Dieta low-FODMAP może zostać zalecona jako czasowe postępowanie niefarmakologiczne w przypadku nietypowych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego u dziecka. Na czym polega? Jakie są wskazania do jej zastosowania? Jakie badania należy wykonać przed jej rozpoczęciem? Jak uniknąć niedoborów podczas jej stosowania? Odpowiedzi na te pytania wraz z przykładowym jadłospisem znajdziesz w poniższym artykule.

Spis treści:

1. Dieta low-FODMAP – co to jest?
2. Kiedy stosuje się dietę low-FODMAP u dzieci?
3. Diagnostyka przed rozpoczęciem diety low-FODMAP
4. Dieta low-FODMAP u dzieci – zalecenia żywieniowe
5. Dieta low-FODMAP u dzieci – przykładowy jadłospis
6. Podsumowanie

Dieta low-FODMAP – co to jest?

Dieta o małej zawartości FODMAP (low-FODMAP) polega na tymczasowym ograniczeniu spożycia produktów bogatych w oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Są to słabo wchłaniane i łatwo fermentujące w jelicie cienkim węglowodany. Mogą powodować objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak ból brzucha, nadmierne wydzielanie gazów, wzdęcia czy biegunki.

Dieta low-FODMAP składa się z 3 etapów. W pierwszy trwającym 4-8 tygodni eliminuje się produkty o dużej zawartości FODMAP. Etap drugi (ponowne wprowadzanie) trwa kolejne 6-10 tygodni. W tym czasie stopniowo spożywa się w niewielkiej ilości wcześniej wyeliminowane produkty sprawdzając reakcję organizmu. Trzeci polega na personalizacji diety – wyklucza się z diety produkty, które wywołały i/lub nasiliły objawy.

>> Sprawdź też: Wpływ diety low-FODMAP na IBS

Kiedy stosuje się dietę low-FODMAP u dzieci?

Wskazaniem do zastosowania diety low-FODMAP u dzieci mogą być niecharakterystyczne objawy ze strony przewodu pokarmowego przypominające czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego. Należą do nich m.in. ból brzucha u dzieci, nadmierne wydzielanie gazów, wzdęcia i biegunka.

Dieta low-FODMAP może zostać zatem zalecona jako czasowe postępowanie niefarmakologiczne w przypadku podejrzenia:

• nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten,
• nieswoistej choroby zapalnej jelit (wrzodziejące zapalanie jelita grubego, chorobę Leśniewskiego Crohna),
• zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO),
• zespołu jelita nadwrażliwego (IBS).

W badaniach obejmujących małe grupy dzieci wykazano, że dieta low-FODMAP zmniejsza nasilenie i częstość występowania objawów. Niemniej jednak skuteczność diety low-FODMAP w leczeniu zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci jest dopiero badana. Według ESPGHAN nie należy jej stosować rutynowo w praktyce klinicznej.

Poniżej przedstawiono schemat postepowania w przypadku zastosowania diety low-FODMAP u dzieci zaproponowane przez ESPGHAN (2022).

Diagnostyka przed rozpoczęciem diety low-FODMAP

Przed rozpoczęciem diety low-FODMAP lekarz specjalista na podstawie zebranego wywiadu oraz przeprowadzonego badania przedmiotowego może zlecić wykonanie dodatkowych badań w celu wykluczenia zaburzeń i chorób, takich jak:

• celiakia,
• alergia pokarmowa,
• zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit,
• chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy,
• zakażenie bakterią Helicobakter pylori,
• nieswoiste zapalenia jelit,
• niedobór disacharydaz,
• nietolerancja fruktozy,
• rzekoma niedrożność jelit.

Dieta low-FODMAP u dzieci – zalecenia żywieniowe

Stosowanie diety low-FODMAP u małych dzieci wiąże się z ryzykiem niedostatecznego spożycia niektórych składników odżywczych: błonnika, żelaza, witamin z grupy B i wapnia.

Zaleca się zatem, aby wyeliminowane produkty zastąpić możliwymi substytutami. Dietę należy prowadzić zgodnie z zaleceniami lekarza i dietetyka, obserwować spożycie składników odżywczych oraz masę ciała dziecka.

Dieta low-FODMAP u małych dzieci może zostać zastosowana – według ESPGHAN – tylko w sytuacjach, kiedy ryzyko zaburzeń odżywiania u dziecka jest małe i nie występują trudności w karmieniu, takie jak odmowa przyjmowania pokarmów i jedzenie wybiórcze.

Poniżej wymieniono produkty bogate w FODMAP oraz możliwe ich zamienniki. Pacjenci w różnym stopniu mogą tolerować poszczególne produkty bogate w FODMAP i ich ilość. Niektóre zamienniki mogą być tolerowane w niewielkiej ilości (≤75 g według Monash University FODMAP Diet).

