Atopowe zapalenie skóry to jedna przypadłości dermatologicznych, która przebiega w sposób nawrotowy. Jakie są przyczyny atopowego zapalenia skóry? Czym charakteryzuje się obraz kliniczny AZS? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat atopowego zapalenia skóry.

Spis treści:

1. Przyczyny atopowego zapalenia skóry (AZS) u dzieci
2. Jak często rozwija się AZS u dzieci?
3. Atopowe zapalenie skóry u dziecka: objawy
4. Diagnostyka AZS u dzieci
   • Kryteria diagnostyczne Hanifina i Rajki
   • Skórne testy punktowe
   • Atopowe zapalenie skóry u dzieci: badania laboratoryjne z krwi
5. Co na atopowe zapalenie skóry u dziecka?
6. Atopowe zapalenie skóry u dziecka: dieta i jej znaczenie
7. Co po zakończeniu leczenia AZS u dziecka?

Przyczyny atopowego zapalenia skóry (AZS) u dzieci

Niestety nie jest znana jedna, konkretna przyczyna atopowego zapalenia skóry. Na wystąpienie tej choroby składają się zarówno czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe. Ważną rolę w patogenezie AZS odgrywa genetyka. Szacuje się, że dodatni wywiad rodzinny występuje nawet u 70% pacjentów z AZS.

Istotą choroby są zaburzenia budowy bariery naskórkowej, które sprawiają, że skóra pacjentów z atopowym zapaleniem skóry zaczyna przypominać nieszczelny mur. Uszkodzona bariera naskórkowa sprawia, że wgłąb skóry z łatwością mogą przenikać alergeny, które nasilają stan zapalny. Ponadto, do głębszych warstw skóry mogą wnikać drobnoustroje, co sprawia, że pacjenci z AZS są bardziej narażeni na infekcje skóry.

Należy mieć świadomość, że pewne czynniki sprzyjają pogorszeniu stanu skóry w przebiegu AZS. Zalicza się do nich:

• zmiany temperatur,
• narażenie na suche powietrze,
• nadmierne pocenie i przegrzewanie organizmu,
• narażenie na dym tytoniowy,
• stres,
• kontakt skóry z chlorem,
• narażenie na detergenty,
• infekcje – wirusowe, bakteryjne, grzybicze.

Jak często rozwija się AZS u dzieci?

AZS może rozwinąć się w każdym wieku, jednak istotnie częściej dotyka najmłodszych pacjentów. Szacuje się bowiem, że na pewnym etapie życia nawet 20% populacji pediatrycznej ujawnia objawy AZS. Jeśli chodzi o osoby dorosłe, na AZS choruje około 1-2% z nich. Schorzenie to często współwystępuje z innymi chorobami alergicznymi, w tym alergicznym nieżytem nosa, alergicznym zapaleniem spojówek, czy astmą alergiczną.

>> Przeczytaj także: Diagnostyka alergii u dzieci

Atopowe zapalenie skóry u dziecka: objawy

Główną manifestacją skórną AZS są zmiany wypryskowe o charakterze rumieniowo-złuszczającym. Lokalizacja, w jakiej pojawiają się zmiany skórne zależy przede wszystkim od wieku pacjenta. U niemowląt zmiany skórne ujawniają się głównie w obrębie twarzy, co określane jest mianem wyprysku niemowlęcego. Z kolei u dzieci starszych i osób dorosłych zmiany lokalizują się głównie w obrębie zgięć stawowych (łokciowych, podkolanowych), w okolicy nadgarstków i na grzbietach rąk. Należy mieć świadomość, że zmiany wypryskowe to nie jedyne symptomy atopowego zapalenia skóry. Na pierwszy plan wysuwa się również bardzo intensywny świąd skóry, który upośledza codzienne funkcjonowanie oraz zaburza sen.

Diagnostyka AZS u dzieci

Atopowe zapalenia skóry rozpoznawane jest na podstawie obrazu klinicznego i obecności kryteriów Hanifina i Rajki. W klasycznej postaci atopowego zapalenia skóry nie jest konieczne wykonywanie biopsji skóry i badania histopatologicznego. Jednak jeśli manifestacja skórna nie jest typowa – konieczne jest wykonanie tej procedury.

