Ginekomastia może budzić wiele pytań i wątpliwości. Mężczyźni zastanawiają się, czy powiększenie jednej lub obu piersi jest zwiastunem poważniejszego problemu zdrowotnego, a może jest to tylko kwestia estetyki. W artykule wyjaśniamy, co to jest ginekomastia, jakie są jej przyczyny, jakie badania wykonać i na czym polega leczenie.

Spis treści:

1. Co to jest ginekomastia?
2. Jak wygląda ginekomastia?
3. Ginekomastia – przyczyny
   • Ginekomastia po testosteronie
4. Ginekomastia – rozpoznanie. Jakie badania wykonać?
5. Czy ginekomastia jest groźna?
6. Leczenie ginekomastii
   • Czy ginekomastia znika?
   • Ginekomastia – leczenie operacyjne

Co to jest ginekomastia?

Ginekomastia to jednostronne lub obustronne powiększenie gruczołów piersiowych u mężczyzn. Powiększenie piersi w ginekomastii nie jest spowodowane nagromadzeniem tkanki tłuszczowej, ale łagodnym rozrostem tkanki gruczołowej. Objaw może wystąpić u mężczyzn w każdym wieku.

Powiększenie piersi u mężczyzn związane z rozrostem tkanki tłuszczowej to lipomastia. Objaw ten najczęściej spotykany jest u mężczyzn z otyłością.

Ginekomastia jest uznawana za zjawisko fizjologiczne u:

• noworodków – nasilenie zmian w 10.–12. dniu życia,
• nastolatków w okresie dojrzewania – nasilenie zmian między 13. a 14. rokiem życia,
• seniorów – zmiany pojawiają się po 50. roku życia.
  

Ginekomastia może występować nawet u 30–40% zdrowych, dorosłych mężczyzn.

Jak wygląda ginekomastia?

Ginekomastia objawia się powiększeniem jednego lub obu gruczołów piersiowych. Niekiedy powiększeniu może ulec również brodawka sutkowa. Jeżeli rozrost tkanki gruczołowej dotyczy obu piersi jednocześnie, często są one niesymetryczne. Przy ginekomastii tkanka gruczołowa jest wyczuwalna palpacyjnie jako spoisty, sprężysty, przesuwalny guzek w okolicy zabrodawkowej.

Powiększeniu gruczołów piersiowych u mężczyzn mogą towarzyszyć dodatkowe objawy, takie jak tkliwość lub bolesność piersi oraz nadwrażliwość na dotyk. Okres wzrostu tkanki gruczołowej wynosi 6–12 miesięcy. Po tym czasie zmiany mogą się zmniejszyć, cofnąć lub utrwalić.

Wyczuwalny palpacyjnie guzek, który jest twardy, położony obwodowo do brodawki i nieprzesuwalny względem podłoża lub skóry, może być objawem raka piersi. U mężczyzn stanowi on mniej niż 1% wszystkich nowotworów złośliwych.

Ginekomastia – przyczyny

Przyczyną ginekomastii jest nadmiar estrogenów lub zaburzenie równowagi między działaniem estrogenów a androgenów na tkankę gruczołu sutkowego. Może być to skutkiem m.in.:

• otyłości (tkanka tłuszczowa produkuje aromatazę – enzym przekształcający testosteron w estrogeny),
• chorób tarczycy (nadczynność i niedoczynność tarczycy),
• niewydolności nerek,
• niewydolności wątroby,
• przewlekłego niedożywienia,
• hipogonadyzmu (zmniejszone wydzielanie hormonów płciowych),
• nadużywania alkoholu,
• utraty jąder,
• stosowania niektórych leków,
• niektórych nowotworów (guzów czynnych hormonalnie),
• czynników genetycznych (np. wrodzonym defektem receptora androgenowego),
• nadmiernej ekspozycji na estrogeny w życiu płodowym.

Nawet u około 25% mężczyzn występuje tzw. ginekomastia idiopatyczna, czyli taka, której przyczyny nie można jednoznacznie ustalić.

U mężczyzn dominującym hormonem jest testosteron, ale w organizmie występuje również niewielka ilość estrogenów.