Produkty zawierające oligosacharydy: burak, brokuł, brukselka, kapusta włoska, koper włoski, czosnek, por, cebula, groch, dynia, szalotka, cukinia, kukurydza, żyto i pszenica w dużych ilościach np. herbatniki, chleb, kuskus, krakersy, makarony, morela, banan, jagoda, żurawina, porzeczka, figa, grejpfrut, melon, nektarynka, śliwka, granat, arbuz, fasola, ciecierzyca, soczewica, groch, czerwona fasola, soja i napoje sojowe, migdały, orzechy nerkowca, orzechy laskowe, pistacje.

Zalecane zamienniki: bakłażan, szparagi, kapusta pak choi, marchew, seler, szczypiorek, kapusta chińska, ogórek, fasola szparagowa, sałata, pasternak, rzodkiewka, burak, liście cykorii, jarmuż, szpinak, boćwina, pomidor, papryka czerwona i zielona, chleb orkiszowy i razowy na zakwasie, kuskus bezglutenowy, płatki bezglutenowe, makaron bezglutenowy, komosa ryżowa, tortilla kukurydziana, mąka kukurydziana, jaglana, ryżowa, orkiszowa, płatki owsiane, ziemniaki, makaron ryżowy, jabłko, czereśnie, winogrono, kiwi, mandarynka, pomarańcza, brzoskwinia, ananas, papaja, truskawka, orzechy brazylijskie, makadamia, orzeszki ziemne, pekan, nasiona (słonecznik, dynia), orzechy włoskie.

Produkty zawierające disacharydy (laktozę): zwykłe i niskotłuszczowe mleko krowie, kozie i owcze, lody, przetwory mleczne (jogurty, sery miękkie i świeże). Eliminacja produktów mlecznych może sprzyjać niedoborom witaminy D i wapnia. Zaleca się ocenę stężenia witaminy D oraz spożycia wapnia. Na ich podstawie rozważa się ewentualną suplementację.

Zalecane zamienniki: mleko bez laktozy, napój ryżowy, jogurty bez laktozy i sery twarde.

Produkty zawierające monosacharydy: jabłko, wiśnia, brzoskwinia clingstone, mango, gruszka chińska, gruszka, groszek, owoce w puszce w soku naturalnym, arbuz, szparagi, karczochy, przetwory owocowe i konfitury, przetwory na bazie miodu i fruktozy, syrop fruktozowo-kukurydziany, substancje słodzące w produktach mlecznych i dżemie, lizak lodowy, produkty z dużą ilością fruktozy, suszone owoce, sok owocowy, duże porcje owoców, koncentraty owocowe. Eliminacja owoców może prowadzić do zmniejszenia naturalnych przeciwutleniaczy, takich jak flawonoidy czy witaminy C.

Zalecane zamienniki: morela, awokado, banan, jeżyna, jagoda, kokos, porzeczki, winogrono, kiwi, sok z cytryny, mandarynka, melon, nektarynka, pomarańcza, papaja, ananas, rabarbar, truskawka, syrop klonowy, bakłażan, brokuł, brukselka, marchew, kapusta, papryka, kalafior, ogórek, fasolka szparagowa, cykoria endywia, jarmuż, cebula pora, sałata, kabaczek, grzyby (konserwowe), cebula, pasternak, dynia, rzodkiewka, szpinak, boćwina, pomidor, cukinia (miąższ).

Produkty zawierające poliole: jabłko, morela, awokado, jeżyna, wiśnia, nektarynka, brzoskwinia, gruszka, śliwka, arbuz, bakłażan, kapusta, zielona papryka, kalafior, grzyby, zielony pieprz, dynia, groszek śnieżny, guma bez cukru, izomalt, maltitol, mannitol, sorbitol, ksylitol oraz inne słodziki, których nazwa kończy się na „-ol” obecne w słodkich produktach „bez cukru”.

Zalecane zamienniki: banan, jagoda, winogrono, grejpfrut, melon, kiwi, cytryna, limonka, mango, melon, pomarańcza, marakuja, ananas, malina, truskawka, marchew, rzodkiewka, sałata, papryka czerwona, szpinak, pomidor, cukinia.

Dieta low-FODMAP u dzieci – przykładowy jadłospis

Propozycja posiłków dla dziecka na diecie low-FODMAP w fazie 1 (eliminacji).

• DZIEŃ 1

Śniadanie I: Płatki z mlekiem

• Mleko bez laktozy 3,2%
• Płatki owsiane / kukurydziane bezglutenowe
• Sezam
• Kiwi / mandarynka

Śniadanie II: Kanapka z serkiem

• Chleb bezglutenowy
• Masło bez laktozy
• Serek wiejski bez laktozy
• Sałata lodowa, ogórek zielony

Obiad: Ryba z ziemniakami

• Łosoś pieczony z sokiem z cytryny
• Purée ziemniaczane z masłem
• Surówka z marchwi, pomarańczy i oliwy z oliwek

Podwieczorek: Płatki ryżowe z malinami

• Mleko bez laktozy 3,2 %
• Płatki ryżowe
• Truskawki świeże lub mrożone

Kolacja: Naleśniki

• Naleśniki suche (mleko bez laktozy, mąka bezglutenowa, jajo)

• DZIEŃ 2

Śniadanie I: Kanapka

• Chleb bezglutenowy
• Masło bez laktozy
• Jajko gotowane
• Sałata lodowa

Śniadanie II: Placuszki bananowe

Wszystkie składniki zblenduj i smaż placki na rozgrzanej patelni beztłuszczowej.

