Astma alergiczna to jedna z najczęstszych postaci astmy, która może znacząco wpływać na jakość życia. Jeśli zauważasz u siebie lub bliskich duszności, kaszel lub świszczący oddech – szczególnie po kontakcie z potencjalnymi alergenami – ten artykuł jest dla Ciebie. Dowiesz się, czym dokładnie jest astma alergiczna, jakie są jej objawy i jak ją skutecznie leczyć.
Sprawdź, jak wygląda diagnostyka oraz czy istnieją skuteczne domowe sposoby wspomagające terapię. Zachęcamy do przeczytania całości i do zadbania o zdrowie swoje i swoich bliskich!
Astma alergiczna to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, wywoływana przez kontakt z alergenami, takimi jak kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt czy pleśń. Reakcja alergiczna powoduje skurcz oskrzeli, nadprodukcję śluzu i trudności w oddychaniu. Choroba ta może występować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, a jej przebieg może być łagodny, umiarkowany lub ciężki.
Co powoduje astmę alergiczną: przyczyny dolegliwości
Podstawową przyczyną astmy alergicznej jest nadwrażliwość układu odpornościowego na substancje uznawane za nieszkodliwe (alergeny). Do najczęstszych alergenów należą:
Choć terminy te bywają używane zamiennie, warto wiedzieć, że astma alergiczna to podtyp astmy oskrzelowej. Astma oskrzelowa to szersze pojęcie, obejmujące różne formy choroby – zarówno alergiczne, jak i niealergiczne (np. wywołane stresem, infekcjami czy wysiłkiem fizycznym). Astma alergiczna wiąże się bezpośrednio z odpowiedzią immunologiczną na alergen i często współistnieje z innymi chorobami atopowymi, takimi jak alergiczny nieżyt nosa czy atopowe zapalenie skóry.
Diagnostyka astmy alergicznej: na czym polega?
Diagnoza astmy alergicznej opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz testach laboratoryjnych i czynnościowych. Kluczowe badania obejmują:
Aby dokładnie określić, które alergeny wywołują objawy, stosuje się:
Skórne testy punktowe (prick tests) – polegają na naniesieniu kropli alergenu na skórę i delikatnym jej nakłuciu. Reakcja w postaci bąbla i rumienia świadczy o uczuleniu.
Testy z krwi (sIgE) – alternatywa dla osób, u których testy skórne są przeciwwskazane (np. z powodu stosowania leków przeciwhistaminowych, chorób skóry).
Spirometrię – ocenia sprawność dróg oddechowych i potwierdza obturację (zwężenie oskrzeli). Charakterystycznym wynikiem dla astmy jest zmniejszenie wartości FEV1 (natężonej objętości wydechowej w pierwszej sekundzie), które poprawia się po inhalacji leku rozszerzającego oskrzela (tzw. próba rozkurczowa).
Immunoterapia swoista (odczulanie) – długoterminowa metoda leczenia polegająca na podawaniu stopniowo zwiększanych dawek alergenu, co prowadzi do zmniejszenia reakcji alergicznej.
Czy astma alergiczna jest wyleczalna?
Astma alergiczna jest chorobą przewlekłą, jednak przy odpowiednim leczeniu możliwe jest jej skuteczne kontrolowanie. Dzięki nowoczesnej terapii i zmianom stylu życia wiele osób może prowadzić aktywne, normalne życie bez uciążliwych objawów. Choć całkowite wyleczenie rzadko jest możliwe, to w wielu przypadkach objawy mogą ustąpić na długi czas.
Objawy obejmują duszności, kaszel, świszczący oddech i uczucie ucisku w klatce piersiowej.
Diagnostyka opiera się na badaniach takich jak morfologia krwi, oznaczenie IgE, spirometria i testy alergiczne.
Leczenie obejmuje unikanie alergenów, farmakoterapię i immunoterapię.
Astma alergiczna jest kontrolowalna, choć zwykle nieuleczalna.
Domowe sposoby, takie jak oczyszczanie powietrza i zdrowa dieta, mogą wspomagać terapię.
Zadbaj o swoje zdrowie – wykonaj podstawowe badania diagnostyczne i skonsultuj się z lekarzem, jeśli podejrzewasz u siebie astmę alergiczną. Wczesna diagnoza to klucz do skutecznego leczenia!
Bibliografia
Global Initiative for Asthma (GINA). Global Strategy for Asthma Management and Prevention – 2024 Update. Dostępne online: https://ginasthma.org
Kowalski M.L., Kupczyk M., et al. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Alergologicznego dotyczące diagnostyki i leczenia astmy oskrzelowej u dorosłych – 2021. „Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology”, 2021.
Szczeklik A., Gajewski P. (red.). Interna Szczeklika 2023. Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
Wścieklizna to jedna z najgroźniejszych chorób wirusowych – niemal zawsze kończy się śmiercią, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie rozpoznana i leczona. Chociaż w Europie zachorowania są obecnie bardzo rzadkie, nadal stanowi ona realne zagrożenie, szczególnie w przypadku podróży do krajów endemicznych. Jakie są objawy wścieklizny u człowieka? Czy istnieje skuteczne leczenie? Jak chronić się przed zakażeniem? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Wścieklizna to śmiertelna choroba zakaźna wywoływana przez wirus rabies virus (RABV) należący do rodziny Rhabdoviridae. Jest to wirus neurotropowy, czyli atakujący układ nerwowy. Po wniknięciu do organizmu drogą uszkodzonej skóry lub błon śluzowych, wirus przemieszcza się wzdłuż nerwów do mózgu, gdzie wywołuje zapalenie i stopniową destrukcję tkanek nerwowych.
Choroba występuje na całym świecie z wyjątkiem Antarktydy, Nowej Zelandii, Japonii i kilku wysp. Każdego roku z powodu wścieklizny umiera około 59 000 osób – głównie w Azji i Afryce. W Polsce przypadki są rzadkie, jednak nie można ich całkowicie wykluczyć, szczególnie w związku z podróżami lub kontaktem z dzikimi zwierzętami.
Wścieklizna u człowieka może przebiegać w dwóch postaciach klinicznych:
postać pobudzeniowa – występuje najczęściej i charakteryzuje się silnym pobudzeniem psychoruchowym, wodowstrętem (hydrofobią), aerofobią oraz napadami agresji. Objawom tym często towarzyszą halucynacje, ślinotok, drgawki i inne zaburzenia neurologiczne. Choroba postępuje bardzo szybko – od pojawienia się pierwszych symptomów do śpiączki i zgonu może minąć zaledwie kilka dni.
postać porażenna – rzadsza, rozwija się wolniej. W jej przebiegu dominują objawy wiotkich niedowładów i porażeń mięśni, co może przypominać inne choroby neurologiczne, takie jak zespół Guillaina-Barrégo. W tej postaci często nie występują typowe objawy, jak wodowstręt czy agresja, co utrudnia wczesne rozpoznanie.
Obie postacie mają bardzo ciężki przebieg i kończą się nieuchronnie zgonem. Dlatego kluczowe znaczenie ma profilaktyka przed wystąpieniem objawów klinicznych.
Jakie objawy daje wścieklizna u ludzi?
Objawy wścieklizny rozwijają się najczęściej po okresie inkubacji trwającym od kilku tygodni do kilku miesięcy. Czas ten zależy m.in. od lokalizacji rany – im bliżej głowy, tym krótszy okres wylęgania.
Do zakażenia dochodzi najczęściej przez pogryzienie przez zakażone zwierzę – głównie psa, lisa, nietoperza lub kota. Wirus znajduje się w ślinie chorego zwierzęcia i może również zostać przeniesiony poprzez oślinienie świeżej rany lub błony śluzowej.
W rzadkich przypadkach opisywano zakażenia drogą wziewną (np. w jaskiniach zamieszkiwanych przez nietoperze) lub poprzez przeszczep narządów od osoby z nierozpoznaną wścieklizną. Należy pamiętać, że wirus nie przenosi się drogą kropelkową ani przez krew.
Leczenie wścieklizny u ludzi
Po wystąpieniu objawów wścieklizny leczenie ma wyłącznie charakter objawowy i paliatywny. Nie istnieje skuteczna terapia przyczynowa, dlatego działania medyczne koncentrują się na łagodzeniu dolegliwości i poprawie komfortu pacjenta.
W zależności od potrzeb, leczenie może obejmować:
kontrolę drgawek i pobudzenia (np. za pomocą leków uspokajających i przeciwdrgawkowych),
łagodzenie bólu i innych objawów (np. poprzez opioidy i leki przeciwwydzielnicze),
opiekę w warunkach ograniczających bodźce zewnętrzne (np. zaciemnione, ciche pomieszczenie),
wsparcie psychiczne chorego i jego bliskich.
W niektórych przypadkach stosuje się śpiączkę farmakologiczną, która może ograniczyć nasilenie objawów, choć nie wpływa na rokowanie. Leczenie najczęściej prowadzone jest na oddziale intensywnej terapii.
Czy wścieklizna u człowieka jest uleczalna?
Niestety, po wystąpieniu objawów klinicznych wścieklizna pozostaje chorobą praktycznie nieuleczalną. Śmiertelność w tej fazie wynosi niemal 100%, a większość pacjentów umiera w ciągu kilku dni od pojawienia się pierwszych objawów neurologicznych. Do tej pory opisano jedynie pojedyncze przypadki przeżycia, w tym najbardziej znany – tzw. protokół Milwaukee – jednak metoda ta nie została skutecznie powtórzona i nie znalazła zastosowania w praktyce klinicznej.
Profilaktyka wścieklizny
Z uwagi na brak skutecznego leczenia, kluczowe znaczenie ma profilaktyka. Obejmuje ona zarówno działania przed ekspozycją na wirusa, jak i bezpośrednio po niej.
Do najważniejszych metod zapobiegania należą:
szczepienie profilaktyczne,
odpowiednie postępowanie po ekspozycji,
unikanie kontaktu z dzikimi zwierzętami,
obserwacja zwierząt podejrzanych o wściekliznę,
zabezpieczenie rany (niezszywanie jej bezpośrednio po pokąsaniu)
Ważne: co robić po ugryzieniu?
W przypadku ugryzienia przez dzikie lub podejrzane zwierzę należy: 1. Niezwłocznie przemyć ranę dużą ilością wody z mydłem (przez co najmniej 15 minut), 2. Zdezynfekować miejsce zranienia (np. jodyną, alkoholem 70%, Octeniseptem), 3. Nie zszywać rany bezpośrednio po ekspozycji, 4. Jak najszybciej zgłosić się do lekarza w celu oceny potrzeby podania szczepionki przeciwko wściekliźnie oraz immunoglobuliny.
Wścieklizna u człowieka – podsumowanie
Najważniejsze informacje:
Wścieklizna to wirusowa choroba o niemal 100% śmiertelności.
Zakażenie następuje najczęściej przez pogryzienie przez zakażone zwierzę.
Objawy obejmują m.in. wodowstręt, drgawki, paraliż i zaburzenia świadomości.
Choroba jest nieuleczalna po wystąpieniu objawów – dlatego tak ważna jest szybka profilaktyka po ekspozycji.
Skuteczną ochronę daje szczepienie oraz szybkie wdrożenie immunoprofilaktyki po kontakcie z wirusem.