Ginekomastia fizjologiczna w wieku noworodkowym jest związana z działaniem hormonów płciowych matki. W wieku dojrzewania dochodzi do zmian hormonalnych – w tym nasilenia syntezy estrogenów. Powiększenie gruczołów piersiowych w podeszłym wieku ma związek z wygaśnięciem czynności hormonalnej jąder.

Ginekomastia po testosteronie

Jednym z częstszych zjawisk po testosteronie jest ginekomastia. Suplementacja tego hormonu (estrów testosteronu, DHEA) lub niektórych sterydów anabolicznych może prowadzić do jego przemiany do estrogenów, co skutkuje powiększeniem gruczołów piersiowych. Przyjmowanie jakichkolwiek preparatów testosteronu powinno być wcześniej skonsultowane z lekarzem.

>> Zobacz także: Estradiol – co to jest, za co odpowiada? Kiedy wykonuje się badanie poziomu estradiolu

Ginekomastia – rozpoznanie. Jakie badania wykonać?

Diagnostyka ginekomastii i jej przyczyn opiera się o:

• szczegółowy wywiad medyczny,
• badanie przedmiotowe (m.in. badanie palpacyjne piersi i jąder),
• badania obrazowe (np. USG gruczołów piersiowych, jąder),
• badania hormonalne (m.in. poziom testosteronu, estradiolu, hormonu luteinizującego, gonadotropiny kosmówkowej, hormonów tarczycy),
• testy laboratoryjne z krwi (m.in. morfologia krwi, próby wątrobowe, ocena czynności nerek).

W niektórych przypadkach może być konieczna biopsja, aby wykluczyć raka piersi.

Czy ginekomastia jest groźna?

Ginekomastia nie stanowi zagrożenia dla zdrowia lub życia. W większości przypadków nie jest związana z przyczyną chorobową. Może jednak być objawem wskazującym na zaburzenia hormonalne lub choroby nowotworowe. Dlatego powiększenie gruczołów piersiowych u mężczyzn jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej i wykonania badań.

>> Zobacz także: Rak piersi u mężczyzny. Jakie daje objawy? Diagnostyka nowotworu piersi

Leczenie ginekomastii

Przy ginekomastii zwykle stosuje się leczenie przyczynowe. Lekarz może zdecydować m.in. o odstawieniu lub zmianie leków przyczyniających się do powiększenia gruczołów piersiowych, wdrożeniu terapii testosteronem (w przypadku utraty jąder) lub lekami antyestrogenowymi, terapii przeciwnowotworowej (przy potwierdzeniu nowotworu). U części mężczyzn zalecana jest jedynie obserwacja.

Czy ginekomastia znika?

Zdarza się, że ginekomastia może zniknąć samoistnie. Ma to miejsce m.in. u noworodków czy nastolatków w okresie dojrzewania. W pierwszym przypadku objawy ustępują do 4. miesiąca życia, a w drugim w ciągu 18–36 miesięcy. Również u mężczyzn z ginekomastią idiopatyczną często obserwuje się samoistną regresję zmian.

Ginekomastia – leczenie operacyjne

Operacyjne leczenie ginekomastii jest wskazane w przypadku mężczyzn, u których inne metody terapii nie przyniosły oczekiwanego efektu lub powiększenie gruczołów piersiowych znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie. Zabieg przeprowadza się metodą podskórnej mastektomii. Operacja nie może być wykonana przed zakończeniem okresu dojrzewania.

Ginekomastia to powiększenie gruczołów piersiowych u mężczyzny. Może występować jednostronnie lub obustronnie. Problem często wpływa negatywnie na samoocenę i jakość życia. Chociaż w większości przypadków ginekomastia jest niegroźna i niezwiązana z żadną chorobą, wszelkie nagłe zmiany w wyglądzie ciała nigdy nie powinny być bagatelizowane – zawsze należy skonsultować je z lekarzem i przeprowadzić szczegółową diagnostykę.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

