciąża powięź podeszwową;
zawody, które wymagają długotrwałego stania – pracownicy fabryk, nauczyciele i inni, którzy spędzają większość czasu pracy, chodząc lub stojąc na twardych powierzchniach.
Najczęstsze objawy zapalenia powięzi podeszwowej to:
ból pięty,
ból w łuku stopy,
sztywność,
obrzęk wokół pięty,
napięcie ścięgna Achillesa,
ból przy wstawaniu po śnie lub siedzeniu, który zazwyczaj ustępuje po kilku minutach chodzenia,
ostry lub przeszywający ból przy używaniu zranionej stopy lub wywieraniu nacisku na piętę,
zwiększony ból rano lub przy wstawaniu po siedzeniu lub spaniu.
Zapalenie rozcięgna podeszwowego – diagnostyka
Lekarz zdiagnozuje zapalenie powięzi podeszwowej na podstawie badania fizykalnego. Zapyta o objawy i obejrzy Twoją stopę. Poinformuj lekarza o bólu, którego doświadczasz na co dzień. Powiedz, w którym miejscu na stopie odczuwasz ból i kiedy jest on najbardziej dokuczliwy w ciągu dnia. W niektórych przypadkach pomocna może być diagnostyka obrazowa. Lekarz może zlecić wykonanie badania RTG oraz USG.
Choć w trakcie uprawiania sportu czasami nie da się uniknąć kontuzji, warto monitorować swój organizm, by obniżyć ryzyko wystąpienia innych problemów – Pakiet Fitness zawiera badania laboratoryjne umożliwiające przekrojową ocenę kondycji i stanu zdrowia.
Jak wyleczyć zapalenie rozcięgna podeszwowego?
Leczenie zapalenia rozcięgna podeszwowego zazwyczaj nie wymaga operacji, ponieważ rzadko dochodzi do trwałych uszkodzeń, które by tego wymagały. Schorzenie to często ustępuje samoistnie, jednak warto podjąć odpowiednie kroki, aby wspomóc naturalne gojenie i zmniejszyć ryzyko komplikacji. Wczesne działania, takie jak: dostosowanie treningów, unikanie twardego obuwia, regularne rozciąganie mięśni oraz masaż i chłodzenie pięty mogą przyspieszyć powrót do pełnej sprawności.
Kluczowe jest szybkie reagowanie na pierwsze objawy zapalenia rozcięgna podeszwowego, co może pomóc uniknąć długotrwałej terapii i rehabilitacji. Ważne jest, aby zmniejszyć obciążenie stopy, a czasem nawet całkowicie przerwać aktywność fizyczną, dopóki ból nie ustąpi.
Fizjoterapia odgrywa istotną rolę w leczeniu nieoperacyjnym. Techniki takie jak głębokie masaże, terapia manualna, fale uderzeniowe oraz zabiegi z wykorzystaniem osocza bogatopłytkowego pomagają w rozciąganiu tkanek, redukcji napięcia i przyspieszeniu regeneracji. Następnie pacjent może kontynuować ćwiczenia w domu, skupiając się na rozciąganiu rozcięgna podeszwowego, mięśni łydki i tylnej strony uda, a także na masażu powięzi przy użyciu np. piłki tenisowej. Istotnym elementem leczenia mogą być również spersonalizowane wkładki ortopedyczne.
Jak zapobiec zapaleniu rozcięgna podeszwowego?
Najlepszym sposobem zapobiegania zapaleniu powięzi podeszwowej jest unikanie nadmiernego obciążania stóp. Stosuj poniższe rady, aby zmniejszyć ryzyko choroby:
rozciąganie przed i po ćwiczeniach,
odpoczynek i regenerację stóp po intensywnym wysiłku,
noszenie odpowiednich butów,
unikanie chodzenia boso po twardych powierzchniach.
National Library od Medicine – Plantar Fasciitis – Benjamin K. Buchanan; Donald Kushner – 2022
Lemont H, Ammirati KM, Usen N. Plantar fasciitis: a degenerative process (fasciosis) without inflammation. Journal of the American Podiatric Medical Association. 2003 May 1;93(3):234-7.
Rhim, H. C., Kwon, J., Park, J., Borg-Stein, J., & Tenforde, A. S. (2021). A systematic review of systematic reviews on the epidemiology, evaluation, and treatment of plantar fasciitis. Life, 11(12), 1287. Buchbinder, R. (2004). Plantar fasciitis. New England Journal of Medicine, 350(21), 2159-2166
Latt, L. D., Jaffe, D. E., Tang, Y., & Taljanovic, M. S. (2020). Evaluation and treatment of chronic plantar fasciitis. Foot & ankle orthopaedics, 5(1), 2473011419896763.
Diety eliminacyjne są sposobem skutecznego leczenia potwierdzonej klinicznie alergii pokarmowej. Stosuje się je również tymczasowo w celu diagnostycznym. Z tego artykułu dowiesz się na czym polega dieta eliminacyjna, kto powinien ją stosować i od czego zacząć. Przeczytasz także o jej zaletach i niepożądanych skutkach, a dodatkowe wskazówki pomogą Ci zastosować ją w sposób skuteczny i bezpieczny.
Dieta eliminacyjna polega na wykluczeniu produktów wywołujące nieprawidłową odpowiedź organizmu – niepożądane reakcje pokarmowe. Są to powtarzalne dolegliwości kliniczne, które występują po spożyciu konkretnych produktów, grup produktów lub substancji dodawanych do produktów.
Czas stosowania diety eliminacyjnej zależy od przypadku klinicznego. W celu diagnostycznym stosuje się ją tymczasowo i trwa zazwyczaj kilka tygodni. Po wyeliminowaniu z jadłospisu podejrzanych produktów przeprowadza się tzn. prowokacyjną próbę pokarmową w celu sprawdzenia czy są one odpowiedzialne za niepożądane reakcje organizmu.
W przypadku zdiagnozowanych chorób tj. celiakii czy fenyloketonurii dietę eliminacyjną należy stosować do końca życia.
Kto powinien stosować dietę eliminacyjną?
Dieta eliminacyjna może być jedynym sposobem na poprawienie stanu zdrowia pacjenta. Wskazaniami do zastosowania diety eliminacyjnej są:
nadwrażliwość niealergiczna, np. na dodatki do żywności,
nabywanie tolerancji, np. na białka mleka krowiego u małych dzieci,
choroby tj. celiakia, fenyloketonuria.
Dieta eliminacyjna – jak zacząć?
Niepokojące objawy należy w pierwszej kolejności skonsultować z lekarzem specjalistą (alergologiem, gastroenterologiem, pediatrą) w celu ustalenia odpowiedniej diagnostyki.
Wykluczanie produktów jest jedną z metod ustalania produktów/ alergenów nietolerowanych przez organizm. Do kompleksowej diagnostyki oprócz diety eliminacyjnej należą również szczegółowy wywiad lekarski, badanie przedmiotowe, testy skórne, badania laboratoryjne, próby prowokacyjne.