Bibliografia
Kajfasz P. Wścieklizna. W: Gajewski P. (red.). Interna – Mały Podręcznik. Medycyna Praktyczna.
Brown C.M., DeMaria A. Clinical manifestations and diagnosis of rabies. UpToDate.com.
Język to struktura mięśniowa znajdująca się w jamie ustnej, pokryta błoną śluzową. Niekiedy na naszym języku pojawiają się niepokojące zmiany w postaci nieprawidłowego zabarwienia lub zmiany jego struktury. Jakie zmiany na języku mogą wiązać się ze schorzeniami internistycznymi, a jakie z infekcjami dotyczącymi śluzówek? Jakie choroby można wyczytać z języka? Co robić w przypadku pojawienia się zmian na języku? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
W prawidłowych warunkach język przyjmuje barwę różową, jest strukturą wilgotną, o gładkich obrysach. Powierzchnia zdrowego języka nie jest jednak zupełnie gładka, pokryta jest bowiem drobnymi grudkami, nazywanymi brodawkami języka, które biorą udział między innymi w rozdrabnianiu pokarmu oraz odczuwaniu smaku (zawierają kubki smakowe). Warto dodać, że język jest strukturą ruchomą, a zaburzenia jego ruchomości mogą wiązać się ze schorzeniami neurologicznymi.
Zmiany na języku a możliwe choroby
Język narażony jest na działanie wielu czynników, zarówno pochodzenia zewnętrznego, jak i wewnętrznego, co sprawia, że mogą się na nim pojawiać różnego rodzaju wykwity. W poniższych akapitach zostaną przedstawione najczęściej występujące zmiany dotyczące koloru, jak i struktury języka, które mogą niekiedy towarzyszyć schorzeniom ogólnoustrojowym.
Kolor języka a choroby
Niektóre zmiany zabarwienia w obrębie języka mogą wiązać się z rozwojem pewnych schorzeń. Warto wspomnieć w tym miejscu między innymi o:
języku czarnym włochatym – stan ten manifestuje się jako ciemne zabarwienie brodawek języka i może być związany z przyjmowaniem niektórych leków, w tym antybiotyków, ale również z nadużywaniem papierosów, odwodnieniem, czy nieprawidłową higieną jamy ustnej,
języku geograficznym – manifestuje się jako pojawienie się na powierzchni języka czerwonych lub biało-szarych, nieregularnie rozmieszczonych plam, które obrazowo można porównać do kontynentów na mapie, język geograficzny może być związany z niektórymi chorobami reumatologicznymi, cukrzycą, celiakią, schorzeniami dermatologicznymi (na przykład łuszczycą, liszajem płaskim, czy łojotokowym zapaleniem skóry), choć pojawia się niekiedy również u zdrowych, nieobciążonych pacjentów. Język geograficzny może pojawić się w odpowiedzi na przyjmowane przez pacjenta leki, na przykład doustne środki antykoncepcyjne, czy stosowany w psychiatrii lit,
białych nalotach na języku – białe plamy na języku mogą wiązać się z nadkażeniem grzybiczym, ale również mogą być stanem przednowotworowym, nazywanym leukoplakią,
żółtych i brązowych nalotach na języku – takie zmiany mogą towarzyszyć zakażeniom grzybiczym, ale również infekcjom przewodu pokarmowego i refluksowi żołądkowo-przełykowemu.
Wyróżniamy kilka rodzajów zaburzeń dotyczących struktury języka, które niekiedy mogą być związane ze schorzeniami internistycznymi. Zaliczamy do tej grupy przede wszystkim:
język wygładzony (stan ten inaczej określany jest jako zanikowe zapalenie języka) – w tym przypadku język przyjmuje czerwoną barwę i dochodzi do zaniku (atrofii) brodawek języka. Zmianom wyglądu języka może towarzyszyć świąd, pieczenie i ból w jego obrębie. Taka morfologia języka może towarzyszyć między innymi:
przyjmowaniu niektórych leków – w tym metforminy (substancja ta sprzyja niedoborowi witaminy B12), ale również leków przeciwdepresyjnych, czy inhibitorów pompy protonowej, stosowanych w leczeniu refluksu.
romboidalne środkowe zapalenia języka – manifestuje się pojawieniem się na środku języka zmiany w postaci okrągłej lub romboidalnej, czerwonawej plamy. Niekiedy podobna zmiana pojawia się również w sposób lustrzany na powierzchni podniebienia. Stan ten może być związany z zakażeniem drożdżakowym w obrębie jamy ustnej, zakażeniem wirusem HIV, paleniem tytoniu, cukrzycą, stosowaniem wziewnych preparatów steroidowych i przyjmowaniem niektórych antybiotyków,
język bruzdowany – manifestuje się obecnością poprzecznie ułożonych bruzd na górnej powierzchni języka, zmiany te mogą nie wiązać się z nieprawidłowościami (mogą występować u osób zdrowych), ale mogą również pojawiać się w przebiegu zespołu Downa, ale również niedokrwistości złośliwej, czy cukrzycy,
język truskawkowy – stan ten objawia się jako pojawienie się drobnych, czerwonych grudek na powierzchni języka, co przypomina wyglądem truskawkę. Taki wygląd języka może towarzyszyć chorobie Kawasakiego, ale również infekcjom paciorkowcowym i gronkowcowym,
guzki i guzy na języku – wszelkie zmiany wyniosłe ponad poziom języka, nacieczone, szczególnie występujące pojedynczo wymagają wnikliwej diagnostyki, ponieważ mogą być zmianami nowotworowymi, zarówno złośliwymi, jak i łagodnymi (na przykład guzem ziarnistokomórkowym),
język karbowany – w tym przypadku obserwuje się charakterystyczne pofałdowanie brzegów języka. Język karbowany może występować u zdrowych pacjentów, ale może także towarzyszyć zaburzeniom w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego, niedoczynności tarczycy, akromegalii, obturacyjnemu bezdechowi sennemu (OBS), czy bruksizmowi.
Inne zmiany na języku a choroby
Warto w tym miejscu wspomnieć również o zmianach dotyczących wielkości języka. Powiększenie języka może być związane z takimi chorobami jak:
niedoczynność tarczycy – a więc niedobór hormonów produkowanych przez tarczycę,
akromegalia – wynikająca z nadmiaru hormonu wzrostu, czyli somatotropiny,
amyloidoza – której istotą jest gromadzenie się w narządach i tkankach nieprawidłowych białek,
przerost połowiczy ciała – w tej sytuacji powiększeniu ulega połowa języka.
Zmiany na języku – kiedy udać się do lekarza?
Wszelkie zmiany na języku, które wzbudzają w nas niepokój należy skonsultować z lekarzem. Warto zacząć od wizyty u lekarza rodzinnego oraz stomatologa. Lekarz po ocenie stanu śluzówek zadecyduje o dalszym postępowaniu i w razie potrzeby skieruje na dodatkowe badania i konsultację u specjalisty – dermatologa lub laryngologa.
Język a choroby – najczęściej zadawane pytania
Jakie choroby sygnalizuje język?
Niepokojące wykwity na języku nie zawsze są związane z nieprawidłowościami medycznymi. Jednak w niektórych przypadkach zmiany zabarwienia lub struktury języka mogą wiązać się z poważnymi jednostkami chorobowymi, w tym z cukrzycą, nieswoistymi zapaleniami jelit, celiakią, czy zakażeniem wirusem HIV. Z tego powodu każda niepokojąca zmiana na języku powinna skłonić do wizyty u lekarza.
Jaki jest kolor języka przy chorej wątrobie?
Schorzenia wątroby nie zawsze są związane ze zmianą zabarwienia języka. Jednak przy występowaniu żółtaczki, której towarzyszy wzrost stężenia bilirubiny we krwi, śluzówki (w tym śluzówka jamy ustnej) mogą przyjmować żółtawy kolor. Taką barwę obserwuje się również w obrębie skóry oraz białkówek oka. Żółte zabarwienie śluzówek może towarzyszyć między innymi obecności mechanicznej przeszkody w odpływie żółci (np. kamica dróg żółciowych), ale również wirusowemu zapaleniu wątroby, czy też jej uszkodzeniu.
Jak wygląda język przy refluksie?
Zmiany w wyglądzie języka związane z refluksem żołądkowo-przełykowym manifestują się przede wszystkim jako:
żółte, brązowe plamy na języku,
szare naloty na języku,
wygładzenie języka.
Warto podkreślić, że zmiany na języku o charakterze zanikowym mogą być związane nie tylko z samym refluksem, ale również ze stosowaniem leków na refluks (zgagę) – inhibitorów pompy protonowej. Leki te predysponują do zaburzeń wchłaniania witaminy B12 i jej niedoborów, co jest jedną z przyczyny zanikowego zapalenia języka.
Wygląd języka a choroby – podsumowanie
Zmiany zabarwienia oraz struktury naszego języka mogą wiązać się z pewnymi schorzeniami, zarówno o podłożu autoimmunologicznym, genetycznym, alergicznym jak i metabolicznym.
W niektórych przypadkach niepokojące pacjenta zmiany nie są jednak związane z żadnymi nieprawidłowościami dotyczącymi organizmu i są wówczas wariantem normy.
Każda nowa zmiana na języku powinna być skonsultowana z lekarzem.
W zależności od przyczyny, leczenie zmian w obrębie języka może wymagać zastosowania leków przeciwgrzybiczych, intensyfikacji higieny w obrębie jamy ustnej oraz leczenia choroby podstawowej (na przykład wyrównania glikemii w przebiegu cukrzycy).
Bibliografia
P. Zalewska i inni, Zmiany fizjologiczne i patologiczne na języku – rola czynników endo- i egzogennych, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2021, Tom 27, Nr 4, s. 407–413,
A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
C. Ogueta i inni, Geographic Tongue: What a Dermatologist Should Know. Actas Dermosifiliogr. 2019; 110: 341–6.
Nadnercza to gruczoł parzysty, będący częścią układu hormonalnego. Jak sama nazwa wskazuje położne są nad górnymi biegunami nerek. W artykule opisujemy anatomię nadnerczy i ich funkcje. Odpowiadamy na pytanie jakie hormony wydzielają nadnercza i czy rzeczywiście istnieje coś takiego jak wypalenie nadnerczy.
Nadnercza – co to za struktura i gdzie są nadnercza? Anatomia nadnerczy
Co to są nadnercza? Są to dwa symetryczne, leżące zaotrzewnowo gruczoły, wydzielające szereg ważnych dla funkcjonowania człowieka hormonów. Umiejscowione są ponad górnymi biegunami nerek, w tylnej części brzucha. Lokalizacja nadnerczy i ich położenie względem innych narządów jamy brzusznej powoduje, że u zdrowego, dorosłego człowieka mogą być niewidoczne w badaniu USG.