---

Bibliografia

1. R.E. Johnson, M.H. Murad, Ginekomastia: patofizjologia, diagnostyka i leczenie, Medycyna po Dyplomie, 6/2010, s. 32–39
2. I. Czajka, W. Zgliczyński, Ginekomastia – patogeneza, rozpoznawanie i leczenie, Endokrynologia Polska 2005, 3(56), s. 269–277
3. E. Zalewska i in., Ginekomastia u młodych mężczyzn — przypadek kliniczny, Forum Medycyny Rodzinnej 2019, t. 13, nr 6, s. 300–304
4. K. Korzeniowska i in., Ginekomastia, Farmacja Współczesna 2011, nr 4, s. 171–174
5. https://www.endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.03.04.0151 (dostęp 10.02.2025)
6. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.14. (dostęp 10.02.2025)

SHBG to białko produkowane w wątrobie. Oznaczanie jego poziomu ma zastosowanie w diagnostyce zaburzeń hormonalnych u obydwu płci. Dowiedz się czym jest SHBG i dlaczego znalazło zastosowanie w endokrynologii i ginekologii. O czym może świadczyć obniżone, a o czym podwyższone SHBG i jakie czynniki wpływają na syntezę tego białka w ludzkim organizmie?

Spis treści:

1. SHBG – co to za badanie
   • SHBG u mężczyzn
   • SHBG u kobiet
2. Czynniki wpływające na poziom SHBG w organizmie człowieka
3. Wskazania do badania SHBG (kiedy badać)
   • Badanie poziomu SHBG u mężczyzn
   • Badanie poziomu SHBG u kobiet
   • Pozostałe wskazania do oznaczania poziomu SHBG
4. Przygotowanie do badania SHBG
5. Interpretacja wyników badania
   • Wartości referencyjne SHBG (normy SHBG)
   • SHBG – obniżone stężenie
   • SHBG – stężenie podwyższone
6. SHBG w określonych sytuacjach klinicznych
   • SHBG a PCOS – poziom SHBG u dorosłych pacjentek z zespołem policystycznych jajników
   • Poziom SHBG u nastolatek z PCOS
   • SHBG a choroby metaboliczne i sercowo-naczyniowe
   • SHBG i stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi (MASLD)
7. PODSUMOWANIE

SHBG – co to za badanie

SHBG to angielski skrót nazwy białka, które transportuje hormony płciowe: sex hormone binding globulin.

Aby hormony mogły być transportowane we krwi człowieka, muszą być powiązane z białkami. Np. hormony tarczycy łączą się z TBG – globuliną wiążącą tyroksynę, kortyzol z CBG –  transkortyną. Część hormonów płciowych – progesteron, androstendion i estron – przenoszone są we krwi za pomocą albuminy. Natomiast estradiol, testosteron i dihydrotestosteron są wiązane głównie przez SHBG – globulinę wiążącą hormony płciowe. Część tych hormonów transportowana jest też przez albuminę.

SHBG u mężczyzn

SHBG u mężczyzn produkowane jest w wątrobie, a dodatkowo przez gruczoł krokowy (prostatę). Jego funkcją jest transport testosteronu. Tylko 2% testosteronu to pula wolna, czyli hormon dostępny dla komórek docelowych (wolny testosteron). Z pozostałej części 40% jest słabo związane z albuminami – jest to hormon biodostępny, a 60% z silnie wiążącą globuliną SHBG i jest to hormon nieaktywny, nie jest biodostępny.

Oznaczenie SHBG u mężczyzn wykonuje się, aby ocenić pulę biodostępnego testosteronu.

Stężenie SHBG u mężczyzn wzrasta o 1-1,2% rocznie, co wiąże się ze stopniowym spadkiem aktywności testosteronu i jego frakcji czynnej biologicznie. Z tego powodu średnie stężenie testosteronu obniża się o 0,8-1,0% rocznie, a łączne stężenie testosteronu wolnego i puli związanej z albuminami o 2% rocznie. Dlatego u starszych mężczyzn obserwuje się fizjologiczne podwyższenie stężenia globuliny wiążącej hormony płciowe. Zjawisku temu sprzyja otyłość, cukrzyca, choroby serca, nowotwory.

