Sklep
Strona główna Blog Strona 11

AMH (hormon anty-mullerowski) u mężczyzn

Agata Strukow
-
0
AMH (hormon anty-mullerowski) u mężczyzn

AMH jest hormonem, który budzi zainteresowanie ze względu na swoją rolę w organizmie kobiety, gdzie określa poziom rezerwy jajnikowej. Dzięki temu można oszacować, jaki czas pozostał kobiecie na zostanie matką.

Jednak AMH występuje również u mężczyzn. Artykuł opisuje jaką pełni funkcję w męskim organizmie, jakie znaczenie może mieć badanie poziomu AMH u mężczyzny.

Spis treści:

  1. Hormon anty-mullerowski u mężczyny – rola w organizmie
  2. Hormon anty-mullerowski – kiedy wykonać badanie?
  3. Nieprawidłowe AMH u mężczyzny – o czym może świadczyć?
  4. Poziom AMH w zaburzeniach związanych z męską płodnością
  5. Na czym polega badanie poziomu AMH u mężczyzn? Jak przygotować się do badania?
  6. Hormon anty-mullerowski – podsumowanie

Hormon anty-mullerowski u mężczyzny – rola w organizmie

AMH w organizmie mężczyzny produkowany jest w jądrach przez komórki kanalika nasiennego, nazywane komórkami Sertolego, dlatego jest uznawany za funkcjonalny marker płodowych komórek Sertolego. Czynniki wydzielane przez te struktury biorą udział w spermatogenezie.

Produkcja AMH zaczyna się w okresie płodowym i trwa do okresu dojrzewania. Jego rolą w życiu płodowym jest regresja, czyli zahamowanie funkcji przewodów Müllera – stąd zresztą wzięła się jego nazwa.

>> Przeczytaj też: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

Przewody Müllera to parzysta struktura, z której – przy braku hamującego działania AMH i testosteronu – rozwijają się żeńskie, wewnętrzne narządy płciowe:

  • jajowody,
  • macica,
  • górna część pochwy.

Natomiast w gonadach męskich, ok. 7 tygodnia ciąży, wysokie stężenie AMH powoduje regresję przewodów Müllera. Ulegają one uwstecznieniu, tworząc szczątkowe narządy męskiego układu płciowego (łagiewkę sterczową i przyczepek jądra).

W okresie przedpokwitaniowym u chłopców stężenie AMH pozostaje wysokie, obniża się w okresie dojrzewania. Jest to związane z nagłym wzrostem poziomu testosteronu, który ma hamujący wpływ na AMH. Poziom AMH u dorosłych mężczyzn obniża się wraz z wiekiem, jest niższy u starszych mężczyzn.

Hormon anty-mullerowski – kiedy wykonać badanie?

AMH jest hormonem, który umożliwia rozwój męskich narządów płciowych w życiu płodowym. Efektem jego zbyt niskiego stężenia, lub jego braku, jest równoczesny rozwój zarówno męskich, jak i żeńskich narządów płciowych. Dlatego oznaczanie stężenia AMH znajduje zastosowanie w przypadku niewłaściwej funkcji jąder u chłopców.

Badanie AMH banerek

Nieprawidłowe AMH u mężczyzny – o czym może świadczyć?

  • Zespół Klinefeltera

Bardzo niskie poziomy AMH (i testosteronu) mogą być wskaźnikiem zaburzeń pracy jąder u osób z zespołem Klinefeltera, cierpiących na upośledzoną spermatogenezę lub braku funkcjonalnej tkanki jąder u pacjentów z anorchią (osoby o kariotypie XY urodzone z bez jąder).

U pacjentów z zespołem Klinefeltera poziom krążącego AMH jest prawidłowy do okresu dojrzewania, niskie poziomu tego hormonu obserwuje się dopiero u osób dorosłych.

  • Zespół przetrwałego przewodu Mullera (PMDS)

Prawidłowy poziom testosteronu i niewykrywalne AMH są charakterystyczne dla pacjentów z zespołem przetrwałego przewodu Mullera (PMDS). Pacjent rodzi się jako mężczyzna o kariotypie 46 XY. Jednak wskutek dysfunkcji wydzielania AMH nie zanika przewód Mullera, co objawia się niezstąpionymi jądrami (wnętrostwem), a także rozwojem macicy, jajowodów i górnej części pochwy.

Osoby z PMDS wykazują obecność męskiego i żeńskiego układu rozrodczego jednocześnie. Badania wskazują, iż 88% przypadków PMDS spowodowana jest mutacjami w genie AMH, pozostałe 12% to zaburzenia idiopatyczne, których pochodzenia na dziś nie znamy.

