Sklep
Strona główna Blog Strona 21

Zapalenie opon mózgowych – rodzaje, objawy, przyczyny, badania

Angelika Janowicz
-
0
Zapalenie opon mózgowych – rodzaje, objawy, przyczyny, badania

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to poważna choroba układu nerwowego. Charakteryzuje się stanem zapalnym opon mózgowo-rdzeniowych. Najczęściej jej przyczyną jest infekcja wirusowa lub bakteryjna, choć choroba może wynikać także z czynników pozainfekcyjnych, takich jak choroby autoimmunologiczne. Dowiedz się, jakie są objawy i powikłania zapalenia opon mózgowych, jak wygląda diagnostyka oraz na czym polega leczenie.

Spis treści:

  1. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – co to jest?
  2. Zapalenie opon mózgowych – rodzaje
  3. Zapalenie opon mózgowych – objawy
  4. Diagnostyka zapalenia opon mózgowych. Jakie badania się wykonuje?
  5. Zapalenie opon mózgowych – leczenie
  6. Zapalenie opon mózgowych – możliwe powikłania
  7. Zapobieganie zapaleniu opon mózgowych

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – co to jest?

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych definiuje się jako proces zapalny obejmujący:

  • oponę miękką,
  • oponę pajęczą,
  • przestrzeń podpajęczynówkową.

Opona miękka i pajęcza to dwie z opon mózgowo-rdzeniowych, czyli błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy. Pełnią one funkcje ochronne. Natomiast przestrzeń podpajęczynówkowa znajduje się między nimi i jest wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym.

Zapalenie opon mózgowych to najczęstsza forma neuroinfekcji. Jej wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia jest bardzo ważne dla uniknięcia poważnych powikłań. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla małych dzieci i seniorów.

Przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą być infekcyjne (bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze) lub nieinfekcyjne (np. spowodowane lekami lub chorobami autoimmunologicznymi).

Zapalenie opon mózgowych – rodzaje

Podział ze względu na przyczynę zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych obejmuje:

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych rozwija się, gdy do płynu mózgowo-rdzeniowego przedostaną się bakterie. Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą krwiopochodną z nosogardzieli, po urazie, operacji neurochirurgicznej lub poprzez przeniesienie z ogniska zakażenia (np. zatok, ucha środkowego).

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych dzieli się na:

  • ropne,
  • nieropne.

Bakterie, które najczęściej wywołują ropne zapalenie opon mózgowych to m.in. meningokoki (Neisseria meningitidis), pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), paciorkowce grupy B i A, Haemophilus influenzae, E.coli. Nieropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może być spowodowane m.in. przez krętki rodzaju Borrelia (odpowiedzialne za boreliozę), pałeczki z rodzaju Brucella (bruceloza), krętki z rodzaju Leptospira (leptospiroza).

>> Zobacz także: Bruceloza objawy i diagnoza – kompleksowe spojrzenie na chorobę odzwierzęcą

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych rozwija się na skutek infekcji wirusowej. Są za nią odpowiedzialne patogeny, takie jak m.in. enterowirusy, wirus odkleszczowego zapalenia mózgu, wirus nagminnego zapalenia ślinianek, wirus ospy wietrznej i półpaśca, wirus opryszczki zwykłej. Dostają się do organizmu m.in. przez drogi oddechowe lub przewód pokarmowy, a następnie wędrują do ośrodkowego układu nerwowego – najczęściej drogą krwiopochodną.

>> Zobacz także: Nie tylko borelioza. Kleszczowe zapalenie mózgu – czy jest niebezpieczne?

Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest wywołane przez grzyby chorobotwórcze m.in. z rodzaju Candida, Cryptococcus, Aspergillus. Drobnoustroje dostają się do ośrodkowego układu nerwowego poprzez rozsiew krwiopochodny z innych narządów lub tkanek. Najczęściej choroba występuje u osób z zaburzeniami odporności.

>> Zobacz także: Nawracające infekcje grzybicze (Candida albicans) – jak objawia się kandydoza?

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Pasożytnicze zapalenie opon mózgowych występuje rzadko. Jest wywołane inwazją np. Naegleria fowleri. Występuje zwykle po kontakcie z zanieczyszczoną wodą, np. w ciepłych jeziorach. Choroba rozwija się bardzo szybko i charakteryzuje się ciężkim przebiegiem.

Niezakaźne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Niezakaźne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych nie jest związane z działaniem czynnika infekcyjnego. Może rozwinąć się na skutek m.in. chorób nowotworowych, chorób autoimmunologicznych, toksyn, niektórych leków (np. metotreksatu).

Zapalenie opon mózgowych – objawy

Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i ich nasilenie zależą od przyczyny. Najczęściej choroba spowodowana ostrą infekcją bakteryjną ma nagły początek i szybko postępuje, prowadząc do zagrożenia życia. Przy etiologii wirusowej przebieg jest łagodniejszy, a zapalenie opon poprzedza wystąpienie objawów przypominających zakażenie górnych dróg oddechowych.

Objawy zapalenia opon mózgowych to:

  • gorączka,
  • dreszcze,
  • bóle głowy (silne, nieustępujące po lekach przeciwbólowych),
  • wymioty,
  • światłowstręt,
  • sztywność karku,
  • nadwrażliwość na bodźce,
  • rozdrażnienie,
  • senność.

Przy bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych może pojawić się opryszczka wargowa, wybroczyny skórne, a także rozwinąć sepsa lub niewydolność wielonarządowa.

U osób w podeszłym wieku objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą być niecharakterystyczne.

Diagnostyka zapalenia opon mózgowych. Jakie badania się wykonuje?

Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych opiera się o wywiad medyczny, badanie fizykalne oraz badania dodatkowe, do których należą:

  • posiew krwi,
  • badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (badanie ogólne, badanie mikrobiologiczne),
  • badanie neurologiczne,
  • badania obrazowe (np. tomografia komputerowa głowy),
  • testy laboratoryjne z krwi (m.in. morfologia krwi, CRP, gazometria, układ krzepnięcia).
Morfologia krwi obwodowej
CRP białko C-reaktywne

Zapalenie opon mózgowych – leczenie

Leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych zależy od etiologii. Dzieli się je na przyczynowe i objawowe. W przypadku zapalenia opon o etiologii bakteryjnej stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, dobrane na podstawie wyników posiewu. Przy zapaleniach wirusowych leczenie polega głównie na terapii objawowej, a w niektórych przypadkach (np. zakażenie wirusem opryszczki) stosuje się leki przeciwwirusowe, takie jak acyklowir. Terapia objawowa obejmuje płynoterapię, stosowanie leków przeciwgorączkowych, rehabilitację oraz profilaktykę powikłań. Leczenie prowadzone jest w warunkach szpitalnych.

Zapalenie opon mózgowych – możliwe powikłania

Możliwe powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych to m.in.:

  • stan padaczkowy i napady drgawkowe,
  • ropień mózgu,
  • obrzęk mózgu,
  • wodogłowie,
  • upośledzenie słuchu,
  • zaburzenia mowy,
  • niepełnosprawność intelektualna,
  • zaburzenia funkcji poznawczych,
  • niedowłady,
  • zgon.

Ryzyko powikłań jest największe w przypadku bakteryjnego, grzybiczego i pasożytniczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Zapobieganie zapaleniu opon mózgowych

Niektórym rodzajom zapalenia opon mózgowo rdzeniowych można zapobiegać przy pomocy szczepień ochronnych (np. przeciwko meningokokom, pneumokokom, wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu, śwince). Bardzo ważne jest także zachowanie odpowiedniej higieny i stosowanie środków ochrony osobistej – szczególnie podczas kontaktu z osobą przechodzącą infekcję bakteryjną lub wirusową.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to poważna choroba, która wymaga szybkiej diagnozy i odpowiedniego leczenia. Najczęściej jest spowodowana infekcją wirusową lub bakteryjną, ale mogą wywołać ją również grzyby, pasożyty i czynniki nieinfekcyjne. Objawy, które na nią wskazują to m.in. sztywność karku, wysoka gorączka, światłowstręt, silne bóle głowy i nadwrażliwość na bodźce. Ich wystąpienie należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

  1. Ł. Przysło, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, Stany Nagłe. Pediatria
  2. K. Mrozowska-Nyckowska i in., Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2021 roku, Przegląd Epidemiologiczny 2023, 77(3), s. 387–402
  3. A. Starostka-Tatar, B.M. Łabuz-Roszak, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Rodzaje choroby, objawy, metody leczenia oraz profilaktyka, Medical Tribune 2024, nr 2, s. 54–59
  4. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/157185,bakteryjne-zapalenie-opon-mozgowo-rdzeniowych (dostęp 09.01.2025)
  5. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.6.1.(dostęp 09.01.2025)
  6. A. Gogol, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z punktu widzenia neurologa pracującego na SOR-ze, Stany Nagłe po Dyplomie 2020

Refluks przełyku – farmakogenetyka i zoptymalizowane podejście do leczenia

Izabela Grabowska
-
0
Refluks przełyku – farmakogenetyka i zoptymalizowane podejście do leczenia

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego należą do jednych z najczęstszych schorzeń, z którymi pacjenci zgłaszają się do gabinetu lekarskiego. Jedną z powszechnych dolegliwości jest choroba refluksowa przełyku. Jej szerokie spektrum objawów może utrudnić postawienie trafnej diagnozy, a leczenie jest długotrwałe.

Należy dążyć do wygojenia zmian zapalnych śluzówki przełyku, a także zapobiegać nawrotom choroby. Podstawą farmakoterapii jest hamowanie wydzielania kwasu solnego za pomocą leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP).

Spis treści:

  1. Choroba refluksowa przełyku – co to jest i jakie są jej przyczyny?
  2. Jakie są konsekwencje nawracającego refluksu?
  3. Jak leczyć chorobę refluksową przełyku?
  4. Indywidualizacja leczenia refluksu przełyku – znaczenie farmakogenetyki

Choroba refluksowa przełyku – co to jest i jakie są jej przyczyny?

Refluks (GERD – ang. gastroesophageal reflux disease) jest schorzeniem powszechnym, definiowanym jako cofanie się treści żołądkowej do przełyku, które powoduje m.in. zgagę i uczucie pieczenia w jamie ustnej oraz w przełyku.

Dolegliwości powtarzają się z częstością wpływającą niekorzystnie na jakość życia, obniżając komfort fizyczny i psychiczny, wpływając na sen i wydajność pracy. Może dochodzić również do uszkodzenia przełyku.

Podstawowymi objawami GERD są:

  • zgaga – uczucie palenia i pieczenia w klatce piersiowej i przełyku, za mostkiem, niekiedy dochodzące nawet do gardła,
  • odbijanie i uczucie kwasu w ustach,
  • trudności lub ból przy przełykaniu,
  • ból i pieczenie w klatce piersiowej.

Choroba refluksowa przełyku może wywoływać także objawy, które nie są bezpośrednio związane przełykiem, takie jak:

  • przewlekły kaszel,
  • przewlekła chrypka,
  • zapalenie krtani,
  • nadżerki na zębach,
  • syndrom astmy oskrzelowej.

Rosnąca zachorowalność na GERD ma związek z powszechnym występowaniem środowiskowych czynników ryzyka, do których należą:

>> Przeczytaj też: Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)

Jakie są konsekwencje nawracającego refluksu?

Refluks przełyku bardzo często nawraca – nawet 80% pacjentów, którzy nie otrzymali właściwego leczenia, ponownie w ciągu roku, boryka się z dolegliwościami cofającego się pokarmu. Niewłaściwe leczenie, ciężkiego przebiegu GERD prowadzi do szeregu poważnych powikłań, w tym do:

  • zwężenia przełyku,
  • krwawienia przewodu pokarmowego,
  • zwiększenia ryzyka wystąpienia raka krtani i gardła.

Celem leczenia GERD jest poprawa jakości życia pacjenta dzięki ustąpieniu objawów oraz zmniejszenie ryzyka rozwoju powikłań.