Nadnercza to bardzo małe gruczoły, mające 3-5 cm długości, 3 cm szerokości i 0,4-1 cm grubości. Ich masa u człowieka dorosłego to zaledwie kilka – kilkanaście gramów (5-10 g, nie przekracza 18 g), stanowi 0,01% masy całego ciała. Ciekawe jest to, że nadnercza u zarodka bardzo szybko się powiększają i pod koniec 2 miesiąca u płodu są większe niż nerka. Powiększanie wymiarów trwa przez całą ciążę, do zakończenia III trymestru, chociaż tempo przyrostu w następnych po I trymestrze jest wolniejsze. Nadnercza u noworodka to ok. 30% wielkości nerek. Ich masa w wieku okołoporodowym osiąga wagę 5-10 g, czyli taką jak u dorosłego. Po urodzeniu nadnercza nadal ulegają przebudowie i jest to proces trwający aż do 15.r.ż, kiedy ustala się ich ostateczna struktura.
Kolejne zmiany w morfologii nadnerczy obserwowane są u osób starszych, u których zmniejsza się masa części narządu i zmienia jego struktura, co może wpływać na wydolność tych gruczołów.
Anatomia nadnerczy
Pomimo że nadnercza są narządem symetrycznym, nie są identyczne. Prawe nadnercze jest trójkątne, leży za prawym płatem wątroby i przed przeponą. Jest mniejsze niż nadnercze lewe, które ma kształt półksiężyca i leży nieznacznie wyżej niż gruczoł z prawej strony. Gruczoł z lewej strony sąsiaduje z żołądkiem.
Nadnercza otoczone są torebką włóknistą, pod którą leży warstwa kory nadnerczy. Dzięki zawartości tłuszczów kora nadnerczy ma kolor żółty. Pod warstwą kory znajduje się rdzeń nadnerczy.
Nadnercza to gruczoły o bogatym unaczynieniu. Obficie reprezentowane są również naczynia limfatyczne, odprowadzające chłonkę do obszaru lędźwiowych węzłów chłonnych.
Pacjenci często zastanawiają się, czy nadnercze boli lub, czy nadnercza bolą. Unerwienie nadnerczy to liczne gałązki odchodzące do splotu słonecznego (splotu trzewnego) tworzące splot nadnerczowy. Kora nadnerczy jest unerwiona dosyć słabo, otrzymuje niewielką część włókien współczulnych, w większości nerwy ze splotu nadnerczowego dochodzą do wnętrza gruczołu, czyli rdzenia nadnerczy.
Nadnercza – budowa i histologia. Kora nadnerczy i rdzeń nadnerczy
Nadnercza składają się z dwóch warstw:
kory – wydzielającej hormony steroidowe,
rdzenia – który wydziela katecholaminy.
Kora nadnercza – budowa
Budowa histologiczna nadnerczy w części korowej to:
warstwa kłębkowata – najcieńsza i leżąca bezpośrednio pod torebką. W tej warstwie wytwarzany jest aldosteron, dzięki znajdującej się tam syntezie aldosteronu i CYP11B2,
warstwa pasmowata kory nadnerczy – najgrubsza, to tutaj produkowany jest kortyzol, hormony androgenowe i niewielka część estrogenów. Kortyzol z warstwy pasmowatej powstaje pod wpływem nagłej stymulacji układu hormonalnego,
warstwa siatkowata – leżąca najgłębiej, zawiera szerokie zatokowe naczynia włosowate. W tej warstwie również syntetyzowany jest kortyzol, jednak, w przeciwieństwie do strefy pasmowatej, jego produkcja w tej części kory nadnerczy to odpowiedź na stymulację przedłużoną w czasie.
Grubość i masa kory nadnerczy zmniejsza się z wiekiem. Zmieniają się też proporcje między warstwą pasmowatą, która nie zanika, a nawet może nieco zwiększyć objętość, a warstwą siatkowatą, która staje się coraz cieńsza, a jej komórki rozproszone. Zanika też granica między nimi. W skrajnych przypadkach komórki warstwy siatkowatej tworzą rozproszone, słabo odgraniczone skupiska wśród komórek wytwarzających glikokortykosteroidy, głównie kortyzol.
Rdzeń nadnercza
Warstwa rdzeniowa nadnerczy zajmuje centralne położenie w tym gruczole, zbudowana jest z beleczek nabłonka. Biegną w nich naczynia krwionośne i nerwy. W cytoplazmie tych komórek występują ziarenka zawierające określony hormon.
Hormony nadnerczy – jakie hormony produkują nadnercza? Funkcje nadnerczy
Nadnercza odgrywają bardzo istotną rolę w organizmie, ponieważ hormony, które wydzielają, umożliwiają reakcję na stres zarówno fizyczny, jak i psychiczny.
WAŻNE! Nadnercza są niezbędne dla życia. Bez nadnerczy człowiek nie może przeżyć.
Hormony kory nadnerczy to trzy główne grupy hormonów, z których każda ma swoje funkcje. Są to:
glikokortykosteroidy – są to hormony steroidowe, należy do nich kortyzol. Wytwarzane są z cholesterolu poprzez szereg reakcji w mitochondriach oraz gładkiej siateczce endoplazmatycznej. Cholesterol, który jest pozyskiwany z diety lub syntetyzowany w komórkach, przechowywany jest w cytoplazmie komórek syntetyzujących steroidy.
mineralokortykosteroidy – np. aldosteron. Mineralokortykosteroidy pomagają w utrzymaniu jonowej równowagi osocza, są konieczne do utrzymania prawidłowych stężeń sodu i potasu, oraz prawidłowej objętości płynów pozakomórkowych. Zwiększają ciśnienie tętnicze krwi, pobudzając swoiste receptory w ośrodkowym układzie nerwowym.
androgeny – są hormonami kontrolującymi rozwój płciowy, odpowiadają za libido i potencję. Głównymi androgenami są androstendion i dehydroepiandrosteron (DHEA/DHEA-S). Androgeny wydzielane przez nadnercza mają słabe działanie biologiczne, dlatego poza nadnerczami przekształcane są do bardziej aktywnych hormonów, np. testosteronu. Aż 40-60% puli testosteronu u kobiet pochodzi z konwersji DHEA, która odbywa się w nadnerczach i jajnikach. U mężczyzn z DHEA powstaje 5% puli testosteronu, nie ma to więc znaczenia klinicznego. To, w jakim kierunku metabolizowany jest dehydroepiandrosteron, zależy przede wszystkim od tkanki docelowej i aktywności enzymów katalizujących w niej te przemiany, a nie od płci.
Hormony rdzenia nadnerczy to katecholaminy. Są to:
adrenalina – stanowi 80% amin katecholowych uwalnianych z rdzenia. Synteza i magazynowanie adrenaliny ma miejsce właśnie w rdzeniu nadnerczy, jej uwalnianie do krążenia odbywa się przede wszystkim pod wpływem stresu.
noradrenalina – to substancja, która wytwarzana jest nie tylko w nadnerczach, ale również we włóknach układu współczulnego. Syntetyzowana z aminokwasu tyrozyny, w odpowiedzi na kortyzol uwalniany z kory nadnerczy podlega konwersji do adrenaliny.
dopamina – w nadnerczach wytwarzana jest w niewielkich ilościach. Główne miejsce jej wytwarzania to ośrodkowy układ nerwowy, gdzie pełni funkcję neuroprzekaźnika.
Nadnercza – objawy chorób nadnerczy
Objawy chorób nadnerczy pojawiają się, gdy wytwarzają one za dużo lub za mało hormonów, czyli gdy pojawia się nadczynność lub niedoczynność tego gruczołu.
W zależności tego, którego hormonu dotyczą zaburzenia i czy występują u kobiet, czy u mężczyzn objawy mogą być zróżnicowane.
Objawy chorób nadnerczy mogą występować w przebiegu:
zespołu Cushinga lub choroby Cushinga – związane z zaburzeniami sekrecji kortyzolu,
zespół Conna – spowodowanego guzem wydzielającym aldosteron,
sucha, cienka, pergaminowa skóra – łatwo ulega uszkodzeniom mechanicznym, rany goją się niezwykle trudno,
zmiany grzybicze (szczególnie często łupież pstry) i ropne (czyraki),
upośledzona odporność (mogą rozwijać bardzo ciężkie zakażenia bakteryjne i wirusowe oraz uogólnione zakażenia grzybicze),
liczne zaburzenia metaboliczne, w tym insulinooporność, skłonność do hiperglikemii, nietolerancja glukozy, cukrzyca t. 2, zaburzenia poziomu cholesterolu
skłonność do hipokaliemii (obniżone stężenie potasu),
osłabienie wytrzymałości kości i możliwość złamań patologicznych,
Zmęczone lub wypalone nadnercza to termin funkcjonujący w intrenecie oraz mediach społecznościowych. Często używany jest przez zwolenników medycyny alternatywnej i sprzedawców suplementów. Warto podkreślić, iż badania klinicznie nie potwierdzają istnienia takiej choroby ani stanu klinicznego.
Liczne opisywane objawy zmęczenia nadnerczy np. osłabienie, zmęczenie, wyczerpanie, problemy ze snem, zaburzenia koncentracji, zaburzenia odporności, problemy z masą ciała, itp. są dosyć powszechne w dzisiejszym społeczeństwie, mogą być „zasługą” stylu życia i świadczyć o gorszej kondycji organizmu. Jednak przypisywanie tych wszystkich dolegliwości „zmęczeniu nadnerczy” i „leczenie” wypalenia nadnerczy suplementami diety nie jest postępowaniem, które przyniesie korzyści. Powyższe symptomy mogą być pochodną np. choroby tarczycy, depresji, niedokrwistości, ich przyczyną może być wiele innych schorzeń. Dlatego w przypadku występowania takich objawów należy zrobić badania diagnostyczne i – po ewentualnym wykluczeniu przyczyn – skoncentrować się na poprawie diety, higienie snu i odpowiedniej aktywności fizycznej.
Warto wspomnieć, iż sytuacja przypominająca „wypalenie nadnerczy” może mieć miejsce w wieku starszym, gdy na skutek przebudowy tkanek w tych gruczołach mogą występować problemy z ich poprawnym funkcjonowaniem. Mówimy jednak wówczas o niedoczynności kory nadnerczy, której pierwszym i często jedynym objawem może być hipotonia ortostatyczna, brana mylnie za skutek starzenia się układu naczyniowego (miażdżyca, zmniejszenie wrażliwości baroreceptorów) lub działania leków (np. hipotensyjnych, agonistów dopaminy).
Niedoczynność nadnerczy u osób starszych:
niedoczynność kory nadnerczy może latami przebiegać pod postacią zespołu przewlekłego zmęczenia, bólów mięśni i stawów oraz utraty apetytu – powszechnych dolegliwości starszych ludzi.
w warunkach zmniejszonej rezerwy nadnerczowej w podeszłym wieku zaostrzenie jakiejkolwiek choroby przewlekłej może doprowadzić do przełomu nadnerczowego, niezwykle ważne więc jest wczesne rozpoznanie choroby.
starsi ludzie we wstrząsie lub innym stanie ostrym znajdują się w grupie ryzyka wystąpienia czynnościowej (odwracalnej) niewydolności kory nadnerczy.
oceniając badania laboratoryjne u osoby starszej, należy – niezależnie od przyczyny zlecenia tych badań – zwrócić uwagę na stężenia elektrolitów w surowicy. Hiponatremia, częsta u starszych pacjentów, wymaga uwzględnienia w diagnostyce różnicowej niedoczynności kory nadnerczy.