Jednak jeżeli mamy do czynienia z pierwszą manifestacją atopowego zapalenia skóry w starszym wieku, to konieczne jest pobranie biopsji i wykonanie badania histopatologicznego. Ma to na celu wykluczenie chłoniaków skóry, które są poważnymi stanami dermatologicznymi i mogą niekiedy imitować AZS.

Kryteria diagnostyczne Hanifina i Rajki

W jaki sposób ustala się rozpoznanie AZS na podstawie kryteriów Hanifina i Rajki? Kryteria te dzieli się na większe i mniejsze. Do kryteriów większych zaliczamy między innymi:

• obecność świądu skóry,
• nawrotowy przebieg choroby,
• typowe umiejscowienie zmian skórnych,
• obecność atopii u pacjenta lub dodatni wywiad rodzinny w tym kierunku.

Kryteriów mniejszych jest znacznie więcej, zaliczamy do nich m. in. takie stany jak:

• wybitna suchość skóry,
• obecność dodatkowego fałdu skóry w okolicy powieki dolnej – co nazywane jest fałdem Dennie-Morgana,
• intensywny świąd skóry po spoceniu,
• obecność dodatkowego fałdu skórnego w obrębie szyi,
• zapalenie czerwieni wargowej,
• zasinienie wokół oczu,
• rogowacenie mieszkowe – a więc obecność drobnych, białawych grudek na skórze ciała,
• stan zapalny skóry wokół brodawek sutkowych,
• częstsze współistnienie schorzeń okulistycznych – w tym zaćmy, czy stożka rogówki.

Do postawienia rozpoznania AZS konieczne jest spełnienie co najmniej 3 z 4 kryteriów dużych oraz 3 kryteriów mniejszych.

Skórne testy punktowe

Badania alergologiczne pozwalają na identyfikację tych alergenów, które mogą być odpowiedzialne za nawroty w przebiegu AZS. W tym celu wykonuje się między innymi punktowe testy skórne, a także naskórkowe testy płatkowe. Skórne testy punktowe pozwalają na zidentyfikowanie alergii np. na pyłki roślin, sierść zwierząt, czy roztocze kurzu domowego. Testy te są wykonywane i interpretowane przez lekarza alergologa.

Atopowe zapalenie skóry u dzieci: badania laboratoryjne z krwi

Atopowe zapalenie skóry zazwyczaj nie wymaga wykonywania badań z krwi, jednak pomocniczo realizuje się niekiedy takie oznaczenia jak:

• stężenie IgE całkowitego,
• stężenie IgE swoistych,
• morfologia krwi obwodowej, stężenie białka CRP – np. przy rozległych nadkażeniach.

Jeżeli pacjent ma być zakwalifikowany do leczenia ogólnego (np. z wykorzystaniem cyklosporyny), konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, w tym m. in. dwukrotne oznaczenie stężenia kreatyniny, wykonanie rozmazu krwi, czy badań w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu B i C.

Co na atopowe zapalenie skóry u dziecka?

Podstawą leczenia w przebiegu atopowego zapalenia skóry jest stosowanie emolientów, a więc dermokosmetyków, które uszczelniają uszkodzoną barierę naskórkową oraz ograniczają utratę wody.

Przy zaostrzeniach, poza emolientami stosuje się również inne substancje, w tym przede wszystkim:

• miejscowe preparaty sterydowe o różnej sile działania – w postaci kremów, maści, lotionów,
• sterydowe leki doustne – stosuje się je w krótkotrwałym, doraźnym leczeniu,
• miejscowe inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) – można je stosować na te obszary skóry, gdzie przeciwwskazane jest nakładanie preparatów sterydowych (twarz, okolica płciowa),
• cyklosporynę – lek stosowany doustnie, który wykazuje działanie immunosupresyjne, a więc wyciszające układ immunologiczny,
• leczenie biologiczne – z wykorzystaniem takich substancji, jak dupilumab, baricytinib, czy upadacytynib.

Atopowe zapalenie skóry u dziecka: dieta i jej znaczenie

Atopowe zapalenie skóry nie wymaga eliminacji z diety konkretnych pokarmów. Jednak jeśli choroba współwystępuje z alergiami pokarmowymi, konieczne jest dostosowanie diety. Aby zidentyfikować alergię pokarmową należy wykonać odpowiednie badania alergologiczne, w tym próby prowokacji z użyciem danego alergenu. Niewskazane jest wyłączanie produktów na ślepo, ponieważ może to skutkować niedoborami i rozwojem niedożywienia.

