Gorączka jest powszechnym objawem u dziecka. Może towarzyszyć zwykłej, niegroźnej infekcji wirusowej, jak i poważnym, zagrażającym życiu chorobom. Jak rozpoznać, czy gorączka stanowi duże zagrożenie? W jaki sposób obniżać temperaturę ciała? Kiedy zgłosić się po pomoc? Przeczytaj, a uzyskasz odpowiedzi na powyższe oraz wiele innych pytań.

Spis treści

1. Gorączka u dziecka – jak ją rozpoznać?
2. Gorączka u dziecka – jakie są jej przyczyny?
3. Gorączka u dziecka – jak może przebiegać?
4. Jak obniżyć gorączkę u dziecka?
5. Gorączka u dziecka – niepokojące objawy
6. Wysoka gorączka u dziecka – kiedy jest niebezpieczna?
7. Nawracająca gorączka u dziecka bez innych objawów – czy jest groźna?
8. Podsumowanie

Gorączka u dziecka – jak ją rozpoznać?

Parafrazując klasyka „jaka gorączka jest, każdy widzi”. Nie istnieje jednak konsensus w świecie medycznym co do jej jednoznacznej definicji. Można przyjąć, że gorączka to temperatura ciała przekraczająca normę, co jest skutkiem odpowiedzi organizmu na czynniki:

• zewnętrzne, np. przegrzanie,
• wewnętrzne, np. infekcje, choroby autoimmunologiczne.

Z powyższych względów wartość temperatury ciała, przy której należy rozpoznać gorączkę, jest w literaturze zróżnicowana. Najczęściej podaje się, że należy uznać temperaturę wynoszącą przynajmniej:

• 38,3°C w odbytnicy,
• 37,8°C w jamie ustnej,
• 37,2°C w dole pachowym,
• powyżej  38°C a w uchu.

Prozaicznym, ale niepozbawionym dowodów postępowaniem jest po prostu dotknięcie dziecka i subiektywna ocena, czy gorączkuje. Każdorazowo należy jednak zweryfikować obserwację obiektywnym pomiarem.

Gorączka u dziecka – jakie są jej przyczyny?

Wśród przyczyn gorączki wymieniane są trzy duże grupy chorób:

• infekcje,
• choroby nowotworowe,
• choroby autoimmunologiczne.

U dzieci zdecydowanie najczęstsze są infekcje, z których większość ma łagodny, niepowikłany przebieg, co nie zawsze koreluje z ciężkością choroby podstawowej.

Gorączka u dziecka – jak może przebiegać?

Opracowania naukowe podają, że istnieje kilka charakterystycznych przebiegów gorączki:

• dwugarbna (dwuokresowa) – dwie fazy trwające po 2-3 dni rozdzielone fazą normalizacji temperatury, towarzyszy np. infekcjom wirusowym górnych dróg oddechowych,
• ciągła (stała) – trudna do opanowania, temperatura ciała waha się o około 1 °C. Ten typ występuje np. w płatowym zapaleniu płuc,
• przerywana – dość częste, naprzemienne okresy gorączki i prawidłowej ciepłoty ciała, towarzyszy np. malarii, bakteryjnemu zapaleniu wsierdzia,
• zwalniająca – poranne i wieczorne wahania temperatury wynoszą więcej niż 1°C. Może pojawić się w przebiegu zapalenia płuc i/lub posocznicy.

Innym, klinicznym typem jest gorączka niewyjaśnionego pochodzenia, w której wzrost temperatury ciała jest wiodącym objawem trwającym od 7 do 10 dni bez innych uchwytnych nieprawidłowości. Każdorazowo wymaga diagnostyki, u dziecka optymalnie w warunkach szpitalnych.

Jak obniżyć gorączkę u dziecka?

Podstawą postępowania jest ustalenie źródła gorączki, co w większości przypadków jest u dzieci dość szybkie i proste. Poza leczeniem przyczynowym – jeśli takowe jest konieczne i możliwe – prowadzone jest leczenie objawowe, w tym obniżanie temperatury ciała.

Lekami I rzutu są ibuprofen w dawce 8-10 mg na kg masy ciała na dawkę (do 3 razy dziennie) z paracetamolem w dawce 10 – 15 mg na kg masy ciała na dawkę (do 3 razy dziennie). Można je podawać naprzemiennie lub jednoczasowo.

Lekiem II rzutu jest metamizol w dawce od 8 do 16 mg na kg masy ciała maksymalnie do 4 razy dziennie.

Należy pamiętać o kilku ważnych elementach postępowania z dzieckiem gorączkującym:

• dzieci posiadają duży stosunek powierzchni ciała do objętości, co sprawia, że szybciej tracą wodę przez skórę,
• skóra dziecka jest o wiele mniej szczelną barierą,
• zapotrzebowanie płynowe przy gorączce gwałtownie wzrasta,
• u odwodnionego dziecka może dojść do zaburzeń elektrolitowych dających wtórnie gorączkę, której nie da się opanować standardowymi lekami.