• Banan (60 g)
• Twaróg półtłusty bez laktozy (20g)
• Jajko (1 sztuka)
• Mąka owsiana / bezglutenowa (30 g)

Obiad: Makaron z kurczakiem

• Makaron penne bezglutenowy
• Mięsi z piersi z kurczaka, bez skóry
• Olej rzepakowy
• Parmezan
• Cukinia

Podwieczorek: Wafle ryżowe

• Wafle ryżowe
• Jogurt naturalny pełnomleczny bez laktozy
• Masło orzechowe

Kolacja: Tosty

• Chleb bezglutenowy
• Masło bez laktozy
• Ser żółty
• Papryka

Podsumowanie

Celem diety low FODMAP jest ustalenie, które z produktów wywołują i/lub nasilają niepożądane objawy ze strony przewodu pokarmowego. Wskazaniem do zastosowania diety low-FODMAP u dzieci są niecharakterystyczne objawy, takie jak ból brzucha, gazy, biegunki i wzdęcia. Wcześniej należy wykluczyć choroby i zaburzenia przewodu pokarmowego.

Ze względu na eliminacje wielu produktów zaleca się wprowadzenie możliwych substytutów w celu uniknięcia niedoborów pokarmowych u dziecka. Dietę należy prowadzić zgodnie ze wskazówkami otrzymanymi od lekarza.

---

Bibliografia

1. Thomassen RA, et al. An ESPGHAN Position Paper on the Use of Low-FODMAP Diet in Pediatric Gastroenterology. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2022 Sep 1;75(3):356-368. doi: 10.1097/MPG.0000000000003526. Epub 2022 Aug 9. PMID: 35706093.
2. Jarosz M. [red.], Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, NIZP-PZH, 2020 Normy_zywienia_2020web-1.pdf
3. Choroby związane z glutenem – Artykuły przeglądowe – Artykuły i wytyczne – Pediatria – Medycyna Praktyczna dla lekarzy
4. Low FODMAP Diet | IBS Research at Monash University – Monash Fodmap

Fenyloketonuria (PKU) to choroba uwarunkowana genetycznie, w przebiegu której w organizmie gromadzi się nadmiar fenyloalaniny (Phe) i fenyloketonów. Osoby chorujące na tę chorobę są na specjalistycznej diecie – niskofenyloalaninowej. Poznaj podstawowe informacje na temat żywienia dzieci z fenyloketonurią – roli diety, ogólnych zaleceniach żywieniowych oraz produktów zakazanych, czyli bogatych w Phe.

Spis treści:

1. Rola diety w fenyloketonurii
2. Fenyloketonuria u dzieci – postępowanie żywieniowe
3. Jak obliczyć zawartość fenyloalaniny w produkcie?
4. Problemy w realizacji postępowania dietetycznego
5. Czego nie powinny jeść dzieci z fenyloketonurią?
6. Podsumowanie

Rola diety w fenyloketonurii

Osoby chorujące na fenyloketonurię są na specjalistycznej diecie niskofenyloalaninowej, której celem jest utrzymanie odpowiedniego stężenia fenyloalaniny we krwi.

>> Przeczytaj także: Fenyloketonuria – co to za choroba i jakie daje objawy?

Zbyt wysokie stężenie Phe we krwi chorego dziecka może prowadzić do: 

• upośledzenia rozwoju psychomotorycznego,
• niepełnosprawności intelektualnej,
• zaburzeń psychicznych,
• problemów neurologicznych,
• nadpobudliwości,
• wysypek skórnych,
• „mysiego” zapachu ciała.

Przyczyną wysokiego poziomu Phe we krwi może być zbyt duża jej podaż z żywnością lub nieotrzymywanie odpowiedniej ilości preparatu PKU (organizm zaczyna korzystać z własnej tkanki mięśniowej, aby uzyskać potrzebne składniki odżywcze – do krwiobiegu trafia wówczas dodatkowa ilość Phe).

Fenyloalaniny nie eliminuje się z diety całkowicie. Spożywa się jej tyle, aby poziom mieścił się w granicach normy (poniżej 12. roku życia powinien wynosić 2-6 mg/dl; powyżej 12. roku życia 2-10 mgl/dl). Całkowite wyeliminowanie Phe z diety może skutkować niedożywieniem.

Fenyloketonuria u dzieci – postępowanie żywieniowe

Jak już wspomniano wyżej, aby utrzymać stężenie fenyloalaniny we krwi w wartościach rekomendowanych, konieczne jest stosowanie specjalistycznej diety.

Polega ona na spożywaniu:

• produktów spożywczych z niską zawartością fenyloalaniny,
• preparatów białkozastępczych wolnych od fenyloalaniny (na receptę),
• niskobiałkowych zamienników tradycyjnej żywności o obniżonej zawartości fenyloalaniny.