Co po zakończeniu leczenia AZS u dziecka?

W momencie gdy zmiany skórne ustępują po zastosowanym leczeniu, nadal konieczne jest odpowiednie postępowanie dermatologiczne. Wymienione już wyżej emolienty to produkty, które powinny być stosowane nie tylko przy zaostrzeniach, ale przez cały czas, również w fazach wyciszenia objawów chorobowych. Codzienne stosowanie emolientów zmniejsza bowiem częstość zaostrzeń AZS. Warto również unikać czynników, które predysponują do zaostrzeń – m. in. narażenia na dym tytoniowy, detergenty, czy przegrzewania organizmu.

Atopowe zapalenie skóry to przewlekłe, nawrotowe schorzenie o charakterze zapalnym. Nieleczone AZS istotnie obniża jakość życia i codzienne funkcjonowanie pacjenta. Leczeniem AZS zajmuje się lekarz dermatolog. Jeżeli występują u nas objawy, sugerujące atopowe zapalenie skóry, to zdecydowanie warto udać się na konsultację do specjalisty. Warto mieć świadomość, że mamy obecnie do zaoferowania pacjentom znacznie więcej, niż tylko preparaty zewnętrzne.

Bibliografia

1. L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
2. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
3. R. Nowicki i inni, Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2019, 106, 354–371,
4. R. J. Nowicki, ABC atopowego zapalenia skóry, AZS w pytaniach i odpowiedziach, Termedia, Poznań 2022.

Padaczka, znana również jako epilepsja, to przewlekłe zaburzenie neurologiczne, które dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Schorzenie to jest wynikiem nieprawidłowych wyładowań elektrycznych w mózgu, prowadzących do powtarzających się napadów padaczkowych. W przypadku dzieci padaczka stanowi szczególne wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne – jej objawy mogą być subtelne, a przyczyny zróżnicowane. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie nie tylko poprawiają jakość życia dziecka, ale także wspierają jego prawidłowy rozwój. Jak rozpoznać tę chorobę, co ją powoduje i jakie kroki podjąć, by skutecznie jej przeciwdziałać? Na te kluczowe pytania odpowiadamy w poniższym artykule.

Spis treści:

1. Padaczka u dzieci – co to za choroba?
2. Padaczka u dzieci – objawy epilepsji dziecięcej
3. Przyczyny padaczki u dzieci
4. Rodzaje padaczki dziecięcej
5. Padaczka u dzieci – jakie badania wykonać?
6. Padaczka u dziecka – jak reagować podczas ataku?
7. Czy padaczka u dzieci jest uleczalna? Przebieg leczenia epilepsji u dziecka

Padaczka u dzieci – co to za choroba?

Padaczka to zaburzenie neurologiczne, które objawia się powtarzającymi napadami padaczkowymi. W wyniku nadmiernej, chaotycznej aktywności elektrycznej neuronów w mózgu dochodzi do zaburzenia normalnego funkcjonowania organizmu. Napady mogą mieć różną intensywność i objawy, w zależności od rodzaju padaczki. W przypadku dzieci przyjmują różnorodne formy, od krótkich epizodów nieobecności (tzw. petit mal), przez złożone napady częściowe, po uogólnione napady toniczno-kloniczne.

Często padaczka u dzieci nie jest  chorobą jednostkową, lecz objawem innych zaburzeń lub chorób. Może mieć podłoże genetyczne, metaboliczne, strukturalne lub idiopatyczne. Szacuje się, że około 4-10 na 1000 dzieci cierpi na padaczkę, co czyni ją jednym z najczęstszych schorzeń neurologicznych w tej grupie wiekowej.

>> Przeczytaj także: Padaczka (epilepsja) – rodzaje, objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Padaczka u dzieci – objawy epilepsji dziecięcej

Objawy padaczki u dzieci mogą być bardzo zróżnicowane i zależą od rodzaju napadów oraz lokalizacji patologicznej aktywności w mózgu. Do najczęstszych objawów należą:

• utrata świadomości – dziecko może nagle stracić kontakt z otoczeniem, co może objawiać się zamieraniem, brakiem reakcji na bodźce zewnętrzne lub nieświadomymi ruchami.
• drgawki i skurcze mięśni – najczęściej obejmujące kończyny, ale mogą także występować w innych częściach ciała.
• ruchy mimowolne – dziecko może wykonywać powtarzające się, niekontrolowane ruchy, np. trzepotanie rąk, mruganie oczami czy gryzienie języka.
• zmiany w zachowaniu – napady mogą powodować nagłe zmiany w zachowaniu, takie jak dezorientacja, agresja, lęk lub euforia.
• zaburzenia sensoryczne – dziecko może doświadczać nieprzyjemnych doznań, takich jak mroczki przed oczami, dziwne zapachy, dźwięki czy smaki.