Badanie nadnerczy i diagnostyka chorób nadnerczy obejmuje badania laboratoryjne hormonów syntetyzowanych w nadnerczach oraz diagnostykę obrazową. W badaniach nadnerczy wykorzystuje się także testy czynnościowe, które oceniają reakcję i wydzielanie poszczególnych hormonów nadnerczy w odpowiedzi na podanie różnych leków.
Podstawowe badania nadnerczy to oznaczenie poziomu kortyzolu i ACTH – hormonu przysadki mózgowej, który reguluje czynność nadnerczy, wykorzystywane w diagnostyce choroby Addisona i Cushinga.
Aldosteron to hormon wykorzystywany w diagnostyce zespołu Conna.
Badanie stężenia adrenaliny i noradrenaliny są pomocne w rozpoznawaniu guzów nadnerczy.
Badania obrazowe nadnerczy to tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny lub scyntygrafia. W badaniu USG nadnercza nie zawsze są widoczne.
Podsumowanie
Nadnercza to niewielkie gruczoły, bez których człowiek nie jest w stanie przeżyć. Ich domeną jest stwarzanie warunków dla organizmu do odpowiadania na stres i mobilizowanie do działania. Nie ma specjalnego sposobu dbania o te gruczoły. Tak jak cały organizm lubią zdrowe odżywianie, aktywność fizyczną. Lubią również, jeśli umiemy radzić sobie ze stresem.
Gray H. Anatomy of the Human Body. https://www.bartleby.com/lit-hub/anatomy-of-the-human-body/1f-the-chromaphil-and-cortical-systems/#6, dostęp 01.04.2025
Cadegiani F.A., Kater C.E.: Adrenal fatigue does not exist: a systematic review. BMC Endocr Disord. 2016 Aug 24;16(1):48. doi: 10.1186/s12902-016-0128-4.
Hormone Health Network.”Adrenal Fatigue | Hormone Health Network.” Hormone.org, Endocrine Society, 20 August 2019, https://www.hormone.org/diseases-and-conditions/adrenal-fatigue
Bochenek A., Reicher M., Anatomia Człowieka, tom V, PZWL Warszawa 1989, s. 288.
Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018, s. 571-581.
Medytacja to praktyka znana od kilku tysięcy lat. Czy nadal może wnosić coś do naszego życia? Jakie korzyści z medytacji potwierdzają współczesne badania? Czy medytacja jest trudna, jak zacząć medytować?Mam nadzieję, że artykuł będzie inspiracją do rozpoczęcia tej praktyki. Sama będąc także nauczycielką jogi kundalini i jogi hormonalnej, doświadczam dobrodziejstw medytacji na co dzień.Medytacja ma wiele form, w artykule odnoszę się przede wszystkim do medytacji jako części praktyki jogi, chociaż jej korzyści są takie podobne w każdej odsłonie.
Medytacja nie ma jednej definicji. Medytacja jako ścieżka rozwoju duchowego obecna jest w filozofiach i religiach Wschodu. W naszej zachodniej kulturze pod pojęciem medytacji rozumiemy praktyki, które wymagają:
koncentracji,
skupienia,
uspokojenia umysłu.
Są swego rodzaju treningiem mentalnym, w którego czasie „ćwiczymy” obecność i uważność.
Gdy mówimy o medytacji, częstym nieporozumieniem jest myślenie, iż medytacja to rodzaj oderwania od rzeczywistości, oderwania od myśli i emocji. Tymczasem, jak pisze nauczyciel jogi Maciej Wielobób, medytacja to wręcz odwrotny proces i jest „sztuką obecności w aktualnym, niewyobrażonym doświadczeniu”, jest „sztuką kontaktu z rzeczywistością”. Dla mnie jest to jedna z najlepiej oddających ten proces definicji.
Współcześnie medytacja ma wiele form, jedną z nich jest medytacja mindfulness, ale nie każdy zdaje sobie sprawę z faktu, iż medytacja jest esencją, bardzo popularnej na Zachodzie, jogi. Dla wielu osób joga to przede wszystkim ćwiczenia fizyczne, czyli asany, jednak w filozofii jogi asany to nic innego, jak stabilne i wygodne pozycje ciała, pozwalające na wytrwanie w medytacji.
Jak działa medytacja?
Medytacja była praktykowana, aby uwolnić się od cierpienia, jakie niesie życie doczesne. Przez wiele tysiącleci pozytywne skutki medytacji mogły być obserwowane tylko przez doświadczenie osób medytujących. Dziś dysponujemy narzędziami, które pomagają udowodnić i wyjaśnić mechanizmy działania tej praktyki.
Badania obrazowe i badania laboratoryjne wykorzystywane w badaniach klinicznych związanych z medytacją wskazują, iż praktyka działa na kilku poziomach. Wpływa na:
ośrodkowy układ nerwowy (dokładny mechanizm wpływu omówiony jest poniżej),
obwodowy układ nerwowy – joga i medytacje przyczyniają się do zmniejszenia napięcia układu współczulnego (m.in. poprzez kontrolowany i spowolniony oddech) oraz oddziałuje na nerw błędny,
poziom markerów stresu – obniża stężenie kortyzolu i alfa-amylazy ślinowej,
układ sercowo-naczyniowy – obniża ciśnienie tętnicze krwi oraz częstość pracy serca,
parametry metaboliczne – badania, w których wykorzystano kombinację asan hatha-jogi, technik oddechowych i medytacji, wykazały znaczący wpływ tych praktyk na profil lipidowy u pacjentów, którzy je stosowali razem z farmakoterapią i zmianą stylu życia w porównaniu do grupy kontrolnej, która prowadziła tylko terapię farmakologiczną i zmieniła styl życia. Obniżał się poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i VLDL, zanotowano wzrost wartości cholesterolu HDL. Badani odczuwali korzyści w czasie badania prowadzonego przez 12 tygodni, jednak były one niewielkie w porównaniu z interwencją długofalową, trwającą 12 miesięcy,
długość telomerów – badanie prowadzone u osób praktykujących medytację kundalini wykazało w tej grupie 43% poprawę aktywności enzymu telomerazy, w porównaniu z 3,7% poprawą w grupie kontrolnej, która słuchała muzyki relaksacyjnej.
Jak medytacja wpływa na mózg?
W jednym z badań prowadzonych u pacjentów praktykujących medytację kundalini jogi wykazano znaczące zmiany przepływu krwi w mózgu. Obserwowano wzrost przepływu krwi w płatach czołowych oraz w strukturach mózgu nazywanych tylnym zakrętem obręczy, które mają krytyczne znaczenie dla:
wielu typów pamięci,
funkcji emocjonalnych.
Jest to bardzo ważne działanie tego rodzaju medytacji, ponieważ zmniejszony przepływ krwi w zakręcie tylnym powiązany jest z wczesnymi objawami choroby Alzhemiera. Natomiast zwiększenie przepływu krwi w tym obszarze zmniejsza podatność struktur mózgu na procesy neurodegeneracyjne i ochrania nasz mózg.
Dodatkowe badania wykazują, iż medytacja wpływa na zmniejszenie utraty objętości mózgu, które postępuje wraz z wiekiem i przyczynia się do pogorszenia jego funkcjonowania.
Stres jest efektem działania czynników świata zewnętrznego, zakłócającym homeostazę organizmu. Przeprowadzono wiele badań udowadniających szkodliwy wpływ stresu na zdrowie fizyczne i psychiczne. Przewlekły stres działa niekorzystnie na układ sercowo-naczyniowy, wpływa na pogorszenie funkcji poznawczych, przyczynia się do utraty pamięci. Wpływa również na zjawiska neurobehawioralne, od lęku i depresji po zachowania kompulsywne. Niektóre z tych zjawisk mogą prowadzić do przedwczesnego spadku funkcji poznawczych i choroby Alzheimera.
Badania wykazują, iż medytacja działa na złagodzenie stresu, przyczyniając się do spadku poziomu kortyzolu i alfa-amylazy ślinowej. Kortyzol jest uznanym markerem stresu, amylaza ślinowa oznaczana jest głównie w badaniach klinicznych. Uważa się, iż jest to enzym reagujący na stres wcześniej niż kortyzol – przewlekły stres i podwyższony poziom adrenaliny skutkuje zwiększoną aktywnością enzymów trawiennych, m.in. alfa amylazy.
Co daje medytacja? Czy medytacja ma skutki uboczne?
Medytacja wpływa korzystnie na wiele aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego, każdy może ją praktykować. Na dziś żadne dane nie sugerują, iż medytacja może powodować skutki uboczne. Korzyści z tej praktyki odnoszą osoby zdrowe, jak i z różnymi schorzeniami, np. depresją.
Niektóre badania wskazywały również, iż joga połączona z medytacją pomaga obniżać BMI. Różnice przed i po badaniu nie były duże, jednak istotne statystycznie. Redukcja masy ciała była większa, jeśli praktyki były stosowane długofalowo, co najmniej 6 miesięcy. Wpływ tych praktyk na masę ciała nie jest korzyścią pierwszoplanową, jednak jest czynnikiem wyraźnie sprzyjającym walce z nadwagą i otyłością.
Medytacja obniża poziom stresu, co jest korzystne dla każdego współczesnego człowieka. Wiele osób usiłuje z nim „walczyć” lub słyszy porady, iż powinny unikać stresu. Obydwie sytuacje są skazane na niepowodzenie, nasz styl życia praktycznie uniemożliwia unikanie stresu. Dlatego medytacja jest prostym i dostępnym dla każdego narzędziem, które pomaga złagodzić stres i jego skutki.
Medytacja wpływa pozytywnie na sen. Badania wśród pacjentów z chorobą Alzheimera i ich opiekunów praktykujących medytację kundalini jogi wykazały, że obydwie grupy odniosły korzyści w postaci poprawy higieny snu. Jest to ważne, ponieważ zaburzenia snu są czynnikiem ryzyka nie tylko chorób neurodegeneracyjnych, ale wpływają niekorzystnie na wiele aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego. Poprawa snu to poprawa samopoczucia na co dzień.
Medytacja redukuje lęk. Badania nad działaniem tej praktyki prowadzone wśród osób z zaburzeniami lękowymi wykazały, iż medytacja oparta na uważności okazała się korzystna w redukcji objawów lęku, zwłaszcza jeśli jest zintegrowana z innymi metodami terapeutycznymi. Regularne praktykowanie medytacji jest korzystne, nawet jeśli jest ona stosowana samodzielnie, chociaż w tej grupie osób wpływ na redukcję lęku jest niewielki lub średni.
Korzyści z medytacji odnoszą także osoby chore na depresję. Praktyka jest skuteczna zarówno w leczeniu depresji, gdzie jest bardzo dobrym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego lub psychoterapii, jak i w profilaktyce nawrotów tej choroby. Pewną skuteczność wykazano również u chorych z depresją i PTSD, jednak jakość danych wymaga ich dalszego potwierdzenia.
Medytacja pomaga poprawić pamięć i funkcje poznawcze. W jednym z badań praktykowana przez 8 tygodni po 12 minut dziennie medytacja kundalini jogi pozwoliła na poprawę pamięci i funkcji poznawczych, co ma szczególne znaczenie w kontekście poprawy samopoczucia i zdrowia osób chorych na chorobę Alzheimera. Może również odgrywać ważną rolę w profilaktyce tej choroby i zmniejszać ryzyko rozwoju łagodnych zaburzeń poznawczych.