Woda to substancja posiadająca dużą pojemność cieplną; pamiętaj, gdy Twoje dziecko gorączkuje, podaj płyny w dużej ilości! Całkowite dobowe zapotrzebowanie płynowe, w zależności od masy ciała dziecka, wynosi:

• 100 ml na kg masy ciała od 0 do 10 kg,
• 50 ml na każdy kg powyżej 10, a mniej niż 20 kg,
• 20 ml na każdy kg masy ciała powyżej 20 kg.

Gorączka u dziecka – niepokojące objawy

Kilka wskazówek pozwala na szybkie wychwycenie, kiedy gorączka jest objawem bardzo niepokojącym, wymagającym pilnej pomocy lekarskiej:

• gorączka u noworodka – wskazanie do natychmiastowej hospitalizacji,
• gorączka u niemowlęcia poniżej 4. miesiąca życia, zwłaszcza jeśli współistnieje z innymi objawami,
• gorączka nieustępująca mimo podawania leków przeciwgorączkowych, zwłaszcza gdy towarzyszą jej objawy takie jak ból głowy, wymioty, przyspieszony oddech, zaburzenia świadomości, niewielka ilość oddawanego moczu,
• gorączka bez uchwytnej przyczyny utrzymująca się dłużej niż 3 dni (przy dobrym stanie ogólnym dziecka),
• w każdym przypadku, gdy gorączkujące dziecko sprawia wrażenie „innego”, „dziwnego”, wyglądającego na bardzo chore – jest to zalecenie bardzo nieswoiste, ale niekiedy ratujące życie,
• drgawki – utrata przytomności z symetrycznym, krótkotrwałym drżeniem całego ciała, samoustępującym, wskazuje na drgawki gorączkowe proste. Utrata przytomności i każdy inny rodzaj drżeń wskazuje na drgawki złożone wymagające pilnej hospitalizacji.

Wysoka gorączka u dziecka – kiedy jest niebezpieczna?

Gorączka sama w sobie jest jednym z mechanizmów obronnych. Podniesienie temperatury ciała ma zmobilizować układ odpornościowy do wytężonej pracy i zapobiegać namnażaniu się zarazków. Zdarza się jednak, że mechanizmy regulacji temperatury ciała zawodzą.

Wzrost temperatury ciała powyżej 40°C jest niebezpieczny – w takiej temperaturze część białek w naszym organizmie może ulec uszkodzeniu.

Nawracająca gorączka u dziecka bez innych objawów – czy jest groźna?

Każdy przypadek nawracających stanów gorączkowych wymaga diagnostyki. W przypadku ich wystąpienia należy udać się do specjalisty pediatrii, który odpowiednio ukierunkuje diagnostykę.

Podsumowanie

Gorączka jest zazwyczaj jednym z objawów typowych chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Zdarza się jednak, że w ten sposób objawiają się bardzo poważne choroby, potencjalnie zagrażające życiu. Stąd w przypadku wymienionych wyżej niepokojących cech niezwłocznie zgłoś się do lekarza.

Źródła

1. Barbi E, Marzuillo P, Neri E, Naviglio S, Krauss BS. Fever in Children: Pearls and Pitfalls. Children (Basel). 2017 Sep 1;4(9):81. doi: 10.3390/children4090081. PMID: 28862659; PMCID: PMC5615271.https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5615271/ (dostęp 17.12.2024 r.)
2. Green C, Krafft H, Guyatt G, Martin D. Symptomatic fever management in children: A systematic review of national and international guidelines. PLoS One. 2021 Jun 17;16(6):e0245815. doi: 10.1371/journal.pone.0245815. PMID: 34138848; PMCID: PMC8211223.https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8211223/ (dostęp 17.12.2024 r.)
3. El-Radhi AS. Fever management: Evidence vs current practice. World J Clin Pediatr. 2012 Dec 8;1(4):29-33. doi: 10.5409/wjcp.v1.i4.29. PMID: 25254165; PMCID: PMC4145646. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4145646/ (dowód: 17.12.2024 r.)
4. Standardy medyczneFever in children: daily practice and recommendations, with respect to emergency and special situations; Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Ewa Łoś-Rycharska; Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet im. M. Kopernika w Toruniu https://www.standardy.pl/artykuly/id/836 (dostęp 17.12.2024 r.)
5. Pediatria tom I W. Kawalec, R.Grenda, H. Ziółkowska, 2024 (dostęp 17.12.2024 r.)
6. Trapani S, Fiordelisi A, Stinco M, Resti M. Update on Fever of Unknown Origin in Children: Focus on Etiologies and Clinical Approach. Children (Basel). 2023 Dec 24;11(1):20. doi: 10.3390/children11010020. PMID: 38255334; PMCID: PMC10814770. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10814770/ (dostęp 17.12. 2024 r.)

