Sklep
Strona główna Blog Strona 25

FSH – co to jest, kiedy wykonać badanie i co oznaczają wyniki?

Agata Strukow
-
0
FSH – co to jest, kiedy wykonać badanie i co oznaczają wyniki?

Artykuł został zaktualizowany 11.02.2025 r.

FSH – hormon folikulotropowy wytwarzany jest w przednim płacie przysadki mózgowej. Jak wpływa na organizm kobiety? Czy mężczyzna również ma ten hormon? Kiedy go należy badać? Zapraszamy do lektury.

Spis treści:

  1. Co to jest FSH?
  2. Kiedy należy wykonać badanie FSH?
  3. Jak przygotować się do badania FSH?
  4. FSH – interpretacja wyników

Co to jest FSH?

FSH – hormon folikulotropowy, folikulitropina – jest hormonem glikoproteinowym, produkowanym w komórkach gonadotropowych przysadki mózgowej. Składa się z dwóch podjednostek – α i β. Przysadka produkuje również inne gonadotropiny – TSH, LH. Każda z nich ma taką samą podjednostkę α, natomiast fragment β jest swoisty dla każdego hormonu.

Wydzielanie hormonów gonadotropowych kontrolowane jest przez gonadoliberynę (GnRH) produkowaną w podwzgórzu oraz poziom hormonów płciowych. Narządami docelowymi dla FSH są gonady – jajniki i jądra.

Poziom FSH zależy od wieku, płci, okresu cyklu menstruacyjnego.

Zaraz po urodzeniu, u noworodków, poziom gonadotropin jest niski i w tym okresie nie zależy od płci. Zaczyna wzrastać w 2 tygodniu życia dziecka, a obserwowany pik występuje pomiędzy 2 tygodniem a 3 miesiącem życia.

Poziom FSH zaczyna być wyższy u dziewczynek (a poziom LH u chłopców). U chłopców obniża się w okresie 6-9 miesięcy, zaś u dziewczynek pozostaje podwyższony do 3-4 roku życia.

>> Przeczytaj też: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

FSH u kobiet

Rolą hormonu folikulotropowego w organizmie kobiety jest stymulacja wydzielania hormonów płciowych:

Ważną funkcją tego hormonu jest również wpływ na wzrost i dojrzewanie komórek jajowych, pęcherzyka jajnikowego i stymulowanie owulacji.

Poziom FSH u kobiety zależy od fazy cyklu miesiączkowego i związany jest z funkcjonowaniem osi podwzgórze-przysadka-jajnik, która jest klasycznym ujemnym sprzężeniem zwrotnym. Zasada działania takiego ujemnego sprzężenia zwrotnego polega na tym, iż wzrost produkcji substancji A wpływa na aktywację stężenia substancji B. Z chwilą, gdy substancja B osiąga poziom optymalny, substancja A zaczyna obniżać swój poziom do czasu, gdy działanie substancji B znów osłabnie i cykl zaczyna się od początku.

W przypadku stymulacji wydzielania FSH sygnałem do jej uwolnienia jest GnRH (gonadoliberyna) produkowana przez podwzgórze. Następstwem tego jest wzrost produkcji FSH i jej wydzielanie do krwiobiegu. Miejscem docelowym działania FSH jest jajnik, który reagując na wzrost FSH zaczyna produkować estradiol lub progesteron – w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. Podniesienie poziomu jednego z tych dwóch hormonów jest sygnałem dla wyższych poziomów układu hormonalnego do redukcji poziomu GnRH, a następnie FSH.

FSH u mężczyzn

Poziom FSH u mężczyzny zależy od wieku, niższy jest przed osiągnięciem wieku dojrzewania. W czasie dojrzewania zaczyna wzrastać, aby osiągnąć plateau po jego zakończeniu.

Miejscem docelowym działania tego hormonu u mężczyzny są jądra, a jego funkcje to:

  • stymulacja syntezy testosteronu
  • wpływ na proliferację komórek Sertoliego, a przez to na spermatogenezę.

Kiedy należy wykonać badanie FSH?

Wskazaniami do wykonania badania poziomi hormonu folikulotropowego są:

Badanie FSH (folikulotropiny)

Jak przygotować się do badania FSH?

Badanie poziomu FSH u kobiety – w zależności od celu – powinno się odbywać w określonym dniu cyklu. Rutynowo badanie wykonuje się we wczesnej fazie folikularnej, czyli między 2-5 dniem cyklu, chyba, że lekarz zdecyduje inaczej.

pakiet hormony kobiece zaburzenia miesiączkowania

Badanie powinno być wykonywane w godzinach porannych.

>> Zobacz też: Jak prawidłowo przygotować się do badań laboratoryjnych?

FSH – interpretacja wyników

Prawidłowy poziom FSH zależy od fazy cyklu miesiączkowego oraz od płci. Wartości referencyjne, czyli tzw. normy FSH, podawane są na wyniku każdego laboratorium. Dlatego nie piszemy w tym miejscu jakie wartości są prawidłowe, dokładny ich zakres może być różny w zależności od stosowanej metody laboratoryjnej.

Warto jednak wiedzieć, iż na każdym wyniku powinny być wyszczególnione wartości dla każdej fazy cyklu, dla kobiety po menopauzie i oczywiście zależne od płci.

Podwyższone wartości FSH

FSH – wartości podwyższone obserwuje się w:

  • hipogonadyzmie – stan obniżonego wydzielania hormonów płciowych,
  • PCOS,
  • zespole Turnera – dysgenezja jajników,
  • zespole Klinefeltera – dysgenezja jąder,
  • zaniku jąder, kastracji,
  • gruczolaku przysadki,
  • przedwczesnym dojrzewaniu,
  • menopauzie.

Podwyższony poziom FSH może być również obserwowany w alkoholizmie.

Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie?

Warto wiedzieć, iż jedno oznaczenie poziomu FSH nie wystarczy, aby stwierdzić, iż jest to menopauza. O menopauzie będzie świadczyła tendencja obniżonej wartości tego hormonu w czasie w połączeniu z objawami klinicznymi.

Obniżone wartości FSH

Obniżony poziom FSH może świadczyć o:

  • niewydolność przysadki mózgowej
  • niewydolność podwzgórza
  • guz nadnerczy, przerost nadnerczy.

Obniżony poziom FSH może być również związany ze stresem, niedożywieniem i jadłowstrętem psychicznym.

Wysokie FSH a ciąża

Poziom FSH jest ważny dla oceny możliwości zajścia w ciążę i oszacowania (razem z AMH i estradiolem) rezerwy jajnikowej.

Szacuje się, iż:

  • FSH w 3 dniu cyklu > 10 IU/l oznacza obniżoną rezerwę jajnikową
  • FSH > 20 IU/l – oznacza, iż zajście w ciążę jest mało prawdopodobne
  • FSH > 40 IU/l – oznacza, iż zajście w ciążę jest raczej niemożliwe – menopauza.

FSH – hormon folikulotropowy to badanie dostarczające cennych informacji o funkcjonowaniu układu hormonalnego zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Jest jednym z badań rutynowych u kobiet z menopauzą (zarówno przedwczesną, jak i fizjologiczną), jest również bardzo pomocne w diagnostyce niepłodności. Badanie poziomu FSH jest zwykle zlecane z innymi hormonami płciowymi.

Piśmiennictwo

  1. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018
  2. Caquet R., 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać, jak interpretować. PZWL, Warszawa 2007, 2009
  3. Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013.
  4. Jankowska K., Diagnostyka niepłodności u kobiety – algorytm postępowania, szkolenie online Naczelnej Izby Lekarskiej, 17.01.2025.

Estradiol – co to jest, za co odpowiada? Kiedy wykonuje się badanie poziomu estradiolu

Agata Strukow
-
0
Estradiol – co to jest, za co odpowiada? Kiedy wykonuje się badanie poziomu estradiolu

Estradiol jest hormonem steroidowym, jednym z trzech estrogenów (obok estronu i estriolu).  Jest to główny estrogen ludzkiego organizmu, kojarzący się przede wszystkim z równowagą hormonalną kobiety, ale ma swoje zadania również w ciele mężczyzny. Jak działa estradiol, jak można go zbadać i o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki? Dowiesz się z artykułu.

Spis treści:

  1. Co to jest estradiol?
  2. Jakie funkcje pełni estradiol w organizmie?
  3. Kiedy należy badać estradiol – wskazania do badania
  4. Kiedy bada się estradiol i jak się przygotować do badania?
  5. Co oznacza podwyższony poziom estradiolu?
  6. Co oznacza obniżony poziom estradiolu?
  7. Estradiol w terapii chorób oraz w hormonalnej terapii zastępczej

Co to jest estradiol?

Estradiol (17-β-estradiol) to naturalny, najważniejszy w okresie rozrodczym i najsilniejszy estrogen w organizmie kobiety. 95% tego hormonu uwalnianie jest przez komórki ziarniste jajników, zaś niewielkie ilości wytwarzane są poza jajnikiem, z DHEA i testosteronu.

Po uwolnieniu przez komórki ziarniste estradiol jest transportowany we krwi do tkanek docelowych, gdzie wywiera odpowiednie działanie. Działanie estradiolu odbywa się za pośrednictwem swoistych receptorów rozmieszczonych w narządach płciowych, macicy, podwzgórzu, przysadce oraz w gruczołach piersiowych.

Mechanizm wydzielania estradiolu u kobiet sterowany jest przy pomocy mechanizmu sprzężenia zwrotnego. Niski poziom E2 w osoczu stymuluje podwzgórze do wydzielania FSH i LH, a pod wpływem tych hormonów poziom estradiolu osiąga szczyt swojego stężenia w czasie fazy owulacyjnej.

Jakie funkcje pełni estradiol w organizmie?

Estradiol u kobiet

E2 jest hormonem niezbędnym, aby u kobiety mogła wystąpić owulacja, a w jej następstwie zapłodnienie i ciąża. Dlatego poziom estradiolu stopniowo rośnie w I fazie cyklu miesiączkowego i osiąga pik 24 godziny przed owulacją.

Drugi pik występuje z fazie lutealnej, gdy tworzy się ciałko żółte, a następnie poziom estradiolu znów zaczyna się obniżać.

estradiol infografika

Estradiol odgrywa ważną rolę nie tylko u kobiet w okresie reprodukcyjnym, jest również ważny w czasie wzrostu i dojrzewania. Uczestniczy w rozwoju narządów płciowych i drugorzędowych cech płciowych. Jest odpowiedzialny za proliferację błony śluzowej macicy, stwarzając warunki do zagnieżdżenia się potencjalnie zapłodnionej komórki jajowej. Jest jednym z czynników warunkujących wytwarzanie w szyjce macicy uwodnionego śluzu, co sprzyja penetracji plemników.

W organizmie kobiety estradiol ma również wpływ na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, która gromadzi się wokół bioder, na udach i pośladkach. Jest to sylwetka typu gruszka.

Nie mniej ważne jest ogólnoustrojowe działanie estradiolu w organizmie kobiety. U kobiet w okresie reprodukcyjnym nazywany jest hormonem ochronnym, który wpływa na:

Ponadto estradiol jest hormonem mającym zdolność wiązania się z receptorami w ośrodkowym układzie nerwowym. Korzystnie wpływa na stan psychiczny i emocje. Niektóre badania wskazują korzystny wpływ estradiolu na pamięć przestrzenną oraz poprawę uczenia się.

Estradiol jest również hormonem, który ma wpływ na krzepnięcie krwi, co jest ważne w kontekście terapii hormonalnej w czasie menopauzy. Wpływ tego hormonu na parametry krzepnięcia krwi jest następujący:

  • zwiększenie poziomu VII czynnika krzepnięcia i białka C,
  • zmniejszenie poziomu inhibitora aktywatora plazminogenu, antytrombiny III i fibrynogenu.