Do produktów bez fenyloalaniny (dozwolonych) należą:

• miód,
• dżemy,
• konfitury,
• cukierki,
• margaryny,
• oleje roślinne,
• herbaty,
• wody mineralne.

Do produktów z niską zawartością Phe (dozwolonych we wcześniej obliczonych ilościach) należą:

• warzywa (zawierają <75 mg/100 g Phe i są dozwolone bez ograniczeń),
• tłuszcze zwierzęce,
• większość owoców i przetworów owocowych (wyjątek stanowią owoce suszone).

Bez preparatów białkozastępczych wolnych od fenyloalaniny organizm nie będzie się prawidłowo rozwijał. Zawierają one aminokwasy egzo- i endogenne, minerały, witaminy oraz kwasy DHA. Zaleca się, aby preparaty białkozastępcze stanowiły źródło około 70-80% zalecanej dobowej podaży białka. Ponadto spożywanie ich co najmniej w 3 porcjach w ciągu dnia pozwala na optymalne wykorzystanie aminokwasów oraz zmniejsza ryzyko wahań stężenia Phe we krwi. Z tego powodu dzienna dawka tych preparatów jest dzielona na 3-5 porcji. Podawane są one w trakcie posiłków z innymi pokarmami. Mogą być mieszane z płynami, takimi jak woda mineralna niegazowana lub sok.

Niskobiałkowymi zamiennikami tradycyjnej żywności o ściśle kontrolowanej (obniżonej) zawartości fenyloalaniny są m.in. makarony i pieczywo. Są to produkty oznaczone znacznikiem PKU. Dla porównania:

• makaron PKU zawiera 16 mg Phe (tradycyjny zawiera 552 mg),
• chleb PKU zawiera 12,3 mg Phe (tradycyjny zawiera 338 mg).

W planowaniu jadłospisu ustala się liczbę posiłków oraz kiedy stosowany jest preparat zastępczy. Następnie waży się produkty i oblicza w nich zawartość Phe. Dodatkowo w diecie dziecka zwraca się uwagę na odpowiednią podaż wapnia oraz witaminy D.

Jak obliczyć zawartość fenyloalaniny w produkcie?

Jeśli nie oznaczono zawartości Phe w produkcie spożywczym, jej zawartość należy obliczyć samodzielnie lub skorzystać z gotowych kalkulatorów lub tabel dostępnych na stronach internetowych dla pacjentów z fenyloketonurią.

Poniżej przedstawiono sposób obliczania zawartości Phe w produkcie:

1. Sprawdź, ile jest białka w 100 g produktu.
2. Sprawdź, ile Phe znajduje się w danej grupie spożywczej.
3. Sprawdź, ile waży produkt, który chcesz spożyć.  

Przykład dla 50 g kalarepy

100 g kalarepy ma 2,2 g białka, czyli 2200 mg.

Zawartość Phe w białku warzyw to 3,5%

2200 mg x 3,5 /100 = 77 mg (77 mg fenyloalaniny w 100 g kalarepy)

Należy przeliczać na porcję produktu np. 50 g produktu x 77 mg / 100 = 38,5 mg (38,5 mg Phe w 50 g kalarepy).

Problemy w realizacji postępowania dietetycznego

Do trudności w realizacji diety u dziecka z fenyloketonurią należą: 

• dostępność i koszty leczenia dietetycznego,
• trudność w przygotowywaniu urozmaiconych posiłków,
• głód dziecka,
• odmowa przyjmowania preparatu leczniczego.

>> Przeczytaj też: Dzienne zapotrzebowanie na białko. Jak je obliczyć i ile wynosi?

Czego nie powinny jeść dzieci z fenyloketonurią?

Organizm chorującego dziecka nie jest w stanie przetworzyć części białka zwanej fenyloalaniną, którą można znaleźć we wszystkich produktach bogatych w białko. Z tego powodu dieta w fenyloketonurii jest rygorystyczna i wymaga eliminacji wielu produktów.

Do tych, które zawierają fenyloalaninę i które nie są wskazane w diecie, należą:

• mięso i przetwory mięsne,
• ryby i owoce morza,
• mleko i jego przetwory (wyjątek stanowi mleko kobiece, śmietana – w ograniczonych ilościach),
• jaja,
• orzechy i nasiona,
• nasiona roślin strączkowych,
• produkty zbożowe.

Unikać należy również produktów takich jak: chipsy, krakersy, paluszki, popcorn, ciastka, wafelki, czekolada, cukierki czekoladowe, chrupki kukurydziane, majonez, ketchup, sól oraz miód.

Niezalecany jest również aspartam – jedna z substancji słodzących.

Podsumowanie

Leczenie dietetyczne jest podstawą leczenia dzieci chorych na fenyloketonurię. Dieta polega na spożywaniu produktów z niską zawartością fenyloalaniny, białkozastępczych preparatów wolnych od fenyloalaniny oraz niskobiałkowych zamienników tradycyjnej żywności, takich jak pieczywo czy makaron o obniżonej zawartości fenyloalaniny. Dieta pozwala utrzymać stężenie aminokwasu w wartościach rekomendowanych, stanowi profilaktykę niedoborów pokarmowych i umożliwia w ten sposób dalszy rozwój dziecka.