Medytacja opóźnia procesy starzenia – działanie anti-aging. Wydłużanie telomerów i zwiększanie aktywności telomerazy jest wskaźnikiem opóźniania procesu starzenia się organizmu. Wyniki te sugerują poprawę procesów degeneracyjnych wywołanych przez stres.
Medytacja wykazuje pozytywny wpływ nie tylko na zdrowie fizyczne i psychiczne, ale ma również znaczenie dla dobrostanu duchowego. Pomaga w lepszym poznaniu siebie i swoich potrzeb, pomaga akceptować emocje i kształtować niezależność. Korzyści, jakie niesie medytacja dla naszego życia duchowego, przekładają się również na lepsze funkcjonowanie w świecie.
Dobra wiadomość jest taka, że nie trzeba się w żaden sposób przygotowywać do medytacji. Nie są potrzebne żadne akcesoria do medytacji, mata do medytacji czy kadzidełka. Oczywiście przyjemna atmosfera, ładny zapach mogą sprzyjać powstawaniu rytuału, który ułatwia medytację, jednak praktyka może być wykonywana wszędzie. Wystarczy usiąść w taki sposób, aby nasz kręgosłup był prosty, zamknąć oczy i skoncentrować się na swoim wnętrzu. Doskonałym otoczeniem jest natura – plaża, las, własny ogródek, ale można to robić nawet w zatłoczonym autobusie czy w metrze. Najważniejsze to podjąć decyzję, iż zaczynamy medytować i uświadomić sobie, że nie ma złej medytacji, nie stawiać sobie żadnych oczekiwań odnośnie do jej przebiegu, bo jak już wspomniałam wyżej, medytacja jest „sztuką obecności w aktualnym, niewyobrażonym doświadczeniu”.
Medytację praktykujemy w pozycji siedzącej. Leżenie w medytacji nie jest polecane, ponieważ sprzyja zasypianiu, a medytacja nie jest snem.
Istotne jest to, aby w medytacji przyjąć taką pozycję siedzącą, która gwarantuje prosty kręgosłup. Taką stabilną postawę uzyskujemy, gdy nasze ciało ma trzy punkty podparcia – kolana i pośladki. Można to uzyskać w pozycji lotosu lub półlotosu, jednak nie każdy może taką pozycję przyjąć.
Najbardziej dostępne pozycje to zwykły siad skrzyżny, siad japoński lub po prostu siedzenie na krześle.
Jeśli w siadzie skrzyżnym nie jesteśmy w stanie wyprostować kręgosłupa, możemy podłożyć poduszki pod pośladki. Aby pozycja była stabilna, pomocne może być również podłożenie mniejszych poduszek pod kolana. Wysokość poduszek jest sprawą indywidualną, niektóre osoby, aby osiągnąć stabilizację, muszą skorzystać z wyższych podpórek lub muszą mieć co najmniej dwie. Należy wypróbować najlepszą dla siebie wysokość, tak aby nasze ciało nie przeszkadzało nam w medytacji. Ręce spoczywają swobodnie na kolanach lub na udach. Można je także oprzeć na podbrzuszu, z dłoni formując koszyczek.
Medytując w siadzie skrzyżnym, nie opieramy się o ścianę, ponieważ nie jesteśmy w stanie utrzymać prostego kręgosłupa. Jeśli nie możemy utrzymać stabilnej pozycji medytacyjnej w siadzie skrzyżnym lepiej jest skorzystać z krzesła.
Drugą pozycją jest siad japoński, tzw. seiza – tradycyjny sposób siedzenia spotykany w Japonii. Jest to siad w którym pośladki spoczywają na piętach. Dla niektórych osób jest to łatwiejszy sposób na utrzymanie prostego kręgosłupa, niestety jest to pozycja wymagająca dla kolan, dlatego jeśli masz z nimi kłopoty raczej jej unikaj.
Pozycją dostępną dla każdego w czasie medytacji jest siedzenie na krześle.
Ważne jest, aby siedząc na krześle, utrzymywać prosty kręgosłup – dlatego nie korzystamy z oparcia. Nogi są zgięte w kolanach pod kątem 90°, stopy stabilnie spoczywają na podłodze. Pozycja medytacyjna na krześle jest dla każdego, a dodatkowo medytacja w tej pozycji możliwa jest w różnych miejscach, nawet w biurze czy w pracy.
Medytacja – jak zacząć? Medytacja dla początkujących: wskazówki
Pierwszą wskazówką dla osób, które chcą zacząć medytować jest po prostu zacząć to robić. Znajdź swobodne, w miarę możliwości ciche i spokojne miejsce. Poproś domowników, aby Ci w tym czasie nie przeszkadzali, chociaż nie należy się zrażać, jeśli do pokoju będzie zaglądać dziecko lub obok będzie chciał położyć się pies. Wybierz pozycję najlepszą dla siebie, usiądź, zamknij oczy i zacznij swoje doświadczenie z tą praktyką. Pamiętaj, że nie ma idealnej medytacji, nie ma również złej medytacji, zawsze jest to doznanie indywidualne.
W jodze kundalini medytację prowadzi się zazwyczaj z zamkniętymi oczami. Jest to pomocne w koncentracji umysłu na swoim wnętrzu (pratjahara – wycofanie zmysłów do wnętrza). Na początek można wziąć kilka głębszych wdechów i wydechów, a następnie staramy się skoncentrować myśli na oddechu lub na mantrze (dharana – koncentracja). Pomocne jest również skupienie oczu pomimo, że są zamknięte w jednym punkcie, np. na czubku nosa lub pomiędzy brwiami.
Koncentracja na oddechu czy na mantrze pomaga „zająć” umysł, który w czasie medytacji będzie miał tendencję do rozpraszania się. I to jest stan, z którym należy się pogodzić, ponieważ nasz umysł nie jest w stanie przestać produkować myśli. One będą pojawiały się zawsze, z czasem może być ich coraz mniej, jednak pojawiać się będą. Jednoprzedmiotowa koncentracja jest techniką pomocną w uspokajaniu umysłu. Inną techniką jest pozwalanie, aby pojawiające się myśli obserwować z boku, z pozycji świadka. Czasem mówi się, że mają być jak przepływające na niebie obłoki lub przejeżdżające drogą samochody. Staramy się nie angażować umysłu w rozwiązywanie pojawiających się problemów, a jeśli mimo wszystko zdarzy nam się odpłynąć myślami, powracamy do medytacji, jak tylko to zauważymy. I nie traktujemy tego jako naszej porażki czy wymówki, że „medytacja jest nie dla mnie” lub że „nie umiem medytować”.
Jak często warto praktykować medytację? Czy lepsza jest medytacja rano czy wieczorem?
Mózg wydaje się reagować korzystnie na regularną praktykę medytacji, dlatego warto praktykować ją codziennie. Jak wskazują badania, największe korzyści z medytacji osiągamy, jeśli jest praktyką długofalową, dlatego włączmy ją do naszych codziennych rytuałów. Mycie zębów przynosi korzyści, jeśli robimy to codziennie. Codziennie również oczyszczamy nasze ciało biorąc prysznic. Do codziennego oczyszczania włączmy również oczyszczanie umysłu, czyli medytację.
Oczywiście nic się nie stanie, jeśli opuścimy jeden dzień naszej praktyki. Warto również podkreślić, iż medytacja przyniesie korzyści, nawet jeśli będziemy ją praktykować kilka razy w tygodniu. Obowiązuje zasada, iż lepiej rzadziej niż wcale, ale najlepiej robić to codziennie.
A o której godzinie najlepiej usiąść do medytacji? Dostosuj porę praktyki do swojego trybu życia. Jeśli możesz poświęcić kilka – kilkanaście minut na medytację codziennie rano, np. zanim wstaną wszyscy domownicy, to tak właśnie rób. Jeśli natomiast lepszy jest wieczór, albo środek dnia, wybierz inną, dogodną dla siebie, porę
Joga kundalini mówi, iż najlepszy do praktyki jest czas przed wschodem słońca. Pewnie na co dzień trudno będzie to osiągnąć, ale warto kiedyś spróbować. Takie poranne godziny rzeczywiście mają w sobie coś magicznego.
Medytacja – podsumowanie
Medytacja jest sposobem pracy z naszym umysłem, daje nam możliwość jego opanowania. Jeśli nam się to udaje sami możemy wybierać jak się czujemy, nie podążamy za – często katastroficznymi – myślami, które nam podsuwa umysł.
Opublikowane w medycznych bazach danych przeglądy badań wskazują, iż medytacja jest skutecznym sposobem uzupełniania leczenia różnych chorób psychicznych, szczególnie zaburzeń lękowych, depresji i stresu, poprawia jakość snu. Jest również skutecznym uzupełnienie profilaktyki i leczenia niektórych chorób sercowo-naczyniowych, pomaga w osiągnięciu prawidłowej masy ciała, działa przeciwstarzeniowo. Korzyści z medytacji można wymieniać długo, zdecydowanie warto włączyć ją do swojej codziennej rutyny. Jako nauczycielka jogi dostaję czasem pytanie jaka jest najskuteczniejsza medytacja. Odpowiedź jest tylko jedna – jest to Twoja, codziennie praktykowana medytacja. Żadna inna, w teorii najlepsza – nie będzie skuteczna.
Może zatem po przeczytaniu tego tekstu usiądź prosto, zamknij oczy i zacznij medytować. Powodzenia.
Bibliografia
1. Lemay V, Hoolahan J, Buchanan A. Impact of a Yoga and Meditation Intervention on Students’ Stress and Anxiety Levels. Am J Pharm Educ. 2019 Jun;83(5):7001. doi: 10.5688/ajpe7001. PMID: 31333265; PMCID: PMC6630857.
2. Saeed SA, Cunningham K, Bloch RM. Depression and Anxiety Disorders: Benefits of Exercise, Yoga, and Meditation. Am Fam Physician. 2019 May 15;99(10):620-627. PMID: 31083878.
4. Huberty J, Green J, Glissmann C, Larkey L, Puzia M, Lee C. Efficacy of the Mindfulness Meditation Mobile App „Calm” to Reduce Stress Among College Students: Randomized Controlled Trial. JMIR Mhealth Uhealth. 2019 Jun 25;7(6):e14273. doi: 10.2196/14273. PMID: 31237569; PMCID: PMC6614998.
5. Khalsa DS. Stress, Meditation, and Alzheimer’s Disease Prevention: Where The Evidence Stands. J Alzheimers Dis. 2015;48(1):1-12. doi: 10.3233/JAD-142766. PMID: 26445019; PMCID: PMC4923750.
6. Nauczyciel Ery Wodnika. Podręcznik instruktora poziomu pierwszego. KRI INTERNATIONAL TEACHER TRAINING IN KUNDALINI YOGA.