Jak leczyć chorobę refluksową przełyku?

Leczenie choroby refluksowej przełyku obejmuje zarówno metody niefarmakologiczne, jak i farmakologiczne. Pacjentom z GERD zaleca się zmianę stylu życia, w tym m.in.:

  • zaprzestanie palenia tytoniu,
  • zjedzenie ostatniego posiłku na 2-3 godziny przed snem,
  • redukcję masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości, a także
  • unikanie produktów i potraw, które mogą nasilać objawy – co jest kwestią bardzo indywidualną.

Poza powyższym leczeniem niefarmakologicznym, u większości chorych konieczne jest podjęcie leczenia farmakologicznego. W tym celu stosowane są inhibitory pompy protonowej (IPP).

Mechanizm działania IPP polega na hamowaniu wydzielanie kwasu solnego produkowanego w komórkach żołądka. Leki te są zazwyczaj dobrze tolerowane, jeśli stosuje się je zgodnie ze wskazaniami. Z drugiej strony długotrwałe ich przyjmowanie może wiązać się z zaburzeniami mikrobioty jelitowej.

Indywidualizacja leczenia refluksu przełyku – znaczenie farmakogenetyki

W leczeniu choroby refluksowej przełyku niezbędne jest spersonalizowane podejście do pacjenta. Sposób postępowania zależy od indywidualnych predyspozycji chorego oraz współistniejących chorób i tolerancji na leki.

Przed wyborem najwłaściwszego leku z grupy IPP, zwłaszcza w przypadku pacjentów, u których wskazane jest zastosowanie podwójnej dawki, warto wykonać badanie farmakogenetyczne, na którego podstawie lekarz może podjąć decyzję o postępowaniu terapeutycznym.

Rodzajów IPP dostępnych na polskim rynku jest kilka, dlatego też istnieje możliwość dobrania indywidualnego leczenia, aby terapia farmakologiczna była jak najbardziej skuteczna i bezpieczna.

W panelu farmakogenetycznym, dostępnym w ALAB laboratoria, są analizowane 4 inhibitory pompy protonowej, pod kątem odpowiedzi pacjenta na leczenie. Są to:

  • omeprazol – lek dostępny również bez recepty (w Polsce zarejestrowanych jest ok. 30 preparatów omeprazolu pod różnymi nazwami),
  • pantoprazol – również może być dostępny bez recepty,
  • lanzoprazol,
  • dekslanzoprazol.

Preparaty różnią się między sobą, m.in. siłą hamowania wydzielania kwasu solnego oraz czasem, jaki musi upłynąć po ich zastosowaniu, aby uzyskać takie pH w górnym odcinku przewodu pokarmowego, które umożliwia gojenie się zmian zapalnych w przełyku.

Panel farmakogenetyka - badanie wariantów genetycznych (met. RT-PCR)

U ok. 10–40% pacjentów z GERD objawy utrzymują się pomimo stosowania IPP, co określa się jako chorobę refluksową przełyku oporną na leczenie IPP. Jednak najczęstszą przyczyną braku pozytywnego efektu leczenia jest niewłaściwe przyjmowanie leków przez pacjentów, np. zażywanie leków po posiłku, podczas gdy należy przyjmować je 30-60 minut przed posiłkiem.

Przyczyną nieskuteczności IPP, u niektórych pacjentów, może być też predyspozycja genetyczna do szybkiego metabolizmu tych leków, uwarunkowana polimorfizmem genu CYP2C19. Zjawisko to jest dosyć częste i może dotyczyć nawet 60–70% osób. Pomocne może być badanie farmakogenetyczne, na którego podstawie można sprawdzić metabolizm na leki i wybrać odpowiedni inhibitor pompy protonowej działający na inne szklaki metaboliczne.

Tym samym badania genetyczne mogą poprawić skuteczność i bezpieczeństwo leczenia choroby refluksowej przełyku. W celu wykonania testu i analizy profilu genetycznego pacjenta, pobiera się jedną próbkę krwi. Otrzymany raport zawiera rekomendacje dotyczące rodzaju i dawkowania danego inhibitora pompy protonowej (tabela).

farmakogenetyka refluks tabela IPP
Tabela. Rekomendacje, jakie można uzyskać w badaniach farmakogenetycznych w zależności od genotypu pacjenta.

Piśmiennictwo

  1. Lipiński M. Czy wiemy już wszystko o stosowaniu inhibitorów pompy protonowej w terapii GERD? Kurier Medyczny, 2021, 1. (dostęp 24.01.2025)
  2. Katz P.O., Dunbar K.B., Schnoll-Sussman F.H., i in. ACG Clinical Guideline for the Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux Disease. Am J Gastroenterol, 2022, 1, 117(1), 27-56. (dostęp 24.01.2025)
  3. Tanvir F.N.U., Nijjar G.S., Aulakh S.K. i in. Gastroesophageal Reflux Disease: New Insights and Treatment Approaches.Cureus, 2024, 24, 16(8), e67654. (dostęp 24.01.2025)

IgE całkowite – o czym świadczy wynik i w jakim celu przeprowadza się badanie?

Agata Strukow
-
0
IgE całkowite – o czym świadczy wynik i w jakim celu przeprowadza się badanie?

Immunoglobuliny (przeciwciała), są białkami produkowanymi przez plazmocyty, czyli pobudzone limfocyty B. Stanowią część układu odpornościowego, swoiste przeciwciała produkowane są w obronie organizmu przed wirusami, bakteriami, pasożytami i alergenami. Istnieje pięć klas immunoglobulin, różniących się budową i funkcją. Wyróżnia się immunoglobuliny klasy:

  • IgG – z łańcuchem γ
  • IgA – z łańcuchem α
  • IgM – z łańcuchem μ
  • IgD – z łańcuchem δ
  • IgE – z łańcuchem ε.

Czym są przeciwciała IgE, jaką rolę pełnią w organizmie, kiedy wykonuje się badanie poziomu IgE całkowitego i o czym świadczą podwyższone wyniki? Tego dowiesz się z artykułu.

Spis treści:

  1. Czym są przeciwciała IgE?
  2. IgE całkowite – co to za badanie?
  3. IgE całkowite – interpretacja wyników i normy laboratoryjne
  4. IgE całkowite a nowotwory

Czym są przeciwciała IgE?

Przeciwciała IgE to immunoglobuliny będące głównym mediatorem zaangażowanym w reakcję alergiczną (typu natychmiastowego).

IgE_całkowite_infografika

U osób zdrowych stężenie IgE jest najniższe spośród wszystkich immunoglobulin, stanowiąc poniżej 0,001% stężenia pozostałych klas przeciwciał.

Wynika to z faktu, iż IgE to frakcja o krótkim okresie półtrwania, wynoszącym 2-3 dni, i większej tendencji do połączeń z komórkami, aniżeli do pozostawania w surowicy w postaci niezwiązanej.

Badania wykazują, że 80% immunoglobulin IgE pozostaje związana z receptorem komórkowym na powierzchni mastocytów, bazofili i komórek produkujących antygen. Jest to pula, która nie wchodzi w skład przeciwciał, których stężenie bada się we krwi.

Immunoglobuliny typu E biorą także udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu na infekcję pasożytniczą.

IgE całkowite – co to za badanie?

W laboratorium możemy oznaczyć stężenie całkowitej puli IgE, oraz tzw. swoiste IgE (sIgE), które powstają w odpowiedzi na kontakt z konkretnym alergenem. Zwiększony poziom swoistego IgE jest markerem alergii na dany antygen.

Badanie IgE całkowitego

Ważne jest, aby zrozumieć różnicę pomiędzy tymi dwoma oznaczeniami, ponieważ stężenie całkowitego IgE może być prawidłowe w alergii IgE zależnej, podczas gdy poziom swoistego IgE jest podniesiony. Całkowite IgE ma niską wartość diagnostyczną w chorobach alergicznych.

Stężenie IgE wyrażane jest w jednostkach międzynarodowych (IU) na mililitr. 1 IU odpowiada 2,4 ng IgE. Poziom tej immunoglobuliny zależy od wieku. Noworodek nie ma własnych przeciwciał IgE, ewentualnie ma je od matki, dlatego ich poziom u noworodków jest niski, na poziomie 5-10 IU.  

Produkcja IgE w organizmie niemowlęcia rozpoczyna się około 6. miesiąca i sukcesywnie rośnie aż do okresu dojrzewania, osiągając maksimum ok. 10-15 r.ż. na poziomie ok. 150 IU. Po 20 r.ż stopniowo spada, aby ustabilizować u osób dorosłych na poziomie < 100 IU/ml.

IgE całkowite – interpretacja wyników i normy laboratoryjne

Wartości referencyjne – normy – badania IgE ustalone są w zależności od wieku.

Normy dla całkowitego IgE są następujące:

  • noworodki i niemowlęta < 15 IU/ml
  • dzieci od 1. do 5. roku życia < 60 IU/ml
  • dzieci od 5. do 9. roku życia < 90 IU/ml
  • dzieci od 9. do 15. roku życia < 200 IU/ml
  • młodzież powyżej 15 roku życia i osoby dorosłe <100 IU/ml.

Jeśli wynik badania IgE jest wyższy niż wymienione wartości, wskazuje to na toczący się w organizmie proces, w który zaangażowane są przeciwciała IgE.

Ostateczna interpretacja wyniku dokonywana jest w połączeniu z objawami, które występują u pacjenta, oraz z innymi badaniami.

Badanie IgE – wartości obniżone

Wartości referencyjne dla przeciwciał IgE ustalone są w ten sposób, iż pokazują, kiedy ich stężenie jest podwyższone. Nie ma dolnej granicy normy dla tego badania, ponieważ niskie wartości IgE nie mają znaczenia klinicznego i wskazują, iż w organizmie nie toczy się reakcja z udziałem tych przeciwciał.

Całkowite IgE – wartości podwyższone

Podwyższone stężenie całkowitego IgE sugeruje chorobę atopową, czyli nieprawidłową reakcję organizmu na czynniki alergizujące w otoczeniu. Jak jednak stwierdzono powyżej, całkowite IgE może być prawidłowe, pomimo podwyższonego stężenia sIgE, dlatego poziom całkowitego IgE mieszczący się w granicach wartości referencyjnych nie wyklucza alergii.

Podwyższenie poziomu IgE całkowitego obserwowane jest u wielu pacjentów z astmą o podłożu atopowym, chociaż prawidłowe jego stężenie nie wyklucza podłoża alergicznego tej choroby.

Choroby nieatopowe przebiegające z podwyższonym poziomem całkowitego IgE to:

IgE_całkowite_ramka

IgE całkowite a nowotwory

Poziom całkowitego IgE nie jest powiązany z występowaniem nowotworów lub ryzykiem ich występowania (poza już wymienionymi chorobami, jak ziarnica złośliwa lub szpiczak IgE). Analiza statystyczna badań, które objęły grupę 37 747 osób z obserwacją trwającą ok. 30 lat wykazała, iż wysoki poziom całkowitego IgE powiązany być z niskim prawdopodobieństwem występowania przewlekłej białaczki limfocytowej i innych nowotworów jakiegokolwiek rodzaju. Natomiast istniało powiązanie pomiędzy wysokim poziomem IgE a ryzykiem wystąpienia szpiczaka mnogiego.

Omawiane badanie testowało również hipotezę, iż u osób z alergią, ze względu na nadreaktywność układu immunologicznego – wytwarzanie swoistych dla nowotworu IgE oraz mobilizację przeciwnowotworowego działania eozynofilów, bazofili i komórek tucznych – może występować zmniejszone ryzyko zachorowania na raka. Niestety analiza statystyczna tych badań nie potwierdziła tej hipotezy.

>> Przeczytaj też: Granulocyty i ich rodzaje – jaką pełnią funkcję?

Co może wpływać na wynik badania?

Badanie poziomu IgE całkowitego może być wykonane o dowolnej porze dnia, nie jest wymagane bycie na czczo.