Dietę eliminacyjną wraz z próbą prowokacyjną należy przeprowadzić w warunkach domowych zgodnie z otrzymanymi wytycznymi.
Zalety diety eliminacyjnej
Celem zastosowania diety eliminacyjnej jest:
diagnostyka alergii pokarmowej,
złagodzenie lub całkowite ustąpienie objawów alergii i nietolerancji,
To w jaki sposób i dlaczego stosuje się dietę eliminacyjną zależy od przypadku klinicznego. Poniżej opisano przykłady trzech zastosowań różnych diet eliminacyjnych.
Dieta bezmleczna (niemowlęta)
Stosowana najczęściej u dzieci z podejrzeniem łagodnej lub umiarkowanej IgE‑niezależnej alergii na białka mleka krowiego. Według wytycznych iMAP próbę prowokacyjną przeprowadza się na podstawie tzn. drabiny mlecznej – dziecku podaje się odpowiednio przygotowane posiłki w odpowiedniej ilości i kolejności:
ETAP 1 – kruche ciastko,
ETAP 2 – mufinka,
ETAP 3 – naleśnik,
ETAP 4 – ser,
Etap 5 – jogurt,
ETAP 6 – mleko pasteryzowane/modyfikowane.
Postępowanie zgodnie z takim schematem pozwala w większości przypadków we właściwy sposób potwierdzić lub wykluczyć rozpoznanie alergii.
Dieta low FODMAP
Stosowana m.in. w przypadku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO). Składa się z trzech etapów:
Etap 1 polega na eliminacji produktów o dużej zawartości FODMAP i trwa od 4-8 tygodni.
Etap 2 – wprowadza się do diety w niewielkiej ilości wcześniej wyeliminowane produkty przez 6-10 tygodni i sprawdza się reakcję organizmu.
Etap 3 – personalizuje się dietę, czyli wyklucza się te produkty z diety, które wywołały i/lub nasiliły objawy na podstawie obserwacji w etapie poprzednim.
Stosowana u pacjentów z wrodzonym, pierwotnym lub wtórnym niedoborem laktazy. Pacjenci z wrodzonym – uwarunkowanym genetycznie – niedoborem laktazy muszą stosować dietę całkowicie bezlaktozową przez całe życie.
Aktywność laktazy może zmniejszać się również z wiekiem – pierwotny niedobór laktazy typu dorosłych (hipolaktazja dorosłych) – a indywidualna tolerancja laktozy może zależeć m.in. od ilości laktozy spożytej jednorazowo.
U pacjentów z wtórnym niedoborem laktazy (przejściowym spadkiem aktywności laktazy w wyniku np. ostrego zakażenia żołądkowo-jelitowego) wymagana jest całkowita lub częściowa eliminacja laktozy na okres 6-8 tygodni, aby powrócić do właściwej czynności enzymatycznej w jelicie cienkim.
Dieta eliminacyjna powinna być zatem odpowiednio zbilansowana, tak aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków. Ryzyko niedoborów pokarmowych jest tym większe, im więcej produktów jest eliminowanych i im dłużej są one eliminowane.
Wskazana jest wizyta u dietetyka w celu wyjaśnienia zasad diety eliminacyjnej i omówienia możliwych substytutów wyeliminowanych produktów. Zbilansowany jadłospis dostarczy niezbędne składniki odżywcze i pokryje zapotrzebowanie kilokaloryczne organizmu.
Długo stosowana dieta eliminacyjna wymaga regularnej kontroli stanu zdrowia. Wizyty kontrolne i badania okresowe umożliwią wczesne wykrycie niedoborów pokarmowych.
W alergii IgE-zależnej objawy pojawiają się od razu po spożyciu alergenu (w ciągu 2 godzin), natomiast w alergii nie-IgE-zależnej objawy mogą wystąpić po kilku godzinach – niekiedy nawet po kilku dniach od spożytego alergenu.
Co więcej, reakcja na spożyty pokarm i nasilenie objawów zależą od osobniczej wrażliwości. Mogą być różne w zależności od ilości, jakości, świeżości czy obróbki termicznej spożytych produktów. Obraz kliniczny może być zatem zmienny, mało swoisty i niejednoznaczny.
W przypadku małych dzieci zastosowanie diety eliminacyjnej może okazać się skuteczne, jeśli objawy dotyczą zmian skórnych, układu pokarmowego czy oddechowego. Dodatni test eliminacji-prowokacji potwierdza konieczność stosowania diety eliminacyjnej. Należy jednak pamiętać, że dziecko z wiekiem może nabyć tolerancje i „wyrosnąć z alergii”.
Diet eliminacyjnych należy zatem podchodzić nie tylko w sposób odpowiedzialny, ale również indywidualny i elastyczny – obserwując cały czas organizm.
Zakończenie
Dieta eliminacyjna jest jedynym skutecznym sposobem na poprawienie stanu zdrowia pacjentów z udokumentowaną alergią pokarmową.
Diety eliminacyjne są również narzędziem diagnostycznym. Po tymczasowym wykluczeniu podejrzanych produktów przeprowadza się tzn. prowokacyjną próbę pokarmową, aby ustalić czy wcześniej wykluczone pokarmy wywołują niepożądane reakcje organizmu.
Eliminacja z diety produktów powinna odbywać się pod kontrolą lekarza. Aby dieta eliminacyjna była skuteczna i bezpieczna powinna być przeprowadzona według otrzymanych wytycznych.
Bibliografia
Better recognition, diagnosis and management of non-IgE-mediated cow’s milk allergy in infancy: iMAP-an international interpretation of the MAP (Milk Allergy in Primary Care) guideline – PubMed (dostęp 22.11.2024 roku)
An ESPGHAN Position Paper on the Diagnosis, Management, and Prevention of Cow’s Milk Allergy – PubMed (dostęp 22.11.2024 roku)
Alergia-na-mleko-dodatek.pdf (dostęp 22.11.2024 roku)
Kaczmarski M., Korotkiewicz-Kaczmarska E., Alergia i nietolerancje pokarmowe. Mleko i inne pokarmy. Wydawnictwo Help Med., Kraków 2013. (dostęp 22.11.2024 roku)
Grzymisławska M., Żywienie osób z nadwrażliwością pokarmową, w: Dietetyka kliniczna. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2019. (dostęp 22.11.2024 roku)
Alergia na pleśń to problem zdrowotny, który dotyka wielu osób w Polsce i na świecie. Kontakt z pleśnią – zarówno w pomieszczeniach, jak i na zewnątrz – może wywoływać objawy od łagodnego kataru po poważniejsze reakcje, takie jak astma.
W tym artykule dowiesz się, czym jest alergia na pleśń, jakie są jej przyczyny i objawy, jak wygląda diagnostyka i leczenie oraz jak minimalizować wpływ pleśni na zdrowie.
Alergia na pleśń to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na kontakt z zarodnikami grzybów, które rozwijają się szczególnie intensywnie w wilgotnych, ciepłych środowiskach.