  • Mieszane zaburzenia rozwoju płci (DSD)

Zbyt niskie stężenie AMH idące w parze ze zbyt niskim poziomem testosteronu występują u osób z mieszanymi zaburzeniami rozwoju płci (DSD).

  • Żylaki powrózka nasiennego

Powrózek nasienny jest strukturą grupującą:

  • nasieniowód,
  • tętnice,
  • splot żylny,
  • nerwy wchodzące i wychodzące z moszny.

Żylaki powrózka nasiennego to powiększenie i nieprawidłowe wygięcie splotu żylnego. Rozszerzone żyłyupośledzają ukrwienie jąder,ograniczają dopływ krwi utlenowanej i zaopatrzonej w składniki odżywcze, co skutkuje spadkiem jakości i ilości plemników. Zaburza również regulację temperatury w jądrach, co także sprzyja niepłodności.

Żylaki powrózka nasiennego stwierdza się u ok. 35% mężczyzn z niepłodnością pierwotną i aż u 80% z niepłodnością wtórną.

Żylaki powrózka nasiennego mogą prowadzić do upośledzenia funkcji komórek Sertolego. U chłopców z żylakami powrózka nasiennego w okresie przedpokwitaniowym, stężenie AMH jest podwyższone, co wskazuje na kompensacyjny wzrost komórek Sertolego w przypadku żylaków o wczesnym początku. Badania wskazują, że poziomy krążącego AMH u dorosłych mężczyzn z niepłodnością są niższe niż w grupach kontrolnych.

>> Przeczytaj też: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

Badanie SHBG banerek

Poziom AMH w zaburzeniach związanych z męską płodnością

Poziom AMH różni się u pacjentów z zaburzeniami płodności w zależności od ich przyczyny.

  • Dojrzewanie opóźnione – poziom AMH w okresie dojrzewania jest taki sam jak w okresie przedpokwitaniowym.
  • Wrodzony hipogonadyzm hipogonadotropowy – poziom AMH jest obniżony w okresie dojrzewania.
  • Zespół Klinefeltera (47,XXY) – przed okresem dojrzewania poziom AHM jest prawidłowy, w czasie pokwitania notuje się opóźnienie spadku związanego z dojrzewaniem. U osób dorosłych z tym zespołem poziom AMH jest obniżony poniżej wartości referencyjnych.
  • Żylaki powrózka nasiennego – podwyższony poziom AMH obserwuje się u pacjentów z żylakami o wczesnym początku w okresie przed dojrzewaniem i czasie dojrzewania. U dorosłych z ciężkimi żylakami powrózka poziom AMH jest zmniejszony.
  • Zespół McCune’a-Albrighta – zwiększony poziom AMH notuje się u chłopców.
  • Azoospermia – brak plemników w nasieniu – związana z uszkodzeniem czynności jąder – poziom AMH jest obniżony.
  • Wiek – poziom AMH zmniejsza się z wiekiem, jest niż w wieku starszym.

>> Warto przeczytać też: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności

Pakiet hormony męskie diagnostyka płodności (5 badań) banerek

Na czym polega badanie poziomu AMH u mężczyzn? Jak przygotować się do badania?

Badanie poziomu AMH u mężczyzny polega na pobraniu krwi z żyły łokciowej. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania. Hormon anty-mullerowski nie wykazuje wahań poziomów dobowych, dlatego nie jest wymagane pobieranie krwi o określonej porze.

Hormon anty-mullerowski – podsumowanie

AMH u mężczyzn jest hormonem, który umożliwia rozwój męskich narządów płciowych w życiu płodowym. Oznaczanie poziomu AMH u mężczyzn może być pomocne w różnicowaniu przyczyn zaburzeń funkcjonowania jąder oraz przyczyn niepłodności.

Bibliografia

  1. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1238,podstawowe-wiadomosci-na-temat-meskiego-ukladu-rozrodczego. (dostęp 10.03.2025)
  2. Xu HY, Zhang HX, Xiao Z, Qiao J, Li R. Regulation of anti-Müllerian hormone (AMH) in males and the associations of serum AMH with the disorders of male fertility. Asian J Androl. 2019 Mar-Apr;21(2):109-114. doi: 10.4103/aja.aja_83_18. PMID: 30381580; PMCID: PMC6413543. (dostęp 10.03.2025)
  3. Jarząbek-Bielecka G., Znaczenie zaburzeń rozwoju płci gonadoforycznej w medycynie seksualnej., Seksuologia Polska 2012, 10, 2, 70–75 Copyright © 2012 Via Medica, ISSN 1731–6677. (dostęp 10.03.2025)
  4. Agrawal AS, Kataria R. Persistent Müllerian Duct Syndrome (PMDS): a Rare Anomaly the General Surgeon Must Know About. Indian J Surg. 2015 Jun;77(3):217-21. doi: 10.1007/s12262-013-1029-7. Epub 2014 Jan 3. PMID: 26246705; PMCID: PMC4522266. (dostęp 10.03.2025)