Estradiol ma także wpływ na stan skóry – dzięki temu, że zwiększa przepuszczalność błon komórkowych poprawia nawodnienie i elastyczność skóry.

>> Sprawdź też: Równowaga hormonalna u kobiet

Estradiol u mężczyzn

Estradiol jest hormonem występującym także u mężczyzn. Jest go mniej niż w organizmie kobiety w wieku reprodukcyjnym, ale więcej niż u kobiet po menopauzie.

Źródłem estradiolu u mężczyzny jest tkanka tłuszczowa oraz mózg, ponadto jest produkowany w wątrobie, nadnerczach, jądrach oraz gruczołach piersiowych.

Estradiol w organizmie mężczyzny wpływa na jakość nasienia i ruchliwość plemników, a co za tym idzie na płodność. Odgrywa również rolę w utrzymaniu libido.

>> Zobacz też: Niepłodność u mężczyzn

Badania wskazują, że estradiol jest również do pewnego stopnia hormonem ochronnym u mężczyzn, ponieważ jest ważnym czynnikiem utrzymującym odpowiednią masę kostną. Zmiany gęstości mineralnej kości u mężczyzny w większym stopniu zależą do stężenia estradiolu niż testosteronu.

Odpowiednie stężenie estradiolu również u płci męskiej wpływa na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Hormon ten łagodzi też objawy andropauzy.

Kiedy należy badać estradiol – wskazania do badania

Oznaczanie poziomu estradiolu jest ważnym elementem oceny wydolności jajników. Dlatego wskazaniem do badania E2 u kobiety są:

  • zaburzenia miesiączkowania;
  • zaburzenia dojrzewania płciowego – dojrzewanie opóźnione, czyli brak cech dojrzewania płciowego u dziewczynki przed 13. rokiem życia i/lub brak miesiączki przed 16. rokiem życia;
  • niepłodność – trudności z zajściem w ciążę i/lub utrzymaniem ciąży;
  • monitorowanie owulacji – również w procedurze wspomaganego rozrodu i u pacjentek leczonych hormonalnie.

Ponadto estradiol bada się w przypadku podejrzenia nowotworu jajników oraz przerostu nadnerczy.

Dowiedz się więcej:

>> Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

>> Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?

Wskazania do badania poziomu estradiolu u mężczyzn:

  • problemy z płodnością;
  • ginekomastia;
  • podejrzenie nowotworu jąder;
  • podejrzenie przerostu nadnerczy.

>> Sprawdź także: Nowotwór jądra: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Kiedy bada się estradiol i jak się przygotować do badania?

Poziom estradiolu u kobiety zależny jest od dnia cyklu miesięcznego, dlatego badanie – w zależności od wskazań – wykonuje się w określonych dniach pierwszej fazy cyklu. Ocena stężenia tego hormonu w fazie lutealnej – II fazie – nie ma znaczenia klinicznego.

Standardowo poziom estradiolu bada się pomiędzy 2-5 dniem cyklu. W celu stwierdzenia, czy pacjentka ma owulację, należy oznaczyć estradiol w czasie piku w cyklu menstruacyjnym – zazwyczaj jest to 12-14 dzień cyklu.

Badanie estradiolu

Badanie poziomu estradiolu przeprowadza się z krwi żylnej. Na badanie powinno się zgłaszać w godzinach porannych, wskazane jest bycie na czczo.

>> Zobacz też: Jak prawidłowo przygotować się do badań laboratoryjnych?

Co oznacza podwyższony poziom estradiolu?

Podwyższony poziom tego hormonu może występować w przypadku:

  • guzów nowotworowych jajnika,
  • guzów jąder,
  • guzów nadnerczy.

Wysoki poziom estradiolu może wskazywać również na choroby wątroby (marskość wątroby), może mieć związek z nadczynnością tarczycy. Wysoki poziom estradiolu u dziewczynek może świadczyć o przedwczesnym dojrzewaniu.

Wyższe stężenie estradiolu występuje również u kobiet w ciąży.

Zbyt wysoki poziom E2 u mężczyzn może być związany z ginekomastią.

Co oznacza obniżony poziom estradiolu?

Obniżony poziom estradiolu stwierdza się w:

U pacjentek w ciąży obniżony poziom estradiolu oznacza ciążę patologiczną i może świadczyć o ryzyku poronienia.

pakiet hormony kobiece zaburzenia miesiączkowania

Obniżony poziom estradiolu obserwuje się także u kobiet w menopauzie, a ponadto u pacjentek z jadłowstrętem psychicznym oraz u kobiet uprawiających intensywnie sport.

>> Przeczytaj także: Nieregularny okres i zaburzenia miesiączkowania

Estradiol w terapii chorób oraz w hormonalnej terapii zastępczej 

Estradiol jest hormonem podawanym jako lek w terapiach chorób oraz w hormonalnej terapii zastępczej u kobiet po menopauzie.

Może być zastosowany w kilku postaciach:

  • doustnie,
  • przezskórnie,
  • dopochwowo,
  • domięśniowo,
  • donosowo.

Wskazania do zastosowania estradiolu jako leku obejmują:

  • pierwotny i wtórny brak miesiączki – hipogonadyzm u kobiet;
  • objawy wypadowe w okresie menopauzy;
  • osteoporoza wywołana niedoborem estrogenów;
  • zanikowe zapalenie pochwy wywołanie niedoborem estrogenów – dopochwowo.

Estradiol jest lekiem, który podwyższa ryzyko wystąpienia epizodów zatorowo-zakrzepowych. Dlatego pacjentki z predyspozycjami do ich występowania nie powinny stosować tej substancji.

Ponadto estradiol wchodzi w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, osłabiając ich działanie.

Ważne jest również, aby zachować ostrożność w przyjmowaniu leku u osób, które wymagają unieruchomienia (np. z powodu złamania), ponieważ nasila to ryzyko powikłań zatorowo-zakrzepowych.

Estradiol jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży, a przed rozpoczęciem terapii u kobiet w wieku reprodukcyjnym należy przeprowadzić test ciążowy, aby upewnić się, że pacjentka nie jest w ciąży.

>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne u pacjentek przyjmujących hormony (antykoncepcję hormonalną, HTZ)

Estradiol to bardzo ważny hormon w organizmie kobiety, a jego badanie dostarcza wielu cennych informacji o stanie gospodarki hormonalnej. Należy tylko pamiętać, aby test przeprowadzać w odpowiednim czasie w ciągu cyklu, aby był rzeczywiście pomocny.

W określonych sytuacjach badanie jest również cenne u mężczyzn, dlatego jest coraz częściej u nich wykonywane.

Piśmiennictwo

  1. Luine V, Frankfurt M. Estrogenic regulation of memory: The first 50 years. Horm Behav. 2020 May;121:104711. doi: 10.1016/j.yhbeh.2020.104711. Epub 2020 Feb 13. PMID: 32035072; PMCID: PMC7198346.
  2. Lachowicz-Ochędalska A., Nowe aspekty działania estrogenów poprzez receptory błonowe, materiał zjazdowy IV Konferencja Sekcji Endokrynologii Molekularnej PTE, Poznań, 2-3.10.2004, Endokrynologia Polska / Polish Journal of Endocrinology 2005; 3 (56).
  3. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018

Co jeść by wzmocnić odporność? Zasady zdrowego żywienia

Magdalena Konowrocka
-
0
Co jeść by wzmocnić odporność? Zasady zdrowego żywienia

Nasza odporność to mechanizm obronny organizmu, który chroni nas przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak wirusy, bakterie czy grzyby. Aby nasz układ odpornościowy funkcjonował w sposób optymalny, istotne jest, aby dostarczać mu odpowiednich składników odżywczych, które wspierają jego działanie. Odpowiednia dieta pełni zatem kluczową rolę w budowaniu i utrzymaniu silnej odporności. Niniejszy artykuł podpowie nam, co jeść na odporność oraz jaka powinna być codzienna dieta dla wzmocnienia organizmu.

Spis treści:

  1. Ogólne zasady odżywiania, aby wzmocnić odporność
  2. Dieta na wzmocnienie odporności – kiedy z niej korzystać?
  3. Co jeść, aby wzmocnić organizm?
  4. Podsumowanie

Ogólne zasady odżywiania, aby wzmocnić odporność

Aby wzmocnić odporność, kluczowe jest zapewnienie organizmowi odpowiednich składników odżywczych, które wspierają funkcje układu immunologicznego. Istnieje wiele badań, które wskazują na rolę diety w poprawie zdolności organizmu do walki z infekcjami. Poniżej przedstawiono ogólne zasady wzmocnienia odporności oraz zalecenia dietetyczne wspierające zdrowie układu immunologicznego.

Ogólne zasady wzmocnienia odporności:

  1. Odpowiednio bilansowana dieta – codzienna dieta powinna być zrównoważona, oparta na różnorodnych produktach spożywczych, bogatych w witaminy, składniki mineralne, białka, tłuszcze, węglowodany oraz błonnik. Regularne spożywanie warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, chudego mięsa oraz ryb zapewnia organizmowi wszystko, co niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego,
  2. Regularne posiłki – nasz organizm wymaga regularnego dostarczania energii, którą wydatkuje przez cały dzień. Regularnie spożywane posiłki (4-5 na dobę), zapewniają lepszy metabolizm i optymalne wykorzystanie składników odżywczych, a tym samym wzmocnienie odporności organizmu. Należy podkreślić, że regularne spożywanie posiłków sprzyja prawidłowej sprawności umysłowej i fizycznej.  Prawidłowo skomponowane pod względem odżywczym pierwsze śniadanie, jest niezbędne, aby pobudzić metabolizm i przygotować organizm człowieka do prawidłowego funkcjonowania w ciągu dnia. Ma za zadanie zabezpieczyć nasz organizm przed wahaniami stężenia glukozy we krwi. Regularne spożywanie posiłków zapobiega spadkom energii w ciągu doby, ma to także pozytywny wpływa na odporność (badanie WHO).
  3. Odpowiednie nawodnienie – nawodnienie organizmu również jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Woda wspomaga transport składników odżywczych, dzięki czemu wspiera utrzymanie prawidłowego stanu zdrowia. Pamiętajmy, iż nawodnienie organizmu pochodzi nie tylko z wypijanej przez nas wody. Na bilans płynów wpływa także woda zawarta w pokarmach stałych, warzywach i owocach. Zapotrzebowanie na płyny zależy od wielu czynników, m.in., wieku, płci czy aktywności fizycznej.
  4. Odpowiednia ilość i jakość snu – warto dbać o odpowiednią ilość snu, czyli co najmniej 7-8 godzin dziennie. Osoby, które śpią za krótko lub często się wybudzają ze snu, mają osłabioną odpowiedź immunologiczną.
  5. Aktywność fizyczna – regularna, dostosowana do indywidualnych potrzeb aktywność fizyczna pomaga utrzymać układ odpornościowy w dobrej kondycji. Nawet 30 minutowy, codzienny spacer wzmacnia i dotlenia nasz organizm. Dla zachowania dobrego zdrowia i optymalnej odporności, wskazana jest umiarkowana aktywność fizyczna, zbyt intensywny wysiłek nie jest wskazany.
  6. Unikanie stresu – długotrwały stres ma negatywny wpływ na układ odpornościowy, techniki relaksacyjne, jak medytacja czy joga pomagają w opanowaniu stresu.

Sprawdź też:

>> Suplementacja – świadome budowanie odporności

>> Nawadnianie organizmu – suplementacja elektrolitów

Dieta na wzmocnienie odporności – kiedy z niej korzystać?