Zarodniki pleśni unoszą się w powietrzu i mogą być wdychane, co u osób uczulonych wywołuje reakcję alergiczną. Pleśń występuje na zewnątrz, m.in. w glebie, opadłych liściach i na gnijących roślinach, a także wewnątrz pomieszczeń, takich jak łazienki, kuchnie czy piwnice, gdzie duża wilgotność sprzyja jej rozwojowi.
W cięższych przypadkach mogą wystąpić dodatkowe dolegliwości, takie jak przewlekłe zapalenie zatok, alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna czy astma. Długotrwała ekspozycja na pleśń może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, szczególnie u osób z wcześniejszymi schorzeniami układu oddechowego.
Przyczyną alergii na pleśń jest nadwrażliwość na zarodniki grzybów, które są obecne w powietrzu. Najczęściej uczulające gatunki pleśni to:
Alternaria,
Aspergillus,
Cladosporium,
Penicillium.
Zarodniki tych pleśni łatwo unoszą się w powietrzu i mogą być wdychane, co u osób uczulonych prowadzi do reakcji alergicznych.
Ekspozycja na te grzyby jest szczególnie wysoka w okresie letnio-jesiennym, choć niektóre gatunki mogą przetrwać także zimą, zwłaszcza w wilgotnych miejscach wewnątrz budynków.
Alergia na pleśń – niezbędna diagnostyka
Diagnozowanie alergii na pleśń opiera się na testach skórnych oraz badaniu poziomu przeciwciał IgE we krwi, które pomagają wykryć uczulenie na określone gatunki pleśni.
Jedną z bardziej precyzyjnych metod są pojedyncze testy alergenowe, który pozwalają nie tylko na określenie ogólnego uczulenia na pleśń, ale także na identyfikację konkretnych molekuł uczulających. Na przykład, w przypadku pleśni Alternaria, możliwe jest oznaczenie poziomu przeciwciał IgE przeciwko alergenowi Alt a 1.
Leczenie alergii na pleśń opiera się przede wszystkim na kilku działaniach:
Redukcji ekspozycji na zarodniki pleśni
Leczeniu objawowym – stosowaniu leków łagodzących dolegliwości, takich jak:
antyhistaminiki
kortykosteroidy donosowe
leki przeciwzapalne
Zastosowaniu immunoterapii swoistej (SIT), szczególnie skuteczna w przypadku uczulenia na Alternaria alternata, która może znacząco złagodzić objawy i poprawić komfort życia pacjenta.
Dzięki odpowiedniemu leczeniu można zminimalizować wpływ alergii na codzienne funkcjonowanie i zmniejszyć ryzyko powikłań. Warto skonsultować się z lekarzem w celu dobrania najlepszej strategii leczenia.
Alergia na pleśń – czego unikać i jak zapobiegać?
Aby zminimalizować kontakt z zarodnikami pleśni, zaleca się:
unikanie miejsc o wysokiej wilgotności,
regularne czyszczenie potencjalnych siedlisk pleśni, np. łazienek, klimatyzatorów, okien,
usuwanie wszelkich przecieków wodnych i kontrolowanie wilgotnych obszarów,
stosowanie osuszaczy powietrza (utrzymywanie wilgotności na poziomie poniżej 45%) i regularną wymianę filtrów powietrza.
Dzięki tym czynnościom można znacznie zredukować ryzyko wystąpienia objawów alergii i poprawić jakość powietrza w pomieszczeniach.
Alergia na pleśń to dolegliwość, która może znacząco wpływać na jakość życia, zwłaszcza u osób z astmą i innymi schorzeniami układu oddechowego. Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie, w tym immunoterapia swoista, mogą pomóc w ograniczeniu objawów i poprawie komfortu życia.
Jeśli zauważasz u siebie symptomy alergii na pleśń, skonsultuj się z lekarzem, który doradzi odpowiednie badania i metody leczenia. Regularne kontrole oraz minimalizacja kontaktu z pleśnią mogą znacząco wpłynąć na zdrowie i samopoczucie.
Bibliografia
Simon-Nobbe B, Denk U, Pöll V, Rid R, Breitenbach M. The spectrum of fungal allergy. Int Arch Allergy Immunol. 2008;145(1):58-86. doi: 10.1159/000107578. Epub 2007 Aug 20. PMID: 17709917.
American College of Allergy, Asthma & Immunology. Arlington Heights, IL: American College of Allergy, Asthma & Immunology; 2018 Apr 23.
American Thoracic American Thoracic Society. New York, NY: American Thoracic Society. 2018.
Fukutomi, Yuma & Taniguchi, Masami. (2015). Sensitization to fungal allergens: Resolved and unresolved issue. Allergology International. 145. 10.1016/j.alit.2015.05.007.
Mayo Clinic. Rochester, MN: Mayo Foundation for Medical Education and Research; 2019 Apr 3.
Bozek A, Pyrkosz K. Immunotherapy of mold allergy: A review. Hum Vaccin Immunother. 2017 Oct 3;13(10):2397-2401. doi: 10.1080/21645515.2017.1314404. Epub 2017 May 8. PMID: 28481693; PMCID: PMC5647975.
GFR – wskaźnik przesączania kłębuszkowego – jest jednym z podstawowych badań wykonywanych dla oceny czynności nerek. Miarą GFR jest klirens kreatyniny. Czym jest to badanie, jak się je wykonuje, co może mieć wpływ na wynik i czym mogą być spowodowane nieprawidłowe wartości? Zapraszamy do przeczytania artykułu.
Kreatynina jest produktem rozpadu fosforanu kreatyny – związku, który bierze udział w skurczu mięśni szkieletowych. Dobowa synteza kreatyniny zależy od masy mięśniowej i wynosi 20-22 mg/kg/24 h u mężczyzn i 18-20 mg/kg/24 h u kobiet.
Wydalanie kreatyniny z organizmu odbywa się wyłącznie przez nerki, dlatego jej ilość jest dobrą miarą ich pracy.
Poziom kreatyniny może być mierzony we krwi oraz w moczu. Badanie kreatyniny w moczu może być oznaczeniem tej substancji w porannej próbce moczu lub w dobowej zbiórce moczu. Określenie zawartości kreatyniny w zbiórce dobowej jest punktem wyjścia do określenia klirensu kreatyniny.
Klirens kreatyniny wyliczany jest ze wzoru:
U – ilość kreatyniny w dobowej zbiórce moczu – mg/dl
V – objętość moczu ml/min
P – ilość kreatyniny w surowicy – mg/dl.
Niektóre wzory na obliczanie klirensu kreatyniny zawierają współczynnik korygujący – wzrost i masę ciała pacjenta, ponieważ ilość wytwarzanej kreatyniny zależna jest od masy mięśniowej.
Klirens kreatyniny a GFR
Klirens kreatyniny jest miarą GFR (ang. Glomerular Filtration Rate) – przesączania kłębuszkowego, czyli liczby mililitrów przefiltrowanych przez kłębuszki nerkowe na minutę. W praktyce pokazuje szybkość i wydajność filtracji nerkowej.