PCOS – zespół policystycznych jajników – objawy

Agata Strukow
-
0
PCOS – zespół policystycznych jajników – objawy

Zespół policystycznych jajników, PCOS (ang. polycystic ovary syndrome), to jedno z najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznych występujących u kobiet w wieku rozrodczym. Jest również najczęstszą przyczyną niepłodności spowodowaną brakiem owulacji.

PCOS wpływa na całe życie kobiety – od okresu dojrzewania do okresu pomenopauzalnego. Obraz kliniczny tego zespołu jest niejednorodny, obejmuje zaburzenia endokrynologiczne, ale występują również objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego, objawy psychiczne, zaburzenia metaboliczne. Artykuł szczegółowo omawia objawy, które mogą wystąpić u kobiet z PCOS.

Spis treści:

  1. PCOS objawy – zaburzenia miesiączkowania
  2. PCOS zaburzenia hormonalne – hiperandrogenizm
  3. PCOS objawy – niepłodność
  4. PCOS objawy – choroby układu krążenia
  5. PCOS objawy – insulinooporność, cukrzyca
  6. PCOS objawy – nadmierna masa ciała
  7. PCOS objawy psychiczne
  8. Objawy PCOS obturacyjny bezdech senny
  9. Podsumowanie

PCOS objawy – zaburzenia miesiączkowania

W zespole policystycznych jajników jednym z pierwszoplanowych objawów są zaburzenia miesiączkowania.

Miesiączki w PCOS mają postać hypomenorrhoea – czyli skąpej miesiączki, charakteryzującej się niewielką ilością krwi (ok. 30 ml) oraz krótkim czasem jej trwania (1-2 dni).

Kolejną cechą zaburzeń miesiączkowania w PCOS mogą być wydłużone cykle miesięczne, dłuższe niż 35 dni lub mniej niż 8 cykli w roku. Czasem obserwuje się brak menstruacji.

W zespole policystycznych jajników może również dochodzić do braku owulacji, co jest przyczyną niepłodności.

W PCOS rzadziej występują zaburzenia miesiączkowania w postaci częstych i krótkich cykli.

Rekomendacje mówią, iż w przypadku nieregularnych cykli miesiączkowych zawsze należy rozważać rozpoznanie PCOS.

>> Może Cię zainteresować: Nieregularny okres i zaburzenia miesiączkowania. Objawy, przyczyny, badania i leczenie

Pakiet PCOS - zespół policystycznych jajników (4 badania) banerek

PCOS zaburzenia hormonalne – hiperandrogenizm

Jajniki osoby z zespołem PCOS nie funkcjonują prawidłowo, wynikiem tego są zaburzenia hormonalne i wydzielanie zbyt dużych ilości męskich hormonów płciowych, m.in. testosteronu. Wynikiem tych zaburzeń jest owłosienie typu męskiego (hirsutyzm), charakteryzujące się nadmiernym owłosieniem:

  • twarzy,
  • klatki piersiowej,
  • ramion.

Hirsutyzm jest charakterystycznym objawem PCOS, dlatego rekomendacje wskazują, iż jego wystąpienie jest czynnikiem prognostycznym zespołu policystycznych jajników u dorosłych.

Dodatkowe objawy związane z zaburzeniami hormonalnymi to trądzik oraz łysienie typu żeńskiego, czyli łysienie androgenowe. Charakteryzuje się wypadaniem i przerzedzeniem włosów w okolicy czołowej i wierzchołka skóry głowy z zachowaną linią włosów.

łysienie androgenowe u kobiet infografika

>> Przeczytaj też:

PCOS objawy – niepłodność

Pacjentki z zespołem policystycznych jajników mogą mieć cykle nieowulacyjne, dlatego nierzadko występuje i nich niepłodność.

W przypadku PCOS należy zwrócić uwagę na fakt podwyższenia poziomu AMH –parametru będącego wskaźnikiem rezerwy jajnikowej. W niepłodności AMH bywa obniżone, w zespole policystycznych jajników – pomimo niepłodności – jest znacznie podwyższone. Jest to wynikiem obecności licznych pęcherzyków wytwarzających AMH i na tyle charakterystyczne, iż bywa pomocne w rozpoznaniu PCOS.