Odporność naszego organizmu powinniśmy wzmacniać każdego dnia, jednak jest to szczególnie ważne w:

  1. Sezonie infekcyjnym – przeziębień i grypy – zwiększona liczba infekcji w okresie jesienno-zimowym to czas, kiedy warto szczególnie dbać o dietę wspierającą odporność,
  2. Czasie przewlekłego stresu – gdy organizm jest narażony na chroniczny stres, warto wspomagać odporność odpowiednimi nawykami zdrowotnymi,
  3. Okresie po chorobie – po przebytej infekcji organizm potrzebuje wsparcia w regeneracji, dlatego warto zwiększyć spożycie składników odżywczych, które wspierają funkcjonowanie układu immunologicznego.

Co jeść, aby wzmocnić organizm?

Nasza codzienna dieta powinna być urozmaicona i pełnowartościowa, aby codzienny jadłospis zawierał składniki pokarmowe wzmacniające i pobudzające układ odpornościowy do prawidłowej pracy.

Owoce i warzywa wzmacniające odporność

Do produktów wpływających na wzmocnienie odporności należą warzywa i owoce, które są naturalnym i najlepszym źródłem:

  • witamin – organizm człowieka nie jest w stanie syntetyzować witamin, dlatego muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem;
  • składników mineralnych;
  • związków bioaktywnych takich jak: antocyjany, flawonoidy, izoflawony.

Składniki te m.in. stymulują układ immunologiczny, mają działanie antyoksydacyjne, chronią DNA komórek, regulują działanie hormonów. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia powinniśmy jeść minimum 400 g owoców i warzyw dziennie w co najmniej 5 porcjach. Coraz więcej badań wskazuje, że im więcej warzyw i owoców jemy, tym lepiej dla naszego zdrowia.

>> Sprawdź także: Układ hormonalny człowieka. Budowa, funkcje, hormony

Co jeść na odporność? Witamina C

Źródła witaminy C w diecie to:

  • warzywa – papryka, brokuły, kalafior, kapusta, natka pietruszki;
  • owoce – w zimie owoce cytrusowe, latem – owoce sezonowe (np. truskawki, porzeczki).

>> Zobacz także: Z czym nie łączyć witaminy C? Dietetyczne fakty i mity na temat witaminy C

Dieta na odporność – witamina A

Źródła witaminy A w diecie (β-karotenu) to: dynia, marchew, papryka, pomidory, jarmuż.

Dieta na wzmocnienie odporności – produkty bogate w witaminę D

Źródła witaminy D:

  • tłuste ryby morskie: śledź, łosoś, halibut, makrela;
  • jaja;
  • wątroba;
  • mleko wzbogacane w witaminę D;
  • margaryny, do których w Polsce obligatoryjnie dodaje się witaminę D.

W populacji polskiej występują niedobory witaminy D, dlatego – szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdzie mamy małą ekspozycję na światło słoneczne, pod wpływem którego witamina D jest syntezowana w skórze – zaleca się wykonywanie badania poziomu witaminy D i odpowiednią suplementację.

>> Dowiedz się więcej: Przedawkowanie witaminy D – objawy, przyczyny, badania laboratoryjne, leczenie

Co jeść na odporność? Produkty pełnoziarniste

Ważnym elementem diety wspierającej odporność są produkty zbożowe pełnoziarniste, będące źródłem witamin z grupy B i składników mineralnych (magnez i cynk), a także błonnika pokarmowego. Dlatego do codziennej diety należy włączyć:

  • pieczywo razowe,
  • kaszę gryczaną i jęczmienną,
  • makaron ryżowy,
  • ryż brązowy,
  • naturalne płatki zbożowe.

>> Przeczytaj też: Dieta antyrakowa (przeciwnowotworowa). Co jeść, czego unikać, przykładowy jadłospis

Składniki diety wzmacniającej odporność: selen i cynk

Składnikiem budowania odporności są także selen i cynk. Najlepszym źródłem obydwu minerałów jest dieta.

Cynk można znaleźć w:

  • mięsie,
  • owocach morza,
  • nasionach dyni,
  • orzechach,
  • pełnoziarnistych produktach zbożowych.

Źródła selenu to:

  • orzechy brazylijskie,
  • ryby i owoce morza,
  • mięso.

Pozostałe składniki diety wpływające na odporność

Białka pokarmowe to podstawowe cegiełki, z których zbudowane są komórki, w tym komórki odpornościowe. Zbyt mała ilość białka w diecie może prowadzić do osłabienia mechanizmów obronnych organizmu. Dlatego codzienna dieta powinna być bogata w produkty białkowe.

Bogate w białko są:

  • chude mięso,
  • tłuste ryby morskie,
  • jaja,
  • rośliny strączkowe np. fasola, groch, bób, ciecierzyca, soja, soczewica,
  • orzechy i nasiona.

Kwasy tłuszczowe omega-3 mają działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie istotne w kontekście ochrony przed przewlekłymi stanami zapalnymi, które mogą osłabić odporność.

Źródłami kwasów omega-3 są:

  • ryby morskie łosoś, makrela, sardynki,
  • siemię lniane,
  • orzechy włoskie,
  • oleje roślinne np. olej lniany, rzepakowy.

Produkty fermentacji mlekowej w codziennej diecie powinny znaleźć się także produkty mleczne, zwłaszcza napoje fermentowane do których należą:

  • jogurty,
  • kefiry,
  • maślanki,
  • zsiadłe mleko najlepiej naturalne,
  • bez dodatku cukru.

Napoje te zawierają bakterie probiotyczne, które wzmacniają układ odpornościowy organizmu, a także regulują pracę układu pokarmowego.

Probiotyki znajdują się także w naturalnych kiszonkach, które powstają w wyniku fermentacji mlekowej:

  • kapuście kiszonej (cenne źródło witaminy C),
  • ogórkach kiszonych.

Kiszenie jest jedną z najstarszych metod utrwalania żywności, w codziennej diecie nie może zabraknąć produktów fermentacji mlekowej.

>> To może Cię zainteresować: Odporność populacyjna – co to takiego?

Podsumowanie

Pamiętajmy, że aby wzmocnić swoją odporność musimy przestrzegać kilku zaleceń, dzięki którym mamy szansę uchronić się przed infekcją lub przejść ją w sposób łagodny. Przyjmowane z pokarmem witaminy i składniki mineralne są najlepszym sposobem zapobiegania niedoborom odporności. Jeśli do zdrowego odżywiania dodamy odłowieni sen i umiarkowaną aktywność fizyczną mamy szansę na cieszenie się pełnią zdrowia przez cały rok.

Piśmiennictwo

  1. Lynch S.V., Pedersen O.: The Human Intestinal Microbiome in Health and Disease. N. Engl. J. Med., 2016; 375: 2369–2379
  2. Gruber-Bzura BM.: Vitamin D and influenza – prevention or therapy? Int. J. Mol. Sci. 2018; 19:2419. doi: 10.3390/ijms19082419 
  3. Anna Ławniczek-Wałczyk, Joanna Orysiak, Agata Stobnicka „Wspomaganie dietą układu odpornościowego w walce z infekcją”, „The use of diet in the support of the immune system in the fight against infections”. Published by: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Zdrowie psychiczne a toczeń rumieniowaty układowy – co musisz wiedzieć?

Anna Kołtyś
-
0
Zdrowie psychiczne a toczeń rumieniowaty układowy – co musisz wiedzieć?

Toczeń rumieniowaty układowy (TRU, ang. systemic lupus erythematosus, SLE) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ immunologiczny atakuje własne tkanki i narządy, prowadząc do zaburzeń ich funkcjonowania.

Schorzenie to może powodować zmiany w niemal całym organizmie, w tym wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego. W takich przypadkach mówimy o toczniu neuropsychiatrycznym. W tym artykule wyjaśniamy, jakie są możliwe przyczyny problemów związanych z psychiką w przebiegu tocznia, jakie objawy mogą występować oraz kiedy należy skonsultować się z lekarzem.

Spis treści:

  1. Toczeń neuropsychiatryczny – co to jest?
  2. Przyczyny tocznia neuropsychiatrycznego
  3. Objawy tocznia neuropsychiatrycznego
  4. Jak dbać o zdrowie psychiczne w toczniu?
  5. Diagnostyka tocznia neuropsychiatrycznego
  6. Kiedy udać się do lekarza?
  7. Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu tocznia
  8. Podsumowanie

Toczeń neuropsychiatryczny – co to jest?

Toczeń rumieniowaty układowy to choroba, która może wpływać na funkcjonowanie całego organizmu. Charakteryzuje się nieprzewidywalnym przebiegiem i różnorodnymi objawami, zależnymi od narządów lub układów dotkniętych procesem chorobowym.

Zmiany w układzie nerwowym występują u około 50% pacjentów z TRU, a taki stan określa się mianem tocznia neuropsychiatrycznego (ang. neuropsychiatric systemic lupus erythematosus, NPSLE).

Przyczyny tocznia neuropsychiatrycznego

Przyczyna rozwoju choroby jest złożona i nie została jeszcze w pełni poznana. Uważa się jednak, że zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego mogą mieć związek z:

  • obecnością autoprzeciwciał – specyficzne przeciwciała, takie jak ANA (przeciwciała przeciwjądrowe, np. anty-dsDNA), mogą atakować komórki układu nerwowego, powodując stan zapalny,
  • odkładaniem się kompleksów immunologicznych – kompleksy te, związane z obecnością autoprzeciwciał, mogą odkładać się w tkankach, co prowadzi do uszkodzenia neuronów (komórek nerwowych) i zaburza ich prawidłowe funkcjonowanie,
  • stanem zapalnym w mózgu – procesy zapalne mogą uszkadzać naczynia krwionośne oraz zwiększać skłonność do zakrzepów w mózgu i negatywnie wpływać na jego funkcjonowanie;
  • efektami ubocznymi leczenia – niektóre leki, takie jak np. kortykosteroidy, mogą powodować zmiany nastroju, drażliwość, a czasem nawet epizody depresyjne lub psychozę.

Objawy tocznia neuropsychiatrycznego

Objawy tocznia rumieniowatego układowego są różnorodne i zależą od stopnia zaawansowania choroby oraz, w przypadku NPSLE, od jej wpływu na układ nerwowy. W przebiegu tocznia neuropsychiatrycznego mogą wystąpić:

  • zaburzenia psychiatryczne, które obejmują zaburzenia nastroju, funkcji poznawczych, stany lękowe, psychozę oraz zaburzenia świadomości;
  • zaburzenia neurologiczne, w tym m.in. zespół Guillaina-Barrégo, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bóle głowy, mnogie zapalenie pojedynczych nerwów, neuropatia obwodowa lub czaszkowa, zaburzenia ruchowe, drgawki.

Warto podkreślić, że wystąpienie izolowanych zaburzeń psychicznych ponad 18 miesięcy przed rozpoznaniem SLE może budzić wątpliwości co do diagnozy NPSLE. W takich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej, aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń psychicznych. Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem mogą być bezpośrednio związane z przebiegiem choroby lub stanowić efekt uboczny stosowanego leczenia.

Jak dbać o zdrowie psychiczne w toczniu?

