Obecność w kale niewidocznych gołym okiem śladowych ilości krwi (tzw. krew utajona w kale) może być jednym z pierwszych symptomów zdradliwej choroby, jaką jest rak jelita grubego. Wcześnie wykryty nowotwór jest zwykle w pełni uleczalny. Nieinwazyjne badanie w kierunku krwi utajonej jest badaniem profilaktycznym, wykrywającym krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Co roku odnotowuje się w Polsce około 18 tysięcy przypadków zachorowań na raka jelita grubego. Choroba ta zajmuje trzecie miejsce wśród przyczyn zgonów z powodu nowotworów, zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn.
błędy dietetyczne (dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, wysokokaloryczna, uboga w błonnik i świeże produkty)
palenie papierosów
Jakie są objawy raka jelita grubego?
Rak jelita grubego bardzo często rozwija się powoli, nie dając na początku żadnych objawów. Niepokojącymi symptomami, które mogą występować przy tego typu nowotworze są:
Pojawienie się powyższych objawów powinno skłonić nas do wykonania badań diagnostycznych. Do takich należą również badania laboratoryjne.
Krew utajona w kale – kto i kiedy powinien wykonać badanie?
Badanie krwi utajonej w kale jest w diagnostyce raka jelita grubego nieinwazyjnym badaniem wstępnym. Jest pomocne w początkowym stadium choroby, kiedy krwawienia nie są widoczne gołym okiem. Test stosowany jest nie tylko w przypadku pojawienia się niepokojących dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, ale również profilaktycznie raz w roku jako badanie przesiewowe przez osoby:
po 40 r.ż., jeśli w wywiadzie rodzinnym stwierdzono raka jelita grubego u bliskiego krewnego (rodzice, rodzeństwo, dzieci)
po 50 r.ż.
Test FIT OC Sensor – badanie ilościowe
Test immunochemiczny FIT OC Sensor służy do wykrywania krwi utajonej. Materiałem do badania jest próbka kału pobrana do pojemnika dostępnego w punktach pobrań ALAB laboratoria. W pojemniku należy umieścić materiał pobrany z kilku różnych miejsc oddanego stolca. Ze względu na niejednorodność próbki kału i nieregularne krwawienia zaleca się kilkukrotne wykonanie badania. Testu nie wykonuje się podczas: menstruacji, krwawień z żylaków odbytu, krwiomoczu.
Test posiada certyfikat IVD i jest specyficzny dla hemoglobiny ludzkiej. Wynik badania przedstawiany jest jako wartość stężenia hemoglobiny ( HbA0) wyrażona w ng/ml.
Wartości cut-off (próg odcięcia) dla testu FIT określające, czy wynik jest dodatni czy ujemny, są ustalane w poszczególnych krajach Europy w przedziale między 50 – 200 ng/ml. Ośrodek Profilaktyki Nowotworów przy Instytucie Onkologii w Warszawie w programie pilotażowym „PICCOLINO” ustalił dla metody FIT wartość cut-off na poziomie 50 ng/ml, jako wartość odpowiednią do screeningu dla polskiej populacji.
Wynik testu w zakresie 30-50 ng/ml powinien być wskazaniem do weryfikacji w ponownym badaniu.
Przewaga testu FIT OC Sensor nad rutynowo stosowanymi manualnymi testami jakościowymi:
wysoka czułość i swoistość metody (czułość 10 ng/mL, swoistość 98%)
ocena ilościowa
brak potrzeby stosowania specjalnej diety przed badaniem
automatyzacja procesu (ograniczenie błędów ludzkich)
UWAGA: Krew utajona w kale może być symptomem wielu chorób układu pokarmowego. Wynik dodatni należy skonsultować z lekarzem, który podejmie dalszą diagnostykę celem dokładnego rozpoznania przypadku i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Rozpoznanie nowotworu jelita grubego we wczesnej fazie choroby daje 90%-95% szans na wyleczenie.
Nużyca (demodekoza) jest przewlekłą chorobą pasożytniczą, którą wywołuje należący do roztoczy nużeniec (Demodex spp. – od gr. demos – skóra i dex – robak). Choroba ta dotyka zarówno ludzi, jak i zwierzęta. Zarażanie człowieka powiązane jest z dwoma gatunkami: nużeńcem ludzkim (Demodex folliculorum) i nużeńcem krótkim (Demodex brevis).
Nużeniec bytuje w mieszkach włosowych i gruczołach łojowych, w szczególności w okolicy twarzy i owłosionej skóry głowy. Pasożyty najliczniej umiejscawiają się w okolicy nosa, dookoła oczu, na czole, brodzie oraz w bruździe nosowo-wargowej. Rzadziej natomiast występują na dłoniach, stopach lub sutkach.
Do zarażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z zarażonym lub poprzez przedmioty codziennego użytku, takie jak odzież, kosmetyki, czy przybory do czesania. Warto też wiedzieć, że zwiększone ryzyko zarażenia nużeńcem występuje w trakcie zabiegów kosmetycznych i fryzjerskich. Prawdopodobnie do zarażenia może dojść również za pośrednictwem kurzu, w którym mogą znajdować się jaja pasożyta.
Co ciekawe, częstość występowania nużeńców u ludzi wzrasta wraz z wiekiem: jest niska u dzieci, natomiast u osób powyżej 70 r.ż. obecność tych pasożytów jest obserwowana u ponad 90% populacji.
Nużeniec – objawy zarażenia
W większości wypadków nużeniec pozostaje niezauważony, a zarażenie przebiega bezobjawowo. Zmiany chorobowe pojawiają się na skutek blokowania przez pasożyta ujść gruczołów łojowych oraz powstawania miejscowej reakcji zapalnej.
Symptomy choroby występują zazwyczaj u ludzi z grup ryzyka. Należą do nich:
osoby z zaburzeniami gospodarki hormonalnej lub lipidowej
Objawy, które pojawiają się u osób dotkniętych demodekozą, mogą być mylone z chorobami o innym podłożu np. z alergiami. Niejednokrotnie powoduje to bardzo długotrwałe poszukiwanie przyczyny dolegliwości i, co za tym idzie, wizyty w kolejnych gabinetach lekarskich.
Najczęstsze objawy nużycy, na które skarżą się pacjenci to:
swędzenie i zaczerwienie powiek
uczucie ciała obcego w oku
zespół suchego oka (ZSO)
nadmierne łzawienie
nierówny wzrost rzęs oraz ich wypadanie
zaostrzenie trądziku różowatego nie poddające się leczeniu
Co więcej, u chorych na nużycę oczną występuje zwiększone ryzyko zakażeń bakteryjnych, co może prowadzić do nawracających jęczmieni i gradówek.
Jak wykryć nużeńca? Diagnostyka laboratoryjna w kierunku nużycy (demodekozy)
Diagnostyka zarażenia nużeńcem polega na mikroskopowej ocenie materiału pobranego od pacjenta z miejsc, w których podejrzewamy obecność pasożyta. W preparacie poszukuje się postaci dorosłych, larwalnych i/lub jaj nużeńca.
Fot. 1 – Jajo nużeńca
Fot. 2 – Nużeniec – dorosły osobnik
Badanie w kierunku nużycy ocznej
Próbką do badania są rzęsy pobrane za pomocą pincety z górnej i dolnej powieki obu oczu.
Badanie w kierunku nużycy skórnej
Próbką do badania są zeskrobiny ze skóry z miejsc zmienionych.
Jak przygotować się do badania?
W dniu badania nie należy nakładać makijażu – skóra musi być czysta, bez kremu, pudru, fluidu i tuszu do rzęs.
Na 7 dni przed badaniem nie należy stosować leków miejscowych (dopuszczalne mycie twarzy letnią wodą z niewielką ilością mydła)
Badanie można wykonać po upływie co najmniej 14 dni od odstawienia leków doustnych stosowanych przeciwko trądzikowi różowatemu (np. doksycyklina, tetracyklina, metronidazol)
Badanie może być wykonywane:
bez skierowania od lekarza
wielokrotnie
bez uprzedniego wykonywania dodatkowych badań
u kobiet i mężczyzn w różnym wieku
także u dzieci, w szczególności w przypadkach przewlekłego zapalenia spojówek i brzegów powiek oraz nawracających gradówek
u pacjentów z podejrzeniem trądziku różowatego
Wynik badania
Dla rozpoznania nużycy wynik dodatni badania (obecność postaci dorosłych, larwalnych i/lub jaj nużeńca) musi być powiązany z obrazem klinicznym.
Podstawowym zadaniem sprawnie działającego układu odpornościowego jest obrona organizmu przed patogenami. Odpowiedź immunologiczna polega na rozpoznaniu zagrożenia, czyli obcych lub nieprawidłowych antygenów, a następnie ich eliminacji – zniszczeniu lub neutralizacji. Jak reaguje organizm po kontakcie z patogenami? Jakie wrodzone mechanizmy obronne posiada człowiek, a jakie wykształcają się dopiero po zetknięciu z nowym drobnoustrojem? Czy każda infekcja kończy się chorobą?
Pojęcie „zakażenie” definiowane jest jako wtargnięcie do organizmu obcego drobnoustroju – niezależnie od tego, czy wywołuje on chorobę, czy jest przyczyną bezobjawowej kolonizacji. Warto wiedzieć, że zakażenie może być spowodowane przez bakterie, wirusy i grzyby. Natomiast w odniesieniu do pasożytów używa się określenia „zarażenie”.
Infekcja nie jest zjawiskiem dla nas pozytywnym, więc organizm stara się przed nią uchronić. Pierwszą przeszkodę stanowią bariery mechaniczne, chemiczne, biologiczne oraz odruchy czynnościowe.
Skóra i błony śluzowe stanowią hamulec mechaniczny.
Peptydy antybakteryjne (np. β-defensyny), lizozym, fosfolipaza A, kwas żołądkowy, proteazy, kwasy tłuszczowe to przykłady barier chemicznych. Przed obcymi mikroorganizmami zabezpiecza nas także własna flora fizjologiczna zasiedlająca przewód pokarmowy, drogi moczowo-płciowe czy skórę.
Odruchy czynnościowe, takie jak kaszel, kichanie, łzawienie, perystaltyka jelit pomagają pozbyć się intruza, zanim zdoła zasiedlić nasz organizm lub wywołać objawy chorobowe.