Wartości referencyjne dla AMH wynoszą 1-3 ng/ml. Poziom AMH:

  • > 3 ng/ml – przemawia za PCOS,
  • > 5 ng/ml – PCOS,
  • > 7 ng/ml – ciężki PCOS,
  • > 11 ng/ml – zwykle brak miesiączki (amenorrhea) z powodu PCOS.

Więcej o tym czym jest PCOS, jak się diagnozuje chorobę przeczytasz w artykule: Zespół policystycznych jajników (PCOS) – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

objawy PCOS infografika

PCOS objawy – choroby układu krążenia

Zespół policystycznych jajników jest chorobą, która zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Dlatego każda kobieta w chwili rozpoznania PCOS powinna być przebadana pod kątem ryzyka takich chorób, niezależnie od BMI. Niezbędne jest wykonanie profilu lipidowego, a następnie – na podstawie wyniku – ustalić częstotliwość monitorowania lipidogramu.

Wszystkie kobiety z PCOS powinny także monitorować ciśnienie tętnicze.

>> Przeczytaj też: Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje – część 1

PCOS objawy – insulinooporność, cukrzyca

PCOS niezależnie od wieku i BMI predysponuje również do zwiększonego ryzyka zaburzeń gospodarki węglowodanowej. W praktyce możemy mieć do czynienia z:

  • nieprawidłową glikemią na czczo,
  • upośledzoną tolerancją glukozy,
  • insulinoopornością,
  • cukrzycą t.2.

Dlatego każda pacjentka z PCOS w chwili rozpoznania tej choroby powinna mieć oceniony stan glikemii.

>> Przeczytaj też: Zapytaj eksperta – Insulinooporność cz. 1. Czy insulinooporność to choroba?

PCOS objawy – nadmierna masa ciała

Pacjentki z PCOS mogą mieć również nadwagę lub otyłość. Pacjentki z PCOS skarżą się na tycie i nadmierną masę ciała, często trudno im jest wrócić do wagi optymalnej.

>> Warto przeczytać: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości

PCOS objawy psychiczne

Zespół policystycznych jajników zwiększa ryzyko wystąpienia depresji i stanów lękowych. Dlatego charakteryzuje się obniżonym nastrojem, który utrzymuje się przez większość dnia i jest nieprawidłowy u danej osoby. Ponadto:

  • utratą zainteresowania aktywnościami, które do tej pory sprawiały pacjentce przyjemność,
  • zmniejszoną energią,
  • zwiększoną męczliwością.

Depresja to co najmniej dwa z trzech – wymienionych wyżej – objawów osiowych, które trwają co najmniej dwa tygodnie. Każda pacjentka z PCOS powinna zwracać na to uwagę i – w razie potrzeby – skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub psychiatrą.

Druga grupa objawów psychicznych w PCOS to zaburzenia lękowe. W przypadku występowania takich objawów również należy zgłosić się po pomoc do lekarza.

Trzecia grupa objawów psychicznych, które mogą występować w PCOS, to zaburzenia obrazu ciała, zaburzenia odżywiania, dysfunkcje psychoseksualne.

Objawy PCOS obturacyjny bezdech senny

PCOS predysponuje również to częstszego występowania obturacyjnego bezdechu sennego, czyli schorzenia, w którym w czasie snu dochodzi do zatrzymania oddechu lub jego spłycenia. Powtarzające się w ciągu każdej nocy serie bezdechów prowadzą do zmęczenia, problemów z koncentracją, ale mogą również skutkować problemami kardiologicznymi. Obturacyjny bezdech senny zawsze wymaga leczenia.

>> Przeczytaj też: Ciągłe zmęczenie – problem XXI wieku. Czy to może być objaw choroby?

Podsumowanie

PCOS to choroba o bardzo złożonym obrazie klinicznym. Najczęstszymi objawami tego zespołu są nieregularne cykle miesięczne, hirsutyzm, niepłodność. Mogą mu towarzyszyć objawy kardiologiczne, zaburzenia metaboliczne, depresja, bezdech senny.

Oczywiście nie każda pacjentka z PCOS musi prezentować cały wachlarz objawów, jednak należy być wyczulonym na fakt, iż w tej grupie pacjentek mogą one występować częściej.