>> To może Cię zainteresować: Alergia na białko mleka i nietolerancja laktozy

---

Bibliografia

1. MacDonald A, et al. PKU dietary handbook to accompany PKU guidelines. Orphanet J Rare Dis. 2020 Jun 30;15(1):171. doi: 10.1186/s13023-020-01391-y. Erratum in: Orphanet J Rare Dis. 2020 Sep 1;15(1):230.
2. van Wegberg AMJ, et al. The complete European guidelines on phenylketonuria: diagnosis and treatment. Orphanet J Rare Dis. 2017 Oct 12;12(1):162.
3. Fenyloketonuria – objawy, dziedziczenie, dieta – Choroby od A do Z – mp.pl
4. Polskie Stowarzyszenie Pomocy Chorym na Fenyloketonurię i Choroby Rzadkie Ars Vivendi
5. Nutricia Metabolics | Dołącz do Fenymenalnej społeczności

Półpasiec to bolesna choroba, która może dotykać pacjentów w każdym wieku, w tym dzieci. Jak przebiega? Skąd się bierze? Czy istnieją skuteczne metody leczenia? Na te oraz wiele innych pytań odpowiedzi znajdziesz w poniższym tekście.

Spis treści:

1. Czy półpasiec występuje u dzieci?
2. Przyczyny półpaśca u dzieci
3. Półpasiec u dzieci – objawy
4. Diagnostyka półpaśca u dzieci – jakie badania należy wykonać?
5. Czy półpasiec u dzieci jest zaraźliwy?
6. Leczenie półpaśca u dzieci
7. Półpasiec u dzieci – powikłania
8. Jak uchronić się przed półpaścem?
9. Podsumowanie

Czy półpasiec występuje u dzieci?

Półpasiec to reaktywacja utajonego wirusa Voricella zoster, który znajduje się w komórkach nerwowych po przechorowaniu ospy wietrznej. Ogólną częstość występowania tej choroby na całym świecie szacuje się na 3–5 na 1000 osób, jednak większość przypadków występuje u pacjentów w podeszłym wieku. W populacji pediatrycznej ta wartość jest około 4 do 7 razy niższa.

>> Przeczytaj też: Półpasiec – choroba jednej połowy ciała

Przyczyny półpaśca u dzieci

W wielu przypadkach nie udaje się ustalić, dlaczego zakażenie wirusem ospy wietrznej ulega reaktywacji w postaci półpaśca; jest jednak znanych kilka istotnych czynników ryzyka:

• obniżona odporność: wrodzone i nabyte niedobory odporności, stan po przeszczepieniu narządu, leczenie immunosupresyjne,
• choroby przewlekłe, np. młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, astma,
• niektóre infekcje, zwłaszcza COVID-19,
• zaburzenia hormonalne: prawdopodobnie odpowiedzialne za zwiększoną zachorowalność wśród nastolatków.

>> Zobacz także: Gorączka u dziecka – kiedy budzi niepokój?

Półpasiec u dzieci – objawy

Pacjenci najczęściej zgłaszają objawy ogólne, takie jak:

• złe samopoczucie,
• ból głowy,
• gorączkę (niezbyt wysoką, zazwyczaj około 38°C),
• lokalne powiększenie węzłów chłonnych,
• nietypowe odczucia skórne (mrowienie, pieczenie, ból czy dyskomfort) przez dwa do trzech dni przed pojawieniem się klasycznej wysypki.

Uwaga: Powyższe dolegliwości mogą wystąpić przed lub jednocześnie z pojawieniem się wysypki.

To właśnie wysypka jest głównym objawem pozwalającym na postawienie rozpoznania. Zwykle jest jednostronna, ograniczona do pojedynczego dermatomu (obszaru skóry unerwionego przez jedną gałązkę nerwu) i zwykle postępuje, tworząc przejrzyste pęcherzyki, które w ciągu 7–10 dni stają się mętne i pokrywają się strupem.

Najczęstszą lokalizacją półpaśca jest klatka piersiowa, drugą z najczęstszych – twarz.

Diagnostyka półpaśca u dzieci – jakie badania należy wykonać?

Rozpoznanie zwykle opiera się na obrazie klinicznym i nie wymaga dodatkowych badań. Oznaczenie przeciwciał anty-VZV zaleca się jedynie wtedy, gdy historia szczepień pacjenta przeciwko ospie wietrznej jest nieznana bądź obraz kliniczny jest niejasny (co zdarza się bardzo rzadko).

Analiza DNA metodą PCR płynu z pęcherzyków może pomóc w ustaleniu etiologii w nietypowych przypadkach u pacjentów seropozytywnych wobec VZV. Do rozróżnienia szczepów szczepionkowych wirusa od szczepów typu dzikiego również można zastosować metodę PCR, chociaż nie jest ona rutynowo dostępna.

Czy półpasiec u dzieci jest zaraźliwy?