Druga linia obrony – odporność wrodzona
Jeżeli patogenom uda się pokonać pierwszą linię obrony, odzywa się nasza odporność wrodzona. Pobudzenie układu immunologicznego odbywa się za sprawą fragmentów drobnoustrojów zwanych antygenami. Niezwykle złożony układ immunologiczny ma zdolność odróżniania własnych komórek od obcych, które traktuje jako niepożądanych intruzów. Do gry wchodzą komórki fagocytujące (monocyty, makrofagi, granulocyty) i „współpracujące” z nimi białka (układ dopełniacza, interferony, defensyny, laktoferyna, katepsyna).
Układ dopełniacza – jest szczególnie istotny w przypadku zakażeń bakteryjnych. Białka szybko docierają do zaatakowanego miejsca i uruchomiają reakcję zapalną. Są odpowiedzialne za przyciąganie tzw. komórek żernych (neutrofili, makrofagów), stymulują uwalnianie histaminy, opłaszczają patogeny ułatwiając zadanie komórkom żernym, niszczą patogeny
Interferon – jest niezwykle ważny w sytuacji, gdy infekcja jest spowodowana przez wirusy. Rozpoczyna ochronę komórek sąsiadujących z komórkami zakażonymi wirusem, poprawia prezentację antygenu, blokuje miejscową replikację wirusa, zapoczątkowuje ogólnoustrojową odpowiedź przeciwwirusową
Komórki fagocytujące – zwane są również żernymi, ze względu na swoje zdolności do wyszukiwania i pożerania obcych cząstek. Najważniejsze wśród nich są:
Neutrofile – główny składnik odpowiedzi przeciwbakteryjnej, uczestniczą w powstaniu odczynu zapalnego. Żyją krótko, a martwe komórki są głównym składnikiem ropy
Makrofagi – żyją dłużej od neutrofili, aktywują odpowiedź ostrej fazy i zapalnej. Ponadto produkują interleukiny, TNF-α, TNF-β i INF- α, prezentują antygen komórkom T CD4
Komórki dendrytyczne – produkują cytokiny, INF-α, zapoczątkowują odpowiedź immunologiczną
Trzecia linia obrony – odpowiedź swoista
W swoistej odpowiedzi immunologicznej podstawową rolę odgrywają limfocyty – jeden z rodzajów leukocytów. Powstają one w szpiku kostnym, skąd migrują do różnych części układu limfatycznego. Na powierzchni posiadają receptory rozpoznające obce substancje.
Prezentacja antygenu
Przed rozwinięciem swoistej odpowiedzi immunologicznej niezbędne jest zaprezentowanie antygenów limfocytom T przy udziale zespołu białek głównego układu zgodności tkankowej (MHC).
MHC klasy I – prezentują antygeny limfocytom T cytotoksycznym, uczestniczą w obronie przed patogenami wewnątrzkomórkowymi (np. wirusami), komórka prezentująca antygen jest zabijana.
MHC klasy II – prezentują antygeny limfocytom T pomocniczym, aktywują limfocyty, które następnie wpływają na regulację odpowiedzi immunologicznej, nie dochodzi do śmierci komórki prezentującej antygen.
Prezentacja krzyżowa – pobudzenie zarówno limfocytów Th, jak i limfocytów Tc, określone komórki, prezentują antygeny jednocześnie na MHC obu klas i nie są zabijane przez limfocyty Tc.
Rodzaje swoistej odpowiedzi immunologicznej
Odpowiedź humoralna – ma związek z przeciwciałami wytwarzanymi przez limfocyty B. Przeciwciała chronią przed powtórnym wnikaniem patogenu, jego rozprzestrzenianiem się w krwi i pomagają eliminować drobnoustrój z organizmu.
Rodzaje przeciwciał:
IgA – dominują w błonach śluzowych, gdzie neutralizują antygeny, w surowicy pełnią rolę uzupełniającą
IgM – przeciwciała 1-szej fazy odpowiedzi immunologicznej, ich pojawienie powiązane jest głównie z pierwotną odpowiedzią immunologiczną
IgG – przeciwciała 2-giej fazy, mogą świadczyć o przebyciu zakażenia, są elementami pamięci immunologicznej
IgE – maja znaczenie przy diagnostyce chorób pasożytniczych i alergii
Odpowiedź komórkowa – warunkowana przez limfocyty T, zdolne do bezpośredniego niszczenia drobnoustrojów.
Rodzaje limfocytów:
Limfocyty T
Limfocyty pomocnicze Th – wspomagają odporność humoralną i komórkową, aktywując limfocyty B oraz limfocyty T. Rozpoznają antygeny związane z białkami MHC klasy II.
Limfocyty cytotoksyczne Tc – atakują komórki organizmu zakażone drobnoustrojami: wirusami, czasem bakteriami. Rozpoznają antygeny związane z białkami MHC klasy I.
Limfocyty B
Ich podstawową funkcją jest wytwarzanie przeciwciał, maja również zdolność prezentacji antygenu komórkom T.
Po przejściu choroby zakaźnej w naszym organizmie pozostają niewielkie ilości przeciwciał, a także limfocyty pamięci B i T. Limfocyty pamięci B i T mają dużo dłuższą żywotność niż przeciwciała.
Dzięki pamięci immunologicznej przy powtórnym spotkaniu z patogenem reakcja organizmu jest dużo szybsza niż przy pierwszym kontakcie, co może zapobiec pojawieniu się choroby lub w znacznym stopniu ograniczyć jej objawy kliniczne.
Infekcja – diagnostyka laboratoryjna
Objawy kliniczne choroby, szczególnie w zestawieniu z kryteriami epidemiologicznymi, mogą wskazywać na zakażenie, ale pełne potwierdzenie infekcji można uzyskać dzięki zestawieniu objawów z wynikami badań laboratoryjnych.
Odpowiednio dobrane badania mogą nie tylko wskazać na toczący się w organizmie proces infekcji, ale również zidentyfikować patogen, który jest przyczyną choroby. Do tego typu oznaczeń wykorzystuje się metodę posiewów materiału pobranego z miejsca zakażenia, metody serologiczne służące wykrywaniu antygenów oraz przeciwciał, czy metody genetyczne, których celem jest zidentyfikowanie materiału genetycznego drobnoustroju.
Drodzy Rodzice, pobranie krwi u dziecka jest stresem dla wielu dorosłych. Dlatego trudno się dziwić, iż takie emocje towarzyszą również najmłodszym pacjentom. Tymczasem wsparcie rodzica odgrywa ogromną rolę podczas wizyty w laboratorium. Jak się do niej przygotować? Jak przygotować do niej nasze dziecko? Zachęcamy do lektury.
Pobranie krwi u dziecka – najczęstsze pytania
Czy trzeba być na czczo? Co to znaczy być na czczo? Co można dać dziecku do picia?
Czy przed badaniem należy odstawić leki?
Dziecko pyta, „czy będzie bolało” – jak z nim rozmawiać ?
Dlaczego przed wejściem do gabinetu pobrań należy chwilę odpocząć?
Zanim jednak zaczniemy szczegółowo odpowiadać na powyższe pytania, należy podkreślić jedną, niezwykle ważną rzecz. Jeśli dziecko wie, co się będzie działo, podejdzie do wszystkiego z większym spokojem. Dlatego przed pójściem do laboratorium należy z dzieckiem porozmawiać i opowiedzieć mu, jak będzie wyglądała wizyta w laboratorium. Pomogą Wam w tym przygotowane przez nas materiały:
kreskówka opowiadającą historię małego pacjenta w naszym laboratorium. Opowieść powstała we współpracy z wieloma specjalistami, m.in. psychologami. Obejrzyj film razem z dzieckiem przed wizytą w laboratorium.
kolorowanka dla dzieci, w której występują również bohaterowie filmu. Można ją pobrać z naszej strony internetowej, wydrukować i zachęcić dziecko do wejścia w świat laboratorium.
Przed wizytą w laboratorium
Czy na badanie należy przyjść na czczo? Co to znaczy być na czczo?
Nie na wszystkie badania należy być na czczo, co może znacząco zmniejszać dyskomfort pacjenta. Dlatego najlepiej zwrócić się do lekarza zlecającego badanie lub skontaktować się z naszym Punktem Pobrań, by dowiedzieć się, czy na konkretne badanie dziecko musi przyjść bez śniadania. Jest kilka badań, gdzie jest to zawsze wymagane, np. morfologia, poziom glukozy, badanie hormonów tarczycy (TSH, fT4 i fT3). W pozostałych przypadkach zachęcamy, aby się upewnić.
A co to znaczy „być na czczo”? Trzeba być ok. 8-12 godzin od ostatniego posiłku. Przerwa po kolacji nie może być zbyt krótka, ale nie może również być zbyt długa (powyżej 16 h). Głodzenie również może zmieniać niektóre parametry krwi.
Jeśli na badanie trzeba być na czczo, weź ze sobą kanapkę lub przekąskę, którą dziecko będzie mogło zjeść od razu po pobraniu.
Czy można dać dziecku coś do picia?
Przed badaniem można dać dziecku do picia kilka łyków niegazowanej wody. Czasami jest to wręcz wskazane, ponieważ u odwonionego pacjenta trudniej jest pobrać krew. Pamiętajmy jednak, że jeśli badanie ma być pobierane na czczo, to nie może to być inny napój, zwłaszcza słodzony.
Czy przed badaniem należy odstawić leki?
Jeśli dziecko przyjmuje na stałe jakieś leki, należy skonsultować z lekarzem, czy w danym przypadku można je zażyć po pobraniu. Pamiętajmy, iż leki multiwitaminowe, zioła czy leki OTC (bez recepty) także mogą wpływać na wyniki badań. Jeśli dziecko bierze leki z powodu infekcji – np. antybiotyki – należy odczekać od 2 do 4 tygodni od jej zakończenia. Infekcja również może zmieniać wyniki badania.
„Czy będzie bolało?” – jak odpowiadać dziecku na to pytanie?
Na to pytanie rodzice najczęściej odpowiadają, że nie będzie bolało. Jednak nie należy tego robić. Uprzedź dziecko, że poczuje ukłucieoraz zaznacz, iż jeśli będzie słuchało poleceń pielęgniarki i nie będzie ruszało się w czasie pobrania, to nieprzyjemne odczucia będą trwały tylko chwilę.