Określenie klirensu kreatyniny na podstawie dobowej zbiórki moczu – zbieranej przez 24 godziny – jest dokładniejszym wskaźnikiem filtracji kłębuszkowej niż jej oznaczenie z pojedynczej porcji.
Ilość kreatyniny wydzielanej przez nerki jest zmienna w ciągu dnia, dlatego zebranie całego wyprodukowanego przez nerki moczu pozwala na dokładniejsze zbadanie funkcji nerek.
Z tego powodu badanie wymaga starannego zebrania wszystkich porcji moczu. Jeśli pacjent pominie jedną mikcję, wyniki mogą być niekompletne.
Wskaźnik GFR można także wyliczyć na podstawie stężenia kreatyniny we krwi. Mówimy wówczas o wskaźniku eGFR.
Klirens kreatyniny – od czego zależy wartość klirensu kreatyniny?
Wartość klirensu kreatyniny zależna jest od ilości krwi, która dopływa do nerek, i od ich zdolności do filtrowania.
Jeśli tętnice nerkowe (doprowadzające krew do nerek) są zwężone (np. w przebiegu miażdżycy) lub pacjent jest odwodniony, ilość krwi przepływającej przez ten narząd jest mniejsza, co wpływa na wynik klirensu kreatyniny.
Osłabiona zdolność kłębuszków nerkowych do filtrowania (co dzieje się np. w takich chorobach jak kłębuszkowe zapalenie nerek czy martwica kanalików nerkowych) również wpływa na wynik klirensu kreatyniny.
Ciekawym jest fakt, iż pacjenci z chorobą jednej nerki mogą mieć prawidłowy wynik badania. W takich sytuacjach zdrowa nerka przejmuje funkcję obydwu i może zwiększać swój współczynnik filtracji. Organizm pacjenta funkcjonuje prawidłowo, spadek klirensu kreatyniny jest niezauważalny.
Czynniki wpływające na klirens kreatyniny:
aktywność fizyczna – w czasie trwania dobowej zbiórki moczu powstrzymaj się od aktywności fizycznej;
ciąża;
dieta bogata w mięso;
leki – niektóre antybiotyki ((aminoglikozydy, cefalosporyny), cymetydyna, cisplatyna;
wiek – z każdą dekadą wieku klirens kreatyniny zmniejsza się o 6,5 ml m.in. ze względu na spadek GFR.
pobrania krwi (najczęściej po zakończeniu dobowej zbiórki moczu).
Dobowa zbiórka moczu dokonywana jest do specjalnego pojemnika – można go otrzymać w laboratorium. Pierwsza, poranna porcja moczu powinna zostać odrzucona, materiał zbieramy do zbiorczego pojemnika od drugiej mikcji i kończymy na porannej porcji moczu dnia następnego.
W czasie zbierania materiału do badania pacjent powinien się nawadniać.
Kiedy może być zlecony klirens kreatyniny?
Badanie klirensu kreatyniny jest dziś rzadziej wykonywane, ponieważ w rutynowej diagnostyce stosuje się wyliczanie wskaźnika eGFR na podstawie stężenia kreatyniny we krwi.
Wskazaniem do badania może być podejrzenie choroby nerek lub nieprawidłowa praca nerekw przebiegu chorób innych narządów, np. chorób serca.
Zalecane jest pacjentom z podwyższonym stężeniem kreatyniny w krwi, a także po stwierdzeniu białka lub krwi w rutynowym badaniu ogólnym moczu.
Do objawów chorób nerek zaliczamy:
obrzęki – szczególnie obrzęki wokół oczu i na twarzy, które nasilają się w ciągu nocy, dlatego są szczególnie widoczne rano i stopniowo ustępują w ciągu dnia;
zmianę barwy moczu – mocz może być ciemny;
zmniejszoną ilość oddawanego moczu;
zmianę częstości oddawania moczu (szczególnie w ciągu nocy);
Klirens kreatyniny i wyliczany na jego podstawie GFR wykonywany jest z dobowej zbiórki moczu. Jest to badanie czasochłonne, dlatego w badaniach rutynowych określa się eGFR na podstawie oznaczania kreatyniny we krwi. W praktyce badanie to jest dziś rzadko wykonywane.
Piśmiennictwo:
Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013.
Wielka Interna, Nefrologia, pod redakcją Michała Myśliwca. Medical Tribune Polska, Warszawa 2017. Wydanie II.
Nieswoiste choroby zapalne jelit to grupa schorzeń, w których przewlekły stan zapalny w obrębie cewy pokarmowej prowadzi nie tylko do licznych objawów, ale i groźnych zarówno ostrych, jak i przewlekłych powikłań.
Co dokładnie kryje się pod tym enigmatycznym terminem? Jakie objawy są charakterystyczne dla nieswoistych chorób zapalnych jelit? Te i wiele innych odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Nieswoiste zapalenie jelit u dorosłych – czym się objawia?
Nieswoiste choroby zapalne jelit, czyli choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC) oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), to grupa chorób, w przebiegu których układ odpornościowy rozpoznaje tkanki budujące jelita jako obce, atakuje je i niszczy.
W przebiegu ChLC zmiany mogą obejmować odcinek od jamy ustnej do odbytnicy i całą grubość ściany jelita. Natomiast WZJG ogranicza się do jelita grubego i błony śluzowej tego narządu. Ta podstawowa znajomość zasięgu obu chorób pozwala na łatwiejsze zapamiętanie objawów. W ten sposób:
Choroba Leśniowskiego-Crohna objawia się:
bólami brzucha (zazwyczaj o niewielkim i zmiennym nasileniu),
Jak rozpoznać nieswoiste zapalenie jelit u dzieci?
U dzieci objawy mogą być podobne do wymienionych wyżej, jednak w tej grupie wiekowej szczególną uwagę należy zwrócić na:
zahamowanie wzrastania,
zahamowanie przyrostu masy ciała.
W populacji pediatrycznej, w której najczęstszą przyczyną bólów brzucha są zaburzenia czynnościowe, warto znać tzw. “czerwone flagi”, czyli objawy skłaniające do niezwłocznej diagnostyki między innymi w kierunku nieswoistych chorób zapalnych jelit. Oprócz powyższych są to:
krwawienie z przewodu pokarmowego,
zmiany okołoodbytnicze (ropnie, przetoki),
bóle brzucha wybudzające dziecko ze snu,
dolegliwości brzuszne z jednoczesnym występowaniem zapalenia stawów, zmian skórnych (rumień guzowaty), chorób oczu (zapalenie błony naczyniowej oka i zapalenie nadtwardówki) oraz wątroby (w tym pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych i autoimmunologiczne zapalenie wątroby).