Płyn w pęcherzykach ze zmian skórnych zawiera cząsteczki wirusa zdolne do wywoływania ospy, stąd tak – półpasiec jest zaraźliwy dla osób nieszczepionych, które nie zachorowały dotychczas na ospę. Zakaźność jest jednak mniejsza niż w przypadku zakażenia pierwotnego.

Uwaga: Ospa wietrzna nie jest „zwykłą” chorobą; przebieg trudno jednoznacznie przewidzieć nawet u osób zdrowych; potencjalne powikłania są rzadkie, lecz bardzo ciężkie. Pamiętaj o tym i jeśli Ty lub Twoje dziecko nie chorowaliście na ospę, zaszczepcie się.

Leczenie półpaśca u dzieci

W leczeniu, oprócz postępowania objawowego, zalecane są leki przeciwwirusowe takie jak acyklowir, famcyklowir, walacyklowir i brywudyna; ograniczają pojawianie się nowych zmian i przyspieszają gojenie.

Z uwagi na dostępność i cenę zdecydowanie najczęściej stosowane są doustne preparaty zawierające acyklowir. Należy go włączyć do 72 godzin od wystąpienia choroby; po tym czasie także można rozpocząć leczenie, szczególnie w przypadku:

• zajęcia twarzy lub szyi,
• obecności powikłań,
• ciężkiej postaci wysypki,
• współistnienia ciężkiej postaci atopowego zapalenia skóry.

Uwaga: Dzieci z obniżoną odpornością lub z poważnymi powikłaniami, takimi jak zajęcie oka, wymagają hospitalizacji i dożylnego podania leku.

Półpasiec u dzieci – powikłania

Do najczęstszych powikłań półpaśca należą:

• postać oczna (wiąże się z dużym ryzykiem utraty wzroku!),
• zespół Ramseya Hunta: jednostronne porażenie twarzy, ból ucha i zmiany skórne w obrębie małżowiny usznej lub przewodu słuchowego zewnętrznego,
• półpasiec krtani: występuje bardzo rzadko, obejmuje silny ból gardła i trudności w połykaniu, którym czasami towarzyszy gorączka i powiększenie węzłów chłonnych szyjnych,
• neuralgia popółpaścowa: ból utrzymujący się przez co najmniej trzy miesiące od przechorowania,
• zaburzenia w unaczynieniu mózgu: niedowłady, narastające upośledzenie zdolności poznawczych, drgawki; to rzadkie powikłanie występuje w bardzo różnym czasie po półpaścu,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu,
• lokalne osłabienie mięśni: pojawia się od 1 dnia do nawet 4 miesięcy po chorobie,
• zespół Guillaina-Barre: postępujące osłabienie mięśni, które może prowadzić do zgonu.

>> To może Cię zainteresować: Sepsa – poważne zagrożenie dla dziecka

Jak uchronić się przed półpaścem?

Najskuteczniejszą metodą profilaktyki są szczepienia przeciwko ospie wietrznej. Podawane są 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni. Gdy doszło do kontaktu z osobą chorą na ospę wietrzną lub półpasiec pierwszą dawkę szczepionki można podać do 96 godzin po kontakcie, optymalnie do 72.

>> Przeczytaj też: Półpasiec i możliwości zapobiegania tej chorobie

Podsumowanie

Półpasiec to efekt reaktywacji zakażenia wywołanego przez wirusa ospy wietrznej. Zazwyczaj objawia się charakterystyczną wysypką po jednej stronie ciała. Choroba może dawać poważne powikłania, w tym prowadzić do utraty wzroku. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania jest szczepienie przeciwko ospie wietrznej.

---

Źródła

1. Kennedy PGE. The Spectrum of Neurological Manifestations of Varicella-Zoster Virus Reactivation. Viruses. 2023 Jul 30;15(8):1663. doi: 10.3390/v15081663. PMID: 37632006; PMCID: PMC10457770. (dostęp: 12.12.2024).
2. Pietrzak, Maja K. MD*; Pokorska-Śpiewak, Maria MD, PhD*,†. Shingles in Children. The Pediatric Infectious Disease Journal 43(8):p e275-e277, August 2024. | DOI: 10.1097/INF.0000000000004404 (dostęp: 12.12.2024).
3. Saguil A, Kane S, Mercado M, Lauters R. Herpes Zoster and Postherpetic Neuralgia: Prevention and Management. Am Fam Physician. 2017 Nov 15;96(10):656-663. PMID: 29431387. (dostęp: 12.12.2024).
4. Patil A, Goldust M, Wollina U. Herpes zoster: A Review of Clinical Manifestations and Management. Viruses. 2022 Jan 19;14(2):192. doi: 10.3390/v14020192. PMID: 35215786; PMCID: PMC8876683. (dostęp: 12.12.2024).

Termin „sepsa” budzi uzasadniony lęk u każdego rodzica. Jakie są jej objawy? Gdzie szukać pomocy? Czy sepsę da się wyleczyć? Przeczytaj i dowiedz się najważniejszych rzeczy o sepsie.