W laboratorium
Po przyjściu do laboratorium odpocznijcie kilka minut. Niech dziecko pobawi się chwilę swoją ulubioną zabawką lub zwyczajnie przytuli do opiekuna. Dziecko jest bardzo dobrym obserwatorem, dlatego rodzic powinien również być spokojny. Aktywność lub nasilony stres tuż przed pobraniem mogą zmieniać niektóre parametry krwi.
Ważne jest, aby zarówno dziecko, jak i rodzic współpracowali z pielęgniarką i personelem laboratorium i słuchali jego poleceń. Opanowanie i doświadczenie naszych pracowników pozwoli na komfortowe przejście prze tę stresującą sytuację, jaką jest pobranie krwi u dziecka.
W czasie pobrania bądź z dzieckiem. Dzięki temu będzie się czuło bezpieczniej, pomoże to również odwrócić uwagę do pobierania krwi. Przydatną techniką, ułatwiającą uspokojenie jest głębokie oddychanie i liczenie (w przypadku małych dzieci wystarczy liczenie do dwóch-trzech). Powolne wdechy i wydechy rozluźniają małego pacjenta i rodzica, ułatwiają wkłucie.
Po wszystkim pochwal swoje dziecko. To będzie dla niego najlepsza nagroda – wsparcie rodzica jest najważniejsze.
W dniu 27 maja obchodzony jest Dzień Diagnosty Laboratoryjnego. Czym dokładnie zajmują się przedstawiciele tego zawodu? Jakie wymagania trzeba spełnić, by móc pracować jako diagnosta laboratoryjny? Czy tylko diagności laboratoryjni mogą badać próbki? Tego wszystkiego dowiesz się z poniższego artykułu.
Diagnosta laboratoryjny jest pracownikiem ochrony zdrowia, którego zawód regulowany jest obecnie Ustawą z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej. Pierwsza Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej zaczęła obowiązywać w 2001 r., a więc ponad 20 lat temu usystematyzowano standardy oraz warunki wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego, a także realizowanie czynności diagnostyki laboratoryjnej w medycznych laboratoriach diagnostycznych (MLD). Również w 2001 roku powołano samorząd diagnostów laboratoryjnych – Krajową Izbę Diagnostów Laboratoryjnych.
Jakie kwalifikacje musi mieć diagnosta laboratoryjny?
Praca diagnosty laboratoryjnego wiąże się z dużą odpowiedzialnością, w związku z czym wymaga odpowiedniego wykształcenia i kwalifikacji. O tym, kto może samodzielnie wykonywać czynności diagnostyki laboratoryjnej zawarte jest w Ustawie o medycynie laboratoryjnej.Są to:
diagnosta laboratoryjny, który ukończył jednolite studia magisterskie na kierunku analityka medyczna lub medycyna laboratoryjna. Kierunek ten można obecnie studiować na 14 uczelniach medycznych w Polsce.
osoba posiadająca tytuł zawodowy lekarza i prawo wykonywania zawodu lekarza po ukończeniu specjalizacji
osoba, która do dnia 31 grudnia 2028 r. ukończyła studia na kierunku:
biologia, biotechnologia, chemia, farmacja lub weterynaria i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub równorzędny, a także ukończyła kształcenie podyplomowe w zakresie analityki medycznej, potwierdzone egzaminem lub rozpoczęła szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie analityki klinicznej, diagnostyki laboratoryjnej, mikrobiologii lub toksykologii,
osoba posiadająca kwalifikacje do wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego, które uzyskała w państwie członkowskim Unii Europejskiej,
osoba, która posiada stan zdrowia umożliwiający wykonywanie zawodu diagnosty laboratoryjnego oraz posiada pełną zdolność do czynności prawnych.
Osoba, która posiada prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego, ma prawo posługiwać się tytułem zawodowym „diagnosta laboratoryjny” – który podlega ochronie prawnej.Dodatkowo każdy diagnosta laboratoryjny musi uzyskać wpis na Listę Diagnostów, uzyskując prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego – tzw. PWZDL, który zawsze widnieje na wyniku z badań laboratoryjnych. Lista diagnostów laboratoryjnych jest dostępna na stronie https://rdl.ezdrowie.gov.pl/ oraz https://kidl.org.pl/diagnostic/search. Poświadczeniem uzyskania PWZDL jest dokument Prawo Wykonywania Zawodu Diagnosty Laboratoryjnego:
Źródło: www.kidl.org.pl
Czym zajmuje się diagnosta laboratoryjny?
Diagnosta laboratoryjny ma obowiązek wykonywać zawód z należytą starannością, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z wykorzystaniem wskazań aktualnej wiedzy medycznej.
Samodzielne wykonywanie badań laboratoryjnych obejmuje szeroki zakres realizowanych czynności. Podpis diagnosty laboratoryjnego na wyniku jest potwierdzeniem, że cały proces przebiegu badania: od pobrania, po transport próbki, przyjęcie, przechowywanie, zastosowanie metod badawczych, zapewnienie jakości badań laboratoryjnych, przedstawienie i wydanie sprawozdania z badań laboratoryjnych został wykonany z obowiązującymi standardami w medycznych laboratoriach diagnostycznych. Fakt ten gwarantuje uzyskanie wiarygodnego wyniku, który ma ogromne znaczenie dla procesu diagnostycznego, doboru metod leczenia pacjenta (jeśli jest to konieczne), a także profilaktyki zdrowotnej.
W laboratorium, oprócz diagnostów laboratoryjnych, badania próbek biologicznych mogą wykonywać także przedstawiciele innych zawodów. Jednak do autoryzacji sprawozdań z badań, czyli wydania ostatecznego wyniku dla pacjenta, jest uprawniony tylko diagnosta laboratoryjny.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać Medyczne Laboratorium Diagnostyczne, wskazuje wykaz kwalifikacji niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych na poszczególnych stanowiskach pracy w laboratorium (tabela 1).
Kwalifikacje wymagane na różnych stanowiskach pracy w laboratorium
Tabela 1 – Wykaz kwalifikacji niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych na poszczególnych stanowiskach pracy w laboratorium
Stanowisko
Wymagane kwalifikacje
Liczba lat pracy w zawodzie
kierownik laboratorium
kwalifikacje uzyskane zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej
7
zastępca kierownika laboratorium
spełnia wymagania określone dla kierownika laboratorium
–
kierownik pracowni
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego oraz specjalizacja II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie specjalizacji, zgodnie z profilem pracowni
7
prawo wykonywania zawodu lekarza oraz specjalizacja II stopnia w dziedzinie analityki lub w dziedzinie mikrobiologii, diagnostyki laboratoryjnej lub mikrobiologii i serologii lub tytuł specjalisty w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej lub diagnostyki laboratoryjnej, zgodnie z profilem pracowni
7
starszy asystent medycyny laboratoryjnej
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego oraz tytuł specjalisty lub specjalizacja II stopnia w dziedzinie właściwej dla diagnostów laboratoryjnych
7
prawo wykonywania zawodu lekarza i specjalizacja II stopnia w dziedzinie mikrobiologii, diagnostyki laboratoryjnej lub mikrobiologii i serologii lub tytuł specjalisty w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej
7
asystent medycyny laboratoryjnej
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego oraz tytuł specjalisty lub specjalizacja I lub II stopnia w dziedzinie właściwej dla diagnostów laboratoryjnych
5
prawo wykonywania zawodu lekarza oraz specjalizacja I stopnia w dziedzinie analityki, diagnostyki laboratoryjnej lub mikrobiologii
5
młodszy asystent medycyny laboratoryjnej
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego
3
starszy technolog laboratoryjny
tytuł zawodowy magistra uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich lub studiów pierwszego i drugiego stopnia w zakresie biologii, biologii medycznej, mikrobiologii lub mikrobiologii medycznej lub tytuł zawodowy magistra lub magistra inżyniera uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich lub studiów pierwszego i drugiego stopnia w zakresie biotechnologii lub biotechnologii medycznej oraz tytuł specjalisty w dziedzinie mikrobiologii, toksykologii lub medycznej genetyki molekularnej na podstawie ustawy z dnia 24 lutego 2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz. U. z 2023 r. poz. 506)
7
technolog laboratoryjny
tytuł zawodowy magistra uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich lub studiów pierwszego i drugiego stopnia w zakresie biologii, biologii medycznej, mikrobiologii lub mikrobiologii medycznej lub tytuł zawodowy magistra lub magistra inżyniera uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich lub studiów pierwszego i drugiego stopnia w zakresie biotechnologii lub biotechnologii medycznej oraz tytuł specjalisty w dziedzinie mikrobiologii, toksykologii lub medycznej genetyki molekularnej na podstawie ustawy z dnia 24 lutego 2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia
5
młodszy technolog laboratoryjny
tytuł zawodowy magistra uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich lub studiów pierwszego i drugiego stopnia w zakresie biologii, biologii medycznej, mikrobiologii lub mikrobiologii medycznej lub tytuł zawodowy magistra lub magistra inżyniera uzyskany po ukończeniu jednolitych studiów magisterskich lub studiów pierwszego i drugiego stopnia w zakresie biotechnologii lub biotechnologii medycznej
–
kierownik zespołu techników analityki medycznej
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego
2
tytuł zawodowy technika analityki medycznej
10
tytuł zawodowy licencjata uzyskany na kierunku analityka medyczna
5
starszy technik analityki medycznej
rozpoczęcie przed dniem 1 września 2005 r. i ukończenie liceum medycznego, technikum albo szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technik analityki medycznej
3
tytuł zawodowy licencjata uzyskany na kierunku analityka medyczna
2
technik analityki medycznej
rozpoczęcie przed dniem 1 września 2005 r. i ukończenie liceum medycznego, technikum albo szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technik analityki medycznej
–
tytuł zawodowy licencjata uzyskany na kierunku analityka medyczna
–
starszy laborant medycyny laboratoryjnej
co najmniej wykształcenie średnie albo wykształcenie średnie branżowe
5
laborant medycyny laboratoryjnej
co najmniej wykształcenie średnie albo wykształcenie średnie branżowe
5
starsza pomoc laboratoryjna
wykształcenie podstawowe i przeszkolenie zawodowe właściwe dla zadań powierzonych na stanowisku pracy
3
pomoc laboratoryjna
wykształcenie podstawowe i przeszkolenie zawodowe właściwe dla zadań powierzonych na stanowisku pracy
–
starszy asystent medycyny laboratoryjnej
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego oraz tytuł specjalisty lub specjalizacja II stopnia w dziedzinie właściwej dla diagnostów laboratoryjnych
7
prawo wykonywania zawodu lekarza i specjalizacja II stopnia w dziedzinie mikrobiologii, diagnostyki laboratoryjnej lub mikrobiologii i serologii lub tytuł specjalisty w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej
7
asystent medycyny laboratoryjnej
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego oraz tytuł specjalisty lub specjalizacja I lub II stopnia w dziedzinie właściwej dla diagnostów laboratoryjnych
5
prawo wykonywania zawodu lekarza oraz specjalizacja I stopnia w dziedzinie analityki, diagnostyki laboratoryjnej lub mikrobiologii
5
młodszy asystent medycyny laboratoryjnej
prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego
3
młodszy asystent
lekarz, o którym mowa w art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej
Dz.U.2023.0.2125 t.j. – Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 lipca 2024 r. w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne, oraz kwalifikacji personelu
Bezsenność, bóle stawów, kłopoty z zatokami czy migrena… Trudno te dolegliwości skojarzyć z dietą. A jednak to, co mamy na talerzu może być odpowiedzialne za wiele problemów ze zdrowiem. W ich określeniu i zaleceniu odpowiedniego leczenia pomaga nowoczesna diagnostyka.