SHBG u kobiet

SHBG u kobiet produkowane jest w wątrobie, ale również miejscowo przez endometrium, jajowody i gruczoł piersiowy. Wiąże i transportuje estradiol chroniąc go przed inaktywacją. Estradiol jest najsilniejszym naturalnym estrogenem i wpływa na syntezę białek wątrobowych, w tym SHBG.

Globulina wiążąca hormony płciowe ma silne powinowactwo do testosteronu i dihydrotestosteronu, natomiast słabiej wiąże estradiol. U kobiet w wieku rozrodczym poziom SHBG jest dwukrotnie wyższy niż u mężczyzn, co wiąże się z wyższym stosunkiem estrogenów do androgenów. Natomiast fizjologicznie obniża się u kobiet po menopauzie, co łączy się z wygasaniem czynności jajników i spadkiem poziomu estrogenów.

Czynniki wpływające na poziom SHBG w organizmie człowieka

Badania eksperymentalne wskazują, iż na poziom SHBG negatywnie wpływają cukry proste, czyli glukoza i fruktoza.

Poziom tego białka regulują także hormony:

• spadek poziomu SHBG powodują insulina i androgeny
• wzrost produkcji SHBG następuje pod wpływem hormonów tarczycy, estrogenów, adiponektyny.

Na syntezę SHBG podobnie do estrogenów wpływają fitoestrogeny.

Wskazania do badania SHBG (kiedy badać)

Badanie poziomu SHBG wykonywane jest przede wszystkim w celu oceny stężenia męskich hormonów płciowych, czyli androgenów. U mężczyzn ma zastosowanie w diagnostyce zaburzeń, których podłożem jest zbyt niski poziom testosteronu. U kobiet natomiast gdy występujące objawy sugerują zbyt wysoki poziom męskich hormonów płciowych. W warunkach fizjologicznych testosteron u kobiet wytwarzany jest w niewielkich ilościach w nadnerczach i jajnikach. Nawet niewielki wzrost syntezy tego hormonu może skutkować nierównowagą hormonalną i być przyczyną niepłodności, zaburzeń miesiączkowania, trądziku i hirsutyzmu – nadmiernego owłosienia.

Badanie poziomu SHBG u mężczyzn

Wskazaniem do badania stężenia SHBG u mężczyzny jest:

• obniżone libido
• problemy z erekcją
• niepłodność
• ginekomastia.

Poziom SHBG jest również oznaczany w przypadku, gdy wynik badania testosteronu nie koreluje z objawami klinicznymi u pacjenta. Jeśli poziom SHBG odbiega od wartości referencyjnych, ilość testosteronu we krwi nie odzwierciedla rzeczywistej ilości hormonu biodostępnego.

Badanie poziomu SHBG u kobiet

Wskazaniem do oznaczenia tego markera u kobiet są sytuacje, w których przyczyną objawów jest nadmierna produkcja testosteronu. Mogą to być:

• brak miesiączki
• niepłodność
• hirsutyzm – owłosienie typu męskiego.

SHBG jest również jednym z testów laboratoryjnych wykonywanych w przypadku podejrzenia zespołu policystycznych jajników.

Pozostałe wskazania do oznaczania poziomu SHBG

Inne wskazania do wykonania badania poziomu SHBG to:

• otyłość, zespół metaboliczny
• diagnostyka zaburzeń dojrzewania
• monitorowanie stanu zdrowia w anoreksji
• monitorowanie terapii hormonalnej lub antyandrogenowej
• diagnostyka tyreotoksykozy – marker zbyt wysokich poziomów hormonów tarczycy.

SHBG jest również jednym z badań wykonywanych w czasie diagnostyki zmniejszonej wrażliwości na hormony tarczycy, u pacjentów bez potwierdzonej mutacji THRB. W teście z liotyroniną – syntetycznym odpowiednikiem naturalnej trijodotyroniny, zdrowi pacjenci reagują wzrostem poziomu SHBG. U osób z zespołem oporności odpowiedź na test jest odwrotna (i notuje się spadek SHBG) lub upośledzona.