Objawy mogą być subtelne (zwłaszcza u młodszych dzieci), a napady krótkie i niezauważone przez otoczenie.

Przyczyny padaczki u dzieci

Do najczęstszy przyczyn padaczki dziecięcej należą:

• czynniki genetyczne – mutacje w genach odpowiedzialnych za funkcjonowanie kanałów jonowych i receptorów neuronalnych mogą prowadzić do zaburzeń aktywności mózgu.
• choroby metaboliczne – takie jak fenyloketonuria czy inne zaburzenia przemiany materii.
• uszkodzenia mózgu – takie jak niedotlenienie okołoporodowe, urazy głowy, infekcje mózgu (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu).
• wady rozwojowe układu nerwowego – np. malformacje korowe, które wpływają na prawidłowy rozwój neuronów.

W wielu przypadkach przyczyna padaczki pozostaje nieznana, mimo dokładnych badań. Takie przypadki określane są jako idiopatyczne.

Rodzaje padaczki dziecięcej

Wyróżnia się następujące rodzaje padaczki u dzieci:

1. Padaczka idiopatyczna, której jedną z najczęstszych form jest padaczka rolandyczna, występująca u dzieci w wieku przedszkolnym. Objawia się głównie napadami, które obejmują twarz i język. Często ustępuje samoistnie w okresie dojrzewania.

2. Padaczka z napadami ogniskowymi – rodzaj padaczki, w którym napady zaczynają się w jednym miejscu w mózgu i mogą rozprzestrzeniać się na inne obszary. Napady ogniskowe mogą obejmować drgawki i skurcze mięśni w jednej części ciała oraz zaburzenia sensoryczne.

3. Padaczka miokloniczna – charakteryzuje się nagłymi, krótkotrwałymi skurczami mięśni, które mogą obejmować całe ciało lub jedynie jego część.

4. Zespół Dravet – ciężka forma padaczki, która pojawia się zwykle w pierwszym roku życia. Napady są trudne do opanowania, a dzieci często doświadczają opóźnień w rozwoju oraz innych trudności neurologicznych. Zwykle jest to wynik mutacji w genie SCN1A.

5. Padaczka noworodkowa – występuje w pierwszych dniach życia i może być związana z zaburzeniami strukturalnymi mózgu, infekcjami lub problemami metabolicznymi. Wymaga szybkiego leczenia, ponieważ może prowadzić do poważnych konsekwencji neurologicznych.

6. Padaczka dziecięca związana z zespołem Westa – zespół padaczkowy, który pojawia się u niemowląt w wieku 3-12 miesięcy. Charakteryzuje się napadami o charakterze krótkotrwałych skurczów ciała (tzw. napadami infantylnymi) oraz opóźnieniem rozwoju. Może być związana z zaburzeniami genetycznymi lub metabolicznymi.

7. Padaczka z napadami toniczno-klonicznymi (grand mal) – w tym typie padaczki napady obejmują zarówno fazę tonicznej sztywności ciała, jak i klonicznych, rytmicznych skurczów. Jest to klasyczny rodzaj padaczki, który może obejmować utratę świadomości i często pojawia się w różnych formach padaczki u dzieci.

8. Zespół Lennoxa-Gasta – ciężka forma padaczki, która pojawia się u dzieci między 1. a 8. rokiem życia. Charakteryzuje się napadami różnych typów, w tym toniczno-klonicznymi, a także opóźnieniem rozwoju psychoruchowego. Wymaga intensywnego leczenia.

Padaczka u dzieci – jakie badania wykonać?