Przyjmowanie leków antyhistaminowych nie zmienia wyniku. Leki przeciwalergiczne nie interferują z wynikami badań wykonywanych in vitro, czyli poza organizmem pacjenta.

Oznaczanie całkowitego IgE u chorych z astmą alergiczną

Specyficznym wskazaniem do wykonania tego badania są pacjenci z astmą alergiczną, u których rozpoczyna się leczenie preparatem omalizumab.

Zaleca się, aby badanie było wykonane przed podaniem pierwszej dawki leku, w celu ustalenia precyzyjnej ilości leku, jaką chory powinien przyjmować oraz jaką korzyść odniesie on z leczenia.

Badania wskazują, iż osoby z astmą alergiczną i początkowym stężeniem IgE < 76 IU/ml w mniejszym stopniu odpowiadają na terapię. Dlatego producent wskazuje, jaki poziom IgE w połączeniu z masą ciała chorego kwalifikuje do przyjmowania leku oraz jak powinna być jego dawka.

>>> Przeczytaj też: Choroba Hioba (zespół hiper IgE) – objawy, przyczyny, diagnostyka

PIŚMIENNICTWO

  1. Anna Dmoszyńska, Maciej Siedlar. Immunoglobuliny. Immunoglobuliny – Badania laboratoryjne – Immunologia – Pediatria – Podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM – Medycyna Praktyczna, dostęp 09.01.2025
  2. Helby, J. et al , IgE and risk of cancer in 37 747 individuals from the general population, Annals of Oncology, Volume 26, Issue 8, 1784 – 179
  3. G.B. Pier, J.B. Lyczak, L.M. Wetzler: Immunology, Infection, and Immunity. ASM Press, 2004. ISBN 1-55581-246-5.
  4. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018, s. 616-618.
  5. https://hematoonkologia.pl/baza-lekow/lek/15244-belogent
  6. https://www.euroimmun.pl/diagnostyka-serologiczna-alergii-od-najmlodszych-lat-wywiad-z-profesor-urszula-demkow/

Mleko kobiece czy modyfikowane?

Jagoda Matusiak
-
0
Mleko kobiece czy modyfikowane?

Mleko matki jest naturalnym pokarmem idealnie zaspakajającym potrzeby żywieniowe dziecka w pierwszym półroczu życia. Karmienie piersią zapewnia wiele korzyści zarówno dla dziecka, jak i matki. Z tego powodu jest ono propagowane przez lekarzy ginekologów, neonatologów i pediatrów. Mleko modyfikowane zostało stworzone, by zastąpić mleko matki w sytuacjach, kiedy karmienie naturalne nie jest możliwe lub zaistnieje konieczność dokarmiania dziecka.

Spis treści:

  1. Jak powstaje mleko matki?
  2. Skład mleka kobiecego
  3. Mleko kobiece a modyfikowane – jaka jest różnica?
  4. Korzyści z karmienia piersią
  5. Przeciwwskazania do karmienia piersią
  6. Jak długo karmić piersią?
  7. Na czym polega karmienie mieszane?
  8. Czy można wrócić do karmienia piersią?
  9. Podsumowanie

Jak powstaje mleko matki?

Powstawanie mleka zależne jest od mechanizmów hormonalnych. Gruczoł piersiowy wytwarza pokarm w odpowiedzi na zapotrzebowanie. Powstawanie mleka zaczyna się już w ciąży (laktogeneza I). Pierwsze mleko matki tuż po porodzie to tzw. siara. Kilkanaście godzin po porodzie zaczyna się nawał mleczny (laktogeneza II). Dalsze kontynuowanie laktacji (laktogeneza III) zależy natomiast od mechanizmu autokrynnego – uzależnione jest od opróżniania lub przepełniania piersi. Przystawianie dziecka do piersi „na żądanie” (odpowiednio często) przyczynia się do wytwarzania kolejnych porcji mleka przez gruczoł. 

Skład mleka kobiecego

Mleko matki pokrywa zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze (z wyjątkiem witaminy D i K), zapewniając dziecku rozwój przez pierwsze 6 miesięcy życia. Składa się z czynników przeciwbakteryjnych, przeciwzapalnych, odpowiedzialnych za rozwój tolerancji oraz stymulujących układ immunologiczny.

Najważniejsze jego składowe to m.in.:

  • laktoza – jest niezbędna bakteriom probiotycznym do rozwoju mikrobiomu dziecka,
  • cholesterol – jego duże ilości są potrzebne do rozwoju mózgu dziecka,
  • oligosacharydy – sprzyjają rozwojowi bakterii z rodzaju Bifidobacterium w przewodzie pokarmowym dziecka,
  • składniki niezbędne do budowy osłonek mielinowych (struktur komórek układu nerwowego),
  • laktoferyna – działa przeciwbakteryjnie i pomaga we wchłanianiu żelaza,
  • lizosym – działa przeciwbakteryjnie,
  • przeciwciała IgA i IgG – zapewniają ochronę przed zakażeniami.

Unikatowy skład posiada pierwsze mleko matki, czyli siara. Zawiera dużo witaminy A, sodu, chlorków i ma bardzo wysoki poziom immunoglobulin IgA. Ma ona szczególne znaczenie dla nowonarodzonego dziecka, zwłaszcza jego przewodu pokarmowego i układu odpornościowego.

Mleko kobiece a modyfikowane – jaka jest różnica?

Skład mleka modyfikowanego jest na tyle odwzorowany, aby zapewniało ono odpowiednie tempo wzrastania, stan odżywienia i rozwój psychoruchowy niemowląt. Idealne odtworzenie składu mleka kobiecego jest jednak niemożliwe, ponieważ jego skład nie jest stały – zawiera żywe komórki i czynniki immunologiczne z krwi kobiety.

Korzyści z karmienia piersią

Udowodnione w badaniach naukowych korzyści z karmienia piersią dla dziecka to m.in. mniejsze ryzyko lub łagodniejszy przebieg:

  • zakażeń przewodu pokarmowego,
  • chorób infekcyjnych,
  • zakażeń układu oddechowego,
  • zapalenia ucha środkowego,
  • wad zgryzu,
  • alergii pokarmowych.

Korzyści z karmienia piersią dla matki to:

  • zmniejszenie ryzyka krwawienia poporodowego,
  • przyspieszenie inwolucji macicy,
  • szybszy powrót do normalizacji masy ciała,
  • zwiększenie remineralizacji kości z okresu przed ciążą,
  • zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jajnika oraz raka piersi w okresie pomenopauzalnym.

Przeciwwskazania do karmienia piersią

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do karmienia piersią ze strony dziecka są:

  • klasyczna galaktozemia,
  • wrodzony niedobór laktazy.
Pakiet małego dziecka rozszerzony (9 badań)

Przeciwwskazaniem do karmienia piersią (kiedy dziecku podaje się odciągnięty pokarm matki łyżeczką, strzykawką, sondą lub butelką) mogą być:

  • ciężki stan dziecka,
  • rozszczep podniebienia utrudniający ssanie,
  • niektóre wady serca, kiedy wysiłek związany ze ssaniem stanowi zbyt duże obciążenie dla dziecka.

Przeciwwskazaniem do karmienia piersią ze strony matki są:

  • czynna i nieleczona gruźlica,
  • zakażenie wirusem HIV (w niektórych krajach dopuszcza się karmienie mlekiem matki według specjalnego protokołu postępowania),
  • zakażenie HTLV-1 lub HTLV-2 (ze względu na konieczność zastosowania leków przeciwwskazanych w trakcie laktacji),
  • alkoholizm oraz narkomania,
  • konieczność wykonania badań obrazowych z użyciem związków radioaktywnych (przeciwwskazanie czasowe),
  • zakażenie lub podejrzenie zakażenia wirusem Ebola,
  • konieczność podania matce leków przeciwwskazanych w czasie karmienia piersią.

Jak długo karmić piersią?

Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci rekomenduje karmienie piersią przez co najmniej pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Karmienie piersią kontynuuje się tak długo, jak jest to pożądane przez matkę i dziecko.

Gdy dziecko ma około 6 miesięcy, podaje się mu pierwsze posiłki uzupełniające. U niektórych niemowląt – z niedostatecznym przyrostem masy ciała i niskimi wskaźnikami gospodarki żelazowej – rozszerzanie diety rozpoczyna się już w 17. tygodniu życia. W pozostałych przypadkach pokarmy uzupełniające wprowadza się nie później niż do ukończenia 26. tygodnia życia (zgodnie ze schematem żywienia dzieci w 1 roku życia). Po tym czasie mleko matki nie pokrywa już zwiększającego się zapotrzebowania na energię, białko i składniki odżywcze, zwłaszcza żelaza.

>> Sprawdź też: Żelazo w diecie dziecka

Pakiet małego dziecka (zawiera 6 badań)

Rozszerzanie diety nie oznacza jednak, że należy przerwać karmienie piersią. Początkowo pokarmy uzupełniające podaje się w niewielkich ilościach na zasadzie smakowania. Z czasem zastępują one karmienie piersią stanowiąc główne posiłki. Rozszerzanie diety dziecka przy jednoczesnej kontynuacji karmienia piersią stanowi ochronę dla organizmu dziecka (m.in. lepszą tolerancję alergenów pokarmowych).

Na czym polega karmienie mieszane?

Karmienie mieszanie polega na jednoczesnym karmieniu dziecka piersią oraz dokarmianiu go mlekiem modyfikowanym. Dziecku podaje się dodatkową porcję mleka, aby zapewnić mu właściwe tempo wzrastania. W pracy poglądowej na temat dokarmiania dzieci podkreśla się, aby decyzja o dokarmianiu dziecka miała medyczne uzasadnienie, np. niedobór pokarmu u matki lub problemy z pobraniem mleka z piersi.

Aby częściowe karmienie piersią było jak najbardziej korzystne dla dziecka, zaleca się, by mleko modyfikowane stanowiło możliwie najmniejszą część dobowego zapotrzebowania, a mleko matki największą – wypijane bezpośrednio lub odciągane. Jest to istotne również dla podtrzymania laktacji.

Czy można wrócić do karmienia piersią?

Przy konieczności czasowego dokarmiania dziecka butelką i chęci powrotu do wyłącznego karmienia piersią istotne jest, aby dobrać odpowiednie ilości mleka modyfikowanego do potrzeb żywieniowych dziecka – w taki sposób, aby mleko matki stanowiło możliwie największą ilość i nie zaburzało laktacji.

Jeśli potrzeby żywieniowe dziecka zaspakajane są mlekiem modyfikowanym w większej ilości, dziecko mniej chętnie ssie pierś. Gruczoł piersiowy otrzymuje wówczas sygnał, aby produkować mniej mleka. Jeśli laktacja nie jest stymulowana, stopniowo zanika.

Podsumowanie

Mleko matki w pełni zaspakaja zapotrzebowanie niemowlęcia na wszystkie niezbędne składniki odżywcze i zapewnia prawidłowy rozwój w pierwszym półroczu życia. Niemowlętom, które nie mogą być karmione naturalnie, należy podawać mleko modyfikowane. Przy dokarmianiu butelką należy dążyć nie tylko do zapewnieniu odpowiedniego przyrostu masy ciała dziecka, ale również do utrzymania laktacji.

Bibliografia

  1. Szajewska H. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria T.18, 2021.
  2. Szajewska H. i wsp., Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne, Pediatria, 2016, T.13, 9-24.
  3. Żukowska-Rubik M. Dokarmianie dzieci karmionych piersią – kiedy, czym i jak? Standardy Me dyczne Pediatria 2013; 11:189-199.

Nowotwór złośliwy – co to znaczy? Czym się różni od niezłośliwego?

Weronika Dobrewa
-
0
Nowotwór złośliwy – co to znaczy? Czym się różni od niezłośliwego?

Nowotwory złośliwe należą do największych wyzwań współczesnej medycyny. Choć postępy w diagnostyce i terapii w ostatnich dekadach są spektakularne, choroby te nadal budzą lęk i pozostają główną przyczyną zgonów na świecie. Czym są nowotwory złośliwe? Jak się rozwijają, czym różnią się od nowotworów łagodnych i jakie pytania najczęściej zadają pacjenci oraz ich bliscy? W artykule tym spróbujemy odpowiedzieć na te pytania i rozwiać wszelkie wątpliwości.