Przygotowanie do badania SHBG, na czym polega badanie

Badanie poziomu SHBG wykonuje się przez pobranie krwi z żyły łokciowej. W przypadku SHBG u kobiet nie notuje się zmian zakresu stężeń w czasie cyklu miesięcznego, dlatego badanie może być zrobione dowolnego dnia. Ponieważ jednak w czasie cyklu zmienia się poziom estrogenów, które wiążą się z SHBG, w niektórych przypadkach lekarz może zlecić, aby pobranie odbyło się w 2-4 dniu cyklu.

Interpretacja wyników badania SHBG

Wartości referencyjne (norma SHBG) zależne są od płci i wieku. Należy również pamiętać, iż poziom tego białka wzrasta fizjologicznie w czasie ciąży, zależny jest od natężenia syntezy testosteronu i estrogenów.

Wartości referencyjne SHBG (normy SHBG)

Zakres wartości referencyjnych jest zawsze prezentowany na wyniku z laboratorium.

W ALAB normy SHBG są określone na następującym poziomie:

• kobiety przed menopauzą – 34,3 – 147,7 nmol/l,
• kobiety po menopauzie – 26,4 – 118,0 nmol/l,
• mężczyźni – 17,1 – 77,6 nmol/l.

SHBG – obniżone stężenie

SHBG obniżone obserwuje się u kobiet i mężczyzn w:

• zaburzeniach metabolicznych – zaburzeniach lipidowych, cukrzycy, hiperinsulinemii (zwiększonym poziomie insuliny)
• akromegalii, nadmiarze hormonu wzrostu
• chorobie Cushinga
• stosowaniu glikokortykosteroidów
• niedoczynności tarczycy

Obniżone stężenie SHBG oznacza, iż większa pula testosteronu całkowitego jest dostępna do wykorzystania w tkankach. W kobiecym organizmie wywołuje to objawy androgenizacji, czyli pojawienia się cech typowych dla płci męskiej, np. nadmiernego owłosienia. Dlatego obniżenie poziomu SHBG stwierdza się u kobiet z hirsutyzmem oraz zespołem policystycznych jajników (PCOS).

Spadek poziomu SHBG występuje również u kobiet z otyłością, która nasila obwodową konwersję androgenów i zmniejsza stężenie estrogenów, a co za tym idzie SHBG.

Naturalne zmniejszenie poziomu tego białka notuje się u kobiet po menopauzie, dlatego normy SHBG dla kobiet w tym okresie życia są odrębne.

Obniżone stężenie SHBG u mężczyzn obserwuje się podczas stosowania terapii androgenami.

SHBG – stężenie podwyższone

Wysokie SHBG może wystąpić w przebiegu:

• anoreksji
• nadczynności tarczycy – hormon tarczycy T₃ zwiększa produkcję SHBG, nadmiar tego hormonu w nadczynności tarczycy skutkuje zaburzeniem ilości globuliny wiążącej hormony płciowe
• chorób wątroby – marskości wątroby i stłuszczenia wątroby
• niedoboru hormonu wzrostu
• przewlekłego stresu
• hiperprolaktynemii – podwyższonego poziomu prolaktyny
• leczenia infekcji spowodowanej wirusem HIV
• leczenia niektórymi lekami, np. przeciwdrgawkowymi, antypsychotycznymi, antydepresantami (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, inhibitory MAO), przeciwlękowymi (alprazolam).

Podwyższony poziom SHBG u kobiet występuje ponadto:

• w ciąży
• w czasie stosowania doustnej antykoncepcji oraz terapii hormonalnej
• w przebiegu endometriozy.

Podwyższone SHBG u mężczyzn powoduje, iż większa pula testosteronu jest powiązana z białkami i nieaktywna. Tym samym spada pula testosteronu wolnego, skutkiem czego maleje aktywność testosteronu w tkankach. Białko SHBG wiąże również estradiol, jednak jest to działanie dużo słabsze niż w przypadku testosteronu.

Dlatego u mężczyzny z podwyższonym poziomem SHBG występują objawy:  

• niedoboru androgenów, np. spadek libido
• względnego nadmiaru estrogenów, np. ginekomastia.

Badania wskazują, iż nawet 80% mężczyzn z nadczynnością tarczycy i spowodowanym przez tę chorobę nadmiarem SHBG ma ginekomastię.