Nieswoiste zapalenie – diagnostyka i badania
“Podstawą podstaw” diagnostyki jest szczegółowo zebrany wywiad – obejmujący także obciążenie rodzinne i czynniki ryzyka zachorowania. W dalszej kolejności są wykonywane badania:
w zależności od prezentowanych objawów opcjonalnie także ALT, AST, GGTP, czynnik reumatoidalny, kreatynina, mocznik, kwas moczowy, ferrytyna, przeciwciała ANA i/lub ANCA,
kalprotektyna w kale; jej wartość niska (poniżej 250mcg/g) wskazuje na niskie, a wysoka (powyżej 250, a zwłaszcza 1000 mcg/g) na duże prawdopodobieństwo choroby przy obecności charakterystycznych objawów; należy jednak pamiętać, że ten marker nie jest swoisty dla omawianej grupy chorób.
Endoskopowe:
kolonoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego,
unikania czynników zaostrzających chorobę (głównie stresu)
oraz farmakoterapii (leki immunosupresyjne):
aminosalicylany (sulfasalazyna, mesalazyna),
metotreksat,
azatiopryna lub 6-merkaptopuryna,
glikokortykosteroidy (prednizon),
leki biologiczne.
Nieswoiste zapalenie jelit – leczenie u dzieci
U dzieci stosowane grupy leków są podobne, jednak ich dawkowanie jest dostosowane do wieku i masy ciała.
Nieswoiste zapalenie jelit – dieta
Według ekspertów The International Organization for the Study of Inflammatory Bowel Disease (IOIBD) zalecane jest umiarkowane do wysokiego spożycie warzyw i owoców. Wyjątek dotyczy pacjentów z ChLC, u których występują zwężenia jelit, którym zaleca się ograniczenie spożycia nierozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego, ograniczając w ten sposób spożycie niektórych:
warzyw (kalafior, kapusta pekińska, szpinak, pomidory, suszone rośliny strączkowe),
owoców (maliny, agrest, kiwi, awokado).
IOIBD zaleca spożycie węglowodanów złożonych i cukrów prostych zgodnie z zaleceniami dla osób zdrowych. Wyjątek stanowią pacjenci z ChLC i WZJG z towarzyszącymi czynnościowymi zaburzeniami jelit, bez aktywnego stanu zapalnego. U tych pacjentów sugeruje się stosowanie diety FODMAP.
Nie ma również wskazań do ograniczania spożycia glutenu u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit.
Podsumowanie
Choroby zapalne jelit, czyli choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, wywołują szereg objawów, których część – zwłaszcza u dzieci – może zostać przeoczona.
Jeśli dostrzegasz jedną lub kombinację kilku wyżej wymienionych dolegliwości to zgłoś się do lekarza, który Cię zbada i zleci podstawowy pakiet badań diagnostycznych. A jeśli zdecydujesz się wykonać je samodzielnie, pamiętaj o powyższej liście i każdorazowo skonsultuj wyniki ze specjalistą.
Piśmiennictwo
Bouhuys M, Lexmond WS, van Rheenen PF. Pediatric Inflammatory Bowel Disease. Pediatrics. 2023 Jan 1;151(1):e2022058037. doi: 10.1542/peds.2022-058037. PMID: 36545774.
Oliveira SB, Monteiro IM. Diagnosis and management of inflammatory bowel disease in children. BMJ. 2017 May 31;357:j2083. doi: 10.1136/bmj.j2083. PMID: 28566467; PMCID: PMC6888256.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6888256/
Seyedian SS, Nokhostin F, Malamir MD. A review of the diagnosis, prevention, and treatment methods of inflammatory bowel disease. J Med Life. 2019 Apr-Jun;12(2):113-122. doi: 10.25122/jml-2018-0075. PMID: 31406511; PMCID: PMC6685307.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6685307/
Tavakoli P, Vollmer-Conna U, Hadzi-Pavlovic D, Grimm MC. A Review of Inflammatory Bowel Disease: A Model of Microbial, Immune and Neuropsychological Integration. Public Health Rev. 2021 May 5;42:1603990. doi: 10.3389/phrs.2021.1603990. PMID: 34692176; PMCID: PMC8386758.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8386758/
Godala M, Gaszyńska E, Zatorski H, Małecka-Wojciesko E. Dietary Interventions in Inflammatory Bowel Disease. Nutrients. 2022 Oct 12;14(20):4261. doi: 10.3390/nu14204261. PMID: 36296945; PMCID: PMC9607252.
Badanie moczu, zarówno badanie ogólne, jak i ocena jego osadu to jedne z podstawowych badań laboratoryjnych, wykonywanych rutynowo w czasie ciąży. O czym świadczy obecność leukocytów w moczu? Czy leczeniu podlegają tylko objawowe odchylenia w badaniach moczu? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Określenie liczby leukocytów w próbce moczu można wykonać przede wszystkim w czasie oceny jego osadu. W trakcie oceny mikroskopowej możliwa jest identyfikacja między innymi elementów morfotycznych, wałeczków, czy kryształów. W prawidłowych warunkach podczas oceny osadu moczu liczba leukocytów nie powinna przekraczać 5 w polu widzenia. Podwyższenie ich liczby może świadczyć o rozwijającej się infekcji moczowej.
W sytuacji, gdy liczba leukocytów w polu widzenia przekracza 10 – świadczy to o znamiennej leukocyturii. Taki wynik może towarzyszyć rozwijającemu się zakażeniu układu moczowego. Warto jednak podkreślić, że obecność leukocytów w moczu nie zawsze jest związana z przyczyną chorobową. Podwyższone leukocyty mogą wynikać bowiem z nieprawidłowej techniki pobierania moczu, wówczas pochodzą one z zewnętrznego ujścia cewki moczowej.
Należy wiedzieć, że próbkę moczu na badanie ogólne należy oddać do specjalnego pojemnika i najlepiej, żeby była to próbka z pierwszego porannego oddania moczu (poranna mikcja). Co więcej, przed oddaniem próbki moczu okolicę zewnętrznego ujścia cewki moczowej należy dokładnie umyć. Mocz oddany do oceny powinien pochodzić z tak zwanego środkowego strumienia. Oznacza to, że pierwsza partia moczu w czasie mikcji powinna trafić do toalety, kolejna partia moczu powinna trafić do pojemnika, a ostatnia partia moczu znów powinna zostać oddana do toalety.
Obecność leukocytów w moczu u kobiety ciężarnej powinna skłonić do wykonania posiewu moczu. Taki krok powinien być podjęty również w przypadku braku objawów klinicznych zakażenia. Posiew moczu to badanie, które pozwala na potwierdzenie obecności w moczu bakterii. Co więcej, wynik posiewu pozwala uzyskać informacje na temat rodzaju bakterii oraz ich ilości w moczu. Dostarcza również informacji o antybiotykowrażliwości wykrytych bakterii, co pozwala na dobranie skutecznego leczenia.
Co oznaczają bakterie w moczu w ciąży?
Obecność bakterii w moczu może świadczyć o rozwijającej się infekcji układu moczowego. W sytuacji, gdy liczba jednego rodzaju bakterii przekracza wartość 1000 (czyli 10 do potęgi 3) w 1 mililitrze badanego moczu u ciężarnej z symptomami infekcji, to taki wynik potwierdza obecność zakażenia.