Spis treści:

  1. Czym jest nowotwór złośliwy?
  2. Jak wygląda nowotwór złośliwy?
  3. Nowotwór złośliwy a łagodny – jakie są różnice?
  4. Nowotwór złośliwy (rak): najczęściej zadawane pytania

Czym jest nowotwór złośliwy?

Nowotwór złośliwy to patologiczna zmiana wywodząca się z komórek organizmu, w której dochodzi do niekontrolowanego wzrostu i podziału komórkowego. W odróżnieniu od procesów fizjologicznych, takich jak regeneracja tkanek, komórki nowotworowe tracą zdolność do apoptozy (zaprogramowanej śmierci komórkowej), co prowadzi do ich akumulacji. W wyniku dalszych mutacji guz zyskuje zdolność do inwazji na sąsiednie tkanki oraz tworzenia przerzutów w odległych narządach.

Proces nowotworowy jest wynikiem interakcji czynników genetycznych oraz środowiskowych. Kluczowe czynniki ryzyka obejmują palenie tytoniu, promieniowanie UV, infekcje wirusowe (np. wirusem brodawczaka ludzkiego, HPV) oraz przewlekłe stany zapalne.

>> Zobacz: Wybrane wskaźniki stanu zapalnego

Jak wygląda nowotwór złośliwy?

Wygląd makroskopowy, czyli to, co można zobaczyć gołym okiem

Nowotwór złośliwy często wyróżnia się na tle zdrowej tkanki swoją nieregularnością. Ma niejednolity kształt, a jego granice są rozmyte, co oznacza, że „wrasta” w otaczające tkanki. W dotyku może być twardy, jakby składał się z włóknistej masy, lub miękki i kruchy, zwłaszcza jeśli w jego wnętrzu doszło do rozpadu komórek i martwicy. Czasami powierzchnia nowotworu może być gładka, ale częściej bywa nierówna, guzowata, a nawet owrzodzona.

Kolor guza różni się od normalnych tkanek. Może być szarawy, bladoróżowy lub wręcz ciemnoczerwony, jeśli znajduje się w nim dużo naczyń krwionośnych. W niektórych przypadkach, jak w czerniaku, nowotwór przybiera intensywnie ciemną, prawie czarną barwę, co wynika z obecności barwnika melaniny. Jeśli guz szybko rośnie i jego naczynia krwionośne są kruche, wewnątrz mogą pojawić się małe krwotoki, nadając mu plamisty, nieregularny wygląd.

Wyobraź sobie tkankę, która wygląda, jakby została zaatakowana od środka – zdrowe struktury są zniekształcone, a guz wydaje się „przerośnięty” na wszystkie strony. Nie przypomina zwartej, „zamkniętej” formy, jaką można zaobserwować w nowotworach łagodnych.

pakiet markery nowotworowe kobieta

Wygląd mikroskopowy nowotworu złośliwego

Kiedy przyjrzymy się nowotworowi złośliwemu pod mikroskopem, obraz staje się jeszcze bardziej chaotyczny. Komórki, które powinny wyglądać podobnie do siebie, mają zupełnie różne rozmiary i kształty. Niektóre są ogromne z wielkimi, nieregularnymi jądrami, a inne małe i słabo rozwinięte. Jądra tych komórek są często ciemniejsze, a w ich wnętrzu można dostrzec ślady intensywnych podziałów komórkowych, jakby guz nieustannie produkował nowe, nieprawidłowe komórki.

>> To może Cię zainteresować: Rola badań genetycznych w diagnostyce nowotworów

To, co odróżnia nowotwory złośliwe od łagodnych, to ich zdolność do naciekania – komórki nowotworowe „wgryzają się” w zdrową tkankę, niszcząc ją i zastępując. Mogą wnikać w naczynia krwionośne, co umożliwia im przemieszczanie się do innych części ciała i tworzenie przerzutów. Wokół guza widać chaotycznie rozmieszczone, cienkościenne naczynia krwionośne. Są one jak prowizoryczne konstrukcje, szybko utworzone, by zaopatrzyć guz w tlen i składniki odżywcze, ale tak słabe, że łatwo pękają, prowadząc do krwawień.

Czasem w środku guza można zobaczyć obszary martwicy, gdzie komórki obumarły z powodu braku dopływu krwi. To miejsce wygląda jak małe „dziury” w strukturze guza – ciemne, nieregularne przestrzenie otoczone przez chaotyczne komórki.

pakiet markery nowotworowe mężczyzna

Nowotwór złośliwy a łagodny – jakie są różnice?

Nowotwory dzielimy na łagodne i złośliwe, a główne różnice między nimi wynikają z cech biologicznych. Kluczowe aspekty, które je odróżniają przedstawione zostały w tabeli.

CechaNowotwór łagodnyNowotwór złośliwy
Charakter wzrostuPowolny, ograniczonySzybki, naciekający okoliczne tkanki
Granice guzaWyraźnie odgraniczony, często otoczony torebkąNiewyraźne, guz nacieka otaczające tkanki
PrzerzutyBrak przerzutówObecność przerzutów do innych narządów
Wpływ na organizmZwykle minimalny, głównie wynikający z lokalizacjiZnaczny, wyniszczenie organizmu
Odrost po usunięciuRzadki, jeśli usunięto cały guzCzęsty, nawet po usunięciu
Morfologia komórekKomórki dobrze zróżnicowane, przypominają tkankę macierzystąKomórki słabo zróżnicowane, wykazujące atypię
Wpływ na sąsiednie tkankiNie nacieka, może powodować uciskNacieka i niszczy sąsiednie tkanki
Zdolność do angiogenezyZwykle brak nowego unaczynieniaAktywna angiogeneza dla wzrostu guza
LeczenieZazwyczaj wystarczające jest usunięcie chirurgiczneWymaga leczenia skojarzonego (chirurgia, chemio- i radioterapia)

>> Sprawdź też: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn

Nowotwór złośliwy (rak): najczęściej zadawane pytania

Nowotwory złośliwe to temat, który budzi wiele pytań i wątpliwości. W tej części odpowiadamy na najczęstsze z nich.

Czy nowotwór złośliwy jest groźny?

Tak, nowotwór złośliwy jest groźny ze względu na swoją zdolność do szybkiego wzrostu, niszczenia otaczających tkanek i tworzenia przerzutów. Komórki nowotworu złośliwego charakteryzują się agresywnym zachowaniem, które utrudnia leczenie. Jednak dzięki postępom w medycynie wiele przypadków nowotworów można skutecznie leczyć, szczególnie jeśli choroba zostanie wykryta wcześnie. Kluczowa jest regularna profilaktyka i czujność wobec wszelkich niepokojących objawów.

Przeczytaj także:

>> Rak piersi – objawy, przyczyny, rodzaje i badania

>> Samobadanie piersi – ważne narzędzie diagnostyczne w rękach każdej kobiety

Czy nowotwór złośliwy zawsze daje przerzuty?

Nie, nie każdy nowotwór złośliwy daje przerzuty. Przerzuty to proces, w którym komórki nowotworowe przemieszczają się z miejsca pierwotnego guza do innych części ciała, tworząc nowe ogniska choroby. Niektóre nowotwory złośliwe mogą rozwijać się lokalnie, naciekając pobliskie tkanki, ale nie zawsze dochodzi do ich rozprzestrzenienia. Warto jednak podkreślić, że ryzyko przerzutów jest cechą charakterystyczną nowotworów złośliwych i dlatego wymagają one szczególnej uwagi diagnostycznej i terapeutycznej.

Czy nowotwór łagodny może stać się złośliwym?

W niektórych przypadkach nowotwór łagodny może przekształcić się w złośliwy, ale nie jest to regułą. Taki proces, zwany transformacją złośliwą, może wystąpić w wyniku długotrwałego drażnienia, mutacji genetycznych lub innych czynników ryzyka. Przykładem są niektóre rodzaje polipów jelita grubego, które mogą przekształcić się w raka, jeśli nie zostaną usunięte.

Zobacz również:

>> Rak jelita grubego – jakie są wczesne objawy?

>> Rak jelita grubego – objawy, badania przesiewowe, leczenie i profilaktyka

Czy nowotwór złośliwy jest wyleczalny?

Wielu pacjentów z nowotworami złośliwymi może być wyleczonych, zwłaszcza jeśli choroba zostanie wykryta we wczesnym stadium. Nowoczesne metody leczenia, takie jak chirurgia, chemioterapia, radioterapia oraz terapie celowane, znacznie zwiększyły szanse na przeżycie.

>> Sprawdź też: Czy warto poznać swoje geny? Znaczenie badań genetycznych w diagnostyce i leczeniu chorób

Nowotwory złośliwe pozostają jednym z największych wyzwań współczesnej medycyny. Kluczowe znaczenie ma wczesne wykrycie choroby oraz indywidualne podejście do każdego pacjenta. Edukacja społeczeństwa, regularne badania profilaktyczne i rozwój nowych metod terapeutycznych to filary walki z tą chorobą. Każdy z nas powinien pamiętać, że zdrowy styl życia, unikanie czynników ryzyka i odpowiednia profilaktyka mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania.

Opieka merytoryczna: lek. Sandra Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. Patel A. Benign vs Malignant Tumors. JAMA Oncol. 2020 Sep 1;6(9):1488.
  2. https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/informacje/61208,nowotwor-co-to-rozwoj-podzial (dostęp: 12.01.2025).
  3. Bertram JS. The molecular biology of cancer. Mol Aspects Med. 2000 Dec;21(6):167-223.

Objawy raka przełyku. Przyczyny, diagnostyka i leczenie nowotworu

Angelika Janowicz
-
0
Objawy raka przełyku. Przyczyny, diagnostyka i leczenie nowotworu

Rak przełyku jest jednym z najbardziej agresywnych nowotworów przewodu pokarmowego. Ze względu na niespecyficzność wczesnych objawów, choroba jest często rozpoznawana w późnych stadiach, co znacznie pogarsza rokowania. Dowiedz się, jakie są objawy raka przełyku, jak wygląda diagnostyka oraz jakie są możliwości leczenia.

Spis treści:

  1. Rak przełyku – co to za rodzaj nowotworu?
  2. Rak przełyku – objawy
  3. Przyczyny zachorowania na raka przełyku
  4. Jak szybko rozwija się rak przełyku?
  5. Rak przełyku – badania i diagnostyka nowotworu
  6. Leczenie pacjentów z rakiem przełyku
  7. Rak przełyku – rokowania
  8. Rak przełyku – profilaktyka

Rak przełyku – co to za rodzaj nowotworu?

Rak przełyku to nowotwór złośliwy, który rozwija się w obrębie błony śluzowej wyścielającej ściany przełyku. Może on powstawać w różnych częściach, jednak najczęściej lokalizuje się w górnej i środkowej części przełyku.

Histologicznie wyróżnia się:

  • raka płaskonabłonkowego przełyku wywodzącego się z nabłonka wielowarstwowego płaskiego,
  • raka gruczołowego wywodzącego się z komórek gruczołowych.

Rak płaskonabłonkowy przełyku stanowi około 90% przypadków. Może rozwijać się na całej długości przełyku, ale najczęściej lokalizuje się w jego górnej lub środkowej  jego części. Natomiast rak gruczołowy umiejscowiony jest najczęściej w dolnej części przełyku lub w obrębie  połączenia żołądkowo-przełykowego.

Rak przełyku stanowi około 2% wszystkich nowotworów złośliwych w Polsce. Choroba znacznie częściej występuje u mężczyzn.

Rak przełyku – objawy

Początkowo objawy raka przełyku mogą być nieobecne lub niespecyficzne, co często opóźnia diagnozę i rozpoczęcie leczenia. Pierwsze dolegliwości pojawiają się, gdy dojdzie do rozrostu guza i zwężenia światła przełyku. Bardzo często w momencie rozpoznania rak przełyku jest już w zaawansowanym stadium, co wpływa negatywnie na rokowania.