Zakażenia układu moczowego u dzieci, w tym zapalenie pęcherza moczowego to częsta przyczyna wizyt w gabinecie lekarskim. Jakie są przyczyny zapalenia pęcherza u dzieci? Czy zapalenie pęcherza u niemowląt ma takie same symptomy kliniczne, jak zapalenie pęcherza u dzieci starszych i osób dorosłych? Dowiedz się więcej na temat zapalenia pęcherza u najmłodszych.

Spis treści:

1. Przyczyny zapalenia pęcherza u dziecka
2. Objawy zapalenia pęcherza u dzieci
3. Jakie badania na zapalenie pęcherza?
   • Czy zapalenie pęcherza wyjdzie w badaniu moczu?
4. Leczenie zapalenia pęcherza u dziecka
5. Co stosować na zapalenie pęcherza u dzieci?

Przyczyny zapalenia pęcherza u dziecka

Zapalenie pęcherza moczowego, podobnie, jak zapalenie cewki moczowej zaliczane jest do zakażeń dolnych dróg moczowych. Za zapalenie pęcherza moczowego u dzieci najczęściej odpowiadają bakterie, zdecydowanie rzadziej wirusy, czy grzyby. Wśród bakterii dominują bakterie gram ujemne, w tym gatunki takie jak E. coli, P. aeruginosa, Citrobacter spp, czy E. cloacae. U podłoża zapalenia pęcherza moczowego leży wnikanie drobnoustrojów drogą wstępującą przez cewkę moczową do pęcherza moczowego. Dalsze szerzenie się zakażenia drogą moczowodów może prowadzić z kolei do rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek.

>> Przeczytaj także: Zakażenia układu moczowego u dzieci

Wyróżniamy pewne czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju zakażenia układu moczowego, w tym zapalenia pęcherza moczowego u dzieci. Zalicza się do nich między innymi:

• zastój moczu,
• rzadkie oddawanie moczu,
• wady anatomiczne i czynnościowe w obrębie układu moczowego,
• spowolniona perystaltyka moczowodów,
• kamica układu moczowego,
• zaparcia,
• cewnikowanie pęcherza moczowego,
• nietrzymanie moczu i stolca,
• nieodpowiednie postępowanie higieniczne okolicy ujścia cewki moczowej,
• częste infekcje dotyczące układu moczowego u krewnych (rodzice, rodzeństwo).

>> Przeczytaj także: Zapalenie nerek – objawy, przyczyny, rodzaje, diagnostyka i leczenie

Objawy zapalenia pęcherza u dzieci

Objawy zapalenia pęcherza moczowego w grupie pediatrycznej zależą przede wszystkim od wieku dziecka. U dzieci powyżej 5 roku życia obserwuje się występowanie typowych objawów tego schorzenia, takich jak:

• częstomocz,
• pieczenie podczas oddawania moczu,
• występowanie parć naglących,
• nocne moczenie,
• ból w okolicy nadłonowej,
• nieprzyjemny zapach moczu,
• niekiedy krwiomocz.

Warto podkreślić, że objawy zapalenia pęcherza moczowego u niemowląt, a więc u dzieci poniżej 1 roku życia mogą być bardzo nietypowe. W tej grupie wiekowej zakażenia układu moczowego objawiają się niekiedy wyłącznie gorączką. Mogą się pojawić również takie symptomy jak:

• niepokój,
• nadmierna senność,
• biegunka, wymioty,
• żółtaczka,
• utrata apetytu,
• brak przyrostu masy ciała,
• płacz podczas mikcji.

Nieswoiste są również objawy zapalenia pęcherza u dzieci między 1. a 5. rokiem życia. W tej grupie wiekowej najczęściej stwierdza się obecność gorączki oraz objawów ze strony przewodu pokarmowego.

W związku z niecharakterystycznymi objawami zapalenia pęcherza u najmłodszych, uważa się, że u wszystkich dzieci do 5 roku życia, które ujawniają gorączkę bez uchwytnej przyczyny, należy podejrzewać zakażenie układu moczowego i wykonać badania w tym kierunku.

Jakie badania na zapalenie pęcherza?

Pierwszym krokiem jest dokładnie zebrany wywiad oraz badanie przedmiotowe, wraz z oceną okolicy moczowo-płciowej oraz badaniem palpacyjnym brzucha. Dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze zależy między innymi od obrazu klinicznego prezentowanego przez pacjenta oraz jego wieku. Objawy sugerujące zapalenie pęcherza u dziecka wymagają wykonania badań moczu.