W diagnostyce padaczki u dzieci kluczowe są badania, które pozwalają określić przyczynę napadów. W praktyce diagnostycznej wykonuje się:

• elektroencefalogram (EEG) rejestruje aktywność elektryczną mózgu, co pomaga w wykryciu zmian charakterystycznych dla padaczki,
• rezonans magnetyczny (MRI) dostarcza szczegółowych obrazów mózgu, umożliwiając wykrycie ewentualnych zmian strukturalnych, takich jak guzy czy uszkodzenia,
• tomografię komputerowa (CT) stosowaną w nagłych przypadkach, gdy podejrzewa się urazy mózgu,
• badania laboratoryjne sprawdzające poziom elektrolitów, glukozy czy witamin, które mogą wpływać na napady,
• badanie neurologiczne oceniające stan układu nerwowego dziecka, w tym odruchów, koordynacji i innych funkcji neurologicznych.

Jeśli podejrzewa się podłoże genetyczne, wykonuje się badania wykrywające mutacje odpowiedzialne za dziedziczne formy padaczki.

>> Przeczytaj także: Sekwencjonowanie egzomu

Padaczka u dziecka – jak reagować podczas ataku?

Podczas napadu padaczkowego niezwykle ważne jest zachowanie spokoju i skupienie się na zapewnieniu dziecku bezpieczeństwa. Po zauważeniu pierwszych oznak ataku, należy delikatnie ułożyć dziecko na lewym boku, aby zapobiec zadławieniu się śliną lub wymiocinami. Koniecznym jest usunięcie z otoczenia wszystkich twardych i ostrych przedmiotów, które mogłyby spowodować uraz. Warto pamiętać, że nie wolno wkładać niczego do ust dziecka ani próbować na siłę powstrzymywać jego ruchów, gdyż może to prowadzić do dodatkowych obrażeń.

Napad zazwyczaj trwa kilka minut. Jeśli jednak epizod przedłuża się powyżej pięciu minut lub dziecko nie odzyskuje przytomności po zakończeniu napadu, konieczne jest niezwłoczne wezwanie pogotowia. Po zakończeniu napadu dziecko może być zdezorientowane i osłabione.

Czy padaczka u dzieci jest uleczalna? Przebieg leczenia epilepsji u dziecka

Leczenie padaczki u dzieci zależy od wielu czynników, takich jak przyczyna, rodzaj napadów oraz ogólny stan zdrowia dziecka. W większości przypadków podstawą terapii są leki przeciwpadaczkowe, które pomagają kontrolować napady. Dobór odpowiedniego leku wymaga indywidualnego podejścia, a czasami konieczna jest zmiana lub modyfikacja terapii w zależności od reakcji organizmu dziecka.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy napady są trudne do kontrolowania, po konsultacji lekarskiej stosuje się alternatywne metody leczenia, takie jak dieta ketogenna. Jest to specjalistyczna dieta wysokotłuszczowa, która w określonych sytuacjach może znacząco zmniejszyć częstotliwość napadów. W przypadkach opornych na leczenie farmakologiczne możliwe jest także zastosowanie metod chirurgicznych, takich jak resekcja obszaru mózgu odpowiedzialnego za napady, lub wszczepienie urządzenia do stymulacji nerwu błędnego (VNS).

Rokowania w padaczce dziecięcej są różnorodne. U wielu dzieci, zwłaszcza przy wczesnym rozpoznaniu i odpowiedniej terapii, udaje się osiągnąć pełną remisję napadów. W niektórych przypadkach choroba ustępuje samoistnie wraz z wiekiem, co jest typowe dla łagodniejszych form padaczki, takich jak padaczka rolandyczna.

Padaczka u dzieci to złożona choroba, która wymaga kompleksowego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie, które pozwalają na minimalizowanie wpływu napadów na życie dziecka oraz jego rozwój. Dzięki nowoczesnym metodom diagnostycznym i terapeutycznym wiele dzieci z padaczką może prowadzić normalne, aktywne życie.

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/choroby-neurologiczne/138834,padaczka-u-dziecka
2. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/epilepsy/seizures-and-epilepsy-in-children
3. Minardi C., Minacapelli R. Valastro P. et al. Epilepsy in Children: From Diagnosis to Treatment with Focus on Emergency. J Clin Med. 2019 Jan 2;8(1):39.
4. Gogou M., Cross JH. Seizures and Epilepsy in Childhood. Continuum (Minneap Minn). 2022 Apr 1;28(2):428-456.

Jedną z chorób budzących największe obawy rodziców jak i pediatrów jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Podstawowa wiedza to cenny skarb, gdyż choroba jest obarczona wysokim ryzykiem trwałych, poważnych powikłań i zgonu. Co każdy rodzic powinien wiedzieć o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych?