Objawy raka przełyku to:

  • ból podczas połykania,
  • zaburzenia połykania (trudności w przełykaniu, krztuszenie się, odruch wymiotny),
  • uczucie rozpierania w klatce piersiowej,
  • uczucie ciała obcego w przełyku,
  • ból lub pieczenie za mostkiem,
  • utrata masy ciała,
  • chrypka,
  • duszność.

Postępujący rak przełyku może doprowadzić do niedoborów pokarmowych i wyniszczenia organizmu. Jeżeli dojdzie do przerzutów, obecne są także ich objawy.

Rak przełyku najczęściej daje przerzuty do węzłów chłonnych, wątroby, płuc i kości.

Wczesne objawy raka przełyku

Początkowo rak przełyku rozwija się bez żadnych dolegliwości. Na wczesnym etapie jest najczęściej diagnozowany przypadkowo (np. podczas gastroskopii).

Zdarza się, że pierwsze objawy raka przełyku są przez pacjentów mylone z refluksem żołądkowo-przełykowym. O rozwijającym się nowotworze mogą świadczyć m.in. uczucie pieczenia za mostkiem czy dyskomfort podczas przełykania pokarmów. Wszelkie niepokojące dolegliwości powinny być zawsze skonsultowane z lekarzem.

>> Zobacz także: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn

Przyczyny zachorowania na raka przełyku

Przyczyny raka przełyku są złożone i często związane z występowaniem wielu czynników – w tym środowiskowych i genetycznych. W przypadku typu płaskonabłonkowego ryzyko zachorowania zwiększają:

  • palenie lub żucie tytoniu,
  • nadużywanie alkoholu,
  • starszy wiek,
  • płeć męska,
  • dieta uboga w warzywa i owoce,
  • oparzenie przełyku (termiczne lub chemiczne),
  • genetycznie uwarunkowana hiperkeratoza dłoni i stóp,
  • zakażenie HPV.

Natomiast czynniki ryzyka raka przełyku typu gruczołowego to przede wszystkim refluks żołądkowo-przełykowy, otyłość, starszy wiek, płeć męska, przełyk Barretta, przepuklina rozworu przełykowego, używanie tytoniu.

>> Zobacz także: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

Jak szybko rozwija się rak przełyku?

Tempo rozwoju raka przełyku jest zróżnicowane i zależy od wielu czynników – w tym typu histologicznego nowotworu. Najczęściej proces nowotworowy trwa kilka lat, z czego początkowo przebiega całkowicie bezobjawowo. Warto wiedzieć, że rak przełyku cechuje się dość szybką inwazją otaczających struktur (m.in. tchawicy czy osierdzia), co ma negatywny wpływ na rokowania.

Rak przełyku – badania i diagnostyka nowotworu

Diagnostyka raka przełyku opiera się o szczegółowy wywiad medyczny oraz badania dodatkowe. Podstawą jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego, która pozwala na uwidocznienie zmian w błonie śluzowej przełyku oraz pobranie wycinków do badania histopatologicznego. Do innych badań należą m.in.:

  • tomografia komputerowa klatki piersiowej,
  • endosonografia.

W celu ustalenia stopnia zaawansowania choroby i wykrycia przerzutów wykonuje się jeszcze inne badania obrazowe – np. tomografię komputerową jamy brzusznej, bronchofiberoskopię.

pakiet markery nowotworowe kobieta
pakiet markery nowotworowe mężczyzna

Leczenie pacjentów z rakiem przełyku

Leczenie raka przełyku zależy od:

  • rodzaju nowotworu,
  • stopnia zaawansowania nowotworu,
  • lokalizacji nowotworu,
  • ogólnego stanu pacjenta.

Leczenie raka przełyku powinno być prowadzone interdyscyplinarnie i dopasowane indywidualnie do danego przypadku. Jedną z metod terapii jest operacja chirurgiczna. W początkowych stadiach choroby przeprowadza się endoskopową resekcję śluzówki. W bardziej zaawansowanych przypadkach konieczne może być usunięcie przełyku. Leczenie chirurgiczne raka przełyku nie może być zastosowane u wszystkich chorych. Innymi metodami są radioterapia, chemioterapia, immunoterapia.

Oprócz tego stosuje się różnego rodzaju terapie wspomagające, które mają na celu poprawę jakości życia chorego. Należą do nich m.in. stenty przełykowe lub gastrostomia odżywcza.

Rak przełyku – rokowania

Rokowanie w raku przełyku zależy od stopnia zaawansowania w momencie diagnozy. Najczęściej choroba rozpoznawana jest w późnym stadium, co znacznie zmniejsza szanse na wyleczenie i wieloletnie przeżycie.

Rak przełyku jest jednym z najgorzej rokujących nowotworów złośliwych. 5-letnie przeżycie obserwuje się średnio u 5–10% chorych.

Rak przełyku – profilaktyka

Profilaktyka raka przełyku koncentruje się przede wszystkim na eliminacji czynników ryzyka. Wskazane jest m.in.:

  • zaprzestanie palenia lub żucia tytoniu,
  • zaprzestanie spożywania alkoholu,
  • utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
  • leczenie chorób sprzyjających rozwojowi raka przełyku.

Obecnie nie prowadzi się badań przesiewowych w kierunku raka przełyku. Osoby z rozpoznaną chorobą refluksową lub przełykiem Barretta powinny pozostawać pod stałą kontrolą lekarza.

>> Zobacz także: Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)

Rak przełyku jest nowotworem złośliwym, który może rozwinąć się z nabłonka płaskiego lub gruczołowego. Początkowo choroba przebiega bezobjawowo, a dolegliwości pojawiają się, gdy dojdzie do zwężenia światła przełyku. Chorzy zgłaszają m.in. trudności w przełykaniu, ból podczas przełykania czy uczucie dyskomfortu za mostkiem. Leczenie raka przełyku jest dostosowywane indywidualnie do każdego przypadku. Dostępne metody terapii to m.in. leczenie chirurgiczne, radioterapia, chemioterapia, immunoterapia.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

  1. B. Strzelec i in., Rak przełyku: krótki przegląd aktualnego stanu wiedzy i użyteczności markerów stanu zapalnego, Polish Journal of Surgery 2024, t. 96, s. 1–5
  2. https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/102098,rak-przelyku (dostęp 08.01.2025)
  3. M. Kowalczyk i in., Rak przełyku — opis przypadku klinicznego wraz z przeglądem piśmiennictwa, Oncol Clin Pract 2017, nr 13, s. 30–33
  4. M. Janiszewski, L. Grzybowska-Szatkowska, Leczenie skojarzone raka przełyku, Oncology and Radiotherapy 2017, 3(41), s. 70–76

EVALI – objawy choroby wywołanej paleniem e-papierosów

Angelika Janowicz
-
0
EVALI – objawy choroby wywołanej paleniem e-papierosów

Papierosy elektroniczne zyskują na popularności, ponieważ są traktowane jako alternatywa dla tradycyjnych papierosów. Szczególnie młode osoby postrzegają je jako mniej szkodliwe. Niestety, palenie e-papierosów nie jest pozbawione ryzyka. W 2019 roku zidentyfikowano nową jednostkę chorobową EVALI, czyli ostre uszkodzenie płuc związane z używaniem papierosów elektronicznych. Dowiedz się, co to za choroba, jakie są jej objawy i sposoby leczenia.

Spis treści:

  1. EVALI – co to za choroba?
  2. Jak dochodzi do ostrego uszkodzenia płuc wywołanego e-papierosami?
  3. EVALI: objawy uszkodzenia płuc przez e-papierosy
  4. Diagnostyka EVALI
  5. Leczenie uszkodzeń płuc wywołanych papierosami elektronicznymi
  6. Czy EVALI jest uleczalne?

EVALI – co to za choroba?

EVALI to akronim od „e-cigarette or vaping product use-associated lung injury” – zespołu ostrych uszkodzeń płuc, które są powiązane z używaniem e-papierosów lub innych urządzeń do wapowania. Po raz pierwszy choroba została zidentyfikowana w Stanach Zjednoczonych w 2019 roku, kiedy zaobserwowano wzrost liczby przypadków niewyjaśnionych problemów oddechowych u osób korzystających z papierosów elektronicznych. Schorzenie może mieć ciężki przebieg i prowadzić do poważnych powikłań – w tym śmierci.

Warto wiedzieć:
Mechanizm działania e-papierosów polega na podgrzaniu płynu (liquidu) do bardzo wysokiej temperatury, w wyniku czego powstaje aerozol, który może być wdychany do płuc.

Uznaje się, że szkodliwość e-papierosów jest mniejsza niż tradycyjnych papierosów, ale nie oznacza to, że mogą być użytkowane bez żadnych konsekwencji zdrowotnych. Prawdą jest, że produkowany przez nie aerozol zawiera mniej toksycznych substancji, ale nadal mogą być w nim obecne m.in. metale ciężkie czy kancerogeny. Papierosy elektroniczne pomijają szkodliwy proces spalania, ale w wyniku podgrzania płynu dochodzi do degradacji obecnych w nim substancji chemicznych (m.in. glikolu propylenowego, gliceryny).

W Stanach Zjednoczonych do początku lutego 2020 zgłoszono 2807 zachorowań na EVALI i aż 68 zgonów. Szczególną uwagę zwrócono na skutki palenia e-papierosów w młodym wieku. Większość hospitalizowanych osób miało mniej niż 35 lat, a 16% nie ukończyło 18. roku życia.

>> Zobacz: Palenie papierosów – negatywne skutki i wpływ na zdrowie palenia tytoniu

Jak dochodzi do ostrego uszkodzenia płuc wywołanego e-papierosami?

Dokładna przyczyna EVALI nie została jak dotąd poznana. Wiele mówi się o nieprofesjonalnych modyfikacjach elektronicznych papierosów lub też używaniu płynów pochodzących z niewiadomych źródeł (np. nielegalnie wzbogacanych o THC). Oba czynniki stwarzają ryzyko wdychania aerozolu o nieznanym składzie chemicznym.

Badanie THC w moczu (kannabinoidy)

Przeprowadzone badania wskazują, że jedną z substancji prowadzących do choroby po e-papierosie jest octan tokoferolu. Jest to lepka substancja stosowana do rozcieńczania THC. Wykryto ją aż u 94% chorych na EVALI.

Należy mieć świadomość, że octan tokoferolu to nie jedyna substancja mogąca przyczyniać się do uszkodzenia płuc po e-papierosie i choroby EVALI. Wciąż badane są inne szkodliwe substancje (m.in. substancje psychoaktywne, substancje aromatyzujące, metale).

Podstawą uszkodzenia płuc w chorobie EVALI jest inhalacja drobnych cząsteczek substancji chemicznych, które powstają na skutek podgrzania płynu. Mają one bezpośredni kontakt z nabłonkiem dolnych dróg oddechowych. Jest to możliwa przyczyna rozwoju reakcji zapalnej, uszkodzenia nabłonka płucnego i zaburzeń wymiany gazowej.

>> Przeczytaj także: Testy na narkotyki – rodzaje, zastosowanie, wiarygodność

EVALI: objawy uszkodzenia płuc przez e-papierosy

Objawy EVALI to:

Stopień niewydolności oddechowej w przebiegu choroby EVALI jest zróżnicowany. Dotychczasowe przypadki pokazały, że nawet ⅓ chorych wymaga intubacji i wentylacji mechanicznej.

Warto wiedzieć:
Objawy EVALI pojawiają się w ciągu 90 dni od zapalenia e-papierosa, ale w większości przypadków chorzy zgłaszają użytkowanie papierosa elektronicznego w ciągu ostatniego tygodnia.