PIŚMIENNICTWO

  1. Teede HJ, Tay CT, Laven JJE, Dokras A, Moran LJ, Piltonen TT, Costello MF, Boivin J, Redman LM, Boyle JA, Norman RJ, Mousa A, Joham AE; International PCOS Network. Recommendations from the 2023 international evidence-based guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome. Eur J Endocrinol. 2023 Aug 2;189(2):G43-G64. doi: 10.1093/ejendo/lvad096. PMID: 37580861. (dostęp 10.03.2025)
  2. Dinsdale NL, Crespi BJ. Endometriosis and polycystic ovary syndrome are diametric disorders. Evol Appl. 2021 May 14;14(7):1693-1715. doi: 10.1111/eva.13244. PMID: 34295358; PMCID: PMC8288001. (dostęp 10.03.2025)
  3. Jankowska K., Diagnostyka niepłodności u kobiety – algorytm postępowania, szkolenie Naczelnej Izby Lekarskiej, wykład online 17.01.2025. (dostęp 10.03.2025)

Serce człowieka — budowa, położenie i funkcje w organizmie

Sandra Słuszewska
-
0
Serce człowieka — budowa, położenie i funkcje w organizmie

Serce jest jednym z kluczowych narządów w ludzkim organizmie. Dzięki niemu możliwe jest tłoczenie krwi przez żyły i tętnice, a co za tym idzie — dostarczanie niezbędnych substancji do tkanek organizmu. Aby świadomie zadbać o zdrowie serca, warto poznać podstawy jego budowy oraz fizjologii. Z poniższego artykułu dowiesz się m.in. która komora serca jest większa i dlaczego, gdzie jest ono umiejscowione, jakie ma znaczenie dla organizmu, a także jak wesprzeć jego pracę. Zapraszamy do lektury!

Spis treści:

  1. Gdzie znajduje się serce człowieka?
  2. Serce człowieka – budowa
  3. Funkcje serca
  4. Wady budowy serca
  5. Diagnostyka chorób serca
  6. Zakończenie

Gdzie znajduje się serce człowieka?

Chcąc opowiedzieć o tym, gdzie jest serce, warto wspomnieć o anatomii bliskich mu narządów. Serce, płuca i część dróg oddechowych osłonięta jest swoistą kostną klatką utworzoną z żeber oraz mostka. Elastyczne połączenia kości tego obszaru umożliwiają ruchy klatki piersiowej, a zatem wspierają procesy oddychania i krążenia krwi. Serce spoczywa na górnej powierzchni przepony – jednego z mięśni oddechowych, który oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej.

>> To może Cię zainteresować: Mrowienie i drętwienie lewej ręki – co oznacza i jak leczyć te objawy?

Z której strony jest serce? Ludzkie serce jest narządem ukośnie ulokowanym w klatce piersiowej. Nie leży ono jednak zupełnie w osi ciała, a nieco z boku, bliżej strony lewej. Położenie serca nie jest przypadkowe — lewe płuco jest nieco mniejsze niż prawe.

Serce człowieka – budowa

Poznanie budowy serca jest niezbędne do zrozumienia jego funkcjonowania. Mimo niewielkiego rozmiaru (przeciętnie od 300 do 350 gramów), narząd ten ze względu na budowę histologiczną jest wyjątkowy — tworzy go tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca, o charakterystycznych rozgałęzieniach i jednym lub dwóch jądrach w każdej komórce.

Spoglądając na grafiki ukazujące, jak wygląda serce, można zauważyć, że ma ono kształt stożka o lekko zaokrąglonej podstawie – jest to tzw. koniuszek serca.

Warto wiedzieć:

Serce otoczone jest ochronnym workiem — osierdziem, które stanowi fizyczną barierę przed uszkodzeniami spowodowanymi tarciem i przeciwdziała nadmiarowemu rozciągnięciu tkanki mięśniowej serca po napływie krwi. Jej dwie warstwy – zewnętrzna i wewnętrzna – oddzielone są płynem surowiczym.

Jaka jest wewnętrzna budowa serca – ile ma komór i przedsionków? Anatomia narządu umożliwia przepływ krwi. Serce człowieka ma cztery wydzielone zbiorniki — dwa z nich to przedsionki, a pozostałe dwa to komory. Oprócz nich wyróżnić można również przegrodę i cztery zastawki. Rolą zastawek znajdujących się pomiędzy komorami oraz przedsionkami jest zapobieganie cofaniu się krwi podczas fazy spoczynku serca – umożliwia to tłoczenie krwi do naczyń krwionośnych i dalej na obwód.

>> Przeczytaj: Peptyd natriuretyczny typu B – czym jest? Kiedy go oznaczać?