Jedzenie to ważna część naszego życia. Przyjmując średnio, że żyjemy 80 lat (ok. 29 000 dni) i jemy trzy razy dziennie, w ciągu całego życia spożywamy aż 87 000 posiłków. Nie zawsze są to rzeczy zdrowe. Sięgamy po żywność przetworzoną, ubogą w witaminy, mikro i makroelementy, jak dania fastfood, instant, light, czy bogate w cukier lub utwardzone tłuszcze typu trans. Albo przechodzimy na dietę redukcyjną, bez konsultacji ze specjalistą. Tymczasem to, co znajduje się na naszym talerzu ma istotny wpływ na nasze zdrowie, samopoczucie i odporność organizmu. Rzadko zdajemy sobie sprawę, że nasze rozmaite dolegliwości – często dalekie od pochodzących z przewodu pokarmowego – biorą się waśnie z nieprawidłowej diety.
– Dolegliwości te mogą być wielorakie, spowodowane przez nadwrażliwości pokarmowe, nietolerancje pokarmowe, zaburzenia składu i liczby dobrych bakterii jelitowych, czyli zaburzenia mikrobioty. A także przez niedobory w diecie witamin, makro i mikroelementów – mówi lek. med. Agata Strukow.
Mikrobiota w równowadze
Już Hipokrates twierdził, że wszystkie choroby mają swój początek w jelitach, a współczesne badania pokazują, że miał rację. W skład mikrobiomu jelitowego (mikrobioty) wchodzi około 100 trylionów bakterii, głównie beztlenowych, a także wirusów, grzybów, bakteriofagów. Wpływają one na równowagę procesów życiowych naszego organizmu. Mikrobiota działa jako bariera chroniąca nas przed atakami mikroorganizmów chorobotwórczych. Gdy jej równowaga zostanie zachwiana – w układzie pokarmowym maleje ilość bakterii jelitowych chroniących nasz organizm a namnażają się patogeny – dochodzi do dysbiozy jelitowej, czyli zaburzenia normalnej mikroflory bakteryjnej i grzybiczej jelit.
Dysbioza może się objawić problemami pochodzącymi z przewodu pokarmowego, tj. bóle brzucha, przelewanie, wzdęcia, zaparcia czy biegunki. Ale i tak nieoczywistymi na pierwszy rzut oka dolegliwościami jak bóle głowy, migreny, problemy z zatokami czy bóle stawów. Mogą pojawić się problemy skórne – wysypka, trądzik. A także bezsenność, ciągłe zmęczenie, obniżony nastrój, depresja, czy trudności z utrzymaniem masy ciała.
– Obecnie mikrobiotę jelitową możemy zbadać nie tylko z kału, ale również na podstawie próbki moczu. Taki test pozwala ocenić jej skład zarówno w jelicie grubym jak i cienkim, na podstawie oznaczenia zawartości 12 kwasów organicznych, które są metabolitami, czyli produktami przemiany materii bakterii zasiedlających przewód pokarmowy – mówi lek. med. Agata Strukow.
Jeśli zostaną wykryte nieprawidłowości, w przywróceniu równowagi mikrobioty pomoże zalecona przez specjalistę suplementacja probiotykami, najlepiej ukierunkowaną na podstawie wyników badań mikroflory pacjenta.
– Naszą mikroflorę będzie wspierała także zróżnicowana dieta, oparta na naturalnych, nieprzetworzonych produktach – mówi dr Julia Wranicz-Smagowska. – Wyjątkowo dobrze robią jej nie tylko probiotyki pochodzące z suplementów diety, ale przede wszystkim te, które naturalnie znajdują się w naszym jedzeniu: wszelkiego rodzaju kiszonkach warzywnych, czy produktach pochodzących ze sfermentowanego mleka, jak kefiry, maślanki.
Warto sięgnąć też po warzywa kapustne i dobre tłuszcze, czyli te nienasycone, pochodzące z oliwy z oliwek i oleju rzepakowego. Jak również orzechy.
Uzupełnieniem informacji o stanie mikrobioty jelitowej może być ocena zawartości glifosatu w moczu. Glifosat jest herbicydem stosowanym w rolnictwie jako środek ochrony roślin. Jego pozostałości mogą przenikać do naszego pożywienia a następne do organizmu.
– Badania pokazują, że glifosat ma negatywny wpływ na mikrobiotę jelitową, gdyż działa silne antybiotyczne, szczególnie na dobre bakterie – bifidobakterie i Enterococcus faecalis. Konsekwencją tego jest rozrost bakterii patogennych, co pogarsza naszą odporność – mówi lek. med. Agata Strukow.
Radą na wyeliminowanie glifosatu z naszego organizmu jest wybierane żywności eko, pochodzącej z pewnego źródła.
Organix Gastro – pośredni test dysbiozy: badanie pozwala ocenić skład mikroflory jelitowej na podstawie oznaczenia zawartości 12 kwasów organicznych będących metabolitami bakterii zasiedlających przewód pokarmowy. Ocena ilości tych związków w badanym materiale może być źródłem istotnych informacji na temat nieprawidłowej flory bakteryjnej zasiedlającej jelita, w tym: drożdżaków, bakterii beztlenowych, bakterii zasiedlających jelito cienkie
Glifosat – badanie herbicydów w moczu
Wskazania do badania: wykonanie pakietu zaleca się osobom szczególnie narażonym na zaburzenia mikroflory jelitowej tj.: – po antybiotykoterapii lub przyjmujący na stałe inne leki (np. sterydy czy niesteroidowe leki przeciwzapalne), – z objawami nieswoistych stanów zapalnych jelit, – z nadwagą lub otyłością, – w podeszłym wieku, – ze stanami alergicznymi (przewlekły katar, atopowe zapalenia skóry), – żyjącym w stresie, – stosującym w diecie wysokoprzetworzone produkty, na dietach redukcyjnych, – sportowcy, – z chorobami autoimmunologicznymi.
Pakiet można również wykonać u dzieci z ryzykiem zaburzeń mikroflory jelitowej (tj. urodzone poprzez cesarskiej cięcie, karmione sztucznie, z nieswoistymi objawami z przewodu pokarmowego).
Wskazania do badania: – przewlekłe lub nawracające biegunki, – bóle i wzdęcia brzucha, nudności lub wymioty, – ciągłe zmęczenie organizmu, osłabienie, częste, uporczywe bóle głowy, nawracające infekcje, zaburzenia rozwoju u dzieci, niski wzrost, anemia, – zaburzenia neurologiczne, depresja, – niedobory witamin i składników mineralnych, – problemy ze skórą, swędzące wysypki, – problemy z płodnością, – zaburzenia budowy szkliwa zębowego.
Kiedy i w jakim celu Badanie wykonuje się jako pomocnicze w rozpoznaniu nietolerancji laktozy u osób, które doświadczają problemów z trawieniem nabiału; czasami jako element rozpoznania chorób przebiegających z zaburzeniami wchłaniania. U osób z objawami takimi jak ból brzucha, wzdęcia, gazy i biegunka, pojawiającymi się po spożyciu mleka lub nabiału.
Charakterystyka badania Laktoza to dwucukier, w którego skład wchodzi glukoza i galaktoza. Znajduję się w mleku i przetworach mlecznych. Cukier ten jest rozkładany w jelicie cienkim przez enzym laktazę. Niski poziom tego enzymu wywołuje degradacje bakteryjną laktozy, w wyniku czego chory może skarżyć się na bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, przelewanie w jamie brzusznej, oddawanie nadmiernej ilości gazów. Osoby z nietolerancja laktozy mają objawy podobne do osób z zespołem nadwrażliwości jelita. Test wykrywa zaburzenia trawienia i wchłaniania laktozy. Jest nieinwazyjny i bezbolesny. Test nietolerancji laktozy polega on na pobraniu 5 próbek powietrza: 1. Przed wypiciem roztworu laktozy. 2. 30 minut po wypiciu roztworu laktozy. 3. 60 minut po wypiciu roztworu laktozy. 4. 120 minut po wypiciu roztworu laktozy. 5. 180 minut po wypiciu roztworu laktozy.
Dieta rotacyjna w nadwrażliwości
– Przy nadwrażliwości pokarmowej nie chodzi o popełniane błędy żywieniowe, ale bardziej o to, że w diecie pacjentów pojawiają się produkty lub składniki odżywcze, które w nieoczekiwany sposób ją wywołują – mówi dr Wranicz-Smagowska. – Osoby te skarżą się na nieswoiste, mało charakterystyczne objawy ze strony przewody pokarmowego, ale i problemy skórne, bóle głowy, czy złe samopoczucie psychiczne, które są trudne do zdiagnozowania przez innych specjalistów.
Badania w kierunku nadwrażliwości pokarmowej wykonuje się, gdy lekarze innych specjalizacji – gastroenterolog, dermatolog, czy alergolog – nie byli w stanie postawić diagnozy.