Ból głowy, uczucie rozpierania twarzy i niedrożność nosa to częste objawy, które mogą świadczyć o zapaleniu zatok. Ta powszechna dolegliwość dotyka osoby w różnym wieku, zarówno dzieci, jak i dorosłych, i potrafi znacznie obniżyć jakość życia. Może przyjmować różne formy – od łagodnych infekcji wirusowych po przewlekłe stany zapalne o podłożu alergicznym lub grzybiczym. Różnorodność objawów i przyczyn sprawia, że nie zawsze łatwo jest postawić trafną diagnozę. Dlatego warto wiedzieć, jak rozpoznać zapalenie zatok, jak długo mogą utrzymywać się jego objawy oraz kiedy konieczna jest konsultacja z lekarzem specjalistą. W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na najczęstsze pytania, poznasz skuteczne metody leczenia oraz dowiesz się, jak zapobiegać nawrotom choroby.
Zapalenie zatok przynosowych (ZZP) to stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok, który może mieć różną etiologię i przebieg. W zależności od czasu trwania oraz przyczyn, wyróżnia się:
ostre zapalenie zatok (OZZP) – trwa krócej niż 12 tygodni. W jego przebiegu objawy ustępują całkowicie. Może mieć charakter:
wirusowy – objawy trwają zwykle <10 dni i najczęściej wynikają z przeziębienia,
powirusowy – występuje, gdy po kilku dniach poprawy stan zdrowia ulega ponownemu pogorszeniu,
bakteryjny – podejrzewany, gdy występują m.in. gorączka >38°C, ropna wydzielina, silny ból twarzy;
przewlekłe zapalenie zatok (PZZP) – trwa dłużej niż 12 tygodni. Objawy mogą ustępować okresowo, ale nie znikają całkowicie. Wyróżnia się m.in. PZZP z polipami nosa, zapalenie o podłożu alergicznym, grzybiczym, immunologicznym lub związane z wadami anatomicznymi;
alergiczne zapalenie zatok – wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym wywołanym reakcją uczuleniową. Objawom towarzyszy często katar sienny, świąd nosa, kichanie oraz uczucie zatkanego nosa, zwłaszcza w sezonie pylenia roślin.
W przypadku przewlekłego stanu zapalnego objawy mogą być mniej nasilone, ale utrzymują się przez długi czas. W zaawansowanych przypadkach mogą wystąpić objawy neurologiczne, takie jak silny ból głowy, sztywność karku czy zaburzenia widzenia. Są to sygnały alarmowe, które wymagają pilnej interwencji medycznej.
Ile trwa zapalenie zatok?
Czas trwania zapalenia zatok zależy od jego postaci i zastosowanego leczenia:
wirusowe zapalenie zatok – zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 7–10 dni i nie wymaga antybiotykoterapii.
powirusowe i bakteryjne – objawy mogą utrzymywać się od 10 dni do 3 tygodni, a leczenie często wymaga konsultacji z lekarzem i wdrożenia odpowiedniej terapii.
przewlekłe zapalenie zatok – trwa dłużej niż 12 tygodni, często nawraca i może wymagać długotrwałego leczenia oraz diagnostyki w kierunku chorób współistniejących, takich jak alergie czy wady anatomiczne.
Warto pamiętać! Przedłużające się objawy, szczególnie jeśli występują cyklicznie lub nie reagują na leczenie objawowe, są wskazaniem do wykonania specjalistycznych badań i oceny przez laryngologa.
Diagnostyka zapalenia zatok
Rozpoznanie zapalenia zatok w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej opiera się głównie na objawach klinicznych. W razie wątpliwości stosuje się dodatkowe badania:
morfologia krwi – może ujawnić zwiększoną liczbę leukocytów lub eozynofilię wskazującą na podłoże alergiczne.
CRP – pomaga różnicować infekcje wirusowe i bakteryjne, ułatwiając dobór odpowiedniego leczenia.
antybiotykoterapia (najczęściej amoksycylina z kwasem klawulanowym),
donosowe glikokortykosteroidy,
leczenie objawowe jak w przypadku zakażenia wirusowego;
przewlekłe zapalenie zatok:
długoterminowe stosowanie GKS donosowych,
regularne płukanie nosa,
leczenie przyczynowe (np. eliminacja alergenów, korekcja przegrody nosa),
w razie braku poprawy – operacja FESS (endoskopowa operacja zatok).
W każdym przypadku kluczowe jest indywidualne podejście oraz monitorowanie efektów leczenia. Niewłaściwe lub zbyt późno rozpoczęte leczenie może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie oczodołu, ropień mózgu czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Zapalenie zatok – podsumowanie
Najważniejsze informacje:
Zapalenie zatok może być spowodowane przez infekcje, alergie lub czynniki anatomiczne.
Objawy to m.in. ból głowy, niedrożność nosa i wydzielina.
Ostre zapalenie zwykle ustępuje w ciągu tygodnia.
Brak poprawy lub przewlekły przebieg wymaga diagnostyki.
Leczenie dobiera się indywidualnie – nie zawsze potrzebne są antybiotyki.
Bibliografia
Gajewski P., Jaeschke R. (red.): Interna Szczeklika 2024/2025, Medycyna Praktyczna, Kraków 2024.
Patel Z. M.: UpToDate – Acute sinusitis and rhinosinusitis in adults: Clinical manifestations and diagnosis.
Patel Z. M.: UpToDate – Uncomplicated acute sinusitis and rhinosinusitis in adults: Treatment.
Cyklotymia to jedno z mniej znanych, ale istotnych zaburzeń nastroju, które może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie osoby chorej. Choć objawy cyklotymii mogą wydawać się łagodne w porównaniu do innych zaburzeń psychicznych, ich przewlekły charakter bywa równie wyniszczający. W tym artykule wyjaśniamy, co to jest cyklotymia, jakie są jej objawy, ile trwa oraz czym różni się od innych zaburzeń, takich jak dystymia czy choroba afektywna dwubiegunowa. Dowiedz się więcej i sprawdź, czy warto zgłosić się na diagnozę.
Cyklotymia (z łac. Cyclothymia) to przewlekłe zaburzenie nastroju, które charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem łagodnych stanów depresyjnych i podwyższonego nastroju (czyli hipomanii). Objawy te nie są tak intensywne, jak w przypadku pełnoobjawowej depresji czy manii, ale ich cykliczność i długotrwałość mogą utrudniać funkcjonowanie społeczne, zawodowe i emocjonalne.
Cyklotymia jest uznawana za łagodniejszą formę zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, ale nie powinna być bagatelizowana. Nieleczona może prowadzić do rozwoju pełnoobjawowej choroby dwubiegunowej typu I lub II.
Wielu pacjentów zastanawia się nad związkiem między cyklotymią a chorobą afektywną dwubiegunową. Oba zaburzenia należą do grupy tzw. zaburzeń afektywnych, czyli związanych z nastrojem, jednak różnią się intensywnością objawów.
W chorobie dwubiegunowej występują silne epizody manii i depresji, które mogą wymagać hospitalizacji i znacznie wpływają na codzienne życie. W cyklotymii natomiast epizody hipomanii i depresji są łagodniejsze, ale trwają przez co najmniej dwa lata i powracają regularnie. Dlatego cyklotymia może być uznana za „zapowiedź” poważniejszych zaburzeń nastroju.
Cyklotymia a dystymia
Cyklotymia a dystymia (obecnie określana jako uporczywe zaburzenie depresyjne) to dwa różne typy przewlekłych zaburzeń nastroju. Dystymia objawia się długotrwałym, utrzymującym się obniżeniem nastroju, bez okresów poprawy.
Z kolei w cyklotymii obserwuje się huśtawkę emocjonalną – okresy przygnębienia przeplatają się z okresami podwyższonego nastroju. Osoba z cyklotymią może przez kilka dni czuć się euforycznie i pełna energii, by następnie doświadczyć spadku nastroju, braku motywacji i pesymizmu.
zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność).
Ważne jest, że objawy te nie są na tyle silne, by zakwalifikować je jako epizody depresji czy manii, jednak ich długotrwałość i zmienność są bardzo obciążające.
Cyklotymia: ile trwa?
Cyklotymia to zaburzenie przewlekłe, trwające co najmniej dwa lata (u dzieci i młodzieży – co najmniej jeden rok). W tym czasie nie może występować okres bez objawów trwający dłużej niż dwa miesiące.
Cykle nastrojów w cyklotymii są zmienne – mogą zmieniać się co kilka dni, tygodni lub miesięcy. U niektórych osób zaburzenie trwa wiele lat, czasem całe życie, jeśli nie zostanie odpowiednio zdiagnozowane i leczone.
Przyczyny rozwoju cyklotymii
Przyczyny cyklotymii nie są do końca znane, ale istnieje kilka czynników, które mogą zwiększać ryzyko jej wystąpienia:
czynniki genetyczne – cyklotymia może występować rodzinnie.
zaburzenia neuroprzekaźników – nieprawidłowości w działaniu serotoniny, dopaminy i noradrenaliny.
stresujące wydarzenia życiowe – trauma, przewlekły stres lub trudne doświadczenia w dzieciństwie.
czynniki osobowościowe – impulsywność, skłonność do silnych reakcji emocjonalnych.
Niektóre źródła wskazują również możliwe powiązania pomiędzy cyklotymią a borderline (zaburzeniem osobowości z pogranicza) czy też terminem „cyklofrenia”, jednak wymagają one dalszych badań.
Jak diagnozuje się cyklotymię?
Diagnozowanie cyklotymii wymaga kompleksowego podejścia. Kluczowe jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu psychiatrycznego, uwzględniającego historię nastroju pacjenta oraz objawy występujące w dłuższym okresie.
Leczenie farmakologiczne i psychoterapia znacznie poprawiają funkcjonowanie pacjenta.
Pamiętaj: nie ignoruj zmian nastroju – jeśli zauważasz u siebie objawy opisane powyżej, skonsultuj się z psychiatrą. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie to klucz do lepszego życia.
Bibliografia
Jarema M. (red.). Psychiatria. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2011.
Zalsman G, et al. (2020). Mood disorders in adolescents: Diagnosis and treatment strategies. Journal of Affective Disorders, 265, 438–444.
Parnowska D., Rabe-Jabłońska J. (2005). Cyklotymia i dystymia – czy to jeszcze depresja?. Psychiatria Polska, 39(2), 217–228. [Dostęp online: www.psychiatriapolska.pl]
Chłoniak Burkitta to jeden z najszybciej rozwijających się nowotworów układu chłonnego. Cechuje go gwałtowny przebieg i konieczność natychmiastowego leczenia. Co powoduje jego tak dynamiczny rozwój? Kogo najczęściej dotyka i jakie daje objawy? W tym artykule odpowiadamy na najważniejsze pytania związane z tą rzadką, ale bardzo poważną chorobą.
Chłoniak Burkitta to bardzo agresywny nowotwór wywodzący się z dojrzałych limfocytów B. Charakteryzuje się ekstremalnie szybkim tempem podziału komórek, a czas podwojenia masy guza wynosi nawet zaledwie 24–48 godzin. Z tego powodu jego przebieg kliniczny może być bardzo burzliwy.
Wyróżnia się trzy główne postaci chłoniaka Burkitta:
Endemiczną – spotykaną głównie u dzieci w Afryce równikowej, często związaną z zakażeniem wirusem Epstein-Barr (EBV).
Sporadyczną – występującą w Europie i Ameryce Północnej, często obejmującą jamę brzuszną.