Prawy i lewy przedsionek serca – budowa i funkcje

Przedsionki serca, znajdujące się w górnej części narządu, to zbiorniki odgrywające znaczną rolę w fizjologii układu krążenia. Przedsionki dzieli włóknista przegroda, natomiast od komór odgradza je pierścień włóknisty. Do lewego przedsionka wpływa krew pochodząca z naczyń płucnych, która następnie wpływa do lewej komory serca. Do przedsionka prawego dociera krew powracająca z ogólnego obiegu, a następnie przedsionek pompuje go do prawej komory.

Prawa i lewa komora serca – za co odpowiada?

Każda komora serca posiada inne cechy anatomiczne, gdyż odpowiada za różne funkcje. Prawa komora serca jest zbiornikiem, do którego wpływa krew wyrzucona przez prawy przedsionek. W dalszym etapie cyklu pracy serca krew ta transportowana jest przez pień płucny do tkanek płuc. Prawa komora ma cienkie ściany, a jej kształt przypomina sierp.

Która komora serca jest większa? Lewa komora serca wymiary ma nieco większe niż komora prawa, co związane jest z wyższym ciśnieniem krwi, która przepływa przez zbiornik. Do lewej komory krew jest tłoczona z lewego przedsionka, a następnie transportowana do aorty – głównej tętnicy. Aorta umożliwia zaopatrzenie w tlen i substancje odżywcze większości tkanek organizmu.

Zastawki serca

Zastawki serca pełnią kluczową rolę w regulowaniu jednokierunkowego przepływu krwi między przedsionkami, komorami oraz głównymi naczyniami krwionośnymi. W sercu człowieka znajdują się cztery główne zastawki:

  • dwie przedsionkowo-komorowe;
  • dwie półksiężycowate.

Zastawki przedsionkowo-komorowe to zastawka mitralna, zwana również dwudzielną, znajdująca się między lewym przedsionkiem a lewą komorą, oraz zastawka trójdzielna, umiejscowiona między prawym przedsionkiem a prawą komorą. Mitralna ma dwa płatki, a trójdzielna trzy – ich zadaniem jest zapobieganie cofaniu się krwi podczas skurczu komór. Zastawki półksiężycowate, aortalna i płucna, kontrolują przepływ krwi z komór serca do odpowiednio aorty i pnia płucnego, zapobiegając jej cofaniu podczas rozkurczu.   

To może Cię zainteresować:

>> Niedokrwienie mięśnia sercowego (zawał serca) – przyczyny, objawy, badania i leczenie

>> Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Węzeł zatokowo-przedsionkowy i jego rola w czynności skurczowej

Cykl pracy serca rozpoczynany jest przez węzeł zatokowo-przedsionkowy, strukturę zajmującą prawy przedsionek serca, dokładniej jego ścianę. Komórki węzła posiadają możliwość spontanicznego wyładowywania impulsów, dzięki którym pobudzają sąsiadujące tkanki do skurczu. Węzeł przedsionkowo-komorowy, ulokowany w centralnej części narządu, pozwala na zachowanie rytmiczności skurczów przedsionków oraz komór.

Sprawdź także:

>> Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje – część 1

>> Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje (cz.2). Ciśnienie tętnicze a styl życia

>> Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje (cz. 3). Diagnostyka nadciśnienia tętniczego

Funkcje serca

To, jak działa serce, wynika z jego wyjątkowej budowy. Wiemy już, czy serce to mięsień, jednak warto wspomnieć o tym, co pobudza go do czynności skurczowej. Unerwienie serca obejmuje nerwy współczulne (pobudzające) oraz gałęzie przywspółczulne (relaksujące). Włókna kontrolują rytmiczne napinanie i rozluźnianie tkanki mięśniowej. U osób dorosłych serce bije około 72 razy na minutę.

Pakiet sercowy (10 badań) banerek

Cykl pracy serca dzieli się na trzy fazy. W fazie pierwszej dochodzi do szybkiego i krótkotrwałego skurczu przedsionków. W następnym etapie dochodzi do dłuższego skurczu komór, a na samym końcu do rozluźnienia – okresu spoczynku.

Cykl pracy serca dzieli się na trzy fazy. W fazie pierwszej dochodzi do szybkiego i krótkotrwałego skurczu przedsionków. W następnym etapie dochodzi do dłuższego skurczu komór, a na samym końcu do rozluźnienia – okresu spoczynku.

Sieć naczyń krwionośnych w organizmie tworzy dwa obiegi krwi – duży oraz mały.