Wzrost SHBG u płci męskiej notuje się także w otyłości, w której o ok. 10-15% spada poziom testosteronu, pociągając za sobą podwyższenie SHBG.

SHBG w określonych sytuacjach klinicznych

SHBG a PCOS – poziom SHBG u dorosłych pacjentek z zespołem policystycznych jajników

PCOS powiązany jest z zaburzeniami metabolicznymi i otyłością oraz nierównowagą hormonalną. Metaanaliza aż 59 badań klinicznych wykazała, iż powyższe problemy kliniczne powiązane są ze znacznie niższymi poziomami SHBG, zanim dojdzie do zmian stężenia hormonów płciowych – androgenów.

Dlatego badacze poskreślają, iż obniżone stężenie SHBG, zanim pojawi się podwyższone stężenie testosteronu może być biomarkerem diagnostycznym w PCOS. Ponadto używane w PCOS leki, np., metformina, poprawiają funkcję jajników i metabolizm węglowodanów, a także zwiększają produkcję SHBG. Dzięki temu jest to badanie, które może być również biomarkerem leczenia PCOS.

Poziom SHBG u nastolatek z PCOS

Współczesny styl życia sprzyja występowaniu otyłości wśród dzieci i nastolatków. Niestety otyłość wpływa na rozwój dziewczynek w okresie dojrzewania, zwiększa ryzyko wystąpienia PCOS i insulinooporności. Wiąże się to ze spadkiem syntezy SHBG i zwiększeniem biodostępności testosteronu.

Niższe stężenie SHBG w surowicy w przebiegu zespołu metabolicznego stanowi ryzyko wystąpienia PCOS u nastolatek.

SHBG a choroby metaboliczne i sercowo-naczyniowe

Obniżone stężenie SHBG powiązane jest z otyłością, insulinoopornością, zespołem metabolicznym, cukrzycą t.2 i cukrzycą ciężarnych. Jest również związane z wyższym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych u kobiet po menopauzie.

SHBG i stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi (MASLD)

Stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi (MASLD), dawniej nazywana NAFLD, charakteryzuje się obecnością tłuszczu w komórkach wątroby, podwyższoną aktywnością aminotransferaz i pojawieniem się stanu zapalnego. Konsekwencją tych procesów może być marskość wątroby. Niektóre badania wskazują, iż obniżenie poziomu SHBG u pacjentów z zespołem metabolicznym może odgrywać rolę w rozwoju MASLD, który traktowany jest jako wątrobowa manifestacja zespołu metabolicznego. Dlatego SHBG może być markerem tej choroby.

PODSUMOWANIE

SHBG – globulina wiążąca hormony płciowe jest cennym testem diagnostycznym, uzupełniającym informację o zaburzeniach poziomu testosteronu w organizmie zarówno mężczyzn, jak i kobiet.

---

PIŚMIENNICTWO

1. Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II. 
2. Dinsdale NL, Crespi BJ. Endometriosis and polycystic ovary syndrome are diametric disorders. Evol Appl. 2021 May 14;14(7):1693-1715. doi: 10.1111/eva.13244. PMID: 34295358; PMCID: PMC8288001
3. Saez-Lopez, C., Brianso-Llort, L., Torres-Torronteras, J. et al. Resveratrol Increases Hepatic SHBG Expression through Human Constitutive Androstane Receptor: a new Contribution to the French Paradox. Sci Rep 7, 12284 (2017). https://doi.org/10.1038/s41598-017-12509-x
4. Qu, X.; Donnelly, R. Sex Hormone-Binding Globulin (SHBG) as an Early Biomarker and Therapeutic Target in Polycystic Ovary Syndrome. Int. J. Mol. Sci. 2020, 21, 8191. https://doi.org/10.3390/ijms21218191
5. Jing-ling Zhu, Zhuo Chen, Wen-jie Feng, Shuang-lian Long, Zhong-Cheng Mo, Sex hormone-binding globulin and polycystic ovary syndrome, Clinica Chimica Acta,Volume 499,2019,Pages 142-148,ISSN 0009-8981, https://doi.org/10.1016/j.cca.2019.09.010.