Chociaż życie z chorobą przewlekłą może być dużym wyzwaniem, istnieją skuteczne sposoby na poprawę zdrowia psychicznego i jakości życia:

  1. Regularne kontrole lekarskie – zgłaszaj lekarzowi wszelkie niepokojące objawy, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Warto konsultować się z reumatologiem, neurologiem i psychiatrą.
  2. Wsparcie psychologiczne – terapia psychologiczna, zwłaszcza poznawczo-behawioralna, może pomóc w radzeniu sobie z emocjami, stresem i lękiem. Dobrym rozwiązaniem jest również dołączenie do grup wsparcia dla osób chorujących na toczeń rumieniowaty układowy.
  3. Zdrowy styl życia:
    • Aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości, może poprawić nastrój i zmniejszyć zmęczenie.
    • Zdrowa dieta, bogata w kwasy tłuszczowe omega-3, wspiera zdrowie mózgu.
    • Dbanie o higienę snu pomaga regenerować organizm.
  4. Farmakoterapia – jeśli objawy psychiczne są nasilone, lekarz może zalecić leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe lub inne dostosowane do sytuacji pacjenta.
  5. Monitorowanie aktywności choroby – regularne badania wykonywane na zlecenie lekarza specjalisty, na przykład oznaczanie poziomu przeciwciał anty-dsDNA, mogą pomóc w monitorowaniu aktywności choroby i dostosowywaniu leczenia.

    Diagnostyka tocznia neuropsychiatrycznego

    Rozpoznanie tocznia opiera się na analizie objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Diagnostyka problemów psychicznych u pacjenta chorującego na toczeń może obejmować wykonanie badań:

    • laboratoryjnych, w tym oznaczenie obecności ANA,
    • obrazowych (np. MRI lub CT głowy),
    • konsultację psychiatryczną i psychologiczną.

    W diagnostyce tocznia rumieniowatego układowego wykorzystuje się kryteria klasyfikacyjne opracowane przez ACR (American College of Rheumatology) oraz EULAR (European League Against Rheumatism) z 2019 roku. Jednym z kryteriów jest obecność we krwi przeciwciał:

    • przeciwjądrowych (ANA): anty-dsDNA, anty-Sm,
    • antyfosfolipidowych: anty-β2-glikoproteina 1, anty-kardiolipina.

    Uważa się, że w przypadku tocznia neuropsychiatrycznego mogą występować również inne ANA, np. przeciwciała anty-RNP/Sm, anty-rybosomalne białko P oraz przeciwciała skierowane przeciwko antygenom układu nerwowego.

    przeciwciała przeciwjądrowe ANA

    Kiedy udać się do lekarza?

    Jeśli chorujesz na toczeń rumieniowaty układowy i zauważysz u siebie jakiekolwiek zmiany w zdrowiu psychicznym, natychmiast skontaktuj się z lekarzem. Do objawów, które wymagają szczególnej uwagi, należą:

    • pogorszenie nastroju, apatia, depresja,
    • silny lęk, napady paniki,
    • trudności z pamięcią lub koncentracją,
    • objawy psychotyczne (omamy, urojenia),
    • objawy neurologiczne.

    Wczesna diagnoza i szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów.

    Badanie przeciwciał anty-dsDNA

    Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu tocznia

    Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem stanowią istotne wyzwanie terapeutyczne. Kluczowym krokiem przed rozpoczęciem leczenia jest dokładna diagnostyka różnicowa, która pozwala wykluczyć inne schorzenia o podobnych, niespecyficznych objawach.

    W przypadku wystąpienia objawów neuropsychiatrycznych konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Reumatolodzy często współpracują z neurologami, co umożliwia skuteczniejsze monitorowanie choroby i zapewnienie pacjentom kompleksowej opieki medycznej.

    Podsumowanie

    Toczeń rumieniowaty układowy może znacząco wpływać na zdrowie psychiczne. Objawami tej choroby mogą być między innymi zaburzenia nastroju, lęk, problemy z pamięcią, bóle głowy czy objawy psychotyczne.

    Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą pomóc w poprawie stanu psychicznego pacjentów i umożliwić prowadzenie satysfakcjonującego życia. Jeśli zauważasz u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem prowadzącym. Troska o swoje zdrowie psychiczne to klucz do lepszego samopoczucia i jakości życia z toczniem.

    Piśmiennictwo

    1. Bogaczewicz A. i wsp., Zaburzenia psychiczne w toczniu rumieniowatym układowym, Aktualn Neurol 2013; 13 (3): 168–178 (dostęp 03.01.2025)
    2. Hajduk A., Zespoły neuropsychiatryczne u chorych na toczeń rumieniowaty układowy, Reumatologia 2012; 50, 6: 493–500, DOI: 10.5114/reum.2012.32433 (dostęp 03.01.2025)
    3. Buska-Mach K., Toczeń neuropsychiatryczny,https://laboratorium.info.pl/toczen-neuropsychiatryczny/ (dostęp 03.01.2025)
    4. Musiał J., Choroby układowe tkanki łącznej. Toczeń rumieniowaty układowy, w: Interna Szczeklika, Kraków 2023: Medycyna Praktyczna, 2083–2086 (dostęp 03.01.2025)
    5. Yoshio T., Hiroshi O., Pathogenesis of neuropsychiatric syndromes of systemic lupus erythematosus, Open Journal of Rheumatology and Autoimmune Diseases 2015; 5.02: 46 (dostęp 03.01.2025)

    Nefropatia toczniowa – wszystko, co musisz wiedzieć

    Anna Kołtyś
    -
    0
    Nefropatia toczniowa – wszystko, co musisz wiedzieć

    Nefropatia toczniowa, zwana również toczniowym zapaleniem nerek, to jedno z najpoważniejszych powikłań tocznia rumieniowatego układowego (TRU). Stanowi ona główną przyczynę śmiertelności wśród pacjentów zmagających się z tą chorobą.

    Nefropatia może prowadzić do uszkodzenia nerek, zaburzeń ich funkcjonowania, a w konsekwencji – do poważnych komplikacji zdrowotnych. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest nefropatia toczniowa, jakie są jej objawy i przyczyny, jak przebiega proces diagnostyczny oraz jakie metody leczenia są dostępne.

    Spis treści:

    1. Czym jest nefropatia toczniowa?
    2. Objawy nefropatii toczniowej
    3. Przyczyny nefropatii toczniowej
    4. Diagnostyka nefropatii toczniowej
    5. Rola autoprzeciwciał w nefropatii toczniowej
    6. Leczenie nefropatii toczniowej
    7. Podsumowanie

    Czym jest nefropatia toczniowa?

    Nefropatia toczniowa rozwija się w wyniku zajęcia nerek w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego. TRU to choroba o podłożu autoimmunizacyjnym, która może atakować wiele układów i narządów w organizmie. Jednym z jej poważniejszych powikłań jest właśnie nefropatia toczniowa, która może dotyczyć nawet 60% pacjentów z TRU! W większości przypadków choroba ujawnia się w ciągu pierwszych pięciu lat od postawienia diagnozy.

    Toczniowe zajęcie nerek obejmuje przede wszystkim kłębuszki nerkowe, choć zmiany chorobowe mogą dotyczyć także cewek nerkowych oraz tkanki miąższowej. Proces ten może prowadzić do poważnego uszkodzenia nerek, zaburzenia ich funkcji, a w skrajnych przypadkach – do niewydolności nerek.

    Objawy nefropatii toczniowej

    Objawy nefropatii toczniowej mogą być złożone i często rozwijają się stopniowo. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach choroba może postępować gwałtownie, prowadząc do niewydolności nerek. Do najczęstszych symptomów należą:

    • nieprawidłowe wyniki badań moczu – obecność białka (białkomocz), erytrocytów (krwinkomocz) czy wałeczków ziarnistych,
    • zmiany w wyglądzie moczu – pojawienie się piany (świadczącej o obecności białka) lub ciemniejszy kolor,
    • obrzęki – zwłaszcza w okolicach twarzy, stóp, kostek i podudzi,
    • podwyższone ciśnienie krwi – często wynikające z uszkodzenia nerek,
    • zmęczenie, bóle stawów, gorączka – objawy ogólne związane z aktywnością tocznia w organizmie,
    • rumień na twarzy w kształcie motyla – charakterystyczny dla pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym.

    Warto podkreślić, że powyższe objawy nie muszą występować jednocześnie. Dlatego kluczowe znaczenie ma szybka reakcja w przypadku pojawienia się niepokojących symptomów oraz regularne monitorowanie stanu zdrowia.

    Przyczyny nefropatii toczniowej

    Bezpośrednią przyczyną nefropatii toczniowej są reakcje autoimmunologiczne charakterystyczne dla tocznia rumieniowatego układowego. Układ immunologiczny (odpornościowy) zamiast chronić organizm, atakuje jego własne tkanki i komórki. W wyniku tych nieprawidłowych reakcji dochodzi do produkcji autoprzeciwciał, które niszczą tkanki organizmu.

    W przypadku nefropatii toczniowej celem ataku stają się nerki, a konkretnie kłębuszki nerkowe. Autoprzeciwciała łączą się z innymi cząsteczkami, tworząc tzw. kompleksy immunologiczne, które odkładają się w kłębuszkach nerkowych. To prowadzi do rozwoju procesu zapalnego, którego konsekwencją są stopniowe uszkodzenia i zakłócenia funkcji filtracyjnych kłębuszków nerkowych.

    W grupie ryzyka zachorowania na nefropatię toczniową są przede wszystkim osoby chore na toczeń rumieniowaty układowy. Większość pacjentów z TRU to kobiety, a nefropatia toczniowa najczęściej rozwija się u młodych kobiet w wieku od 20. do 40. r.ż.

    Diagnostyka nefropatii toczniowej

    Rozpoznanie nefropatii toczniowej wymaga wykrycia zmian w nerkach u pacjenta z uprzednio zdiagnozowanym TRU, przy jednoczesnym wykluczeniu innych możliwych przyczyn uszkodzenia nerek. Kluczowe elementy diagnostyki to:

    • biopsja nerki – jest to podstawowe badanie diagnostyczne, pozwalające ocenić rodzaj i stopień uszkodzenia nerek,
    • badania laboratoryjne – istotne nieprawidłowości obejmują:
      • białkomocz,
      • krwinkomocz,
      • obniżenie współczynnika filtracji kłębuszkowej (eGFR),
      • obecność we krwi specyficznych dla TRU autoprzeciwciał, takich jak przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), np. anty-dsDNA.

    Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami rozpoznanie nefropatii toczniowej wymaga potwierdzenia zmian w biopsji nerki oraz wykazania obecności przeciwciał przeciwjądrowych.

    Dzięki tym metodom diagnostycznym możliwa jest precyzyjna ocena zmian w nerkach i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Jest to kluczowe dla ochrony funkcji nerek u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym.

    Badanie przeciwciał anty-dsDNA

    Rola autoprzeciwciał w nefropatii toczniowej

    W nefropatii toczniowej charakterystyczna jest obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA), które występują nawet u 90% pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym. W diagnostyce choroby kluczowe znaczenie mają nie tylko ANA jako test przesiewowy, ale także specyficzne autoprzeciwciała należące do tej grupy, takie jak:

    • przeciwciała anty-dsDNA – służące również do monitorowania aktywności choroby,
    • przeciwciała anty-Sm,
    • przeciwciała przeciw nukleosomom,
    • przeciwciała antyfosfolipidowe – obejmujące przeciwciała antykardiolipinowe oraz  przeciwko β2-glikoproteinie 1, które mogą występować w przebiegu TRU.
    przeciwciała przeciwjądrowe ANA

    Leczenie nefropatii toczniowej

    Leczenie nefropatii toczniowej ma na celu zahamowanie toczącego się stanu zapalnego, ochronę nerek przed dalszym uszkodzeniem i poprawę ich funkcjonowania. Główne metody terapii to:

    • leki immunosupresyjne,
    • kortykosteroidy,
    • inhibitory ACE i blokery receptora angiotensyny II,
    • zmiana stylu życia – dieta niskosodowa i niskobiałkowa, unikanie stresu oraz regularne ćwiczenia fizyczne wspierają leczenie.