  • Krwiobieg duży rozpoczyna się od wyrzutu utlenowanej krwi z komory lewej, która następnie aortą wydostaje się na obwód. Na obwodzie aorta dzieli się na tętnice, tętniczki i naczynia włosowate, docierające do wszystkich komórek ciała i zaopatrujące je w tlen. Następnie naczynia włosowate żylne zabierają z komórek dwutlenek węgla i inne produkty przemiany materii i – łącząc się w żyły o coraz większej średnicy, odprowadzają krew z powrotem do serca, tym razem do prawego przedsionka i prawej komory.
  • Krwiobieg mały transportuje krew wysyconą dwutlenkiem węgla w kierunku płuc. Tkanka płynna przepływa z prawej komory, początkowo przez pień tętnicy płucnej a następnie prawą i lewą tętnicę płucną. Dociera do płuc, gdzie oddaje dwutlenek węgla i wysyca się tlenem, a następnie płynie do lewego przedsionka serca.

>> Zobacz: Arytmia serca – przyczyny, objawy, leczenie i rokowania

Wady budowy serca

Serce powstaje już w pierwszych dniach życia płodowego (18-19 dzień po zapłodnieniu) i szacuje się, że większość nieprawidłowości anatomicznych powstaje właśnie w trakcie rozwoju wewnątrzmacicznego. Wśród wad serca można wyróżnić organiczne oraz czynnościowe, a najczęściej spotykane to:

  • zwężenia i niedomykalności zastawek,
  • zrośnięcia,
  • przerost mięśnia sercowego,
  • przetrwały przewód tętniczy Botalla,
  • ubytek przegrody międzykomorowej lub przedsionkowej.

Czasem wada budowy serca związana jest z jego niewłaściwą lokalizacją. Przykładem jest dekstrokardia, czyli stan, kiedy pacjent posiada serce po prawej stronie klatki piersiowej. Może być ona stanem izolowanym, jak też jedną z licznych malformacji.

>> Przeczytaj też: Co to jest tachykardia (częstoskurcz)? Objawy, przyczyny i leczenie

Diagnostyka chorób serca

Diagnostyka chorób serca obejmuje szeroki wachlarz badań nieinwazyjnych i inwazyjnych, które pozwalają na ocenę struktury i funkcji serca, a także przepływu krwi.

  • Jednym z najczęściej stosowanych badań jest USG Dopplera, wykorzystujące fale dźwiękowe do obrazowania przepływu krwi i wykrywania problemów takich jak zwężenia tętnic czy niedomykalność zastawek.
  • Z kolei echokardiogram, również oparty na ultradźwiękach, dostarcza szczegółowych obrazów serca, umożliwiając ocenę jego rozmiaru, kształtu, funkcji zastawek oraz wykrycie zakrzepów czy wad wrodzonych.
  • Rezonans magnetyczny serca (MRI) dostarcza szczegółowych obrazów mięśnia sercowego, zastawek i naczyń, pomagając diagnozować choroby takie jak dławica piersiowa, niewydolność serca czy wady wrodzone.

Uzupełnieniem diagnostyki są badania krwi (np. analiza z krwi obwodowej) EKG, tomografia komputerowa i scyntygrafia, które razem tworzą kompleksowy obraz stanu serca i układu krążenia.

pakiet serce pod kontrolą kompleksowy

Współczesne badania laboratoryjne umożliwiają bardzo specyficzną diagnostykę przydatną dla monitorowania stanu mięśnia sercowego. Przykładem jest badanie NT-proBNP, które jest laboratroyjnym markerem niewydolności serca.

Zakończenie

Serce to narząd, od którego zdrowia zależy funkcjonowanie również innych organów. Jego rola jest nieoceniona, dlatego warto dbać o jego zdrowie. Wykonując badania kontrolne, zapewnisz sobie zdrowie i poczucie bezpieczeństwa.

>> Zobacz również: Badania laboratoryjne, które należy wykonać przy diagnostyce nadciśnienia tętniczego

Jeśli planujesz wykonanie kontrolnych badań krwi, nie zapomnij o pakietach badań kompleksowo sprawdzających stan gospodarki lipidowej, takich jak: Pakiet serce pod kontrolą oraz Pakiet serce pod kontrolą (kompleksowy).