Diagnostyka EVALI

Diagnostyka EVALI opiera się o wywiad medyczny, badanie fizykalne i badania dodatkowe. Wśród nich największe znaczenie mają zdjęcie rentgenowskie (RTG) płuc, tomografia klatki piersiowej, bronchoskopia. Ważne jest wykonanie badań laboratoryjnych krwi – w tym m.in. morfologii krwi, CRP, gazometrii, posiewu krwi, testów wirusowych oraz badania toksykologicznego moczu w kierunku kannabinoidów.

W wywiadzie istotne jest potwierdzenie, że osoba chora użytkowała e-papierosa w ciągu ostatnich 90 dni oraz uzyskanie informacji dotyczących rodzaju liquidu, źródła jego pochodzenia i ewentualnej zawartości THC.

Jak wyglądają płuca po e-papierosie?

W badaniach obrazowych płuca po e-papierosie wykazują obecność niecharakterystycznych zmian. Są to m.in. obustronne i rozproszone zacienienia typu matowego szkła, czyli obszary o gęstości większej niż standardowa. Świadczą o częściowej utracie upowietrznienia pęcherzyków płucnych.

W obrazie radiologicznym choroba EVALI może przypominać także rozsiane uszkodzenie pęcherzyków płucnych, ostre eozynofilowe zapalenie płuc, lipidowe zapalenie płuc czy odmę opłucnową.

>> To może Cię zainteresować: Markery nowotworowe w diagnostyce raka płuc

Leczenie uszkodzeń płuc wywołanych papierosami elektronicznymi

Nie jest znane przyczynowe leczenie EVALI, dlatego stosuje się wyłącznie terapię mającą na celu złagodzenie objawów i uniknięcie powikłań. Chorym zwykle podaje się antybiotyki i glikokortykosteroidy. Niezbędna jest tlenoterapia, a przy niewydolności oddechowej mechaniczne wspomaganie czynności płuc. W większości przypadków leczenie EVALI prowadzone jest w warunkach szpitalnych.

Czy EVALI jest uleczalne?

Skuteczność leczenia EVALI zależy od stopnia uszkodzenia płuc oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Niestety, u niektórych pacjentów może dochodzić do trwałych zmian. Po opuszczeniu szpitala wskazana jest konsultacja z lekarzem pierwszego kontaktu w ciągu 48 godzin oraz wykonanie badań kontrolnych (m.in. RTG klatki piersiowej i spirometrii).

EVALI to nowa choroba układu oddechowego będąca skutkiem palenia e-papierosów. Jej prawdopodobną przyczyną są liquidy pochodzące z nielegalnych źródeł, które zawierają octan tokoferylu stosowany do rozcieńczania THC. Objawy EVALI to m.in. duszność, kaszel, krwioplucie, ból w klatce piersiowej i gorączka. Pojawienie się jakichkolwiek dolegliwości u osób użytkujących papierosy elektroniczne należy zawsze niezwłocznie skonsultować z lekarzem.

Opieka merytoryczna: lek. Sandra Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. D. Szawica i in., Czy waporyzacja nikotyny to lepsza alternatywa dla tradycyjnego palenia papierosów? Podsumowanie szkodliwości e-papierosów oraz postępowania w EVALI na podstawie najnowszej literatury, Quality in Sport 2023, nr 12(1), s. 18–26
  2. https://www.mp.pl/pacjent/pochp/palenie/294507,e-papierosy-czy-papierosy-elektroniczne-sa-szkodliwe/ (dostęp 10.01.2025)
  3. K. Szyfter i in., Czy używanie e-papierosów wpływa na występowanie raka krtani?, Postępy w Chirurgii Głowy i Szyi 2018, nr 2, s. 7–12
  4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7351931/ (dostęp 10.01.2025)
  5. https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/224877,zmierzch-elektronicznych-papierosow (dostęp 10.01.2025)

Japońskie zapalenie mózgu – objawy, diagnostyka, leczenie. Jak można się zarazić?

Angelika Janowicz
-
0
Japońskie zapalenie mózgu – objawy, diagnostyka, leczenie. Jak można się zarazić?

Japońskie zapalenie mózgu to choroba wirusowa wywoływana przez wirusa japońskiego zapalenia mózgu (JEV). Patogen jest przenoszony przez komary, które są szczególnie aktywne w rejonach tropikalnych i subtropikalnych. W większości przypadków infekcja przebiega bezobjawowo lub ma łagodny przebieg. Zdarza się jednak, że dochodzi do poważnych powikłań neurologicznych, trwałych uszkodzeń układu nerwowego, a nawet śmierci. Dowiedz się, jakie są objawy japońskiego zapalenia mózgu, gdzie występuje choroba i jak można chronić się przed zakażeniem.

Spis treści:

  1. Japońskie zapalenie mózgu – co to za choroba?
  2. Japońskie zapalenie mózgu – jak można się zarazić?
  3. Objawy japońskiego zapalenia mózgu
  4. Diagnostyka i leczenie japońskiego zapalenia mózgu
  5. Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu

Japońskie zapalenie mózgu – co to za choroba?

Japońskie zapalenie mózgu to wirusowa choroba zakaźna przenoszona przez komary. Wywołuje ją japoński wirus zapalenia mózgu (JEV). Patogen należy do rodziny Flaviviridae – tej samej, co wirusy wywołujące m.in. żółtą gorączkę, gorączkę zachodniego Nilu, dengę czy zika.

Naturalnym rezerwuarem wirusa wywołującego japońskie zapalenie mózgu są ptaki wodne (również niektóre gatunki ptactwa domowego) i trzoda chlewna (głównie świnie). Z ich organizmu patogen jest pobierany przez komary.

Na obszarach endemicznych japońskie zapalenie mózgu jest uznawane za chorobę wieku dziecięcego. Osoby dorosłe zwykle nie chorują, ponieważ nabierają odporności w dzieciństwie. Natomiast u podróżnych lub na nowych obszarach rozprzestrzeniania się wirusa do zachorowania może dojść w każdym wieku.

Gdzie występuje japońskie zapalenie mózgu?

Japońskie zapalenie mózgu występuje głównie w Azji Południowo-Wschodniej, Wschodniej oraz na wyspach Pacyfiku. Największe ryzyko zakażenia odnotowuje się w krajach takich jak Indie, Chiny, Nepal, Wietnam, Tajlandia, Filipiny, Korea Południowa czy Indonezja.

Główne siedliska komarów przenoszących wirusa japońskiego zapalenia mózgu występują na obszarach wiejskich i podmiejskich o dużej liczbie zbiorników wodnych (np. pól ryżowych, stawów rybnych). W Azji w klimacie umiarkowanym i subtropikalnym większość zakażeń stwierdza się w miesiącach letnich i jesiennych. Natomiast w regionach tropikalnych do zachorowań dochodzi przez cały rok – ale w szczególności w porze deszczowej.

Zmiany klimatyczne, urbanizacja oraz rozwój rolnictwa wpływają na zasięg występowania wirusa japońskiego zapalenia mózgu, zwiększając ryzyko zakażeń w nowych obszarach.

Japońskie zapalenie mózgu – jak można się zarazić?

Zakażenie wirusem japońskiego zapalenia mózgu następuje poprzez ukąszenie przez zarażonego komara. Największe ryzyko występuje w godzinach wieczornych i nocnych, gdy owady są najbardziej aktywne.

Człowiek nie odgrywa roli w utrzymaniu cyklu zakażenia, dlatego wirus nie przenosi się z człowieka na człowieka. Zdarzały się jednak przypadki, że do zachorowania na japońskie zapalenie mózgu doszło po przetoczeniu krwi od osoby zakażonej.

Ryzyko zachorowania na japońskie zapalenie mózgu zwiększają:

  • długoterminowa podróż na obszary endemiczne,
  • krótkotrwałe, ale częste wyjazdy na obszary endemiczne,
  • pobyt na terenach wiejskich lub rolniczych,
  • przebywanie na zewnątrz w porze największej aktywności komarów (od zmierzchu do świtu),
  • brak stosowania środków ochrony budynków i ochrony osobistej (np. brak moskitier w oknach).

>> Zobacz także: Chikungunya – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie wirusowej choroby tropikalnej

Objawy japońskiego zapalenia mózgu

W większości przypadków japońskie zapalenie mózgu przebiega bezobjawowo lub daje niespecyficzne objawy grypopodobne, takie jak gorączka, ból głowy, dreszcze czy ogólne osłabienie. U dzieci może wywoływać dolegliwości żołądkowo-jelitowe. U około 1% zakażonych rozwija się ciężka postać choroby, która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Objawy japońskiego zapalenia mózgu w ciężkiej postaci to m.in.:

  • niedowłady,
  • porażenie jednostronne,
  • paraliż nerwu twarzowego,
  • zaburzenia świadomości,
  • zaburzenia motoryczne,
  • napady drgawkowe,
  • zaburzenia zachowania lub psychoza,
  • afazja (utrata zdolności mówienia i/lub rozumienia mowy),
  • sztywność karku,
  • wysoka gorączka.

Objawy japońskiego zapalenia mózgu pojawiają się po 4–14 dniach od kontaktu z wirusem.

Powikłania po ciężkiej postaci choroby to trwałe deficyty neurologiczne. Dotyczą one 30–50% chorych. Natomiast 20–30% przypadków japońskiego zapalenia mózgu kończy się śmiercią.

Diagnostyka i leczenie japońskiego zapalenia mózgu

Rozpoznanie japońskiego zapalenia mózgu opiera się na szczegółowym wywiadzie medycznym oraz badaniach dodatkowych. Bardzo ważne jest ustalenie, czy pacjent przebywał w rejonie endemicznym w ciągu ostatnich kilku tygodni.

Badania stosowane w diagnostyce japońskiego zapalenia mózgu to:

  • badania serologiczne z surowicy krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego (pozwalają wykryć swoiste przeciwciała),
  • badania laboratoryjne z krwi (uwidaczniają zmiany w morfologii krwi obwodowej, ALT, AST),
  • rezonans magnetyczny mózgu (uwidacznia zmiany w mózgu).

Leczenie japońskiego zapalenia mózgu polega na łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom. W ciężkich postaciach choroby konieczna jest hospitalizacja na oddziale intensywnej terapii. Obecnie nie istnieje terapia przyczynowa.

Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu

Szczepienie na japońskie zapalenie mózgu jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniu. W Polsce dostępna jest szczepionka zawierająca inaktywowanego wirusa japońskiego zapalenia mózgu.

Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu jest zalecana osobom, które planują podróż do regionów występowania wirusa japońskiego zapalenia mózgu. Można ją podawać dorosłym oraz dzieciom od 2. miesiąca życia. Szczepienie obejmuje 2 dawki podstawowe. Drugą z nich należy przyjąć maksymalnie na tydzień przed wyjazdem.

W celu minimalizacji ryzyka zachorowania na japońskie zapalenie mózgu zaleca się stosowanie repelentów, moskitier, odzieży osłaniającej ciało oraz unikanie przebywania na zewnątrz w czasie największej aktywności komarów. Osoby planujące podróże do regionów endemicznych powinny zasięgnąć porady specjalisty medycyny podróży.

>> Zobacz także: Choroby tropikalne cz.1 – malaria

Japońskie zapalenie mózgu jest poważnym zagrożeniem zdrowotnym w rejonach endemicznych – zwłaszcza dla osób podróżujących na obszary wiejskie i podmiejskie. W większości przypadków choroba przebiega bezobjawowo lub łagodnie, ale może również przybrać postać ciężkiej neuroinfekcji, a tym samym prowadzić do poważnych powikłań, a nawet zgonu. Dzięki odpowiedniej profilaktyce – w szczególności ochronie przed ukąszeniami komarów i szczepieniom – można skutecznie zmniejszyć ryzyko zakażenia. Osoby podróżujące do obszarów zagrożonych, powinny skonsultować się z lekarzem, aby odpowiednio przygotować się na potencjalne zagrożenia zdrowotne.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. D. Olejniczak, M. Madej, Epidemiologia wybranych chorób występujących w różnych strefach klimatycznych tropiku, Czasopismo Geograficzne 2014, t. 85(1–2), s. 101–113
  2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37149766/ (dostęp 07.01.2025)
  3. G. Bollino, Gorączka Zachodniego Nilu i japońskie zapalenie mózgu: nowo pojawiające się zoonozy, Wiadomości Zootechniczne 2009, XLVII, 4, s. 11–22
  4. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.15. (dostęp 07.01.2025)
  5. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10160886/ (dostęp 07.01.2025)
  6. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.10.3.3. (dostęp 07.01.2025)

Grzyby i ich wartości odżywcze

Magdalena Konowrocka
-
0
Grzyby i ich wartości odżywcze

Grzyby – zarówno leśne, jak i hodowane – są cenionym dodatkiem do jadłospisu, głównie ze względu na ich walory smakowe. W ostatnim czasie zwraca się również uwagę na to, iż z uwagi na zawartość niektórych składników odżywczych, mogą mieć również działanie prozdrowotne.