Spis treści:

1. Sepsa u dziecka – co to jest?
2. Sepsa u dziecka – przyczyny
3. Sepsa u dzieci – objawy
4. Sepsa u dziecka – niezbędna diagnostyka
5. Leczenie sepsy u dzieci
6. Sepsa u dziecka – powikłania
7. Sepsa u dzieci – czy jest wyleczalna?
8. Podsumowanie

Sepsa u dziecka – co to jest?

Sepsa to stan, w którym dochodzi do gwałtownej reakcji organizmu na zakażenie ogólnoustrojowe. Nie jest to samodzielna jednostka chorobowa, gdyż do sepsy prowadzi wiele rodzajów zakażeń, np.:

• zapalenie płuc,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zakażenie układu moczowego,
• zapalenie narządów jamy brzusznej,
• zapalenie skóry i tkanki podskórnej,
• zapalenie tkanek miękkich.

Gdy reakcji tej towarzyszy dysproporcja między zapotrzebowaniem organizmu na tlen a możliwościami efektywnego dostarczania mówimy o wstrząsie septycznym.

Zarówno sepsa, jak i wstrząs septyczny, są stanami zagrożenia życia i wymagają natychmiastowej hospitalizacji.

Sepsa u dziecka – przyczyny

Do sepsy mogą prowadzić zakażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze. Sepsa jest najczęściej wywołana zakażeniem bakteryjnym, a w poszczególnych grupach wiekowych istnieją spore różnice co do konkretnych patogenów:

• u noworodków – paciorkowce grupy B (GBS), Escherichia coli i Listeria monocytogenes,
• u niemowląt i starszych dzieci, zwłaszcza do 5. roku życia – Haemophilus influenzae typu b (Hib), Neisseria meningitidis i Streptococcus pneumoniae.

Dzieci obciążone niektórymi chorobami przewlekłymi znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka zakażenia ogólnoustrojowego:

• dzieci często hospitalizowane mogą być podatne na zakażenia gronkowcem złocistym opornym na metycylinę (MRSA) i enterokokami opornymi na wankomycynę,
• dzieci z obniżoną odpornością (wrodzoną lub nabytą, np. po przeszczepach) i osoby z przewlekłymi chorobami współistniejącymi są narażone na zwiększone ryzyko sepsy wywołanej przez drobnoustroje Gram-ujemne, w szczególności Pseudomonas aeruginosa, a także paciorkowce alfa-hemolizujące i grzyby.

>> Przeczytaj: Choroba Kawasaki – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Sepsa u dzieci – objawy

Pierwsze objawy sepsy mogą nie być wyraźne, stąd przy interpretacji stanu chorego dziecka bardzo ważne jest śledzenie dynamiki przebiegu choroby. Pierwszym, jednym z najważniejszych elementów, z jednej strony subiektywnym, z drugiej bardzo charakterystycznym, jest ogólny wygląd dziecka. W większości przypadków dziecko z sepsą sprawia wrażenie naprawdę chorego.

Po tej wstępnej, szybkiej ocenie dodatkowo można zaobserwować:

• gorączkę (powyżej 38°C) lub hipotermię,
• przyspieszony oddech i/lub wzmożony wysiłek przy oddychaniu,
• bezdechy,
• marmurkowatą lub nadmiernie ucieploną, czerwonawą skórę; zdarza się, że skóra dziecka septycznego wydaje się szara, jakby pokryta woskiem,
• zaburzenia świadomości – drażliwość, płacz z grymasem bólu, dezorientacja, patologiczna senność, utrudniony lub brak kontaktu z opiekunem,
• bardzo niewielka ilość oddawanego moczu lub bezmocz,
• przyspieszona czynność serca,
• wysypka nieblednąca pod wpływem ucisku,
• wymioty, ból brzucha.

>> Zobacz również: Duszność – punkt wspólny wielu dramatycznych chorób

Sepsa u dziecka – niezbędna diagnostyka

Podejrzenie sepsy jest wskazaniem do natychmiastowej hospitalizacji. Rozpoznanie jest ustalane przy pomocy:

• badania podmiotowego i przedmiotowego,
• szeregu badań dodatkowych.

Celem pierwszego etapu, czyli szczegółowej oceny lekarskiej, jest ocena stanu dziecka i wdrożenie pierwszych, kluczowych elementów leczenia. W drugim etapie wykonywane są badania dodatkowe, których celem jest nie tylko potwierdzenie rozpoznania, ale także ocena ewentualnych powikłań narządowych. Równocześnie dąży się do ustalenia źródła infekcji.

Uwaga: Szczegółowe omówienie badań, które należy wykonać, przekracza ramy tego opracowania; zapamiętaj, że sepsy nie można próbować diagnozować w warunkach ambulatoryjnych, szczególnie u dziecka!