Z kolei w przypadku, gdy kobiet ciężarna nie prezentuje objawów zakażenia układu moczowego, ale w wyniku posiewu moczu wykrywane są jednego rodzaju bakterie i ich liczba przewyższa 100 000 (czyli 10 do potęgi 5) w przeliczeniu na 1 mililitr, to wówczas mówi się o obecności bezobjawowego bakteriomoczu.
Czy bakterie w moczu w ciąży są groźne?
Zgodnie z wytycznymi bakteriomocz objawowy, jak i bezobjawowy występujący u kobiety ciężarnej powinien być leczony. Dlaczego? Bakterie znajdujące się w obrębie dróg moczowych mogą bowiem w późniejszych okresach ciąży (II i III trymestr ) przedostawać się do górnych dróg moczowych i prowadzić do poważniejszego w skutkach odmiedniczkowego zapalenia nerek.
Infekcje dotykające układ moczowy mogą prowadzić do poważnych powikłań, w tym porodu przedwczesnego (a więc porodu przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży) oraz małej masy urodzeniowej dziecka (masa poniżej 2500 gramów). Z tego powodu kobiety ciężarne powinny okresowo wykonywać badania moczu zgodnie z zaleceniami ginekologa.
Przyczyny pojawienia się leukocytów i bakterii w moczu w ciąży
W czasie ciąży w organizmie kobiety zachodzi wiele przemian, które predysponują do występowania zakażeń układu moczowego, objawiających się obecnością bakterii i leukocytów w moczu. Częstym infekcjom układu moczowego sprzyja bowiem między innymi:
ucisk powiększającej się macicy na moczowody, utrudniający odpływ moczu,
większa tendencja do obecności glukozy w moczu (nawet mimo braku cukrzycy),
zmniejszenie napięcia mięśniówki moczowodów, co sprzyja zastojowi moczu i wynika ze zmian hormonalnych.
Warto wspomnieć, że w czasie ciąży może dojść do kolonizacji układu moczowego przez paciorkowce z grupy B. Ich obecność może także świadczyć o kolonizacji w obrębie pochwy, co z kolei grozi zakażeniem dziecka w czasie porodu. Z tego powodu kolonizacja w obrębie pochwy paciorkowcami z grupy B jest wskazaniem do podjęcia odpowiedniego leczenia.
Wyniki badania moczu w ciąży – kiedy powinny niepokoić?
Wszelkie odchylenia stwierdzone w badaniu ogólny moczu, ocenie jego osadu oraz posiewie moczu powinny być skonsultowane z lekarzem, a najlepiej z prowadzącym ginekologiem. Podejrzenie zakażenia układu moczowego wymaga wykonania dodatkowych badań laboratoryjnych, w tym oceny stężenia kreatyniny, CRP, a także wykonania morfologii krwi obwodowej. Pomocne może być również badanie USG oceniające układ moczowy.
Badanie ogólne moczu w ciąży jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych oceniających funkcjonowanie układu moczowego. To badanie jest ujęte w kalendarzu badań i jest wykonywane kilkakrotnie w przebiegu całej ciąży. Wszelkie odchylenia w badaniu moczu w czasie ciąży powinny być ocenione przez lekarza, ponieważ pomimo braku objawów, może zajść potrzeba włączenia odpowiedniego leczenia.
Bibliografia
D. Moczulski, Leczenie zakażeń układu moczowego u kobiet w ciąży, Medycyna po Dyplomie, 2012/10,
R. Drabczyk, Zakażenie układu moczowego w ciąży, Medycyna Praktyczna [dostęp online],
A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659.
Duszność to jedno z najbardziej niepokojących odczuć, które może towarzyszyć wielu groźnym chorobom. Co warto o niej wiedzieć? Gdzie szukać pomocy? Przeczytaj, by wiedzieć, co zrobić gdy u siebie bądź bliskich wystąpi ten objaw.
Duszność jest subiektywnym odczuciem braku powietrza lub trudności w oddychaniu. Wynika ona z interakcji wielu czynników fizjologicznych, psychologicznych, społecznych i środowiskowych.
Duszność ma wiele przyczyn i może ujawniać się nagle lub stopniowo, osiągać największe nasilenie podczas wysiłku fizycznego, wdechu lub wydechu.
W zależności od czasu trwania można wyróżnić:
duszność ostrą: towarzyszy ostrym, zazwyczaj groźnym schorzeniom, u osób dorosłych mogą to być:
Duszność, jak już wspomniano, jest subiektywnym odczuciem niemożności “złapania tchu”, z drugiej strony kilka czynników może pomóc w ustaleniu potencjalnej przyczyny:
duszność wdechowa, czyli pojawiająca przy próbie nabrania powietrza, jest powiązana głównie z przeszkodą w przepływie powietrza w górnych drogach oddechowych, którą może być:
ostre zapalenie krtani,
zapalenie nagłośni,
ropień okołomigdałkowy,
ciało obce,
duszność wydechowa, czyli towarzysząca próbie usunięcia powietrza z płuc, pojawia się przy:
zaostrzeniu astmy,
zaostrzeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
duszność spoczynkowa, czyli pojawiająca się podczas spokojnego oddychania:
choroby serca (ostre i przewlekłe),
choroby płuc (ostre i przewlekłe),
duszność wysiłkowa, która prowokowana jest aktywnością fizyczną (różnego stopnia, w zależności od bazowego stanu zdrowia):
zaostrzenia chorób płuc (w tym astmy i POChP),
choroby serca (głównie przebiegające z niewydolnością tego narządu).
Objawami bardzo niepokojącymi, które mogą współwystępować z dusznością, a które powinny skłonić do natychmiastowego udania się po pomoc lekarską, są:
ból w klatce piersiowej,
sinica (sine zabarwienie skóry),
przyspieszony i/lub spłycony oddech,
wzmożony wysiłek oddechowy,
uczucie kołatania serca,
krwioplucie,
intensywny, produktywny kaszel,
słyszalny świst (wdechowy, wydechowy oraz wdechowo-wydechowy).
Duszność – pierwsza pomoc
Gdy spotkasz osobę zgłaszającą duszność pamiętaj, że może być to objaw choroby. Jeśli nie jest to duszność ostra, dana osoba zachowuje się i rozmawia zupełnie swobodnie, poradź udanie się do lekarza rodzinnego w celu ustalenia źródła objawu.
W przypadku złego stanu ogólnego, trudności z mówieniem, złapaniem tchu, podejmij następujące kroki:
zapytaj, co się dzieje, od kiedy dana osoba odczuwa duszność, jakie zgłasza objawy dodatkowe,
poproś rozmówcę, by usiadł w spokojnym i bezpiecznym miejscu (najlepiej z podparciem), wezwij pomoc dzwoniąc pod numer 112,
zaczekaj z chorym do momentu przyjazdu pogotowia; w tym czasie należy sprawdzać stan świadomości, pytając o samopoczucie.