– Należy przy tym odróżnić nadwrażliwość pokarmową od alergii. Objawy alergii, z udziałem przeciwciał IgE, pojawiają się praktycznie od razu po zadziałaniu bodźca alergizującego. Są to reakcje nagłe, dynamiczne, często o dużej sile, mogące nawet zagrażać życiu. Natomiast objawy nadwrażliwość z udziałem przeciwciał IgG są odroczone w czasie. Występują od kilku godzin do nawet kilku dni po spożyciu wywołującego je pokarmu – mówi dr Julia Wranicz-Smagowska.
Podczas gdy alergia dotyczy od 2-6 proc. pacjentów, nadwrażliwością pokarmową może być dotkniętych nawet 45 proc. populacji. Może się ona rozwinąć w każdym wieku, a spożycie tego samego pokarmu może wywołać u różnych osób rozmaite objawy.
Najpierw wykonywany jest test przesiewowy (screeningowy) w czterech grupach produktów – mlecznych i jaj, zbożowych i orzechów, owocowych oraz warzywnych. Pokazuje on, czy u pacjenta w ogóle występuje taka dolegliwość. Dopiero po uzyskaniu wyniku wykonuje się diagnostykę rozszerzoną, która pozwala ustalić sposób leczenia. Główną jego formą jest prowadzenie diety rotacyjnej pod okiem specjalisty dietetyka lub lekarza.
– To rodzaj diety eliminacyjnej, która nie prowadzi do niedoborów, ponieważ w obrębie grupy, która wywołuje nadwrażliwość, nie wyklucza się wszystkich produktów, tylko się nimi rotuje – wyjaśnia dr Wranicz-Smagowska.
Leczenie trwa od trzech miesięcy do roku i bardzo często, gdy dochodzi do wyciszenia stanu zapalnego, można stopniowo wprowadzić wszystkie produkty, które wcześniej powodowały nadwrażliwość.
– Czyli nie jest to choroba skazująca pacjenta do końca życia na wyrzeczenia – podkreśla dr Julia Wranicz-Smagowska.
Witaminowy monitoring
W naszym klimacie są takie witaminy i składniki mineralne, których nie jesteśmy w stanie wprowadzić do organizmu nawet najlepiej zbilansowaną dietą.
– Na przykład wit. D musi być suplementowana u większości pacjentów. Ale nie powinno się brać jej na własną rękę, konieczne jest monitorowanie jej poziomu we krwi i dobranie odpowiedniej dawki. Dla jednego pacjenta optymalny będzie poziom 1000 mg, a dla innego nawet 2000 mg będzie jeszcze za mało – mówi dr Wranicz-Smagowska.
Do składników, które często wymagają suplementacji należą także takie składniki mineralne jak magnez, cynk, selen, potas czy żelazo. A u osób, które prowadzą dietę wegetariańska lub wegańską – wit. B12. Jej niedobór prowadzi do anemii i zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego.
– Największe ryzyko stosowania diety wegańskiej wiąże się właśnie z niedoborem wit. B12, gdyż jej jedynym pewnym źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego. Osoba przechodząca na dietę bezmięsną powinna monitorować stężenia tej witaminy we krwi – podkreśla lek. med. Agata Strukow.
Niedobory witamin i miko oraz makroelementów w diecie
W skład pakietu wchodzą badania: – FE – Żelazo w surowicy (O95) – CA – Wapń całkowity w surowicy (O77) – WIT-DTO – Witamina 25(OH)D Total – TP – Białko całkowite (I77)
Dodatkowo w pakiecie rozszerzonym: – ZN – Cynk w surowicy (K15) – OMEGA3 – Omega 3 – WIT-B12 – Witamina B12 (O83)
Konsultacja merytoryczna
Dr Julia Wranicz-Smagowska – ekspert ALAB laboratoria Sp. z o.o., absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz studiów doktoranckich w Katedrze Dietetyki SGGW w Warszawie. Prowadziła badania z zakresu dietoterapii cukrzycy u kobiet ciężarnych. Praktykę zdobyła w największych szpitalach w Warszawie oraz Instytucie Żywności i Żywienia.
Lek. med. Agata Strukow – ekspert ALAB laboratoria Sp. z o.o., absolwentka Wydziału Lekarskiego Pomorskiej Akademii Medycznej oraz kierunków podyplomowych Dietetyka w Chorobach Wewnętrznych i Metabolicznych, Psychologii Biznesu dla Menedżerów oraz MBA. Jej szczególne zainteresowania to diagnostyka chorób związanych ze stresem, otyłością i nieprawidłową dietą.
Źródło: magazyn „Newsweek Zdrowie” nr 1/2021; artykuł opublikowany za zgodą redakcji.
Celiakia, czyli inaczej choroba trzewna, jest to autoimmunologiczna choroba o podłożu genetycznym. Charakteryzuje się trwającą całe życie nietolerancją glutenu, białka zapasowego zawartego w zbożach (pszenicy, życie, jęczmieniu, owsie). Działający toksycznie na organizm chorego gluten prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego – wypustek błony śluzowej, które zwiększają powierzchnię jelita i są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. Efektem takiego działania wchłanianie pokarmu jest upośledzone, co prowadzi do wystąpienia różnorodnych objawów klinicznych.
Jedyną metodą leczenia celiakii jest stosowanie przez całe życie ścisłej diety bezglutenowej.
Celiakia może ujawnić się w każdym wieku. Zarówno zaraz po wprowadzeniu glutenu do diety dziecka, jak również podczas dorastania, w czasie ciąży u kobiet, po silnej infekcji, poważnej operacji itd.
Obecnie najczęściej wykrywa się celiakię u osób 30-50-letnich. Kobiety chorują dwa razy częściej niż mężczyźni.
Objawy celiakii
Tak jak różny jest wiek chorych, u których wykrywa się celiakię, tak też różny jest zwykle obraz kliniczny choroby. Należy pamiętać o tym, że u każdej osoby objawy mogą być wielorakiei obejmują różne układy i narządy.
Układ pokarmowy: przewlekła i okresowo występująca biegunka, przewlekłe zaparcia, bóle brzucha, rozdęcie brzucha, nawracające nudności i wymioty,
Skóra i błony śluzowe, kości: sucha, szorstka skóra, opryszczkowe zapalenie skóry, afty, zmiany w szkliwie zębów, złamania patologiczne, osteopenia i osteoporoza, niskorosłość.
Układ nerwowy: zmęczenie, drażliwość, migreny, depresja, nadpobudliwość.
Układ moczowo-płciowy: opóźnione dojrzewanie, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność.
Układ krwiotwórczy:niedokrwistość (może być przez wiele lat jedynym objawem celiakii), niedobory witamin, podwyższona aktywność enzymów wątrobowych.
Diagnostykę w kierunku celiakii, bez względu na rodzaj objawów, może przeprowadzić jedynie lekarz gastroenterolog lub gastroenterolog dziecięcy w przypadku dzieci i młodzieży. Nie należy stosować diety bezglutenowej w ciągu kilku miesięcy przed konsultacją lekarską, ponieważ uniemożliwi to postawienie trafnej diagnozy.
Po przeprowadzeniu przez lekarza dokładnego wywiad medyczny, ustala się dalsze postępowanie. W celu diagnostyki celiakii wykonuje się badania serologiczna, biopsję jelita cienkiego, a także pomocniczo badania genetyczne. Dla stwierdzenia celiakii u małych pacjentów nie jest konieczna obecność charakterystycznych objawów choroby ani badanie genów.
Jak wyglądają poszczególne etapy diagnostyki?
Celiakia – badanie przeciwciał
Pierwszym etapem diagnostyki celiakii jest wykonanie odpowiednich badań serologicznych charakterystycznych dla celiakii:
Od 2020 r. zgodnie z najnowszymi rekomendacjami Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologów, Hepatologów i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) u dziecka można stwierdził celiakię bez konieczności wykonania biopsji, jeśli:
w badaniu z krwi wyszedł wysoki poziomu przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej IgA (10 x powyżej górnej granicy normy) oraz
w innej próbce krwi dziecka stwierdza się obecność przeciwciał EmA IgG.
Natomiast w przypadku osób dorosłych do rozpoznania celiakii wciąż niezbędne jest stwierdzenie zaniku kosmków jelitowych w pobranym wycinku jelita.
Biopsja i pobranie wycinków jelita cienkiego jest kluczowym etapem w diagnostyce celiakii u osób dorosłych. Wykonuje się ją endoskopowo podczas gastroskopii.
Zanik struktury kosmków jelitowych, obecność przynajmniej jednego z badanych przeciwciał we krwi oraz poprawa samopoczucia po wprowadzeniu diety bezglutenowej to wystarczające warunki do rozpoznania choroby trzewnej.
Celiakia – badania genetyczne
Badania genetyczne mogą być wykorzystane u osób dorosłych w razie wątpliwości diagnostycznych oraz jako pierwszy etap testów mających na celu wkluczenie choroby trzewnej u osób będących w grupie podwyższonego ryzyka:
krewnych I-go stopnia osób chorych na celiakię,
osoby z chorobą autoimmunologiczną, np. cukrzycą typu I,
osoby z zespołem Downa, zespołem Turnera oraz zespołem Williamsa-Beurena,
osoby z deficytem IgA.
W rozwoju choroby trzewnej największy udział mają allele II klasy układu HLA kodujące antygeny HLA-DQ2 lub HLA-DQ8. Jeśli antygeny te są nieobecne, wówczas można praktycznie wykluczyć ryzyko wystąpienia celiakii. Jeśli wykryty zostanie jeden z dwóch powyższych alleli, oznacza to, że dana osoba jest nosicielem genu, który predysponuje do rozwoju celiakii. Nie oznacza to jednak, że obecność genu świadczy o chorobie – należy pamiętać, że występuje on u około 30% osób zdrowych.
Serologiczne badania przesiewowe – Test Polycheck®
Zastosowanie badań serologicznych w przypadku celiakii nie ogranicza się jedynie do diagnostyki. Testy serologiczne stanowią także wartościowe narzędzie do badań przesiewowych wśród osób z grupy podwyższonego ryzyka oraz umożliwiają monitorowanie przestrzegania diety bezglutenowej przez pacjenta.