    Podsumowanie

    Nefropatia toczniowa to poważne powikłanie tocznia rumieniowatego układowego, które może prowadzić do uszkodzenia nerek i poważnych konsekwencji zdrowotnych. Wczesne rozpoznanie oraz odpowiednie leczenie odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu rozwojowi niewydolności nerek.

    Jeśli chorujesz na toczeń rumieniowaty układowy lub zauważysz u siebie objawy mogące świadczyć o problemach z nerkami, regularnie monitoruj swój stan zdrowia. Konsultacja z lekarzem i wykonanie odpowiednich badań umożliwiają szybkie wykrycie ewentualnych zmian i wdrożenie skutecznej terapii. Zdrowie zaczyna się od świadomości – zadbaj o nie już dziś!

    Piśmiennictwo

    1. https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/166687,toczniowe-zapalenie-nerek (dostęp 03.01.2025)
    2. https://laboratorium.info.pl/autoimmunologia/nefrologia/nefropatia-toczniowa/ (dostęp 03.01.2025)
    3. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.3 (dostęp 03.01.2025)
    4. Nowicki M., Nowości w leczeniu nefropatii toczniowej – woklosporyna, Nefrol. Dial. Pol. 2024; 28: 21–26 (dostęp 03.01.2025)

    Dieta bezglutenowa – co jeść a czego unikać? Przykładowy jadłospis i przepisy

    Magdalena Konowrocka
    -
    0
    Dieta bezglutenowa – co jeść a czego unikać? Przykładowy jadłospis i przepisy

    Dieta bezglutenowa polega na eliminacji z pożywienia glutenu, występującego  w ziarnach zbóż pszenicy, żyta i jęczmienia. Z niniejszego artykułu dowiemy się, na czym polega dieta bezglutenowa, poznamy zasady jej stosowania, zalety, a jakie przeciwskazania.

    Spis treści:

    1. Dieta bezglutenowa – na czym polega i kiedy należy ją stosować?
    2. Zasady i zalecenia stosowania diety bezglutenowej
    3. Dieta bezglutenowa – przeciwskazania, kto nie powinien jej stosować?
    4. Dieta bezglutenowa – zawartość glutenu w poszczególnych produktach
    5. Dieta bezglutenowa a niedobór witamin i minerałów
    6. Dieta bezglutenowa – jadłospis, przykładowe przepisy
    7. Dieta bezglutenowa – podsumowanie

    Dieta bezglutenowa – na czym polega i kiedy należy ją stosować?

    Dieta bezglutenowa najczęściej stosowana jest w leczeniu celiakii, nietolerancji glutenu i nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten.

    Dieta bezglutenowa polega na całkowitym wyeliminowaniu z codziennych posiłków produktów zawierających gluten:

    • Unikamy wszelkich przetworów zbożowych zawierających w swoim składzie pszenicę, żyto czy jęczmień oraz ich mieszanki, a także tych produktów spożywczych, do których gluten może być dodany.
    • Produkty glutenowe muszą zostać zastąpione przez ich bezglutenowe odpowiedniki np. grykę, kukurydzę, komosę ryżową, kaszę jaglaną.
    • Korzystamy z surowców naturalnie niezawierających glutenu lub takich, z których gluten został usunięty na drodze technologicznej.
    • Za żywność bezglutenową uznaje się produkty, w których zawartość glutenu nie przekracza 20 mg/kg. Oznaczone są one napisem „produkt bezglutenowy” lub „produkt nie zawiera glutenu” lub symbol przekreślonego kłosa na opakowaniu.
    • Czytamy etykiety, aby upewnić się, że produkty, które chcemy zakupić nie zawierają glutenu lub dodatku glutenu.
    • Dbamy o odpowiedni sposób przechowywania żywności bezglutenowej oraz przygotowywania bezglutenowych posiłków, tak aby uniknąć ich wtórnego zanieczyszczenia glutenem.

    Zasady i zalecenia stosowania diety bezglutenowej

    W przypadku celiakii ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej przez całe życie oraz zachowanie higieny bezglutenowej, czyli:

    • korzystamy z oddzielnych desek do krojenia i przygotowania pokarmów, noży i przyborów kuchennych,
    • przed dokonaniem zakupu produktów spożywczych, czytamy etykiety ze składem produktu aby upewnić się, że nie zawiera on glutenu,
    • zwracamy szczególną uwagę na zawarte na opakowaniach informacje typu „może zawierać śladowe ilości glutenu”, „może zawierać zboża zawierające gluten”, „w zakładzie pakowane są produkty zawierające gluten”,
    • jeżeli artykuł spożywczy zawiera białko roślinne niewiadomego pochodzenia, rezygnujemy z jego zakupu,
    • kontrowersyjnym zbożem w diecie bezglutenowej jest owies – często jest zanieczyszczony glutenem (np. produkcja na tej samej linii produkcyjnej); owies nawet w tzw. wersji bezglutenowej u części osób chorych na celiakię wywołuje dolegliwości.

    Ze względu na swoje właściwości gluten jest powszechnie stosowany w produkcji żywności jako substancja:

    • wiążąca wodę,
    • emulgująca,
    • stabilizująca,
    • jako nośnik aromatów i przypraw.

    Dlatego też, gluten może występować w różnych produktach – chipsach, kiełbasach, wędlinach podrobowych – pasztetach, salcesonie, zupach i sosach z proszku, dressingach, alkoholu, gumach do żucia. Gluten może być wykorzystywany do produkcji leków oraz suplementów diety.

    Czytanie etykiet to nawyk absolutny, nawet gdy stale kupujemy ten sam produkt i mamy pewność, że nie zawiera on glutenu, należy co jakiś czas sprawdzać jego skład. Czasami producenci mogą zmienić swoje receptury.

    Dieta bezglutenowa powinna być zgodna z zasadami zdrowego żywienia. Konieczność wprowadzenia diety bezglutenowej, nie oznacza radykalnych zmian w codziennym jadłospisie:

    • powinno się spożywać 4-5 dobrze zbilansowanych posiłków,
    • zawsze do godziny od wstania jeść śniadanie, ostatni posiłek spożywać na ok 3h przed snem,
    • pijemy wodę niegazowaną 1,5l/kobiety a 2l/mężczyźni na dobę,
    • ważny jest całokształt diety, jakość wybieranych produktów i ich urozmaicenie.

    Na diecie bezglutenowej, można spożywać takie same dania, jak w diecie tradycyjnej – makarony, pierogi czy ciasta przygotowane przy użyciu mąki bezglutenowej. Wiele popularnych dań to dania bezglutenowe np. kluski śląskie czy popularna zupa pomidorowa z ryżem.

    Regularna, codzienna aktywność fizyczna:

    • minimum 30 minut regularnej aktywności – spacer, szybki marsz, basen, ćwiczenia indywidulane lub grupowe,
    • codzienna aktywność – spacer do pacy zamiast jazdy samochodem (jeśli to możliwe), wybór schodów zamiast windy, proste czynności życia codziennego przynoszą korzyści dla zdrowia,

    Remisja objawów występuje u 75% osób chorych na celiakię po roku diety bezglutenowej. Natomiast od wprowadzenia restrykcyjnej diety bezglutenowej już po kilku pierwszych tygodniach jej stosowania obserwuje się poprawę samopoczucia oraz stanu zdrowia.

    Dieta bezglutenowa – przeciwskazania, kto nie powinien jej stosować?

    Należy podkreślić, że gluten zdrowym ludziom nie szkodzi. Jak każda dieta eliminacyjna, dieta bezglutenowa niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia. Osoby, które ją stosują, często wykluczają przetwory zbożowe w ogóle lub korzystają z wysokoprzetworzonych produktów przeznaczonych dla osób nietolerujących glutenu, nie zwracając uwagi na ich wartość odżywczą. W konsekwencji nieprawidłowe stosowanie diety bezglutenowej może być przyczyną niedoborów składników odżywczych, których dobrym źródłem są produkty ze zbóż glutenowych.

    Pogląd, że dieta bezglutenowa działa odchudzająco, nie ma żadnego uzasadnienia. To nadwyżka spożywanych kalorii odpowiada za przybieranie na wadze, zaś sam gluten nie ma z tym nic wspólnego.

    Produkty bezglutenowe mają często podobną, a nawet większą wartość energetyczną w porównaniu z podobnymi wyrobami ze zbóż glutenowych – np. 100 g bagietki bezglutenowej dostarcza 373 kcal, a taka sama ilość tradycyjnej bagietki 283 kcal.

    Zdrowe diety zawierają gluten – jedna z najzdrowszych diet na świecie – dieta śródziemnomorska preferuje pełnoziarniste produkty ze zbóż glutenowych. Ich spożycie wspomaga w leczeniu nadciśnienia tętniczego oraz zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre typy nowotworów.

    Stosowanie diety bezglutenowej, powinno wynikać ze wskazań medycznych. Decyzja o jej wprowadzeniu powinna być skonsultowana z lekarzem. Wykluczenie glutenu może być przyczyną trudności diagnostycznych w przypadku rzeczywistego istnienia chorób związanych z wrażliwością na dane białko.

    Pakiet monitorowanie diety bezglutenowej (2 badania)

    Dieta bezglutenowa – zawartość glutenu w poszczególnych produktach

    dieta bezglutenowa
    Zawartość glutenu w poszczególnych produktach. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

    Dieta bezglutenowa a niedobór witamin i minerałów

    U chorych z nadwrażliwością na gluten, alergią a zwłaszcza u osób z celiakią w początkowym okresie wprowadzania diety, może być potrzebna suplementacja np.:

    Zawsze jednak należy skonsultować się z lekarzem, który określi dawkę i rodzaj brakujących witamin czy minerałów.

    Dieta bezglutenowa – jadłospis, przykładowe przepisy

    I śniadanie

    Bułka kukurydziana z jajkiem na twardo i pomidorem oraz posiekanym szczypiorkiem i kiełkami rzodkiewki.

    II śniadanie

    Jaglanka na mleku migdałowym z truskawkami, nasiona babki płesznik.

    Obiad

    Udziec pieczony z indyka. Podane z kaszą gryczaną niepaloną oraz z surówką z kiszonej kapusty, cebuli, marchewki i jabłka.

    Podwieczorek

    Warzywa pieczone w piekarniku lub grillowane na patelni (do wyboru burak, marchew, pietruszka, pieczarki, cukinia lub bakłażan).

    Kolacja

    Zupa krem z białych warzyw (kalafior/ziemniaki/pietruszka), na bulionie. Posypane uprażonymi pestkami dyni. Podajemy z grzanką z chleba gryczanego, polanego kilkoma kroplami oliwy i posmarowanego świeżym ząbkiem czosnku.

    Dieta bezglutenowa – podsumowanie

    Produkty bezglutenowe jedynie pod względem wartości energetycznej są zbliżone do tradycyjnych glutenowych. Potrafią się znacznie różnić pod względem zawartości niektórych składników pokarmowych. Wśród produktów bezglutenowych najbogatsza w witaminy i składniki mineralne jest mąka gryczana, natomiast gryka obfituje w białko i błonnik.

    Aby dieta bezglutenowa była prawidłowo zbilansowana, nie dochodziło do niedoborów witamin i składników mineralnych należy zasięgnąć porady lekarza oraz przez jakiś czas być pod opieką dietetyka.

    Nie zaleca się eliminacji glutenu przed postawieniem ostatecznej diagnozy lekarskiej.