Gdy do momentu przyjazdu karetki nastąpi utrata przytomności u poszkodowanego pamiętaj o podstawach BLS (basic life support):
ponownie upewnij się, że jesteś bezpieczny,
upewnij się, że osoba straciła przytomność; chwyć za ramiona, lekko potrząśnij, spytaj “Co się stało? Słyszysz mnie?”,
sprawdź, czy chory oddycha; uklęknij od strony bocznej, skieruj ucho w stronę ust tak, by małżowiną uszną móc poczuć i usłyszeć oddech, a wzrok skieruj na klatkę piersiową chorego i obserwuj ruchy oddechowe,
jeżeli w ciągu około 10 sekundowej oceny stwierdzisz, że chory na pewno oddycha – ułóż go w tzw. pozycji bezpiecznej,
jeżeli nie oddycha, rozpocznij resuscytację (30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 wdechy – jeden cykl) i kontynuuj do momentu przyjazdu pogotowia ratunkowego lub przywrócenia funkcji oddechowych, albo co najmniej tak długo, jak to możliwe; kluczową kwestią są prawidłowo wykonane uciski klatki piersiowej – to pozwala na podtrzymanie krążenia w naczyniach krwionośnych.
Diagnostyka duszności
Duszność, jako objaw bardzo niepokojący, każdorazowo wymaga diagnostyki. Wykonywanie jej na własną rękę jest niebezpieczne – może istotnie opóźnić czas rozpoznania choroby.
Duszność ostra, nagła, powinna być diagnozowana w ramach Izby Przyjęć lub Szpitalnego Oddziału Ratunkowego.
Duszność przewlekłą, narastającą przez kilka dni lub tygodni, można diagnozować w trybie ambulatoryjnym. W tym drugim przypadku:
przypomnij sobie (może nawet napisz!), kiedy zaczęła się duszność, czy jest obecna na wdechu czy wydechu, jakie są objawy towarzyszące,
przygotuj listę leków, jakie zażywasz,
przygotuj dotychczasową dokumentację medyczną (wypisy ze szpitala, wyniki wcześniejszych badań, itp.),
przygotuj informacje o chorobach występujących w najbliższej rodzinie (rodzice, rodzeństwo, dzieci),
z powyższymi informacjami zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu.
Szczegółowy wywiad medyczny oraz badanie przedmiotowe pozwolą na ukierunkowanie diagnostyki i tym samym sprawne postawienie rozpoznania choroby leżącej u podstaw duszności.
Duszność – leczenie
Najważniejszym elementem terapii jest leczenie choroby podstawowej leżącej u podstaw dolegliwości. W przypadkach zaawansowanej choroby przewlekłej wykrytej późno (np. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc) uczucie duszności może utrzymywać się mimo podjętej terapii. Z tego względu nie należy zbyt długo czekać na zgłoszenie się po pomoc, gdy pojawi się duszność.
Duszność – podsumowanie
Duszność to uczucie niemożności wykonania pełnego oddechu. Często towarzyszy bardzo poważnym chorobom, stąd nie może zostać zignorowana. Przyczynę ostrej duszności diagnozuje się w trybie pilnym, przewlekłej zaś w trybie ambulatoryjnym, po starannym przygotowaniu samego pacjenta.
Źródła
Hashmi MF, Modi P, Basit H, et al. Dyspnea. [Updated 2023 Feb 19]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499965/
Sunjaya AP, Homaira N, Corcoran K, Martin A, Berend N, Jenkins C. Assessment and diagnosis of chronic dyspnoea: a literature review. NPJ Prim Care Respir Med. 2022 Mar 8;32(1):10. doi: 10.1038/s41533-022-00271-1. PMID: 35260575; PMCID: PMC8904603.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8904603/
Sharma S, Hashmi MF, Badireddy M. Dyspnea on Exertion. [Updated 2023 Jun 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499847/
Viniol A, Beidatsch D, Frese T, Bergmann M, Grevenrath P, Schmidt L, Schwarm S, Haasenritter J, Bösner S, Becker A. Studies of the symptom dyspnoea: a systematic review. BMC Fam Pract. 2015 Oct 24;16:152. doi: 10.1186/s12875-015-0373-z. PMID: 26498502; PMCID: PMC4619993.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4619993/
European Resuscitation Council Guidelines 2021: Basic Life Support
Regularne miesiączki są najbardziej widocznym, klinicznym symptomem prawidłowo funkcjonującego cyklu u kobiety. Dlatego wszelkie odstępstwa od regularnego cyklu bywają powodem do niepokoju. Poznaj klasyfikację zaburzeń cyklu miesiączkowego, ich przyczyny i diagnostykę.
Zaburzenia miesiączkowania w ICD-10 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób) określane są jako brak miesiączki, skąpe lub rzadkie miesiączki (N91).
Kliniczny podział tych zaburzeń to brak miesiączki lub miesiączki nieregularne.
Brak miesiączki (z łac. amenorrhea) może występować jako:
pierwotny (z łac. amenorrhea primaria) – polega na nierozpoczęciu miesiączkowania w okresie pokwitania – czyli w wieku typowym dla początku dojrzewania płciowego;
wtórny (z łac. amenorrhea secundaria) – jest to brak miesiączki u kobiety, która uprzednio miesiączkowała. Diagnostyki przyczyn wtórnego braku miesiączki wymaga stan, w którym u kobiety regularnie miesiączkującej jej zatrzymanie trwa trzy miesiące.
Z kolei nieregularne krwawienia miesięczne występują jako:
Prawidłowy cykl miesięczny trwa 28 dni (+/- 7 dni). Jeśli cykl jest krótszy niż 21 dni i dłuższy niż 35 dni, rośnie ryzyko występowania cykli bezowulacyjnych i problemów z zajściem w ciążę, ponieważ czas trwania lutealnej fazy cyklu – po owulacji – wynosi 12-14 dni.
Nieprawidłowy cykl miesiączkowy to okres, w którym miesiączka występuje:
w cyklu krótszym niż 21 dni – zbyt częste miesiączki
w cyklu dłuższym niż 35 dni – zbyt rzadkie miesiączki.
Za nieprawidłowe uznaje się również, jeśli miesiączka trwa dłużej niż 8 dni.
Przyczyny zaburzeń miesiączkowania – przyczyny wtórnego braku miesiączki
Przyczyny zaburzeń miesiączkowania i wtórnego braku miesiączki mogą być bardzo zróżnicowane. Cykl menstruacyjny u kobiety zależy m.in. od prawidłowego funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-jajnik. Jeśli na którymś z poziomów tej osi wystąpią zaburzenia, możemy mieć do czynienia z nieprawidłowymi cyklami miesiączkowymi.
Niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa- zaburzenia funkcji podwzgórza, uszkodzenie podwzgórza lub przysadki (tzw. hipogonadyzm hipogonadotropowy)
Podwzgórze wydziela hormon GnRH – gonadoliberynę, który jest sygnałem dla przysadki mózgowej do wydzielania LH i FSH – hormonów sterujących cyklem miesiączkowym. Zaburzenia wydzielania tych hormonów, niskie stężenie gonadotropin to jedna z częstszych przyczyn zaburzeń miesiączkowania.