Test Polycheck Celiac IgA plus total IgA jest immunoenzymatycznym testem ilościowym pozwalającym na wykrycie w surowicy pacjenta przeciwciał w klasie IgA oraz oznaczenie stężenia całkowitego IgA w tym samym badaniu. Z kolei test Polycheck Celiac IgG pozwala na jednoczesne oznaczenie przeciwciał w klasie IgG oraz dodatkowo czynnika Castle’a– istotnego dla diagnostyki niedokrwistości związanej z celiakią. Badania retrospektywne wykazały, że wykonanie obu testów pozwala osiągnąć czułość 98%, swoistość 100% i wartość diagnostyczną 99%, przy założeniu, że pacjent ma co najmniej dwa dodatnie markery z czterech (tTG2 IgA, tTG IgG, DGP IgA, DGP IgG). Wykazano również wysoką przydatność panelu Polycheck Celiac IgG w grupie pacjentów z selektywnym niedoborem IgA.
Jednoczesne oznaczanie przeciwciał swoistych dla celiakii i stężenia całkowitego przeciwciał IgA pozwala w krótkim czasie uzyskać wiele istotnych informacji w wyniku pojedynczego badania, a to z kolei wpływa na skrócenie procesu diagnostycznego.
W ALAB laboratoria są dostępne oba powyższe panele badań.
Majsiak E., Cukrowska B., Choina M., i in. Evaluation of the Usefulness of a Serological Test for Diagnosis of Celiac Disease Simultaneously Detecting Specific Antibodies and Total IgA. Nutrients, 2022, 15(1), 202,
Interna Szczeklika 2023/2024. : Mały podręcznik. / [red.nauk.] Piotr Gajewski, Roman Jaeschke, Wydanie 15, Kraków : Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2023
Husby S., Koletzko S., Korponay-Szabó I., i in. European Society Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition guidelines for diagnosing coeliac disease 2020. J Pediatr Gastroenterol Nutr, 2020, 70(1), 141-56
https://celiakia.pl/celiakia/diagnoza/ dostęp 17.10.2024 r.
Konopka E., Grzywnowicz M., Oralewska B., Cielecka-Kuszyk J., Trojanowska I., Cukrowska B. Clinical utility of quantitative multi-antibody Polycheck immunoassays in the diagnosis of coeliac disease. World J Gastrointest Pharmacol Ther, 2016, 7(2), 254-260,
Anbardar M.H., Haghighi FG, Honar N, Zahmatkeshan M. Diagnostic Value of Immunoglobulin G Anti-Deamidated Gliadin Peptide Antibody for Diagnosis of Pediatric Celiac Disease: A Study from Shiraz, Iran. Pediatr Gastroenterol Hepatol Nutr, 2022, 25(4), 312-320
Jakie objawy daje nietolerancja węglowodanów i jak ją diagnozować? Czy eliminacja węglowodanów z diety jest niezbędna?
Zdarzają Ci się dolegliwości brzuszne? Przelewanie, bóle brzucha, biegunki, czy wręcz przeciwnie, zmagasz się z zaparciami? Problemem może być złe trawienie lub nieprawidłowe wchłanianie węglowodanów, które dość często prowadzi do przewlekłych dolegliwości brzusznych w rozmaitym zakresie. Odpowiadają za to z reguły cukry, czyli laktoza, fruktoza i sorbitol.
Objawy zespołu jelita drażliwego (ZJD) a nietolerancja węglowodanów
Objawy ZJD w przebiegu nietolerancji są wywoływane przez gwałtowną aktywność flory jelitowej, która w przypadku zmniejszonego wchłaniania węglowodanów poddaje je fermentacji. Równocześnie wytwarzane są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, dwutlenek węgla i wodór. Wskutek tego dochodzi do wzdęć, skurczów oraz biegunek w wyniku uwarunkowanego osmotycznie, wzmożonego dopływu wody do światła jelita.
Na to, jakie będą nasze objawy, wpływ ma bardzo dużo czynników. Może się to zmieniać z dnia na dzień, przechodzić od postaci łagodnych do bardzo nasilonych. Jest to zależne między innymi od ilości spożytych węglowodanów, czasu ich spożycia, a nawet tego, jakie inne produkty przyjmowane są razem z nietolerowanym węglowodanem. Tak na przykład węglowodany rozpuszczone w płynach, wypite na czczo, prowadzą szczególnie szybko do powstania wysokich stężeń cukru w świetle jelita wywołując silne objawy. Z tego względu okres przebywania węglowodanów w żołądku oraz szybkość jego opróżniania odgrywają znaczącą rolę w odniesieniu do stopnia nasilenia obrazu dolegliwości. Także równoczesne spożywanie warzyw strączkowych lub wysoki udział błonnika w pożywieniu może wywierać dominujący wpływ na reakcje.
Oprócz tego na obraz kliniczny mają wpływ niektóre schorzenia, takie jak nadczynność tarczycy, zaburzenia psychiczne, jak stany lękowe, czy czynniki towarzyszące np. palenie tytoniu.
Nietolerancja laktozy
Nietolerancja laktozy występuje u ok. 15% populacji. Przyczynę zaburzonego wchłaniania laktozy stanowi brak lub zmniejszona synteza powstającego w jelicie cienkim enzymu laktazy. Laktoza sama w sobie jest niewchłanialna.
Pierwotna nietolerancja laktozy
U niektórych z nas – jednak ta grupa jest bardzo niewielka – może wystąpić pierwotna nietolerancja laktozy, która jest zdeterminowana genetycznie. Może ona objawiać się w postaci ograniczonej zdolności do wytwarzania laktazy lub w rzadkich przypadkach, jej całkowitym brakiem. Alaktazja, bo o niej mowa, objawia się klinicznie już w wieku niemowlęcym.
Z reguły aktywność laktazy w wieku dziecięcym jest w normie i zmniejsza się dopiero w wieku młodzieńczym lub dorosłym (niedobór nabyty). W związku z tym, po spożyciu produktów mlecznych, za sprawą braku enzymatycznego rozszczepiania laktozy, dochodzi do dolegliwości brzusznych. Nietolerancja laktozy objawia się przeważnie silnym wytwarzaniem gazów. Tak więc pacjenci uskarżają się po upływie ok. 0,5 do 3 godzin od spożycia produktów zawierających laktozę, na silne wzdęcia, parcie i biegunki. Spadek aktywności laktazy stanowi fizjologiczne dostosowanie do diety ubogiej w laktozę.
Wtórna nietolerancja laktozy
W przypadku wtórnej nietolerancji laktozy, zredukowana aktywność laktazy jest uwarunkowana schorzeniem podstawowym, np. celiakią, przewlekłym zapaleniem jelit, chorobą Leśniowskiego – Crohna, biegunką infekcyjną, toksynami niedożywienia, jak i niektórymi lekami, czy po terapii z zastosowaniem cytostatyków. Po wyleczeniu schorzenia podstawowego taka nietolerancja laktozy może się unormować.
Metaanaliza kilkunastu badań z 2017 roku pozwoliła wykazać, że prawie wszystkie osoby z nietolerancją laktozy tolerują 12g laktozy w jednym spożyciu i około 18 g laktozy rozłożonej w ciągu dnia.*
*Recent advances on lactose intolerance: Tolerance thresholds and currently available answers. Corgneau M, Scher J, Ritie-Pertusa L, Le DTL, Petit J, Nikolova Y, Banon S, Gaiani C. Crit Rev Food Sci Nutr. 2017 Oct 13;57(15):3344-3356. doi: 10.1080/10408398.2015.1123671
Nietolerancja fruktozy
Wszystkim znana jest nietolerancja laktozy, a to jednak nieprawidłowe wchłanianie fruktozy jest spotykane w Europie częściej. Podaje się, że częstotliwość występowania nieprawidłowego wchłaniania jelitowego fruktozy występuje u 36% Europejczyków. Spośród nich u 50% notuje się objawy kliniczne.
Fruktoza występuje w licznych gatunkach owoców i warzyw, w sokach owocowych oraz w miodzie. Poza tym stanowi składnik cukru stołowego (sacharoza) i jest dodawany jako słodzik wielu produktów spożywczych.
W wyniku wzrastającego narażenia na fruktozę, stale rośnie liczba pacjentów, którzy nie tolerują fruktozy. W związku z tym nierzadko już u dzieci ujawniają się wyzwalane przez fruktozę dolegliwości takie jak bóle brzucha, biegunki czy zaparcia. U dzieci z dolegliwościami przypominającymi zespół jelita drażliwego należy zawsze myśleć o nadmiernym spożyciu bezcukrowych słodyczy (sorbitol) – gum do żucia, słodzonych napojów oraz produktów zawierających cukier owocowy.
Większe ilości soków owocowych w połączeniu z rzekomo „zdrowymi” – wyprodukowanymi z cukrem owocowym słodyczami prowadzą do bardzo silnego narażenia na kontakt z fruktozą, przy którym nawet zdrowe jelita zawiodą. Słodycze bezcukrowe – z dodatkiem fruktozy tzw. „słodzone naturą”, jak również produkty słodzone sorbitolem, zwykle preferowane przez rodziców, w przeciwieństwie do słodyczy wytworzonych z dodatkiem glukozy, mogą powodować u dziecka znaczne zaostrzenie objawów, takich jak bóle brzucha.
Sorbitol – cukrowy alkohol fruktozy znajduje swoje zastosowanie np. w „bezcukrowych” słodyczach (E 420) oraz w produktach dla diabetyków, lecz również w wielu gatunkach owoców. Bardzo często nietolerancja sorbitolu występuje w towarzystwie nietolerancji fruktozy (ok. 80-90% przypadków), ale nie jest to regułą. W sytuacji fizjologicznej wchłanianie sorbitolu przebiega bardzo powoli, co powoduje, że jego nadmiar nawet u zdrowych osób ma działanie przeczyszczające. W przypadku nietolerancji sorbitolu pojawiają się objawy kliniczne takie jak bóle brzucha, wzdęcia, czy biegunki już po spożyciu niewielkich ilości.
Nietolerancja węglowodanów – jak się przygotować do testów?
Testy na nietolerancje pokarmowe należy wykonywać pojedynczo. Odstęp pomiędzy badaniami musi być min. 2 dni. Musi minąć min. 4 tygodnie do wykonania testu po zażyciu antybiotyków.