    Bibliografia

    1. Dieta bezglutenowa. Co wybrać?. (red. H. Kunachowicz). Wyd. 2. PZWL Warszawa 2015. (dostęp 02.01.2025)
    2. Celiakia i dieta bezglutenowa. Praktyczny poradnik. (red. G. Konińska, A. Marczewska, M. Źródlak). Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Wydanie IX. Warszawa 2013. (dostęp 02.01.2025)
    3. Celiakia. Dieta bezglutenowa. Wiedzieć więcej 2016. Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych na Celiakię „Przekreślony Kłos”, Bydgoszcz 2016. (dostęp 02.01.2025)
    4. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej „Dieta bezglutenowa”. (dostęp 02.01.2025)

    Wątroba – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

    Angelika Janowicz
    -
    0
    Wątroba – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

    Wątroba to jeden z najważniejszych narządów w naszym ciele, pełniący wiele istotnych funkcji dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bez jej sprawnej pracy niemożliwe byłoby m.in. skuteczne usuwanie toksyn, trawienie tłuszczów. Dlatego niezwykle ważne jest dbanie o jej prawidłowe funkcjonowanie i odpowiednie leczenie, gdy pojawią się niepokojące dolegliwości. Sprawdź, za co odpowiada wątroba, gdzie się znajduje oraz jakie są najczęstsze choroby wątroby i ich objawy.

    Spis treści:

    1. Budowa wątroby
    2. Czy wątroba boli?
    3. Funkcje wątroby
    4. Objawy chorej wątroby
    5. Choroby wątroby
    6. Diagnostyka chorób wątroby

    Budowa wątroby

    Wątroba jest częścią układu pokarmowego. To największy narząd w jamie brzusznej i największy gruczoł u ludzi. Jej przeciętna masa u osoby dorosłej wynosi około 1,5 kg, a różnice w jej masie mogą występować w zależności od płci. 

    W budowie wątroby wyróżnia się 4 płaty: prawy, lewy, czworoboczny i ogoniasty. Ich granice są wydzielone przez bruzdy – poprzeczną, podłużną lewą i podłużną prawą.

    Bruzda poprzeczna ma długość około 5 cm. Jest określana mianem wrót wątroby. To właśnie w tym miejscu do wątroby wchodzą nerwy, tętnica wątrobowa i żyła wrotna, a wychodzą naczynia limfatyczne i przewód wątrobowy.

    Krew do wątroby płynie przez 2 naczynia krwionośne – tętnicę wątrobową i żyłę wrotną. Pierwsza z nich doprowadza krew bogatą w tlen. Natomiast żyła wrotna dostarcza krew z układu pokarmowego.

    Wątroba jest otoczona cienką, ale wytrzymałą błoną włóknistą, która zapewnia ochronę i stabilizację. Wnętrze wątroby składa się z tysięcy małych (średnica 1–2 mm) jednostek funkcjonalnych, tzw. zrazików wątrobowych.

    Zraziki wątrobowe ściśle do siebie przylegają i są połączone tkanką łączną. Każdy z nich jest zbudowany z dużej liczby komórek wątrobowych (hepatocytów) ułożonych w jednorzędowe beleczki i oplecionych siecią naczyń zatokowych. Pomiędzy nimi znajdują się kanaliki żółciowe, do których wydzielana jest żółć.

    Kanaliki żółciowe przechodzą w przewodziki żółciowe. Następnie łączą się w coraz większe przewody żółciowe, ostatecznie tworząc przewód wątrobowy wspólny, który łączy się z przewodem pęcherzykowym.

    Hepatocyty stanowią około 70% miąższu wątroby. Poza nimi obecne są także komórki niemiąższowe (m.in. wrzecionowate i gwiazdkowate).

    Gdzie jest wątroba?

    Warto znać nie tylko anatomię, ale także wiedzieć, po której stronie jest wątroba. Jest położona w górnej części jamy brzusznej, tuż pod prawym łukiem żebrowym. Jej większa część leży po prawej stronie, ale fragment lewego płata sięga aż do nadbrzusza, a czasem nawet nieco na lewo od linii środkowej ciała. Wątroba sąsiaduje z przeponą od góry,   a w części bocznej i dolnej z częścią przewodu pokarmowego.

    W prawidłowych warunkach wątroba osób dorosłych jest całkowicie schowana pod łukiem żebrowym. Gdy dochodzi do jej powiększenia na skutek procesu chorobowego, może wystawać, co jest wyczuwalne podczas badania palpacyjnego.

    Czy wątroba boli?

    Wątroba nie posiada zakończeń nerwowych odpowiedzialnych za odczuwanie bólu. Oznacza to, że narząd ten nie może boleć.

    Unerwiona czuciowo jest natomiast błona włóknista, która otacza wątrobę. Jeżeli na skutek procesów chorobowych dojdzie do jej podrażnienia, może pojawić się dyskomfort lub ból brzucha z prawej strony, w okolicy żeber.

    Funkcje wątroby

    Funkcje wątroby w organizmie człowieka to:

    • wydzielanie żółci niezbędnej do trawienia tłuszczów
    • magazynowanie węglowodanów w postaci glikogenu,
    • przekształcanie węglowodanów i białka w tłuszcze,
    • syntezowanie lipoprotein i cholesterolu,
    • syntezowanie czynników krzepnięcia krwi,
    • syntezowanie i magazynowanie niektórych białek osocza krwi i enzymów,
    • wytwarzanie mocznika,
    • magazynowanie witamin (A, D, K, B12) i żelaza,
    • neutralizowanie toksyn,
    • udział w termoregulacji.

    Wątroba pełni ważną funkcję immunologiczną. Odpowiada za pochłanianie produktów procesów zapalnych c, które dostają się z krwią z żyły wrotnej. Dodatkowo jej komórki wydzielają mediatory zapalenia niezbędne do odpowiedzi odpornościowej.

    Objawy chorej wątroby

    Choroby wątroby mogą objawiać się w różnoraki sposób. Część z nich przez długi czas może przebiegać bezobjawowo lub z niespecyficznymi dolegliwościami. Dlatego bardzo ważne są regularne kontrole kondycji wątroby, dzięki którym możliwe jest wykrycie ewentualnych nieprawidłowości na wczesnym etapie.

    Na choroby wątroby mogą wskazywać objawy, takie jak m.in.:

    • zmęczenie i osłabienie,
    • utrata apetytu,
    • spadek masy ciała,
    • zaburzenia krzepnięcia krwi,
    • ból w prawym podżebrzu,
    • zażółcenie skóry i białek oczu,
    • zanik mięśni,
    • wodobrzusze,
    • biegunka,
    • obrzęki kończyn,
    • świąd skóry,
    • zaczerwienienie dłoni,
    • zaburzenia pamięci i koncentracji,
    • pogorszenie tolerancji wysiłku.

    Należy pamiętać, że powyższe objawy mogą być obecne nie tylko przy chorobach wątroby. Wszystkie niepokojące dolegliwości wymagają konsultacji z lekarzem.

    >> Zobacz także: Objawy chorej wątroby. Na co zwrócić uwagę i jakie badania wykonać?

    Choroby wątroby

    Wśród najczęstszych chorób wątroby wymienić można m.in.:

    Miąższ wątroby jest bardzo kruchy, dlatego narząd ten może ulec pęknięciu na skutek urazu.

    Wczesne wykrycie problemów z wątrobą zwiększa szansę na skuteczne leczenie i poprawę jakości życia.

    >> Zobacz także: Dieta w chorobach wątroby

    Diagnostyka chorób wątroby

    Badania diagnostyczne wykonywane w przypadku podejrzenia chorób wątroby to:

    pakiet wątrobowy baner

    >> Zobacz także: Markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych – enzymy wątrobowe

    Wątroba jest położona w jamie brzusznej, pod prawym łukiem żebrowym. Odpowiada m.in. za wydzielanie żółci, syntezowanie cholesterolu, czynników krzepnięcia krwi i niektórych białek osocza krwi oraz magazynowanie węglowodanów czy witamin. Choroby wątroby mogą rozwijać się przez długi czas bez wyraźnych objawów. Dlatego bardzo ważne jest regularne monitorowanie jej kondycji – m.in. poprzez badania laboratoryjne z krwi.

    Pakiet wątrobowy rozszerzony

    Opieka merytoryczna: lek. Mateusz Nawrocki

    Bibliografia

    1. W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
    2. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50948,watroba-gdzie-sie-znajduje-budowa-funkcje (dostęp 13.12.2024)
    3. I. Jankowska i in., Markery przewlekłej niewydolności wątroby, Pediatria po Dyplomie 01/2013
    4. M. Pawłowska, Szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, Medycyna po Dyplomie 2020, s. 6–11

    Nerki – położenie, budowa, funkcje, najczęstsze choroby nerek

    Angelika Janowicz
    -
    0
    Nerki – położenie, budowa, funkcje, najczęstsze choroby nerek

    Nerki człowieka odpowiadają m.in. za filtrację krwi, wydalanie toksyn oraz regulację gospodarki wodno-elektrolitowej. Jakiekolwiek zaburzenia w ich funkcjonowaniu mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Dlatego bardzo ważne jest, aby dbać o ten narząd, regularnie monitorować jego stan i reagować od razu, gdy pojawią się sygnały świadczące o nieprawidłowościach. Dowiedz się, gdzie znajdują się nerki, jaka jest ich budowa i funkcja oraz poznaj najczęstsze choroby nerek.

    Spis treści:

    1. Gdzie znajdują się nerki u człowieka?
    2. Budowa nerek
    3. Za co odpowiadają nerki? Funkcje nerek u człowieka
    4. Najczęstsze choroby nerek i ich objawy
    5. Jak dbać o nerki?

    Gdzie znajdują się nerki u człowieka?

    Nerki są częścią układu moczowego, który jest odpowiedzialny za wydalanie moczu. Poza nimi należą do niego również moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa.

    Nerki człowieka są parzystym narządem położonym pozaotrzewnowo na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa. Zajmują przestrzeń od wysokości ostatniego kręgu piersiowego (Th12) do II kręgu lędźwiowego (L2). Narządy te są fizjologicznie ruchome – układają się nieco niżej w pozycji stojącej, a także mogą przesuwać się podczas głębokiego wdechu. Ponadto nerka lewa znajduje się nieco wyżej od prawej.

    Nerki są utrzymywane w swoim położeniu dzięki dużej ilości tkanki tłuszczowej połączonej z tkanką łączną tylnej ściany brzucha, pniom dużych naczyń krwionośnych oraz ciśnieniu panującemu w jamie brzusznej.

    Budowa nerek

    W budowie nerki wyróżnia się:

    • tylną i przednią powierzchnię,
    • górny i dolny koniec,
    • wypukły brzeg boczny,
    • wklęsły w środkowej części brzeg przyśrodkowy.

    W części środkowej brzegu przyśrodkowego znajduje się wnęka nerkowa. Wchodzą przez nią żyła nerkowa, tętnica nerkowa oraz moczowód.

    Natomiast miąższ nerki składa się z:

    • kory nerki,
    • rdzenia nerki.

    Kora nerki stanowi warstwę zewnętrzną. Otacza rdzeń nerki oraz wypełnia przestrzeń pomiędzy piramidami nerkowymi, z których jest on zbudowany.

    Rdzeń nerki składa się z 10-20 piramid nerkowych. Ich wierzchołki są skierowane do wewnątrz, tworząc brodawkę nerkową.

    Kształt nerki człowieka porównywany jest do ziarna fasoli. Narząd ten ma około 11 cm długości, 5 cm szerokości i 3 cm grubości. Waży około 150 g. Ze względu na dużą zawartości krwi nerka ma czerwonobrązowy kolor.

    Nerka zbudowana jest z kilku milionów nefronów, które są jej jednostką strukturalno-funkcjonalną. Każdy z nich składa się z ciałka nerkowego i kanalika nerkowego. Wyróżnia się nefrony korowe i nefrony przyrdzeniowe.