Źródłem tych zaburzeń może być zespół Kallmana – choroba uwarunkowana genetycznie. Jednak znacznie powszechniej są to przyczyny wtórne, do których należą:
stres emocjonalny i czynniki psychogenne – nieregularne miesiączki mogą występować w okresach wzmożonego napięcia psychicznego u kobiety i mogą ustępować samoistnie, gdy stres przeminie;
zaburzenia odżywiania – anoreksja lub bulimia – organizm kobiety z zaburzeniami masy ciała produkuje mniejsze ilości GnRH;
zbyt intensywne uprawianie sportu – zanik miesiączki występuje u ok. 5-25% kobiet intensywnie uprawiających sport. Dla organizmu taki wysiłek fizyczny jest czynnikiem stresowym, podwyższającym stężenie kortyzolu, a w konsekwencji obniżającym wydzielanie GnRH i LH. Duże znaczenie ma również fakt, iż w niektórych sportach zawodniczki odżywiają się nieadekwatnie do wkładanego wysiłku fizycznego. Brak miesiączki najczęściej występuje w takich dyscyplinach jak biegi długodystansowe, gimnastyka, pływanie, kolarstwo, często są obserwowane u kobiet uprawiających balet.
Inną grupą przyczyn niewydolności układu podwzgórze-przysadka są zmiany powstałe wskutek uszkodzenia jednego z tych narządów. Zdarza się to w przebiegu:
operacji lub napromieniania okolicy podwzgórzowo-przysadkowej;
zespołu Sheehana – uszkodzenia przysadki w wyniku krwotoku poporodowego i wstrząsu pokrwotocznego.
Zaburzenia czynności osi podwzgórze – przysadka wywołane przez zespół policystycznych jajników (PCOS)
W zespole policystycznych jajników podstawowym problemem są zmiany w jajnikach polegające na nadmiernej produkcji androgenów (męskich hormonów płciowych). Dodatkowe, niekorzystnie wpływające na przebieg tej choroby czynniki to insulinooporność oraz stężenie LH. Jedną z dolegliwości PCOS są zaburzenia miesiączkowania, polegające na występowaniu skąpych krwawień w cyklach dłuższych niż 35 dni. U niektórych pacjentek występuje mniej niż 8 cykli w roku, u niektórych następuje zanik miesiączki. Rzadziej dochodzi do zaburzeń polegających na krótkich i częstych cyklach.
Pierwotna niewydolność jajników (z ang. primary ovarian insufficiency, POI) – hipogonadyzm hipergonadotropowy
Stan nazywany także „przedwczesną menopauzą” lub „przedwczesnym wygasaniem czynności jajników”, występuje u kobiet przed 40 r.ż. Objawem klinicznym pierwotnej niewydolności jajników są:
zaburzenia miesiączkowania typu oligomenorrhea i/lub brak miesiączek,
Podwyższone stężenie prolaktyny może być spowodowane przyczynami fizjologicznymi (np. ciąża lub karmienie piersią) lub patofizjologicznymi (np. gruczolak przysadki – prolaktynoma, choroby autoimmunologiczne, itp.).
Podwyższony poziom prolaktyny wywołuje szereg objawów, w tym zaburzenia miesiączkowania do braku miesiączki włącznie. Stopień nasilenia objawów zależny jest od stężenia prolaktyny we krwi.
Do zaburzeń cyklu może prowadzić także zażywanie niektórych leków. Obserwuje się zaburzenia miesiączkowania po zażywaniu sterydów (leków glikokortykosteroidowych), leków przeciwdepresyjnych, nasennych, stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego.
Preparatami, które mogą powodować zaburzenia miesiączkowania są najczęściej hormonalne leki antykoncepcyjne, również wkładki domaciczne.
Zaburzenia miesiączkowania – objawy i konsekwencje
Najczęstszymi objawami zaburzeń miesiączkowania są:
nieregularne okresy,
zanik miesiączki,
zmiana obfitości krwawień – krwawienia skąpe lub nadmierne.
Zaburzenia miesiączkowania są problemem, który może prowadzić do szeregu konsekwencji zdrowotnych. W wyniku zbyt dużych krwawień może wystąpić anemia z niedoboru żelaza. Skutkami zaburzeń hormonalnych mogą być: hirsutyzm (nadmierne owłosienie), mlekotok, niepłodność, problemy skórne (trądzik).
Zaburzenia miesiączkowania – diagnostyka
Przyczyny zaburzeń miesiączkowania mogą być różne, dlatego celem diagnostyki jest ustalenie ich źródła i podjęcie właściwego leczenia. Dla części pacjentek celem takiego leczenia będzie zajście w ciążę.
Po zebraniu wywiadu oraz zbadaniu pacjentki, jednym z pierwszych kroków diagnostycznych jest wykluczenie ciąży oraz diagnostyka funkcji tarczycy (nadczynności lub niedoczynności).
oznaczenie poziomu hormonów (w kierunku PCOS, przedwczesnego wygaszania czynności jajników, oznacza się poziom prolaktyny),
parametry układu krzepnięcia.
Wykonuje się również badania obrazowe, np. USG.
Odpowiednie badania zleca lekarz prowadzący, najczęściej ginekolog, często we współpracy z endokrynologiem.
Zaburzenia miesiączkowania – leczenie
Sposób leczenia jest uzależniony do przyczyny choroby. Jeśli wynika ona z istniejących wad narządu rodnego lub spowodowana jest guzem przysadki, pacjentka może wymagać leczenia operacyjnego.
Zaburzenia hormonalne wymagają korekty za pomocą farmakoterapii (hormony tarczycy, hormonalną terapię zastępczą, hormonalne leki stosowane w antykoncepcji, agonistów dopaminy, itp.).
Jeśli problemy z miesiączką spowodowane są przez zaburzenia odżywiania – anoreksję – pacjentka wymaga leczenia psychiatrycznego. Jeśli towarzyszy im niedokrwistość z niedoboru żelaza, włącza się odpowiednią suplementację.
Leczenie zaburzeń miesiączkowania może być procesem długotrwałym, pacjentka powinna również zmienić styl życia, wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe oraz właściwą – umiarkowaną – aktywność fizyczną.
Podsumowanie
Zaburzenia miesiączkowania u kobiet w wieku rozrodczym to złożony problem medyczny. Należy pamiętać, iż już trzymiesięczny brak miesiączki jest przesłanką do wdrożenia diagnostyki. Również zaburzenia długości cyklu miesiączkowego (zbyt krótkie lub zbyt długie cykle) powinny skłaniać do konsultacji lekarskiej, zwłaszcza w sytuacji, gdy pacjentka chciałaby zajść w ciążę.
PIŚMIENNICTWO
Sosnowska G., Laudański P., Pierwotna niewydolność jajników – patogeneza, diagnostyka i leczenie, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2019, tom 4, nr 1, strony 34–39.
Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II.