Spis treści:

1. Zapalenie opon mózgowych u dzieci – co to za choroba?
2. Objawy zapalenia opon mózgowych u dzieci
3. Zapalenie opon mózgowych u dzieci – grupa ryzyka
4. Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci
5. Zapalenie opon mózgowych u dzieci – leczenie
6. Skutki zapalenia opon mózgowych u dzieci
7. Profilaktyka
8. Podsumowanie

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – co to za choroba?

By zrozumieć chorobę należy poznać kilka podstawowych faktów anatomicznych:

• ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego;
• mózg jest otoczony przez 3 błony; idąc od zewnątrz (strona czaszkowa) są to opona twarda, opona pajęcza oraz opona miękka;
• między oponą pajęczą (tzw. pajęczynówką) oraz miękką istnieje niewielka przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym, tzw. przestrzeń podpajęczynówkowa, zapewniająca pewną elastyczność, ruchomość oraz miejsce dla przechodzenia naczyń krwionośnych i nerwów czaszkowych.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) to zakażenie obejmujące wspominaną przestrzeń anatomiczną. Zakażenie w jej obrębie powoduje odpowiedź zapalną, wzrost objętości płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub pojawienie się odczynu ropnego, co powoduje wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki.

ZOMR może być wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby, a nawet pasożyty, jednak zdecydowanie najczęstszą przyczyną choroby są dwa pierwsze z wymienionych.

Objawy zapalenia opon mózgowych u dzieci

Do pierwszych niespecyficznych objawów zaliczają się:

• gorączka u dziecka,
• dziecięcy ból głowy (u dzieci, które są w stanie werbalizować dolegliwości),
• u młodszych dzieci napięte, wypukłe ciemiączko,
• wymioty,
• światłowstręt,
• trudności w karmieniu,
• przyspieszony oddech,
• rozdrażnienie lub zaburzenia świadomości,
• przyjmowanie przez dziecko odgięciowej pozycji ciała,
• zmiany skórne; najbardziej charakterystyczne są wybroczyny (w kolorze ciemnoczerwonym/wiśniowym), które nie bledną pod wpływem ucisku, są najbardziej charakterystyczne dla ZOMR o etiologii meningokokowej.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – grupa ryzyka

W populacji pediatrycznej istnieje kilka czynników ryzyka zwiększonego zachorowania, do których zalicza się:

• urazy czaszki penetrujące do mózgu i/lub przebiegające z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego,
• nieleczone ostre zapalenie ucha środkowego i/lub zatok przynosowych,
• zaburzenia odporności,
• choroby nowotworowe,
• cukrzyca,
• stan po usunięciu śledziony,
• sinicze wady serca,
• uczęszczanie do żłobka i/lub przedszkola,
• brak szczepień ochronnych.

Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Pamiętaj, że zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest stanem potencjalnego zagrożenia życia i podejrzewając chorobę nie można przeprowadzać diagnostyki na własną rękę. Grozi to wysokim ryzykiem nieodwracalnych powikłań ze strony mózgu oraz zgonem!

Podstawą postępowania jest szczegółowo zebrany wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe. W dalszej kolejności wykonuje się szereg badań diagnostycznych:

• badanie dna oka lub tomografia komputerowa głowy w przypadku podejrzenia zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego,
• płyn mózgowo-rdzeniowy (badanie ogólne oraz posiew): podstawa rozpoznania, pierwszy z wymienionych pozwala na wstępne określenie etiologii,
• badania krwi:
  • posiew,
  • morfologia z rozmazem,

• układ krzepnięcia,
  • CRP,

• prokalcytonina (wskaźniki stanu zapalnego),
  • sód,
  • potas,
  • kreatynina,
  • glukoza,
  • mocznik,
  • albumina,
  • kwas mlekowy;

w zależności od indywidualnych wskazań lista może być rozszerzona.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – leczenie

Najważniejszym elementem postępowania jest czas. Podejrzewając zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zwłaszcza przy nasilonych wymienionych wyżej objawach), należy w trybie natychmiastowym zgłosić się do szpitala.

Pamiętaj, że początkowe objawy ZOMR mogą być słabo nasilone i nieswoiste, dlatego część dzieci trafia początkowo pod opiekę placówki podstawowej opieki zdrowotnej. Skierowanie dziecka przez lekarza pierwszego kontaktu do szpitala jest postępowaniem słusznym i każdorazowo należy wykonać zalecenie lekarskie.