Leczenie sepsy u dzieci

Terapia zakażenia ogólnoustrojowego jest złożona. Obejmuje nie tylko leczenie przyczynowe, ale i podtrzymujące i/lub wspomagające pracę ważnych dla życia narządów:

• antybiotykoterapia, najczęściej podwójna – początkowo empiryczna, a po uzyskaniu wyniku posiewu krwi, celowana,
• leki przeciwwirusowe (nie we wszystkich przypadkach możliwe; na część wirusów nie ma lekarstwa) lub przeciwgrzybicze,
• płynoterapia uwzględniająca zaburzenia elektrolitowe,
• leki przeciwgorączkowe i/lub przeciwbólowe,
• tlenoterapia (od biernej, np. wąsów tlenowych do czynnej, czyli respiratora),
• w przypadkach indywidualnych leki wspomagające pracę serca i nerek.

Sepsa u dziecka – powikłania

Sepsa, nawet leczona, może zostawiać trwałe następstwa, głównie uszkodzenie ważnych dla życia narządów. Najpoważniejszym powikłaniem jest zgon.

>> To może Cię zainteresować: Wymaz z gardła – co wykrywa badanie i kiedy się je zleca? Jak się przygotować?

Sepsa u dzieci – czy jest wyleczalna?

Sepsa, która została odpowiednio wcześnie rozpoznana, w większości przypadków jest wyleczalna. Pamiętaj, że jeżeli podejrzewasz sepsę u swojego dziecka, jego stan szybko się pogarsza lub Twój maluch sprawia wrażenie bardzo chorego (często rodzice podają, że nie poznają własnego dziecka), wezwij pogotowie ratunkowe lub niezwłocznie udaj się do najbliższego Szpitalnego Oddziału Ratunkowego.

Uwaga: Przed bardzo groźnymi patogenami wywołującymi sepsę można się zaszczepić. Kalendarz szczepień ochronnych przewiduje szczepienie dzieci przeciwko pneumokokom (standardowo 10-walentną, można zdecydować się na odpłatną 13- lub 20-walentną, które są skuteczniejsze) i Haemophilus influenzae typu b.

Zalecane (odpłatne) są szczepienia przeciwko meningokokom – pełen cykl szczepienia jest drogi, ale spodziewanych korzyści nie da się przeliczyć na jakąkolwiek walutę.

Podsumowanie

Sepsa to stan zagrożenia życia. Podejrzenie tego stanu jest wskazaniem do natychmiastowej hospitalizacji. Odpowiednio szybkie rozpoznanie istotnie zwiększa szansę na wyleczenie bez trwałych następstw.

Pamiętaj, że to Ty odpowiadasz za zdrowie i życie swojego dziecka – nie wahaj się zgłosić po pomoc dzwoniąc na 112 lub udając się na Szpitalny Oddział Ratunkowy.

---

Źródła

1. Cruz AT, Lane RD, Balamuth F, Aronson PL, Ashby DW, Neuman MI, Souganidis ES, Alpern ER, Schlapbach LJ. Updates on pediatric sepsis. J Am Coll Emerg Physicians Open. 2020 Jul 3;1(5):981-993. doi: 10.1002/emp2.12173. PMID: 33145549; PMCID: PMC7593454.  https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7593454/ (dostęp 17.12.2024 r.).
2. Mathias B, Mira JC, Larson SD. Pediatric sepsis. Curr Opin Pediatr. 2016 Jun;28(3):380-7. doi: 10.1097/MOP.0000000000000337. PMID: 26983000; PMCID: PMC4913352. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4913352/(dostęp 17.12.2024 r.).
3. Schlapbach LJ, Watson RS, Sorce LR, Argent AC, Menon K, Hall MW, Akech S, Albers DJ, Alpern ER, Balamuth F, Bembea M, Biban P, Carrol ED, Chiotos K, Chisti MJ, DeWitt PE, Evans I, Flauzino de Oliveira C, Horvat CM, Inwald D, Ishimine P, Jaramillo-Bustamante JC, Levin M, Lodha R, Martin B, Nadel S, Nakagawa S, Peters MJ, Randolph AG, Ranjit S, Rebull MN, Russell S, Scott HF, de Souza DC, Tissieres P, Weiss SL, Wiens MO, Wynn JL, Kissoon N, Zimmerman JJ, Sanchez-Pinto LN, Bennett TD; Society of Critical Care Medicine Pediatric Sepsis Definition Task Force. International Consensus Criteria for Pediatric Sepsis and Septic Shock. JAMA. 2024 Feb 27;331(8):665-674. doi: 10.1001/jama.2024.0179. PMID: 38245889; PMCID: PMC10900966. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10900966/ (dostęp 17.12.2024 r.).
4. Miranda M, Nadel S. Pediatric Sepsis: a Summary of Current Definitions and Management Recommendations. Curr Pediatr Rep. 2023;11(2):29-39. doi: 10.1007/s40124-023-00286-3. Epub 2023 May 9. PMID: 37252329; PMCID: PMC10169116. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10169116/ (dostęp 17.12.2024 r.).
5. Peshimam N, Nadel S. Sepsis in children: state-of-the-art treatment. Ther Adv Infect Dis. 2021 Nov 23;8:20499361211055332. doi: 10.1177/20499361211055332. PMID: 34868580; PMCID: PMC8637770. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8637770/ (dostęp 17.12.2024 r.).