Związaną z niedoborem odporności – głównie u pacjentów zakażonych wirusem HIV.
Nowotwór może rozwijać się poza węzłami chłonnymi – najczęściej w jelitach, żuchwie, a także w jajnikach, nerkach czy piersiach. W niektórych przypadkach dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego lub szpiku kostnego.
U dzieci chłoniak Burkitta stanowi od 20 do 50% wszystkich przypadków chłoniaków złośliwych. Rozwija się szybko i często daje dramatyczne objawy. Może powodować nagłe powiększenie brzucha, trudności w oddawaniu stolca, bóle i objawy ogólnego pogorszenia stanu zdrowia.
W regionach tropikalnych częściej dotyczy okolic żuchwy, a w Europie – jamy brzusznej.
Kluczowe jest szybkie rozpoznanie i rozpoczęcie terapii, ponieważ nawet krótka zwłoka może prowadzić do groźnych powikłań.
Przyczyny chłoniaka Burkitta
Chociaż dokładne przyczyny powstawania chłoniaka Burkitta nie są znane, wyróżnia się kilka czynników ryzyka:
mutacje genetyczne, w tym translokacje z udziałem genu MYC.
Związek chłoniaka Burkitta z infekcjami wirusowymi oraz występowaniem malarii może sugerować, że czynniki środowiskowe odgrywają istotną rolę w jego patogenezie, choć nie ma jeszcze jednoznacznych danych w tym zakresie.
Objawy chłoniaka Burkitta
Objawy kliniczne są zależne od lokalizacji nowotworu oraz szybkości jego rozwoju. Mogą pojawić się nagle i szybko narastać. Najczęstsze symptomy obejmują:
ból brzucha i uczucie wzdęcia,
powiększenie obwodu brzucha,
wymioty, nudności,
gorączkę,
poty nocne,
utratę masy ciała,
wyczuwalne guzy w jamie brzusznej lub w obrębie żuchwy,
Do pierwszych objawów mogą należeć ogólne dolegliwości, takie jak osłabienie, podwyższona temperatura ciała, bóle brzucha lub obrzęk twarzy. U niektórych pacjentów pierwszym symptomem może być nagła niedrożność przewodu pokarmowego.
Jakie są objawy chłoniaka Burkitta w brzuchu?
Brzuszna forma chłoniaka może dawać takie objawy jak:
silne bóle brzucha,
trudności z trawieniem,
niedrożność jelit,
wyczuwalna masa w jamie brzusznej,
spadek apetytu i wagi ciała.
Objawy te często wymagają pilnej konsultacji chirurgicznej i hospitalizacji.
Badanie krwi, takie jak morfologia krwi, może ujawnić zaburzenia charakterystyczne dla choroby nowotworowej. Jeśli zauważysz u siebie objawy opisane powyżej, nie zwlekaj z diagnostyką.
Diagnostyka chłoniaka Burkitta
Rozpoznanie chłoniaka Burkitta wymaga szybkiego i kompleksowego podejścia. Proces diagnostyczny obejmuje:
morfologię krwi z rozmazem (umożliwia ocenę liczby i rodzaju krwinek, co pomaga wykryć niedokrwistość, leukocytozę lub obecność nietypowych komórek nowotworowych),
oznaczenie LDH (podwyższony poziom tego enzymu wskazuje na dużą aktywność metaboliczną komórek nowotworowych, a jego oznaczanie jest pomocne w ocenie zaawansowania choroby oraz monitorowaniu odpowiedzi na leczenie), elektrolitów i kwasu moczowego,
tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI),
biopsję węzła chłonnego lub zmiany pozawęzłowej,
badania histopatologiczne i immunohistochemiczne,
badania genetyczne (m.in. obecność mutacji MYC),
punkcję lędźwiową przy podejrzeniu zajęcia OUN.
Dodatkowo pomocne może być badanie ogólne moczu, które pozwala ocenić funkcję nerek i wykryć wczesne objawy zaburzeń metabolicznych, takich jak obecność białka lub kryształów moczanów.
Leczenie chłoniaka Burkitta
Leczenie powinno rozpocząć się natychmiast po rozpoznaniu. Najczęściej stosuje się intensywne protokoły immunochemioterapii, dostosowane do wieku i stanu ogólnego pacjenta. Wykorzystywane są m.in. schematy:
R-CODOX-M/R-IVAC,
R-Hyper-CVAD,
DA-EPOCH-R (u pacjentów z przeciwwskazaniami do intensywnej chemioterapii).
Leczenie trwa zazwyczaj kilka miesięcy i wymaga hospitalizacji. Konieczne może być zastosowanie leczenia wspomagającego, takiego jak nawadnianie dożylne, alkalizacja moczu i podawanie leków osłonowych.
Czy chłoniak Burkitta jest wyleczalny?
Tak – przy odpowiednio szybkim i intensywnym leczeniu, odsetek całkowitych wyleczeń wynosi nawet 70–90%. Najlepsze rokowania dotyczą pacjentów, u których leczenie rozpoczęto we wczesnym stadium choroby i którzy dobrze reagują na pierwszą linię terapii.
Chłoniak Burkitta – podsumowanie
Najważniejsze informacje o chłoniaku Burkitta:
To agresywny nowotwór z limfocytów B o bardzo szybkim przebiegu.
Najczęściej dotyczy dzieci i młodych dorosłych.
Objawy zależą od lokalizacji – najczęściej występują w jamie brzusznej.
Diagnostyka wymaga szybkiego i kompleksowego działania.
Leczenie opiera się na intensywnej immunochemioterapii.
Rokowanie jest dobre przy wczesnym rozpoznaniu i właściwym leczeniu.
Bibliografia
A. Szczeklik, M. Gajewski (red.): Interna Szczeklika 2024/2025 – Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2024. (Rozdział: Chłoniaki nieziarnicze – chłoniak Burkitta)
UpToDate: Burkitt lymphoma – aktualne wytyczne dotyczące epidemiologii, diagnostyki i leczenia chłoniaka Burkitta (dostęp: 2025).
Krajowy Rejestr Nowotworów (onkologia.org.pl): Informacje o chłoniaku Burkitta – epidemiologia, diagnostyka, zalecenia terapeutyczne.
Choć problemy z żołądkiem kojarzą się przede wszystkim z nadmierną kwasowością soku żołądkowego, to możliwe jest również występowanie niedokwasoty. Niedokwasota żołądka może wiązać się z problemami trawiennymi i tym samym z wystąpieniem nieprzyjemnych objawów żołądkowo-jelitowych. Jakie są najczęstsze objawy niedokwasoty żołądka? Jak wygląda leczenie tej przypadłości? Dowiedz się więcej na temat tego schorzenia gastrologicznego.
Niedokwasota żołądka to stan, w którym obserwuje się niedostateczną kwasowość soku żołądkowego. Innymi słowy sok żołądkowy cechuje się zbyt wysokim odczynem. Sok żołądkowy produkowany jest przez specjalne komórki żołądka, nazywane komórkami okładzinowymi. Jednym z jego najistotniejszych składników jest kwas solny. To właśnie ten kwas odpowiada za utrzymywanie prawidłowego odczynu w obrębie żołądka (pH około 1,0-2,5). Kwas solny odgrywa ważną rolę między innymi w procesie trawienia pokarmów, jak również chroni przewód pokarmowy przed drobnoustrojami.
Niedokwasota czy nadkwasota – jak je rozpoznać i czym się różnią?
Mianem nadkwasoty określa się refluks żołądkowo-przełykowy, czyli stan, którego istotą jest nieprawidłowe zarzucanie treści żołądkowej do przełyku, co prowadzi do wystąpienia uciążliwych objawów. W przypadku nadkwasoty problemem nie jest zbyt niski odczyn soku żołądkowego, ale między innymi zaburzenia czynności dolnego zwieracza przełyku. W diagnostyce i rozróżnieniu tych stanów kluczową rolę odgrywa badania gastroskopowe, które pozwala między innymi na ocenę pH soku żołądkowego.
Przyczyny niedokwasoty żołądka
Bezpośrednią przyczyną niedokwasoty żołądka jest niedostateczna produkcja kwasu solnego przez komórki okładzinowe żołądka. Komórki te działają poprzez specjalne pompy wodorowo-potasowe (pompy protonowe), których rolą jest usuwanie potasu na zewnątrz i dostarczanie wodoru z powrotem do żołądka, co umożliwia powstawanie kwasu solnego. Zaburzenia w powstawaniu kwasu solnego mogą towarzyszyć takim stanom i schorzeniom jak na przykład:
niedokrwistość złośliwa – w tym przypadku dochodzi do powstawania w organizmie przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom okładzinowym, co upośledza ich funkcjonowanie,
przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej – leki to są powszechnie stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego, a ich działanie polega na hamowaniu wspomnianej już pompy protonowej, co sprawia, że powodują ograniczenie produkcji kwasu solnego,
zakażenie Helicobacter pylori – infekcja wywołana przez tę bakterię hamuje ekspresję genów kodujących pompy protonowe, a tym samym zmniejsza produkcję kwasu solnego,
zabiegi chirurgiczne w obrębie żołądka – w tym operacje bariatryczne,
nowotwory przewodu pokarmowego – w tym nowotwory neuroendokrynne takie jak na przykład VIP-oma, a więc guz neuroendokrynny wywodzący się komórek beta trzustki,
niedobór hormonów tarczycy – w przebiegu niedoczynności tarczycy obserwuje się niedostateczne wydzielanie kwasu solnego,
Najważniejsze objawy kliniczne związane z niedokwasotą żołądka to:
bóle w obrębie nadbrzusza
mdłości, wymioty
wzdęcia, odbijanie
biegunka
niekiedy zaparcia
utrata masy ciała
uczucie pełności po spożyciu posiłku
Warto wiedzieć, że wbrew pozorom, niedokwasota może również wiązać się z występowaniem zgagi, dlatego stan ten wymaga przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki. Uszkodzenie komórek okładzinowych wiąże się nie tylko ze zmniejszeniem wytwarzania kwasu solnego, ale również czynnika wewnętrznego Castle’a, który uczestniczy we wchłanianiu witaminy B12. Z tego powodu, niedokwasocie może towarzyszyć również niedobór tej witaminy, a tym samym niedokrwistość megaloblastyczna i jej objawy.
Leczenie niedokwasoty
Leczenie niedokwasoty żołądka polega na leczeniu schorzenia lub stanu, który prowadzi do zmniejszonej kwaśności soku żołądkowego. W przypadku, gdy przyczyną jest zakażenie Helicobacter pylori, konieczne jest przeprowadzenie eradykacji z wykorzystaniem odpowiedniego preparatu. W sytuacji, gdy niedokwasota wynika z niedoczynności tarczycy, niezbędne jest uzupełnienie hormonów tarczycy. Konieczne jest również uzupełnianie niedoborów witamin i minerałów, w tym niedoboru witaminy B12, niedoboru żelaza, a także witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (a więc witamin A, D, E, K). Możliwe jest również zakwaszanie soku żołądkowego poprzez stosowanie betainy HCL, która podwyższa stężenie kwasu solnego w żołądku.
Niedokwasota żołądka – najczęściej zadawane pytania
Jak sprawdzić, czy mam niedokwaszony żołądek?