Tydzień przed badaniem – jeśli będzie to tolerowane przez pacjenta lub uzgodnione z lekarzem – powinny być odstawione leki pobudzające perystaltykę przewodu pokarmowego i leki przeczyszczające.
Dzień przed badaniem pacjent powinien unikać pokarmów zawierających łatwo fermentujące węglowodany, potraw wzdymających, potraw z dużą ilością błonnika oraz słodzonych napojów.
Badanie wykonywane jest na czczo – po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
W dniu badania pacjent nie powinien palić papierosów i unikać aktywności fizycznej.
Nie można używać preparatów do mocowania protez zębowych w dniu badania. Można umyć zęby.
W dniu badania pacjent powinien wypić szklankę ciepłej wody. Podczas badania dopuszczalne jest wypicie niewielkiej ilości wody.
Należy zrezygnować z przyjmowania witamin rano przed wykonaniem testu.
Nie ma potrzeby odstawiania inhibitorów pompy protonowej przed badaniem.
Obecnie brak wystarczających danych pozwalających na rekomendowanie odstawienia lub kontynuacji przyjmowania probiotyków i prebiotyków przed badaniem.
U dzieci poniżej 6 roku życia, test można wykonać po wcześniejszym skonsultowaniu się z Punktem Pobrań.
Nietolerancja węglowodanów może być łatwo i nieinwazyjnie wykryta za pomocą analizy pod kątem obecności H2 (wodór) w wydychanym powietrzu.
W przebiegu nietolerancji i zalegania węglowodanów w jelicie dochodzi do wykorzystywania ich przez florę jelitową, co w procesach metabolicznych prowadzi do powstawania wodoru w świetle jelita. Wodór przenika przez ściankę jelita i dostaje się z krwioobiegu do płuc, skąd jest wydychany wraz ze zużytym powietrzem. Zawartość H2 w wydychanym powietrzu jest mierzona za pomocą chromatografu gazowego i koreluje z ilością mikrobiologicznie zdegradowanych węglowodanów w jelicie.
W ofercie ALAB laboratoria znajdują się trzy testy oddechowe do samodzielnego pobrania w domu:
test nietolerancji laktozy,
badanie nietolerancji fruktozy,
test nietolerancji sorbitolu.
Zestaw testowy zawiera niezbędne wskazówki dotyczące przyjmowania leków i żywienia przed i podczas przeprowadzania badania. Czynnikami zakłócającymi wyniki pomiarów są m.in. palenie papierosów, wcześniejsza antybiotykoterapia oraz przyjmowanie preparatów przeczyszczających. Poza tym zdarzają się pacjenci, którzy pomimo niewłaściwego wchłaniania węglowodanów nie reagują wzrostem H2 (ok. 3-5 % opornych).
Narzędzia do pobierania próbki
Przy posługiwaniu się urządzeniami do pobierania próbki należy zwracać uwagę, aby nie wkładać palca do wnętrza urządzenia do pobierania próbki. Znajduje się tam ostra igła. Istnieje niebezpieczeństwo zranienia!
Pierwsza próbka: Przed wypiciem roztworu.
Druga próbka: 30 minut po wypiciu roztworu.
Trzecia próbka: 60 minut po wypiciu roztworu.
Czwarta próbka: 120 minut po wypiciu roztworu.
Piąta próbka: 180 minut po wypiciu roztworu.
Pierwsza próbka wydychanego powietrza (wartość referencyjna) jest pobierana na czczo, następnie przyjmuje się substancję testową (laktozę, fruktozę lub sorbitol). Dzieci powinny otrzymać ilość substancji dostosowaną do ich wagi ciała. Po upływie dalszych 30, 60, 120 oraz 180 minut pobiera się każdorazowo następną próbkę wydychanego powietrza.
W przypadku wyraźniejszych dolegliwości zaleca się przeprowadzenie badania w gabinecie lekarskim. U pacjentów z cukrzycą należy uwzględnić ilość spożywanych węglowodanów.
Zapraszamy do obejrzenia filmu zawierającego instrukcję wykonania testu pt. „Test na nietolerancje węglowodanów” – dostępny na kanale YT ALAB laboratoria.
Dzielenie się wiedzą oraz przedstawianie nowoczesnej praktyki badań realizowanych w ALAB laboratoria, stanowią jeden z filarów działalności firmy. Nasza otwartość i współpraca z wysokiej klasy specjalistami jest dla nas powodem do dumy. Obalanie mitów, rozwiewanie wątpliwości w realizacji diagnostyki, a także zakres naszych badań i metody ich realizacji to tematy, którymi dzielimy się z osobami zainteresowanymi przebiegiem obecnej pandemii. Przykładem dobrych relacji ze środowiskiem naukowym jest zorganizowany w ALAB laboratoria webinar szkoleniowy dla Zespołu Modelu Epidemiologicznego ICM z Uniwersytetu Warszawskiego.
Cel współpracy
Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego w skład którego wchodzą także naukowcy z innych uczelni, zajmującego się modelowaniem matematycznym przebiegu epidemii Covid-19 spotkało się z zespołem ekspertów ALAB laboratoria w składzie: Elwira Zawidzka – Specjalista Mikrobiologii Medycznej, Product Manager ds. Mikrobiologii , Marcin Kalęba – Senior Product Manager ds. Genetyki człowieka i Grzegorz Skoneczny – Specjalista ds. Technik Molekularnych.
Tematyka spotkania
„W trakcie spotkania z zespołem Uniwersytetu Warszawskiego przedstawialiśmy wpływ różnych czynników, w tym testów laboratoryjnych i umiejętnej interpretacji wyników, na statystyki związane z przebiegiem pandemii wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2” – komentuje Elwira Zawidzka specjalista z ALAB laboratoria. „Omówiliśmy trzy typy badań laboratoryjnych stosowanych w diagnostyce COVID-19: badania molekularne, testy antygenowe i testy serologiczne wykrywające przeciwciała. Wskazaliśmy, jak bardzo wyniki są zależne od sposobu i czasu pobrania materiału do badania, doboru odpowiednich testów oraz jak ważne jest doświadczenie osób je interpretujących.”
Znaczenie testu RT-qPCR
Tematem spotkania było nade wszystko przedstawienie aktualnego stan wiedzy na temat testów w kierunku COVID-19, a w szczególności ich rodzajów dostępnych w laboratoriach Grupy ALAB. „Wyjaśnienie zasady działania techniki PCR oraz jej szczególnej odmiany: RT-qPCR którą stosujemy w celach diagnostycznych w naszym laboratorium, było szczególnie interesujące dla badaczy z UW. Omówienie testu RT-qPCR należącego do najbardziej czułych metod ilościowych do wykrywania niewielkich ilości cząsteczek RNA w próbce, okazało się być niezwykle interesującym aspektem dyskusji, bowiem badanie to bywa niekiedy błędnie kojarzone z tzw. klasycznym PCR, dającym wynik jakościowy” – komentuje Grzegorz Skoneczny specjalista ds. Technik Molekularnych.
Opinie ekspertów
Jak podkreślił dr inż. Franciszek Rakowski – kierownik Zespołu modelującego ICM UW: „spotkanie ze specjalistami w ALAB laboratoria pozwoliło nam pogłębić wiedzę na temat metody diagnostycznej RT- qPCR – wiele w tym obszarze krąży mitów i niejasności, a zasięgnięcie wiedzy u źródła zawsze jest najpewniejsze. Równie ważne było dla nas poznanie praktyki wykonywania testów – w szczególności określenie zależności sygnału od liczby cykli replikacyjnych i roli człowieka w ocenie wyniku.”
Podsumowanie i przyszłe plany
Mamy nadzieję , że kolejne spotkania ze środowiskiem naukowym, pozwolą na dalszą wymianę myśli, doświadczeń, które staną się źródłem rzetelnej informacji dla pacjentów.
Model Epidemiologiczny ICM , o którym można przeczytać informacje na stronie: https://covid-19.icm.edu.pl/opis-modelu/ umożliwia przewidywanie potencjalnych ścieżek dalszego rozwoju epidemii, a także badanie różnych scenariuszy i efektów, jakie wprowadzają dynamicznie stosowane restrykcje administracyjne.
Rak jelita grubego – w klasyfikacji ICD 10 określany kodem C18 jako nowotwór złośliwy jelita grubego – to niestety jeden z trzech najczęściej występujących w Polsce nowotworów. W ciągu roku zachoruje na niego ok. 19 tys. Polek i Polaków, czyli miasteczko wielkości Mrągowa czy Wadowic. Jak rozpoznać chorobę i czy można rozpoznać ją na tyle wcześnie, aby całkowicie wyleczyć? Na jakie objawy zwracać uwagę i ich nie lekceważyć?
Rak jelita grubego – objawy. Jakie mogą być pierwsze objawy raka jelita grubego?
U wielu osób choroba przebiega bezobjawowo, wczesne objawy raka jelita grubego występują u zaledwie 5-10% chorych. U wielu pacjentów pierwsze objawy tej choroby są bardzo niecharakterystyczne i mogą to być:
wzdęcia,
zaparcia,
zmiany rytmu wypróżnień.
Symptomy te bywają przypisywane zespołowi jelita drażliwego – dolegliwości dokuczliwej dla pacjenta, ale niegroźnej w skutkach. Pacjent przez kilka tygodni dostaje leki, które łagodzą niektóre objawy, jednak nie leczą choroby, a w istocie opóźniają postawienie rozpoznania.
Jeśli objawy trwają dłużej,biegunki lub zaparcia nawracają, pojawia się uczucie niepełnego wypróżnienia, występują bóle brzucha, pojawia się łatwe męczenie i osłabienie, występuje krew w stolcu, jest to bezwzględnie sygnał alarmowy i koniecznie trzeba iść do lekarza.
Niektóre objawy raka jelita grubego zależą od jego lokalizacji oraz stopnia zaawansowania.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza – jest częstym objawem nowotworu zlokalizowanego w kątnicy oraz okrężnicy wstępującej. Wystąpienie anemii z niedoboru żelaza u mężczyzny i kobiety po menopauzie zawsze powinna skłaniać do podjęcia diagnostyki w kierunku raka jelita grubego.
Krew w stolcu i zmiana rytmu wypróżnień – są objawem raka odbytnicy i lewej połowy okrężnicy i mogą wskazywać na ten proces chorobowy zwłaszcza u pacjentów powyżej 45 r.ż.