    Ciałko nerkowe jest zbudowane z kłębuszka nerkowego i otaczającej go torebki kłębuszka (Bowmana). Jest ono bardzo dobrze unaczynione. Tutaj w wyniku filtracji powstaje mocz pierwotny.

    Kanalik nerkowy zbudowany jest z nabłonka jednowarstwowego brukowego, który umożliwia mu proces resorpcji i sekrecji, czyli zwrotnego wchłaniania wybranych substancji z moczu pierwotnego oraz proces wydalania zbędnych produktów przemiany materii.  W ten sposób dochodzi do powstania moczu ostatecznego.

    >> Zobacz także: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?

    Za co odpowiadają nerki? Funkcje nerek u człowieka

    Główne funkcje nerek u człowieka to:

    • filtracja krwi i wydalanie zbędnych produktów przemiany materii wraz z moczem,
    • regulacja pH krwi,
    • regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu,
    • regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej,
    • przekształcanie witaminy D do formy aktywnej biologicznie.

    Nerki pełnią także funkcję wewnątrzwydzielniczą. Wydzielają erytropoetynę, która stymuluje produkcję czerwonych krwinek, oraz reninę, odpowiadającą za regulację ciśnienia krwi.

    Najczęstsze choroby nerek i ich objawy

    Najczęstsze choroby nerek to:

    • kamica nerkowa – choroba charakteryzująca się obecnością złogów w obrębie nerek, potocznie nazywanych kamieniami nerkowymi.Powstają one w wyniku wytrącania się składników moczu, takich jak szczawian lub fosforan wapnia czy kwas moczowy;
    • przewlekła choroba nerek – to postępujące uszkodzenie nerek, które prowadzi do ich niewydolności. W przebiegu choroby dochodzi do zmniejszenia liczby prawidłowo funkcjonujących kłębuszków nerkowych;
    • ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek – zakażenie bakteryjne będące typowo następstwem przedostania się drobnoustrojów z pęcherza moczowego do nerek;
    • kłębuszkowe zapalenie nerek – grupa chorób, w których proces zapalny obejmuje kłębuszki nerkowe. Schorzenie może mieć charakter ostry lub przewlekły i prowadzić do niewydolności nerek.

    >> Zobacz także: Zapalenie nerek – objawy, przyczyny, rodzaje, diagnostyka i leczenie

    Choroby nerek mogą objawiać się m.in. poprzez:

    Należy pamiętać, że choroby nerek mogą przez pewien czas przebiegać bezobjawowo. Dlatego ważne jest regularne sprawdzanie stanu zdrowia.

    Jak dbać o nerki?

    Wiele osób zadaje sobie pytanie, jak dbać o nerki i ich prawidłową pracę. Podstawą jest prowadzenie zdrowego stylu życia, na który składają się głównie:

    • dobrze zbilansowana dieta dostosowana do potrzeb organizmu (jadłospis zawierający m.in. świeże warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, niskotłuszczowe produkty mleczne, tłuszcze roślinne),
    • zrezygnowanie z cukrów prostych i produktów wysokoprzetworzonych,
    • odpowiednie nawodnienie organizmu (minimum 1,5–2 litry wody dziennie),
    • zrezygnowanie z używek,
    • regularna aktywność fizyczna dostosowana do preferencji i możliwości organizmu,
    • odpowiednia ilość snu (ok. 7–8 godzin) i odpoczynku,
    • unikanie stosowania w nadmiarze leków i suplementów diety,
    • unikanie wstrzymywania moczu.

    >> Zobacz także: Dieta w przewlekłej chorobie nerek

    Bardzo ważnym elementem dbania o nerki są regularne badania profilaktyczne. Należy je wykonywać niezależnie od samopoczucia – wiele chorób przez długi czas przebiega bezobjawowo. Do podstawowych testów zalicza się m.in. badanie ogólne moczu, morfologię krwi, stężenie  mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego, sodu i potasu.

    pakiet nerkowy

    >> Zobacz także: Laboratoryjne badania nerek

    Nerki to narządy układu moczowego. Odpowiadają m.in. za filtrację krwi i regulację gospodarki wodno-elektrolitowej. Ich prawidłowe funkcjonowanie zapewnia zdrowie całego organizmu. Dlatego w dbaniu o nerki bardzo ważne są: zdrowy tryb życia (dobrze zbilansowana dieta, odpowiednie nawodnienie, regularna aktywność fizyczna, brak używek) oraz regularne badania kontrolne z krwi i moczu.

    Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

    Bibliografia

    1. W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
    2. A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
    3. L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005
    4. https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/51945,kamica-nerkowa (dostęp 15.12.2024)
    5. https://www.mp.pl/nefrologia/artykuly/121308,rozpoznanie-i-leczenie-ostrego-odmiedniczkowego-zapalenia-nerek-u-kobiet  (dostęp 16.12.2024)

      Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu oddechowego człowieka

      Angelika Janowicz
      -
      0
      Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu oddechowego człowieka

      Podstawowym zadaniem układu oddechowego jest dostarczanie tlenu do komórek i usuwanie dwutlenku węgla, który powstaje w procesie oddychania komórkowego. Składa się na niego kilka elementów: nos i jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela i płuca. Zaburzenia funkcjonowania lub procesy chorobowe na poziomie któregokolwiek odcinka układu oddechowego mogą utrudnić prawidłowe działanie organizmu. Poznaj anatomię układu oddechowego, jego funkcje oraz najczęstsze choroby i ich objawy.

      Spis treści:

      1. Układ oddechowy – budowa
      2. Funkcje układu oddechowego
      3. Najczęstsze choroby układu oddechowego i ich objawy

      Układ oddechowy – budowa

      Układ oddechowy człowieka dzieli się na:

      • drogi oddechowe górne (nos i jama nosowa, gardło),
      • drogi oddechowe dolne (krtań, tchawica, oskrzela i oskrzeliki),
      • właściwy narząd oddechowy (płuca).

      Poszczególne elementy układ oddechowego ściśle ze sobą współpracują w osiągnięciu ostatecznego celu – a więc wymiany gazowej. Przez drogi oddechowe przechodzi powietrze (z i do płuc). Natomiast we właściwym narządzie oddechowym zachodzi wymiana gazowa.

      układ oddechowy człowieka infografika

      >> Sprawdź: Bakterie atypowe: wpływ przewlekłego kaszlu na układ oddechowy

      Jama nosowa

      Jama nosowa jest przedzielona przegrodą nosową na dwie części – prawą i lewą. Każda dzieli się na 3 przewody nosowe: górny, środkowy i dolny. Od tyłu łączą się one z przewodem nosowo-gardłowym, który z kolei jest połączony z częścią nosową gardła. Do jamy nosowej uchodzą zatoki przynosowe.

      Jama nosowa jest wyścielona błoną śluzową z nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym, która jest bogato unaczyniona i zawiera komórki wydzielające śluz. Powietrze przechodzące przez jamę nosową jest oczyszczane, nawilżane i ogrzewane.

      >> To może Cię zainteresować: Przewlekły (chroniczny) katar – objawy, przyczyny, leczenie

      Gardło

      Gardło jest wspólnym odcinkiem układu oddechowego i pokarmowego. Dzieli się na trzy części: nosową, ustną i krtaniową. Umożliwia przedostawanie się powietrza z jamy nosowej do krtani.

      Krtań

      Krtań jest narządem łączącym gardło z tchawicą. Jej szkielet tworzy 9 chrząstek połączonych ze sobą więzadłami i mięśniami. Ma długość 4–6 centymetrów. Jama krtani (poza fałdami głosowymi) jest wyścielona nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, który oczyszcza powietrze z drobnych zanieczyszczeń.

      Tchawica

      Górna część tchawicy łączy się z krtanią, a dolna przechodzi do wnętrza klatki piersiowej, gdzie dzieli się na dwa oskrzela główne. Jest to narząd o kształcie cewy, który u osoby dorosłej ma długość 10–15 cm i szerokość 13–22 mm. Zbudowana jest ze sprężystych chrząstek o kształcie podkowy, które są otwarte z tyłu. Są one połączone więzadłami obrączkowymi.

      Wnętrze tchawicy jest wyścielone błoną śluzową pokrytą nabłonkiem wielorzędowym cylindrycznym migawkowym. Dzięki temu możliwe jest oczyszczanie przechodzącego przez nią powietrza z drobinek kurzu. Zanieczyszczenia przesuwane są w stronę gardła.

      >> Przeczytaj także: Zapalenie oskrzelików – wróg niemowląt i ich rodziców

      Oskrzela

      Oskrzela główne dzielą się na lewe i prawe, które jest grubsze, krótsze i ustawione bardziej pionowo od lewego. Ich budowa jest podobna do budowy tchawicy. Błonę śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy migawkowy zawierający gruczoły śluzowe. Każde z oskrzeli głównych rozgałęzia się na coraz węższe oskrzeliki, które doprowadzają i odprowadzają powietrze z i do płuc.

      Płuca

      Na układ oddechowy człowieka składają się dwa płuca – lewe i prawe. Narząd ten ma kształt stożkowy. Górna część jest nazywana szczytem, a dolna podstawą. Każde płuco jest podzielone na płaty – prawe zawiera ich 3, a lewe 2.

      W płucach znajdują się pęcherzyki płucne. Są one otoczone licznymi naczyniami włosowatymi. Przez ich ściany zachodzi wymiana gazowa z krwią. Tlen z powietrza zostaje przechwycony przez czerwone krwinki, natomiast oddane zostają dwutlenek węgla.

      Ciekawostka
      W płucach człowieka znajduje się od 300 do 500 milionów pęcherzyków płucnych. Ich łączna powierzchnia to nawet 140 m2.
      wymiana gazowa pęcherzyki płucne infografika

      Funkcje układu oddechowego

      Podstawową funkcją układu oddechowego jest wymiana gazowa. Tlen, pobrany z powietrza, przenika do krwiobiegu, a dwutlenek węgla – produkt metabolizmu – zostaje wydalony z organizmu. Proces ten odbywa się w pęcherzykach płucnych.

      Ponadto układ oddechowy:

      • bierze udział w procesie termoregulacji organizmu,
      • uczestniczy w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu,
      • umożliwia komunikację werbalną poprzez wytwarzanie dźwięków (krtań),
      • bierze udział w odbieraniu bodźców (węch).

      >> To może cię zainteresować: Utrata (brak) węchu i smaku – przyczyny, jak długo trwa, leczenie

      Najczęstsze choroby układu oddechowego i ich objawy

      Do najczęstszych chorób układu oddechowego należą:

      Ostre infekcje dróg oddechowych

      Ostre infekcje górnych dróg oddechowych mogą być wywołane przede wszystkim przez wirusy i bakterie. Najczęściej drobnoustroje są przenoszone drogą kropelkową z osoby chorej na zdrową (np. podczas kichania, kaszlu, mówienia).

      Objawy ostrych infekcji górnych dróg oddechowych to głównie:

      • katar,
      • kaszel,
      • ból gardła,
      • wzrost temperatury ciała,
      • ogólne zmęczenie i osłabienie,
      • duszność.

      >> Zobacz także: Sezonowe zakażenia układu oddechowego – ostre zakażenia górnych dróg oddechowych

      Astma oskrzelowa

      Astma charakteryzuje się przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych, które powoduje nadreaktywność oskrzeli. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Jej przyczyny dzieli się na alergiczne i niealergiczne.

      Objawy astmy oskrzelowej to:

      • duszność,
      • ucisk w klatce piersiowej,
      • napadowy kaszel,
      • świszczący oddech,
      • pogorszenie tolerancji wysiłku.