W artykule opowiemy, jakie wartości odżywcze mają grzyby, czy grzyby mają witaminy i w jakiej postaci je spożywać, aby najlepiej służyły naszemu zdrowiu.

Spis treści:

  1. Grzyby – charakterystyka
  2. Grzyby – wartości odżywcze
  3. Czy grzyby mają witaminy?
  4. Składniki mineralne w grzybach
  5. Wartości odżywcze grzybów po obróbce kulinarnej
  6. Czy grzyby są zdrowe – właściwości lecznicze, substancje aktywne
  7. Grzyby – kto powinien unikać grzybów?
  8. Podsumowanie

Grzyby – charakterystyka

Grzyby to ogromne królestwo organizmów, które ciągle poznajemy. Naukowcy szacują, iż obecnie rozpoznano ok.150 tys. gatunków grzybów, ale aż 90% grupy nadal nie jest znana nauce. Grzyby nie są zdolne do fotosyntezy – w ich komórkach nie ma chloroplastów – dlatego nie zaliczamy ich do królestwa roślin.

Grzyby to królestwo bardzo zróżnicowane. Należą do nich organizmy niewidoczne gołym okiem oraz takie, które znamy z lasu i zazwyczaj o nich myślimy, używając terminu „grzyby”. Liczba gatunków jadalnych szacowana jest na co najmniej 2 tys., z czego udaje się uprawiać ok. 35 gatunków, a na skalę przemysłową zaledwie 22.

Najbardziej popularne gatunki grzybów w Polsce to:

  • borowik szlachetny (zwyczajowo nazywany prawdziwkiem),
  • maślak zwyczajny,
  • pieprznik jadalny (czyli popularna kurka),
  • koźlarz czerwony,
  • koźlarz babka,
  • podgrzybek brunatny,
  • gąska zielonka,
  • mleczaj rydz.

Grzyby uprawiane to głównie pieczarka i boczniak, a także uszak bzowy (czyli grzyb mun, nazywany również chińskim smardzem).

Około 700 gatunków grzybów ma właściwości terapeutyczne.

Grzyby – wartości odżywcze

Grzyby cechuje duża zawartość wody, dlatego są niskokaloryczne, zawierając 50-70 kcal/100 g. Ich wartość odżywcza zależy od gatunku, sposobu hodowli, sposobu przetwarzania i przechowywania.

grzyby i ich wartosci odzywcze tabela

Białko w grzybach

Grzyby zawierają stosunkowo dużo białka. Świeże mają od 1,5 do 3,6%, a suszone od 10 do 40%, dlatego bywają nazywane „leśnym mięsem” lub „mięsem lasu”. Białko grzybów charakteryzuje się wysoką zawartością lizyny. Jest to aminokwas, który w innych produktach – głównie zbożowych – dostępny jest w niewielkich ilościach, dlatego grzyby mogą być jego cennym źródłem.

Ponadto wartość białka grzybów wzbogacają:

  • metionina,
  • tryptofan,
  • treonina,
  • walina,
  • leucyna,
  • izoleucyna,
  • fenyloalanina,
  • histydyna.

Zawartość białka w grzybach zależy od gatunku oraz wieku grzyba. Niektóre leśne grzyby (borowik, koźlarz) mają w swoim składzie więcej białka niż gatunki uprawiane przez człowieka (pieczarki, boczniaki). Jednak, pomimo wartościowego składu aminokwasów, przyswajalność białka z grzybów jest niższa niż z roślin.

Tłuszcze w grzybach

Grzyby zawierają małą ilość tłuszczów. Jest ich 0,4-0,8 g w 100 g świeżych grzybów, czyli 2-8% w suchej masie. Aż 70-90% to kwasy tłuszczowe nienasycone (NNKT) w tym kwas oleinowy i linolenowy. Jednak niska zawartość tłuszczu w grzybach powoduje, że nie mają one znaczenia w diecie człowieka, ale spożywanie grzybów w tym aspekcie zdrowotnym jest korzystne.

Węglowodany w grzybach

Grzyby są również źródłem węglowodanów, mogą to być monosacharydy, dwucukry lub polisacharydy. Szczególne miejsce zajmują polisacharydy – błonnik pokarmowy. Zawiera włókna:

  • nierozpuszczalne w wodzie – chityna, celuloza, ligniny.
  • rozpuszczalne w wodzie – przede wszystkim beta-glukany i chitosan.

Błonnik pokarmowy jest cennym składnikiem grzybów, jednak jest elementem nietrawionym. W miarę wzrostu grzyba zawartość chityny (błonnika pokarmowego) powoduje, że zwłaszcza starsze, grzyby są ciężkostrawne.

Czy grzyby mają witaminy?

Grzyby są dobrym źródłem witamin z grupy B. 100 g świeżych pieczarek może pokryć 40% dziennego zapotrzebowania na witaminę B2 (ryboflawinę) i 30% na witaminę B3 (niacynę). W grzybach obecne są również:

Kurka (pieprznik jadalny) – grzyb o zabarwieniu pomarańczowym – jest źródłem prowitaminy A. Grzyby są również źródłem witaminy D, np. trufla cechuje się wysoką zawartością ergosterolu, czyli prekursora witaminy D.

Oprócz pieczarek w witaminy z grupy B bogate są również boczniaki. Wśród leśnych grzybów dużą zawartością witamin wyróżnia się maślak zwyczajny.

Przeczytaj też:

>> Suplementacja witaminy D – co to dokładnie oznacza?

>> Biotyna – witamina H, witamina B7. Źródła w diecie, objawy niedoboru i nadmiaru

Składniki mineralne w grzybach

Grzyby są także zasobne w składniki mineralne, takie jak:

Zawierają także:

Zawartość miedzi jest wysoka w takich grzybach uprawnych jak boczniaki, natomiast borowik, koźlarz i kurki bogate są w potas.

Wartości odżywcze grzybów po obróbce kulinarnej

Najwięcej wartości odżywczych mają świeże grzyby, dlatego powinny być przygotowywane i spożywane w jak najkrótszym po zebraniu czasie. Wysoka zawartość wody w grzybach oraz wysoka aktywność enzymów rozkładających białka i sacharydy powodują, że proces ich psucia zaczyna się tuż po zebraniu.

Właściwe do przechowywania warunki to temperatura 5°C przez 7 dni lub w 18°C przez 2 dni. Zmiany jakościowe są wówczas niewielkie, zachowane jest także bezpieczeństwo ich przechowywania. Jeśli grzyby są przechowywane w niewłaściwych warunkach mogą się w nich rozwijać drobnoustroje wytwarzające groźne dla zdrowia toksyny i karcinogeny. Również zbieranie grzybów do torebek foliowych lub plastikowych wiader sprzyja powstawaniu substancji toksycznych, np. neuryny.

Obróbka kulinarna, jak smażenie, suszenie, mrożenie, blanszowanie i konserwowanie zmienia wartość odżywczą grzybów, jest jednak niezbędna, aby można było je dłużej przechowywać.

Jednym z najczęściej stosowanych sposobów obróbki kulinarnej grzybów jest suszenie. Suszone grzyby zachowują stosunkowo dużo wartości odżywczych, a w opinii wielu konsumentów – zyskują na smaku i zapachu. Suszone grzyby nawet po kilku latach przechowywania odznaczają się wysoką zawartością witamin, np. pieprznik jadalny przechowany 2-6 lat nadal cechuje się wysoką zawartością ergokalcyferolu – prekursora witaminy D.

Dobrym – niektórzy uważają, że najlepszym – sposobem na zachowanie wartości odżywczych grzybów i dłuższe ich przechowywanie jest zamrażanie. Strata składników odżywczych jest wówczas również niewielka.

Sposobem na przechowywanie grzybów są również konserwy. Powszechnie uważa się, iż wartość odżywcza grzybów konserwowanych jest niższa niż mrożonych i są dane, które to potwierdzają. Jednak są również takie, które istotnych różnic nie wykazują.

Grzyby świeże spożywane są jako smażone, gotowane lub grillowane. Wysokie temperatury powodują znaczniejszą redukcją składników odżywczych niż mrożenie lub suszenie.

Czy grzyby są zdrowe – właściwości lecznicze, substancje aktywne

Grzyby są produktem, który może być włączany do standardowej diety, ponieważ zawierają dużo błonnika, witamin i składników mineralnych. Ale zawierają również substancje, które mogą zapobiegać powstawaniu pewnych chorób lub wspomagać ich leczenie, mają właściwości przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe lub obniżają poziom cholesterolu.

Do związków o właściwościach przeciwnowotworowych należą glukany, wśród nich beta-glukan. Inną grupą związków o właściwościach przeciwnowotworowych obecną w grzybach są lektyny oraz obecne w grzybach jadalnych terpenoidy.

Grzyby jadalne są również źródłem lowastatyny – naturalnej statyny, monakoliny. Można ją znaleźć np. w boczniaku ostrygowatym (jak również czerwonym ryżu).

Ciekawym pod względem zawartości składników leczniczych grzybem jest maczużnik chiński – Cordyceps sinensis. Grzyb pasożyt, o właściwościach immunostymulujących, przeciwbakteryjnych, obniża poziom glukozy we krwi, ułatwia erekcję, wywiera efekt przeciwnowotworowy.

Grzyby – kto powinien unikać grzybów?

Grzyby są wartościowym dodatkiem do diety, jednak należy pamiętać, iż nie każdy może je spożywać.

Wysoka zawartość błonnika – chityny – powoduje iż grzyby są ciężkostrawne i długo zalegają w przewodzie pokarmowym. Niektóre gatunki zawierają dodatkowe substancje powodujące ich zaleganie w żołądku, należą do nich popularne w Polsce maślaki. Śluz zawarty w tych grzybach powoduje, iż mogą one zostawać w przewodzie pokarmowym nawet przez 3 dni, powodować zaparcia i dolegliwości bólowe.

Dlatego ich spożycie nie jest zalecane dzieciom do 7 r.ż. oraz osobom starszym i pacjentom z chorobami przewodu pokarmowego.

Pakiet wątrobowy rozszerzony

Grzyby jadalne mają również zdolność do gromadzenia różnych substancji, w tym metali ciężkich: kadmu, rtęci i ołowiu. Badania wprowadzanych do obrotu handlowego grzybów wykazują jednak, że zanieczyszczenie tymi metalami jest znikome, nie przekracza dopuszczalnych poziomów spożycia i nie stwarza zagrożenia dla zdrowia. Jednak szczególnie wysokie spożycie grzybów dziko rosnących może być czynnikiem ryzyka kumulacji kadmu, rtęci i ołowiu, dlatego Ministerstwo Zdrowia rekomenduje, aby nie spożywać jednorazowo więcej niż 250 g grzybów, a posiłki grzybowe spożywać nie częściej niż 1-2 razy w tygodniu.

>> To może Cię zainteresować: Pierwiastki śmierci – kadm, rtęć, ołów

Podsumowanie

Urozmaicenie diety grzybami może być korzystnym – z punktu widzenia zdrowotnego – urozmaiceniem posiłków. Zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, kiedy na stołach brak świeżych warzyw i owoców, witaminy i mikroelementy obecne w grzybach mogą stanowić ich cenne źródło.