Podstawowym badaniem diagnostycznym, które pozwala na ocenę anatomii żołądka, jak i pomiar odczynu soku żołądkowego jest gastroskopia. Podczas gastroskopii można wykonać również badanie w kierunku infekcji wywołanej przez Helicobacter pylori oraz pobrać wycinek błony śluzowej żołądka do badania histopatologicznego. Inne badania, jakie warto wykonać przy podejrzeniu niedokwasoty żołądka to przede wszystkim:
morfologia krwi obwodowej – pozwala na stwierdzenie niedokrwistości megaloblastycznej, czyli związanej z niedoborem witaminy B12 i/lub kwasu foliowego,
Podstawą skutecznego leczenia niedokwasoty żołądka jest terapia choroby podstawowej, która odpowiada za podwyższenie odczynu soku żołądkowego. Z tego powodu tak istotna jest wnikliwa diagnostyka tego stanu i wykonanie zaleconych przez specjalistę badań.
Co powoduje brak kwasu solnego w żołądku?
Brak kwasu solnego w żołądku jest związany z zaburzeniami dotyczącymi komórek okładzinowych i ich zanikiem. Może wystąpić między innymi w przebiegu niedoczynności tarczycy, niedokrwistości złośliwej, zakażenia wywołanego przez Helicobacter pylori, a także nowotworów złośliwych żołądka.
Co pić przy niedokwasocie?
Niedokwasota, podobnie jak inne choroby gastroenterologiczne wymagają od nas odpowiedniego nawodnienia. Ważną kwestią dotycząca przyjmowania płynów przy niedokwasocie jest czas ich spożycia. Należy pamiętać, że płyny najlepiej jest wypić co najmniej pół godziny po spożyciu posiłku, ponieważ ułatwia to trawienie białek w żołądku i tym samym zmniejsza nasilenie nieprzyjemnych objawów.
Jak mogę podnieść poziom kwasu żołądkowego?
Podniesienie poziomu kwasu solnego w soku żołądkowym jest możliwe poprzez stosowanie suplementacji betainą HCL. Jednak należy wyraźnie podkreślić, że najważniejszym krokiem w przywróceniu odpowiedniego odczynu soku żołądkowego jest leczenie choroby podstawowej.
Niedokwasota żołądka – podsumowanie
Niedokwasota żołądka to stan związany z nieprawidłowo wysokim pH soku żołądkowego, co wynika z obniżonego stężenia kwasu solnego, wytwarzanego przez komórki okładzinowe żołądka.
Najważniejsze przyczyny niedokwasoty żołądka to infekcje wywołane przez Helicobacter pylori, niedoczynność tarczycy, przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej, a także niedokrwistość złośliwa, stres i zabiegi chirurgiczne w obrębie żołądka.
Diagnostyka niedokwasoty opiera się na gastroskopii oraz badaniach laboratoryjnych, w tym morfologii krwi obwodowej i badaniach w kierunku infekcji spowodowanej przez Helicobacter pylori.
Leczenie niedokwasoty żołądka wymaga znalezienia jej przyczyny i tym samym leczenia choroby podstawowej.
Bibliografia
R. Fatima i inni, Achlorhydria, StatPearls Publishing LLC 2025 [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507793/],
A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659,
A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.
Śpiączka cukrzycowa to nagły, zagrażający życiu stan, który może wystąpić u osób chorujących na cukrzycę – zarówno typu 1, jak i typu 2. Jest skutkiem znacznych zaburzeń poziomu glukozy we krwi – zarówno zbyt niskiego (hipoglikemia), jak i zbyt wysokiego (hiperglikemia). Dowiedz się, jakie są rodzaje śpiączki cukrzycowej, jak rozpoznać objawy, jakie badania warto wykonać w celu oceny ryzyka oraz jak udzielić pierwszej pomocy.
Śpiączka cukrzycowa to stan zagrożenia życia, który może wystąpić u osób chorujących na cukrzycę – zarówno typu 1, jak i typu 2. Dochodzi do niej w wyniku znacznego zaburzenia poziomu glukozy we krwi – zbyt niskiego (hipoglikemia) lub zbyt wysokiego (hiperglikemia). Zaburzenia te prowadzą do zaburzeń świadomości, a w konsekwencji do utraty przytomności.
Osoba w śpiączce cukrzycowej wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Nieleczona może prowadzić do śmierci lub trwałych uszkodzeń mózgu. Czas trwania śpiączki cukrzycowej zależy od jej przyczyny i szybkości udzielenia pomocy.
Śpiączka hipoglikemiczna występuje, gdy poziom glukozy spada do bardzo niskiego poziomu – zazwyczaj poniżej 40 mg/dl. To częste powikłanie u pacjentów z cukrzycą typu 1, szczególnie przy intensywnej insulinoterapii. Może być wynikiem:
pominięcia posiłku,
przedawkowania insuliny lub leków doustnych,
spożycia alkoholu,
wysiłku fizycznego bez odpowiedniej korekty dawek.
Objawy początkowe to drżenie, głód, potliwość i nerwowość. Z czasem pojawia się dezorientacja, utrata koordynacji, aż do utraty przytomności.
Śpiączka hiperglikemiczna pojawia się przy bardzo wysokim poziomie cukru (powyżej 600 mg/dl). Wyróżniamy dwie formy:
Kwasica ketonowa – częstsza u osób z cukrzycą typu 1.
Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny (HHS) – charakterystyczny dla cukrzycy typu 2.
Rozwija się stopniowo i objawia się odwodnieniem, wzmożonym pragnieniem, suchością skóry, sennością, a także zaburzeniami świadomości. W przypadku kwasicy ketonowej charakterystyczny jest zapach acetonu z ust.
Przyczyny śpiączki cukrzycowej
Do najczęstszych przyczyn należą:
błędy w leczeniu (zła dawka insuliny, brak przyjmowania leków),
infekcje (np. dróg moczowych, układu oddechowego),
stres fizyczny i emocjonalny,
niewłaściwa dieta,
intensywny wysiłek fizyczny,
brak świadomości hipoglikemii,
alkohol,
nierozpoznana cukrzyca (szczególnie u dzieci i młodzieży).
Objawy śpiączki hipoglikemicznej i hiperglikemicznej
Rozpoznanie objawów może uratować życie. Poniżej kluczowe sygnały:
Śpiączka hipoglikemiczna – objawy
Objawy śpiączki hipoglikemicznej to:
uczucie głodu,
nadmierna potliwość,
drżenie kończyn,
dezorientacja, nerwowość,
bladość,
przyspieszony puls,
utrata przytomności.
Śpiączka hiperglikemiczna – objawy
Objawy śpiączki hiperglikemicznej to:
silne pragnienie i suchość w ustach,
częste oddawanie moczu,
senność, osłabienie,
nudności i wymioty,
zaburzenia widzenia,
zapach acetonu,
utrata przytomności.
Jak leczyć śpiączkę cukrzycową?
Leczenie wymaga hospitalizacji. W zależności od typu śpiączki stosuje się:
W hipoglikemii: szybkie podanie glukozy dożylnie (20–40 ml 20% roztworu glukozy) lub domięśniowe podanie glukagonu. Celem jest szybkie przywrócenie normoglikemii.
W hiperglikemii: nawadnianie (np. 0,9% NaCl), insulina dożylna, korekcja zaburzeń elektrolitowych i leczenie infekcji.
Czas trwania śpiączki cukrzycowej zależy od szybkości reakcji. Może wynosić od kilku godzin do nawet kilku dni w ciężkich przypadkach.
W profilaktyce powikłań metabolicznych niezwykle ważne jest regularne wykonywanie badań laboratoryjnych – szczególnie oznaczanie poziomu glukozy w surowicy krwi, czy oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Pozwalają one ocenić skuteczność leczenia cukrzycy oraz wczesne wykrycie nieprawidłowości, zanim dojdzie do poważnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej.
Pierwsza pomoc w śpiączce cukrzycowej
Pierwsza pomoc w śpiączce cukrzycowej może uratować życie! Oto, co należy zrobić:
Sprawdź przytomność pacjenta. Jeśli nie reaguje – wezwij pogotowie (112).
Jeśli poszkodowany jest przytomny i podejrzewasz hipoglikemię – podaj słodzony napój lub glukozę w tabletkach.
Nieprzytomnemu nie wolno nic podawać doustnie! Można ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej i kontrolować oddech.
Zidentyfikuj przyczynę. Jeśli pacjent nosi opaskę medyczną lub informację o cukrzycy – przekaż ją ratownikom.
Czekaj na przyjazd karetki. Kontroluj stan poszkodowanego – oddech, tętno, przytomność.
Każda osoba z cukrzycą powinna nosić opaskę medyczną lub kartkę informacyjną z diagnozą, co znacznie przyspiesza pomoc.
Śpiączka cukrzycowa – możliwe powikłania
Nieodwracalne konsekwencje śpiączki mogą obejmować:
trwałe uszkodzenie mózgu,
obrzęk mózgu,
zaburzenia rytmu serca,
niewydolność nerek,
zwiększone ryzyko zgonu.
Dzieci i osoby starsze są szczególnie narażone na powikłania.
Śpiączka cukrzycowa – podsumowanie
Śpiączka cukrzycowa to jeden z najgroźniejszych stanów zagrożenia życia, z jakim może zmierzyć się osoba z cukrzycą. Znajomość objawów, przyczyn oraz zasad pierwszej pomocy w przypadku śpiączki cukrzycowej jest absolutnie kluczowa – nie tylko dla samych pacjentów, ale również dla ich bliskich i opiekunów.
Śpiączka hipoglikemiczna często występuje nagle i rozwija się szybko – kluczowe objawy to drżenie, pocenie się, splątanie, a następnie utrata przytomności.
Śpiączka hiperglikemiczna rozwija się wolniej, towarzyszą jej intensywne pragnienie, osłabienie, senność, a w zaawansowanym stadium – utrata świadomości.
Do głównych przyczyn należą błędy w leczeniu (zbyt duża dawka insuliny lub leków), opuszczanie posiłków, infekcje, stres, spożycie alkoholu.
Pierwsza pomoc może uratować życie – w przypadku hipoglikemii podanie glukozy doustnie (jeśli pacjent jest przytomny), w przypadku nieprzytomności natychmiastowe wezwanie pogotowia i zabezpieczenie pacjenta do przyjazdu ratowników.
Równie istotna, jak leczenie nagłych przypadków, jest profilaktyka śpiączki cukrzycowej. Kluczowe znaczenie ma:
ścisła współpraca z diabetologiem i zespołem terapeutycznym,
przestrzeganie diety, aktywności fizycznej i planu leczenia.
Świadomość zagrożenia i szybka reakcja w sytuacji kryzysowej mogą zapobiec ciężkim powikłaniom neurologicznym, a nawet śmierci. Nawet dobrze kontrolowana cukrzyca może wiązać się z ryzykiem wystąpienia śpiączki.
Bibliografia
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2024. Diabetologia Praktyczna, 2024; tom 11, suplement A.
Dziubak A., Skrzyżala W. Śpiączka cukrzycowa – aktualne zalecenia w ratownictwie medycznym. Na Ratunek, 2022.