Niedrożność jelit – najczęściej powoduje guz zlokalizowany w odcinku zstępującym okrężnicy i esicy.
Rozwój raka jelita grubego zależy od wielu czynników, z których najważniejsze są czynniki genetyczne i środowiskowe.
Czynniki genetyczne
Genetycznie uwarunkowany rak jelita grubego stanowi w Polsce 10-20% zachorowań. Zespoły predysponujące do wystąpienia tego zachorowania to między innymi:
FAP – polipowatość gruczolakowa jelita grubego – predyspozycja genetyczna, która powoduje, iż już u osób w wieku lat 20 w świetle jelita rozwijają się liczne polipy, które z czasem ulegają zezłośliwieniu. Choroba w początkowej fazie przebiega bezobjawowo. W miarę jej rozwoju występują biegunki, pojawia się krew w stolcu oraz bolesne skurcze brzucha. U pacjentów z dodatnim wywiadem w kierunku FAP zaleca się badanie genetyczne. W przypadku potwierdzenia wystąpienia tej mutacji genetycznej pacjent powinien być objęty programem opieki. Polega on m.in. na corocznym wykonywaniu kolonoskopii już od 12-15 r.ż.
HNPCC – zespół Lyncha – dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością. Stanowi przyczynę ok 7-8% zachorowań na raka jelita grubego. Zachorowanie występuje przed 50 r.ż.. Z tego względu u pacjentów z potwierdzonym wystąpieniem tej mutacji zaleca się wykonywanie kolonoskopii co 12-24 miesiące już od 20-25 r.ż.
Czynniki środowiskowe
Wiek – utarło się, że na raka jelita grubego chorują osoby po 50 r.ż. i rzeczywiście jest to prawda. Jednak alarmującym jest, iż – jak pokazują statystyki w USA – nowotwór jelita grubego coraz częściej pojawia się u osób młodszych. Ryzyko wystąpienia tego schorzenia u osób urodzonych po 1990 roku jest dwa razy większe, niż u ich rodziców (osób urodzonych w latach 50-tych), gdy byli młodzi. Z tego powodu American Cancer Society obniżyło wiek pacjentów, którym rekomenduje się rozpoczęcie badań przesiewowych do 45 lat. Warto jednak pamiętać o osobach młodych. Jeśli występują u nich dolegliwości, należy pomyśleć również o tym, że może to być nowotwór jelita grubego.
Styl życia – brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu.
Nieodpowiednia dieta – spożywanie czerwonego mięsa i przetworzonej żywności, otyłość.
Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego
Badania przesiewowe raka jelita grubego są kluczowe dla wczesnego rozpoznania tego nowotworu. Jak napisaliśmy wyżej tylko 5-10% przypadków tego nowotworu daje objawy wczesne. Pozostali pacjenci – ok. 90% – nie odczuwają żadnych objawów.
Kolonoskopia – badanie zalecane u osób powyżej 50 r.ż. Pozwala na wykrycie raka we wczesnym stadium. W przypadku kolonoskopii ważnym również jest to, że umożliwia usunięcie polipów gruczolakowych, z których mogą rozwijać się nowotwory złośliwe. Kolonoskopia powinna być wykonywana raz na 10 lat – u osób ze średnim ryzykiem rozwoju choroby. Jest badaniem zalecanym również, jeśli u pacjenta stwierdzi się podwyższony poziom kalprotektyny w kale (powyżej 150 mg/kg) lub obecność krwi utajonej.
Krew utajona w kale – badanie pozwalające na wykrycie metodami laboratoryjnymi krwi, której nie zobaczymy w kale tzw. gołym okiem. Używane w laboratorium odczynniki pozwalają na wykrycie nawet niewielkiej ilości krwi. Jest to jest o tyle istotne, że nowotwory jelita grubego mogą powodować krwawienia już w początkowym stadium choroby. Dodatni wynik badania wymaga wykonania kolonoskopii.
Rak jelita grubego – diagnostyka. Markery raka jelita grubego
W diagnostyce raka jelita grubego najważniejsze są badanie krwi utajonej w kale i kolonoskopia.
USG jamy brzusznej oraz tomografia komputerowa w przypadku raka jelita grubego mają znaczenie w wykrywaniu przerzutów do wątroby i węzłów chłonnych.
Marker raka jelita grubego – CEA – antygen rakowo-płodowy – nie jest stosowany w wykrywaniu tej choroby, ponieważ jest to badanie o niewystarczającej czułości i swoistości w tym wskazaniu. Jest to badanie wykorzystywane w monitorowaniu leczenia – stężenie CEA koreluje z aktywnością procesu chorobowego.
Morfologia krwi w raku jelita grubego jest badaniem, które może wskazywać na istnienie niedokrwistości z niedoboru żelaza. Anemia spowodowana brakiem żelaza występująca u mężczyzny oraz u kobiety po menopauzie jest przesłanką do diagnostyki w kierunku nowotworu jelita grubego. Jednak morfologia krwi nie jest badaniem, które wykrywa raka jelita grubego.
Markery stanu zapalnego – OB i CRP – nie są markerami raka jelita grubego, chociaż obydwa wskaźniki mogą być w tej chorobie podwyższone. Poziom CRP może mieć znaczenie jako wskaźnik dodatkowy, pomocny w ocenie zaawansowania nowotworu. Wysokie CRP wskazuje na nasilony proces zapalny i koreluje z gorszym rokowaniem u pacjentów z rakiem jelita grubego. Jednak samo podwyższone CRP nie jest informacją o toczącym się procesie nowotworowym w obrębie jelita grubego, podobnie jak prawidłowy wynik CRP nie świadczy o tym, iż nowotwór nie występuje.
Badaniem przydatnym w diagnostyce chorób jelita grubego jest oznaczania kalprotektyny w kale. Jest to marker stanu zapalnego jelit, u zdrowego człowieka nie wykrywa się jej w ogóle, lub jej stężenie jest niewielkie. Badanie może być testem pierwszego rzutu u pacjentów z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Jego wynik wskazuje, czy u danej osoby niezbędna będzie kolonoskopia. Jeśli nowotworowi jelita towarzyszy stan zapalny, poziom kalprotektyny w kale będzie podwyższony.
Leczenie raka jelita grubego
Podstawowym sposobem leczenia raka jelita grubego jest zabieg chirurgiczny polegający na resekcji (usunięciu) guza oraz okolicznych węzłów chłonnych. Operacja może być wykonana tradycyjnie, czyli przez otwarcie jamy brzusznej. Możliwy jest także zabieg laparoskopowy.
Chemioterapia w leczeniu nowotworów jelita grubego ma znaczeniu uzupełniające. Jej zastosowanie podnosi skuteczność leczenia, zmniejsza odsetek wznów oraz wydłuża przeżycie wolne od choroby.
Profilaktyka raka jelita grubego, czyli jak uchronić się przed chorobą?
Badania przesiewowe
Począwszy od 50 r.ż (w USA od 45 r.ż), wskazane jest wykonywanie raz w roku badania na krew utajoną w kale.
Jeśli w danej rodzinie wystąpił przypadek zachorowania na raka jelita grubego u co najmniej jednego krewnego w pierwszym stopniu pokrewieństwa (rodzic, rodzeństwo) przed 60 r.ż., badania profilaktyczne należy rozpocząć wcześniej – po ukończeniu 40 r.ż.
Styl życia
W zapobieganiu rakowi jelita grubego ważną rolę odgrywa dieta. Powinna zawierać dużo błonnika (warzywa, owoce) oraz nie zawierać zbyt dużo wędlin czy przetworzonego mięsa. Brytyjski Departament Zdrowia i Opieki Społecznej (DHSC) zaleca, aby nie spożywać więcej niż 70 g tego typu pokarmów. Podobne są wytyczne Instytutu Żywności i Żywienia w Polsce. Powinniśmy unikać wędlin (np. szynka, bekon), kiełbas, parówek i bekonu, podobnie jak kotletów z wieprzowiny czy wołowiny. Zdaniem WHO czerwone i przetworzone mięso to taki sam czynnik ryzyka rozwoju nowotworów jak palenie tytoniu czy narażenie na działanie azbestu.
Innym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu raka jelita grubego jest otyłość. Osoby z otyłością brzuszną, zwłaszcza po 40-50 r.ż, w przypadku występowania objawów z przewodu pokarmowego powinny brać pod uwagę diagnostykę w kierunku raka jelita grubego.
Ostatnim czynnikiem wpływającym na zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworu jelita grubego jest regularna aktywność fizyczna. Siedzący tryb życia sprzyja występowaniu tej choroby. Związek przyczynowo-skutkowy nie jest jeszcze do końca wyjaśniony, ale wiadomo, że nie chodzi tylko o spadek masy ciała.
Ostatnio pojawiają się prace pokazujące związek zmian w mikrobiomie jelit i dysbiozy ze wzrostem zachorowania na tę chorobę w całej populacji. Ten problem wymaga dalszych badań naukowych, ale warto pomyśleć o tym aspekcie swojego zdrowia w kontekście chorób jelita grubego.
Podsumowanie
Rak jelita grubego to bardzo podstępna choroba, która rozwija się przez wiele lat nie powodując objawów. W walce z rakiem jelita grubego kluczowe są badania profilaktyczne oraz prowadzenie zdrowego stylu życia.
Piśmiennictwo
1. Wielka Interna, Gastroenterologia, pod redakcją Andrzeja Dąbrowskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2019. Wydanie II.
2. Why Is Colorectal Cancer Rising Rapidly among Young Adults?, National Cancer Institute. November 5, 2020. https://www.cancer.gov/news-events/cancer-currents-blog/2020/colorectal-cancer-rising-younger-adults
3. Nycz M., Kropieniewicz J. Suliga K., Zawadzki T., Opiłka N., Lorenc Z. Parametry zapalne w krwi obwodowej u chorych z rakiem jelita grubego, Nowa Medycyna 1/2019, s. 5-11 | DOI: 10.25121/NM.2019.26.1.5
4. Stasik Z., Skotnicki P., Nowak-Sadzikowska J., Kulpa J.: Białko C-reaktywne u chorych na nowotwory złośliwe, Nowotwory, Journal of Oncology, 58, 2008. 5. Leporowska E.: Związek CRP z ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej i czasem przeżycia chorych na nowotwory, Journal of Laboratory Diagnostics, 45, 2009.