W przypadku zapaleń na tle wirusowym w większości przypadków leczenie jest objawowe. Dla niektórych wirusów istnieją leki celowane ograniczające namnażanie się wirusa. Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest wskazaniem do natychmiastowej antybiotykoterapii o szerokim spektrum działania.

W obu przypadkach prowadzi się jednoczesne leczenie objawowe, w tym wentylację (niekiedy mechaniczną, z wykorzystaniem respiratora) oraz zmniejszanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Skutki zapalenia opon mózgowych u dzieci

ZOMR niesie za sobą wiele groźnych powikłań, w tym trwałych uszkodzeń neurologicznych:

• wysięk podtwardówkowy (występuje u 20–39 proc. dzieci, najczęściej bezobjawowy),
• ogniskowe ubytki neurologiczne, np. niedowłady kończyn, trudności i/lub niezdolność do mówienia,
• utrata słuchu,
• padaczka,
• wodogłowie,
• upośledzenie zdolności poznawczych,
• zgon.

Profilaktyka

Przed częścią przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych można się uchronić poprzez szczepienia przeciwko:

• odrze, śwince i różyczce (MMR),
• otoczkowym szczepom Haemophilus influenzae (u dzieci do 5. roku życia),
• ospie wietrznej,
• inwazyjnej chorobie pneumokokowej (w standardzie szczepionka 10-walentna, chroniąca przed 10 szczepami wirusa, odpłatnie 13 i 20-walentna),
• inwazyjnej chorobie meningokokowej (odpłatnie, 2 rodzaje szczepionek: przeciwko serotypowi B oraz A, C, W135, Y),
• kleszczowemu zapaleniu mózgu (odpłatnie).

Należy pamiętać, że kontakt z osobą z potwierdzonym zakażeniem meningokokowym, odrą i ospą jest wskazaniem do profilaktyki poekspozycyjnej. W tym przypadku zgłoś się do swojego lekarza pierwszego kontaktu.

Podsumowanie

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba obarczona wysokim ryzykiem zgonu lub trwałych uszkodzeń neurologicznych. Objawia się m.in. gorączką, wymiotami, bólem głowy, światłowstrętem. Wymaga pilnej hospitalizacji i szybkiego działania, co zwiększa szanse na przebieg niepowikłany. Pamiętaj, że istnieje skuteczna profilaktyka w postaci szczepień ochronnych w zakresie wielu groźnych przyczyn ZOMR. Jeśli chcesz uchronić swoje dziecko przed dramatyczną chorobą to nie zwlekaj – udaj się do pediatry i dowiedz się, kiedy i jak zaszczepić swoje dziecko.

Źródła

1. Rekomendacje postępowania w zakażeniach ośrodkowego układu nerwowego Epidemiologia, diagnostyka kliniczna i laboratoryjna
2. Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego „KOROUN”, Zakład Epidemiologii i Mikrobiologii Klinicznej, Narodowy Instytut Leków, Warszawa, 2024
3. Zainel A, Mitchell H, Sadarangani M. Bacterial Meningitis in Children: Neurological Complications, Associated Risk Factors, and Prevention. Microorganisms. 2021 Mar 5;9(3):535. doi: 10.3390/microorganisms9030535. PMID: 33807653; PMCID: PMC8001510.
4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8001510
5. Tacon CL, Flower O. Diagnosis and management of bacterial meningitis in the paediatric population: a review. Emerg Med Int. 2012;2012:320309. doi: 10.1155/2012/320309. Epub 2012 Sep 20. PMID: 23050153; PMCID: PMC3461291.
6. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3461291
7. Al-Qahtani SM, Shati AA, Alqahtani YA, Ali AS. Etiology, Clinical Phenotypes, Epidemiological Correlates, Laboratory Biomarkers and Diagnostic Challenges of Pediatric Viral Meningitis: Descriptive Review. Front Pediatr. 2022 Jun 16;10:923125. doi: 10.3389/fped.2022.923125. PMID: 35783317; PMCID: PMC9249085.
8. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9249085
9. Alamarat Z, Hasbun R. Management of Acute Bacterial Meningitis in Children. Infect Drug Resist. 2020 Nov 11;13:4077-4089. doi: 10.2147/IDR.S240162. PMID: 33204125; PMCID: PMC7667001.
10. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7667001