Bibliografia

  1. Siwulski M., Sobieralski K., Sas-Golak I.: Wartość odżywcza i prozdrowotna grzybów. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2014, 1 (92), 16 – 28. (dostęp 22.01.2025)
  2. Golianek A., Mazurkiewicz-Zapałowicz K.: Grzyby w diecie człowieka – wartość odżywcza i prozdrowotna. KOSMOS 2016, Vol. 65, 4, 513-522 (dostęp 22.01.2025)
  3. Rajewska J., Bałasińska B.: Związki biologicznie aktywne zawarte w grzybach jadalnych i ich korzystny wpływ na zdrowie. Postepy Hig. Med. Dosw. 2004, 58, 352-357. (dostęp 22.01.2025)
  4. Martin Cheek i inni, New scientific discoveries: Plants and fungi, „PLANTS, PEOPLE, PLANET”, 2 (5), 2020, s. 371–388, DOI: 10.1002/ppp3.10148, dostęp 10.01.2025. (dostęp 22.01.2025)

Żelazo w diecie dziecka

Damian Matusiak
-
0
Żelazo w diecie dziecka

Żelazo w diecie dziecka jest niezbędne do pokrycia jego zapotrzebowania zgodnie z normami i tym samym zapewnienia mu prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Pierwiastek ten jest potrzebny m.in. do oddychania tkankowego, syntezy hemoglobiny oraz zwalczania bakterii i wirusów przez system immunologiczny. Przeczytaj, jak dietą zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka.

Spis treści:

  1. Rola żelaza w diecie dziecka
  2. Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci
  3. Dlaczego dzieci są narażone na niedobór żelaza?
  4. Objawy niedoboru żelaza u dzieci
  5. Kiedy należy zbadać poziom żelaza u dziecka?
  6. Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka? Źródła żelaza w diecie dziecka
  7. Żelazo u dzieci – podsumowanie

Rola żelaza w diecie dziecka

Odpowiednio zbilansowana i bogata w żelazo dieta dziecka ma na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia niedoboru żelaza. Zbyt niski poziom tego pierwiastka jest najpowszechniej występującym niedoborem pokarmowym w populacji pediatrycznej. Dieta ma drugorzędne znaczenie u dzieci, u których zdiagnozowano niedokrwistość z niedoboru żelaza. Spożywanie posiłków bogatych w żelazo odgrywa jednak istotną rolę w zapobieganiu nawrotom tej choroby. 

>> Przeczytaj też: Niedokrwistość u dziecka – kompendium wiedzy dla każdego rodzica

Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci

Zapotrzebowanie na żelazo jest zależne od wieku dziecka. Gospodarka żelazowa noworodka bazuje na zapasach żelaza zgromadzonych w okresie płodowym i odłożonych z rozpadłych krwinek czerwonych po narodzinach.

Od drugiego półrocza życia niezbędne jest jednak dostarczanie mu żelaza z pożywieniem. Z tego powodu należy rozpocząć rozszerzanie diety między 17. a 26. tygodniem życia. Zapotrzebowanie organizmu na żelazo wzrasta również w okresie dojrzewania, zwłaszcza u miesiączkujących już dziewcząt.

Zalecane spożycie żelaza przez dzieci wynosi: 

  • niemowlęta 6-12 miesięcy: 11 mg/dobę,
  • dzieci 1–3 lata: 7 mg/dobę,
  • dzieci 4–9 lat: 10 mg/dobę,
  • chłopcy 10–12 lat: 10 mg/dobę,
  • chłopcy 13–18 lat: 12 mg/dobę,
  • dziewczęta 10–12 lat przed wystąpieniem miesiączki: 10 mg/dobę,
  • dziewczęta 10–12 lat po wystąpieniu miesiączki: 15 mg/dobę,
  • dziewczęta 13–18 lat: 15 mg/dobę.

Dlaczego dzieci są narażone na niedobór żelaza?

Na niedobór żelaza narażone są niemowlęta, dzieci oraz młodzież ze względu na intensywność zachodzących u nich procesów wzrastania oraz dojrzewania. Wcześniaki, niemowlęta matek z niedoborem żelaza w ciąży lub w czasie karmienia piersią stanowią grupę ryzyka. Ważne jest zatem stosowanie przez kobiety ciężarne i karmiące piersią zbilansowanej diety bogatej w żelazo, a w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza włączenie leczenia farmakologicznego. Skutki niedoborów żelaza we wczesnym etapie życia mogą utrzymać się również w wieku dorosłym.

>> Dowiedz się więcej: Dieta matki karmiącej

Do głównych przyczyn niedoboru żelaza u dzieci należą:

  1. Niedostateczne zaopatrzenie w żelazo:
    • mniejsze zapasy z okresu płodowego (u wcześniaków, noworodków z ciąż mnogich, u dzieci matek z niedokrwistością w ciąży, u dzieci narażonych na straty krwi w okresie porodowym),
    • niedostateczna podaż żelaza w diecie.
  2. Zaburzenia wchłaniania (nawracające lub przewlekłe biegunki, celiakia, nieprawidłowości anatomiczne jelit).
  3. Nadmierne straty żelaza (ostre i przewlekłe krwawienia, przetoczenia, zakażenia pasożytnicze).
  4. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (okresy szybkiego wzrostu wcześniaków, okres szybkiego wzrostu w okresie dojrzewania).

Objawy niedoboru żelaza u dzieci

Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości, której najbardziej charakterystycznymi objawami są:

  • bladość śluzówek i spojówek,
  • zajady w kącikach ust,
  • szorstkość skóry,
  • łamliwość włosów i paznokci,
  • obniżona sprawność fizyczna,
  • obniżona zdolność koncentracji,
  • obniżona odporność na infekcje.
pakiet anemii baner

Wśród objawów wymienia się również zaburzenia pamięci, zaburzenia rytmu pracy serca oraz zwiększone ryzyko wystąpienia depresji i zaburzeń lękowych. Objawy zależą jednak od stopnia choroby, szybkości jej narastania, chorób towarzyszących oraz możliwości adaptacyjnych organizmu.

>> Sprawdź też: Najczęstsze rodzaje anemii i ich przyczyny

Kiedy należy zbadać poziom żelaza u dziecka?

Wskazaniem do zbadania poziomu żelaza u dziecka może być:

  • nawracające zakażenia układu oddechowego i układu pokarmowego (np. kolonizacja Helicobacter pylori),
  • zespół złego wchłaniania (np. w celiakii, alergiach pokarmowych, przewlekłych biegunkach),
  • zwiększone straty żelaza w okresie pokwitania u dziewcząt (obfite miesiączki),
  • zmniejszone spożycie żelaza z dietą – upośledzone łaknienie, stosowanie restrykcyjnych diet odchudzających, nieprawidłowo zbilansowanych, wegańskiej lub wegetariańskiej,
  • podejrzenie niedoboru żelaza po przeprowadzeniu badań przedmiotowego i podmiotowego przez lekarza. 
pakiet anemii rozszerzony baner

Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka? Źródła żelaza w diecie dziecka

O prawidłowy poziom żelaza u niemowląt można zadbać poprzez:

  • wyłączne karmienie piersią przez co najmniej 6 miesięcy życia dziecka (mleko kobiece zawiera łatwo przyswajalne żelazo),
  • mleka modyfikowanego wzbogaconego w żelazo (niemowlętom, które nie mogą być karmione mlekiem matki),
  • rozpoczęcie rozszerzania diety zgodnie ze schematem żywienia między 17. a 26 tygodniem życia,
  • podawanie produktów bogatych w żelazo: mięsa (wołowiny, cielęciny, królika), żółtka jaja, kaszki dla niemowląt wzbogaconej w żelazo,
  • niepodawanie dziecku mleka krowiego (i innych ssaków np. koziego) jako głównego posiłku przed ukończeniem 1. roku życia.

Do prawidłowego poziomu żelaza u dzieci starszych przyczynia się z pewnością dieta zgodna z „Piramidą Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży”. Dodatkowo warto zwrócić szczególną uwagę na spożywanie:

  • 4-5 posiłków w ciągu dnia o mniej więcej stałych porach,
  • lekkostrawnej kolacji 2-3 godziny przed snem,
  • warzyw do obiadu, zwłaszcza na surowo, a surówek od razu po przyrządzeniu,
  • posiłków z udziałem produktów bogatych w witaminę C (np. kanapki z wędliną i czerwoną papryką, ryby skropionej cytryną, gulaszu z wołowiny z dodatkiem natki pietruszki),
  • owoców w ramach posiłku (zwłaszcza bogatych w witaminę C, tj. kiwi, truskawki, owoce cytrusowe, czarna porzeczka)
  • produktów zbożowych mieszanych oraz w odpowiednich ilościach pełnoziarnistych (nadmiar błonnika może zaburzyć wchłanianie żelaza),
  • 3-4 szklanek mleka, kefiru, maślanki lub jogurtu (ze względu na wchłanianie żelaza nie należy łączyć w jednym posiłku produktów wyjątkowo bogatych w żelazo z mlekiem lub jego przetworami),
  • ryb, nasion roślin strączkowych, jaja (zwłaszcza żółtka), chudego mięsa czerwonego,
  • olejów roślinnych (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany),
  • soków owocowych jedynie jako dodatek do posiłku bogatego w żelazo – witamina C zawarta w sokach pomaga we wchłanianiu żelaza i w umiarkowanych ilościach (zgodnie z rekomendacjami dzieci w wieku 1-3 lat nie więcej niż 120 ml, 4-6 lat nie więcej niż 12-180 ml, 7-18 lat nie więcej niż 240 ml),
  • produktów spożywczych wzbogacanych w żelazo np. płatków śniadaniowych, napojów roślinnych,
  • chudego mięsa czerwonego i innych gatunków mięs o dużej zawartości żelaza, tj. wątróbka wieprzowa (18,7 mg/100g), udziec z cielęciny (2,4 mg/100g), polędwica z wołowiny (9,4 mg/100g), mięso z królika (2,6 mg/100g),
  • chudych gatunków wędlin, np. szynka wołowa gotowana – są bogatym źródłem żelaza dobrze przyswajalnego,
  • nasion, orzechów i ziaren jako dodatek do posiłków (migdały, orzechy pistacjowe, orzechy laskowe, mak, sezam, nasiona słonecznika, pestki dyni, siemię lniane, wiórki kokosowe).

Zaleca się również unikania spożywania:

  • wysoko przetworzonych produktów mięsnych,
  • cukru, słodyczy oraz słodkich napojów gazowanych i niegazowanych,
  • solonych przekąsek,
  • żywność typu fast food,
  • mocnych naparów z herbaty,
  • herbaty do posiłku,
  • napojów zawierających kofeinę typu cola.

Żelazo u dzieci – podsumowanie

Żelazo w diecie jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju dzieci i młodzieży, jak również profilaktyce niedoboru tego pierwiastka. Zaleca się, aby dieta dziecka była urozmaicona, zgodna z zasadami zdrowego żywienia dzieci i młodzieży oraz uwzględniała produkty o dużej zawartości żelaza, tj. chude mięso czerwone (wołowina, cielęcina, królik), wątróbka i żółtko jaja. Korzystny wpływ na wchłanianie żelaza ma obecność w posiłku produktów bogatych w witaminę C (papryki czerwonej, natki pietruszki, kiwi, cytryny, czarnej porzeczki oraz truskawki).

Piśmiennictwo

  1. Rychlik E., Stoś K., Woźniak A., Mojska H., Normy żywienia dla populacji Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2024.
  2. Baker R.D., Greer F.R., Committee on Nutrition. Diagnosis and Prevention of Iron Deficiency and Iron-Deficiency Anemia in Infants and Young Children (0–3 Years of Age). Pediatrics 2010; 126:1040-50.
  3. Pleskaczyńska A., Dobrzańska A., Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania. Standardy medyczne/pediatria, 2011;8:100-106.
  4. Szajewska H. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria T.18, 2021.
  5. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, Wyd. 2, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017.
Page 21 of 122
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
1...202122...122Strona 21 z 122

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.