Wykonuje się przede wszystkim badanie ogólne moczu wraz z oceną jego osadu oraz posiew moczu. W celu pobrania próbki moczu konieczne jest dokładne umycie okolicy moczowo-płciowej. Taka próbka powinna być pobrana ze środkowego strumienia (nie na początku, ani nie na końcu mikcji). U dzieci młodszych można wspomagać się specjalnymi woreczkami do pobierania moczu. Należy jednak zaznaczyć, że nie powinny być one wykorzystywane do pobierania próbek moczu na jego posiew. W tym celu konieczne jest uzyskanie moczu ze środkowego strumienia pobranego metodą jałowej mikcji (bezpośrednio do jałowego pojemnika) lub uzyskanie próbki moczu drogą cewnikowania lub rzadziej nakłucia łonowego.

Trzeba zaznaczyć, że badania moczu powinny być wykonane przez włączeniem antybiotykoterapii, ponieważ zastosowanie antybiotyku może zafałszować wyniki badań. W niektórych przypadkach pomocne jest również oznaczenie parametrów stanu zapalnego, w tym stężenia białka CRP oraz stężenia prokalcytoniny, szczególnie przy podejrzeniu odmiedniczkowego zapalenia nerek i bakteriemii. Konieczne jest również wykonanie morfologii krwi obwodowej z rozmazem.

Czy zapalenie pęcherza wyjdzie w badaniu moczu?

W przypadku zapalenia pęcherza moczowego w badaniu ogólnym moczu obserwuje się takie odchylenia jak:

• leukocyturia – podwyższona liczba leukocytów (białych krwinek) w moczu
• bakteriuria – podwyższona liczba bakterii w moczu (w odpowiednim mianie),
• erytrocyturia – podwyższona liczba krwinek czerwonych w moczu,
• białkomocz – obecność białka w moczu w ilości powyżej wartości referencyjnych.

Badaniem pozwalającym na potwierdzenie zakażenia układu moczowego jest posiew moczu, w którym uzyskuje się odpowiednią liczbę kolonii danego drobnoustroju. Wartość progowa dla wyniku dodatniego zależy przede wszystkim od sposobu pobrania próbki moczu na posiew.

>> Przeczytaj także:

• Leukocyty w moczu – co oznaczają, jakie są normy i wskazania do badania?
• Białko w moczu – badanie, normy, przyczyny. Jak leczyć białkomocz?

Leczenie zapalenia pęcherza u dziecka

W leczeniu zapalenia pęcherza moczowego u dzieci stosuje się antybiotykoterapię. Czas leczenia oraz droga podania leku zależy od stanu klinicznego dziecka, jego wieku oraz decyzji lekarza prowadzącego. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej, wszystkie dzieci w wieku do ukończenia 3 miesiąca życia z zakażeniem układu moczowego powinny być hospitalizowane i leczone z wykorzystaniem antybiotykoterapii dożylnej. U dzieci starszych sposób leczenia zależy od obrazu klinicznego i ewentualnych chorób towarzyszących. U pacjentów z niskim ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby możliwe jest włączenie leczenia doustnego w warunkach ambulatoryjnych.

Co stosować na zapalenie pęcherza u dzieci?

Do momentu uzyskania wyniku posiewu moczu (w którym określona jest antybiotykowrażliwość wyhodowanych drobnoustrojów) stosuje się antybiotykoterapię empiryczną.

Po uzyskaniu wyniku posiewu moczu możliwe jest włączenie antybiotyku celowanego, a więc skierowanego przeciwko konkretnemu drobnoustrojowi, odpowiedzialnemu za zakażenia układu moczowego. Leczenie objawowe polega na stosowaniu leków przeciwgorączkowych. Konieczne jest również nawadnianie dziecka, w zależności od objawów – doustne, a czasami także dożylne.

Zapalenie pęcherza u dziecka to częste zjawisko pediatryczne. Każde dziecko z objawami mogącymi sugerować zakażenie układu moczowego powinno być zbadane przez lekarza pediatrę. Schorzenia te wymagają bowiem wykonania odpowiednich badań moczu oraz włączenia leczenia. Nieleczone stany zapalne w obrębie układu moczowego, w tym pęcherza mogą grozić rozwojem powikłań, w tym odmiedniczkowym zapaleniem nerek. 

Bibliografia

1. A. Wasilewska i inni, Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2016;10(4):159–178,
2. W. Hryniewicz i inni, Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych, Warszawa 2015,
3. A. Wachnicka-Bąk i inni, Zakażenie układu moczowego u dzieci w pierwszym roku życia w materiale Kliniki Pediatrii, Nefrologii i Alergologii Dziecięcej Wojskowego Instytutu Medycznego, Pediatr Med. Rodz. 2016, 12(1), 54–68,
4. A. Grzesiak i inni, Czynniki etiologiczne zakażeń układu moczowego u dzieci leczonych w Instytucie Matki i Dziecka, Med. Wieku Rozwoj, 2008;12:789–794.