      >> Przeczytaj także: Nieżyt nosa i astma – czy to alergia?

      Nieżyt nos i astma u dorosłych - pakiet alergenów

      Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)

      POChP to najczęstsza z niezakaźnych chorób układu oddechowego. Charakteryzuje się postępującym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Jest to skutkiem reakcji zapalnej i przebudowy układu oddechowego w odpowiedzi na szkodliwe substancje (np. dym tytoniowy, zanieczyszczenia powietrza).

      Główne objawy POChP to:

      • duszność wywołana wysiłkiem (a w miarę postępu choroby obecna również w spoczynku),
      • zmniejszenie tolerancji wysiłku,
      • świszczący oddech,
      • przyspieszenie oddechu,
      • uporczywy kaszel.

      >> Zobacz także: Przedłużający się kaszel: jakie badania laboratoryjne wykonać, by rozpocząć skuteczne leczenie

      Rak płuca

      Rak płuca jest najczęstszym nowotworem złośliwym na całym świecie. We wczesnym stadium choroba przebiega bezobjawowo, co utrudnia jej wykrycie. W miarę rozwoju pojawiają się dolegliwości, takie jak m.in.:

      • kaszel,
      • ból w klatce piersiowej,
      • krwioplucie,
      • duszność,
      • nawracające zapalenia płuc,
      • chrypka,
      • spadek masy ciała,
      • zespół żyły głównej górnej.

      >> Sprawdź też: Markery nowotworowe w diagnostyce raka płuc

      Części układu oddechowego człowieka to nos i jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela i płuca. Jego główną funkcją jest wymiana gazowa. Skomplikowana budowa i wielofunkcyjność sprawiają, że układ ten jest narażony na liczne choroby. Do najczęstszych zalicza się ostre infekcje, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc czy raka płuca.

      Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

      Bibliografia

      1. W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
      2. A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
      3. L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005
      4. A. Książkiewicz i in., Astma oskrzelowa – zasady rozpoznawania i leczenia choroby u pacjentów dorosłych i małych dzieci w oparciu o najnowsze wytyczne, Postepy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online) 2020; 74, s. 283–300
      5. D. Tworek, Przewlekła obturacyjna choroba płuc – diagnostyka i leczenie w gabinecie lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 1/2020, s. 9–13
      6. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.14.1. (dostęp 10.12.2024)

      Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

      Paulina Górska
      -
      0
      Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

      Układ pokarmowy to złożony system, który pełni wiele ważnych funkcji. Bez niego niemożliwe byłoby wchłanianie składników odżywczych, które są niezbędne do prawidłowego działania każdej komórki ludzkiego organizmu. Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się więcej na temat funkcji i budowy układu pokarmowego człowieka.

      Spis treści:

      1. Czym jest układ pokarmowy?
      2. Budowa układu pokarmowego człowieka. Elementy i anatomia
      3. Układ pokarmowy – funkcje i działanie
      4. Najczęstsze choroby układu pokarmowego
      5. Jak dbać o układ pokarmowy? Profilaktyka

      Czym jest układ pokarmowy?

      Układ pokarmowy (inaczej trawienny) to jeden z podstawowych układów, które znajdują się w organizmie człowieka. Zbudowany jest z:

      • przewodu pokarmowego o długości około 8 metrów (u dorosłego człowieka).
      • połączonych z nim gruczołów, czyli ślinianek, trzustki i wątroby.

      Układu pokarmowego człowieka nie należy mylić z przewodem pokarmowym, choć bywa, że pojęcia te są używane zamiennie. Przewód pokarmowy to węższy termin odnoszący się do cewy, która rozpoczyna się ustami, kończy odbytnicą i dzieli się na kilka odcinków (jamę ustną, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube).

      Budowa układu pokarmowego człowieka. Elementy i anatomia

      Jaka jest budowa układu pokarmowego człowieka? Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych odcinków.

      Przełyk

      Przełyk to jedna z części przewodu pokarmowego. Znajduje się na wysokości od IV kręgu szyjnego do XI kręgu piersiowego (czyli poniżej jamy ustnej i gardła, a powyżej żołądka i jelit). Składa się z trzech odcinków: szyjnego, piersiowego (jest najdłuższy) i brzusznego.

      Z kolei, jeśli chodzi o poprzeczną budowę przełyku, to zbudowany jest on z kilku błon:

      • zewnętrznej;
      • mięśniowej, która jest złożona z mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych;
      • podśluzowej;
      • śluzowej;

      Przełyk dorosłego człowieka ma około 23-25 centymetrów długości.

      >> To może Cię zainteresować: Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)

      Żołądek

      Żołądek to jeden z elementów układu pokarmowego, który znajduje się między przełykiem a jelitem cienkim. Składa się z czterech części:

      • wpustu, czyli otworu górnego;
      • dna żołądka;
      • trzonu (jest to największa część żołądka);
      • odźwiernika.

      Jego ściany składają się z trzech warstw. Od zewnątrz powleka go błona surowicza, a od wewnątrz – błona śluzowa. Pomiędzy nimi znajduje się błona mięśniowa, która odpowiada za elastyczność i wytrzymałość żołądka.

      Jelito cienkie

      Jelito cienkie to fragment układu pokarmowego, który jest położony między żołądkiem a jelitem grubym. U dorosłego człowieka ma mniej więcej 5-6 metrów długości, co oznacza, że jest najdłuższym elementem układu pokarmowego.

      Jelito cienkie składa się z dwunastnicy, jelita czczego i krętego. Do dwunastnicy uchodzą enzymy trawienne, które są wydzielane przez trzustkę, a także żółć produkowana przez wątrobę. Jelito czcze zawiera liczne fałdy błony śluzowej (tzw. kosmki jelitowe) oraz gruczoły wydzielające sok jelitowy. Z kolei jelito kręte to ostatni odcinek jelita cienkiego, w którym zachodzą końcowe etapy procesu trawienia.

      >> Przeczytaj także: Enzymy trawienne – co to jest, jakie są rodzaje i ich funkcje. Objawy niedoboru i diagnostyka

      Wątroba

      Wątroba to największy gruczoł w organizmie człowieka. U mężczyzn jej waga wynosi około 1500-1700 g, a u kobiet – 1300-1500 g.

      Gdzie leży wątroba? Znajduje się ona po prawej stronie brzucha pod żebrami. Częściowo przechodzi do lewego podżebrza i górnego nadbrzusza.

      Większość (około 60-70%) komórek wątroby stanowią hepatocyty. Odpowiadają one m.in. za produkcję żółci i albumin.

      >> Przeczytaj też: Wątroba – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

      Trzustka

      Trzustka to narząd położony zewnątrzotrzewnowo. Jest podłużnym, spłaszczonym gruczołem o długości 12-20 cm i masie około 85 g u kobiet oraz 90 g u mężczyzn. Składa się z trzech elementów: głowy, trzonu i ogona.

      >> Sprawdź też: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?

      Jelito grube

      Jelito grube to ostatni z odcinków układu pokarmowego. Znajduje się za jelitem cienkim i jest zakończone odbytem. Składa się z kilku odcinków, takich jak:

      • jelito ślepe (kątnica),
      • okrężnica,
      • odbytnica.

      Jelito grube ma mniej więcej 1,3-1,5 metrów długości.

      pakiet zdrowe jelita

      Układ pokarmowy – funkcje i działanie

      Jak działa układ pokarmowy? Odpowiada on za trawienie pokarmu, wchłanianie składników odżywczych i usuwanie zbędnych substancji z organizmu człowieka.

      Cały proces rozpoczyna się w pierwszym odcinku przewodu pokarmowego, czyli w jamie ustnej. Pokarm zostaje tu rozdrobniony przez zęby i zmieszany ze śliną, która zawiera amylazę (enzym trawienny, rozpoczynający trawienie węglowodanów).

      Rozdrobniony pokarm przemieszcza się przez przełyk (jest to możliwe, dzięki skoordynowanym skurczom perystaltycznym jego mięśni, tzw. perystaltyce) i trafia do żołądka. Następnie zostaje wymieszany z sokiem żołądkowym, który zawiera kwas solny i pepsynę odpowiedzialną za trawienie białek.

      Kolejne etapy trawienia zachodzą w następnym odcinku, czyli jelicie cienkim, gdzie pokarm jest mieszany z enzymami wydzielanymi przez trzustkę. Odpowiadają one za trawienie białek, węglowodanów i tłuszczów. W jelicie cienkim odbywa się nie tylko proces trawienia, ale i wchłaniania składników odżywczych i przekazywania ich do krwioobiegu.

      Ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego, do którego trafia pokarm, jest jelito grube. To miejsce, gdzie dochodzi do zagęszczenia treści pokarmowej, rozłożenia niestrawionych resztek przez bakterie jelitowe, produkcji gazów i powstania masy kałowej.

      To może Cię zainteresować:

      >> Jasny stolec – kiedy może być objawem choroby?

      >> Ołówkowaty (cienki) stolec – przyczyny i diagnostyka

      Najczęstsze choroby układu pokarmowego

      W poprzednich akapitach zostały opisane budowa i funkcje układu pokarmowego. Wobec tego czas przejść do kolejnego zagadnienia, jakim są najczęstsze schorzenia w obrębie tego systemu. Należą do nich m.in.:

      >> Sprawdź również artykuł: Rak jelita grubego – objawy, badania przesiewowe, leczenie i profilaktyka

      Co robić, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób układu pokarmowego?

      Jak dbać o układ pokarmowy? Profilaktyka

      Jednym z podstawowych elementów dbania o układ pokarmowy jest zdrowy styl życia. Ważna jest zrównoważona dieta, która zawiera odpowiednie ilości błonnika pokarmowego, zróżnicowane źródła białka i dużą ilość antyoksydantów. Jednocześnie charakteryzuje się niską zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, izomerów trans kwasów tłuszczowych i cukru dodanego. Źródłem niezalecanych składników są m.in. tłuste gatunki mięs, margaryny w kostkach, słodkie napoje, słodycze i słone przekąski.

      Dieta to nie jedyny element zdrowego stylu życia, który wpływa na zdrowie układu pokarmowego człowieka. Warto pamiętać również o odpowiedniej ilości snu, regularnej aktywności fizycznej oraz unikaniu używek (papierosów i alkoholu) i stresu.

      Istotną rolę w profilaktyce chorób układu pokarmowego odgrywają również badania laboratoryjne czy obrazowe (m.in. badanie krwi utajonej w kale, gastroskopia, próby wątrobowe). Warto zgłaszać się na nie raz na jakiś czas (zgodnie ze wskazaniami lekarza) i nie zwlekać z ich wykonaniem, gdy pojawiają się niepokojące objawy np. bóle brzucha, wzdęcia, biegunki.

      Opieka merytoryczna: lek. Sandra Aszkiełowicz

      Bibliografia

      1. https://zpe.gov.pl/a/uklad-pokarmowy/DnbvxhXDH, dostęp: 06.12.2024
      2. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/768,budowa-i-czynnosc-trzustki, dostęp: 06.12.2024
      3. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/338517,zoladek-budowa-funkcje-polozenie, dostęp: 06.12.2024
      4. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50948,watroba-gdzie-sie-znajduje-budowa-funkcje, dostęp: 06.12.2024
      5. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/367494,jelito-cienkie-budowa-funkcje-i-najczestsze-choroby, dostęp: 06.12.2024
      6. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/367411,jelito-grube-budowa-funkcje-objawy-chorob-jelita, dostęp: 06.12.2024

      Page 25 of 122
      1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
      1...242526...122Strona 25 z 122

      Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

      Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

      O nas

      Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

      Nasz adres

      ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.