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. Mahadevan V., Heart anatomy, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0263931917302648 (dostęp: dnia 15.12.2024).
  2. Morze J., Lipoproteiny – klucz do zrozumienia lipidogramu, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/lipoproteiny-klucz-do-zrozumienia-lipidogramu/ (dostęp: 15.12.2024).
  3. Matusiak D., Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) – przyczyny, obajwy, diagnostyka i leczenie, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/choroba-wiencowa-choroba-niedokrwienna-serca-przyczyny-objawy-diagnostyka-i-leczenie/ (dostęp: 15.12.2024).
  4. Janowicz A., Co to jest bradykardia? Objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/co-to-jest-bradykardia-objawy-przyczyny-diagnostyka-i-leczenie/ (dostęp: 15.12.2024).
  5. Banaszczyk K, Arytmia serca – przyczyny, objawy, diagnostyka i rokowania, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/arytmia-serca-przyczyny-objawy-leczenie-i-rokowania/ (dostęp: 15.12.2024).
  6. Katz A. M., Physiology of the heart, https://books.google.com/books?hl=pl&lr=&id=24CcilHdzC4C&oi=fnd&pg=PR7&dq=heart+physiology&ots=3tbeMJFeR0&sig=mdavR0wnHlSgH4W1AzlUbjOPxik (dostęp: 15.12.2024).
  7. Respondek-Liberska M., Rozwój płodowy serca i dużych naczyń, https://podyplomie.pl/system/products/sample_pdfs/000/008/570/original/Wady_serca_srodki_tom_1_%281%29.pdf?srsltid=AfmBOoqLApRgZitiYRHQcgxhweSe-oLp1ettYbduxy9Kl3rMXyRUNdRF (dostęp: 15.12.2024).
  8. Maldijan P. D., Saric M., Approach to Dextrocardia in Adults: Review, https://ajronline.org/doi/full/10.2214/AJR.06.1179 (dostęp: 15.01.2025).
  9. Yoganathan, A. P., He Z., Jones S. C., Fluid Mechanics of Heart Valves, https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.bioeng.6.040803.140111 (dostęp: 5.01.2025)
  10. Pfister R. i in., Use of NT-proBNT in routine testing and comparison to BNP, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1016/j.ejheart.2003.12.012 (dostęp: 30.01.2025)

Czy olej palmowy jest zdrowy?

Magdalena Konowrocka
-
0
Czy olej palmowy jest zdrowy?

Olej palmowy to najczęściej stosowany tłuszcz roślinny na świecie. Otrzymywany z palmy oleistej, nazywany jest również tłuszczem palmowym. Pomimo iż jest olejem roślinnym, dietetycy nie polecają włączania go do diety. Dlaczego olej palmowy uważany jest za szkodliwy? Jaki ma wpływ na nasze zdrowie? W jakich produktach jest obecny i jak go unikać?    

Spis treści:

  1. Olej palmowy – co to jest i z czego powstaje?
  2. Olej palmowy – właściwości
  3. Olej palmowy – wpływ na zdrowie. Czy olej palmowy jest rakotwórczy?
  4. W jakich produktach jest olej palmowy? Jak go unikać?
  5. Olej palmowy – podsumowanie

Olej palmowy – co to jest i z czego powstaje?

Olej palmowy może być tłuszczem powstającym z:

  • ziaren palmy oleistej – z dużej pestki owocu palmowego (ang. palm kernel oil),
  • miąższu palmy oleistej (ang. palm oil).

Tłuszcze roślinne są na ogół olejami o wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), rekomendowanych w diecie z powodu ich działania prozdrowotnego. Jednak olej palmowy (podobnie jak jego tropikalny kuzyn – olej kokosowy) jest wyjątkiem od reguły i zawiera więcej niż 50% nasyconych kwasów tłuszczowych. Podobną ilość – ok. 50% – nasyconych kwasów tłuszczowych zawiera smalec, olej rzepakowy ma tylko 7% NKT.

Olej_palmowy__talebla_1

Olej palmowy – podobnie jak inne oleje – może być wykorzystywany w postaci surowej, rafinowanej lub jako olej utwardzony.

  • Olej palmowy nierafinowany – jest to olej surowy, zachowujący swoje składniki odżywcze (witamina E,K). Niestety ta „najzdrowsza” postać oleju palmowego jest rzadko dostępna i nie jest wykorzystywana w przemyśle spożywczym.
  • Olej palmowy rafinowany – rafinacja jest procesem podgrzewania i oczyszczania tłuszczu, powoduje, iż nie zawiera on składników potencjalnie szkodliwych i zyskuje na stabilności, jednak z drugiej strony pozbawia go również części wartości odżywczych. Rafinowany olej palmowy jest bardzo często wykorzystywany w przemyśle spożywczym, ale spotkamy go również w kosmetykach.
  • Olej palmowy utwardzony – poddawany procesom prowadzącym do zmiany jego struktury chemicznej, dzięki czemu zyskuje na trwałości, a jego konsystencja jest stała. Niestety utwardzanie jest również procesem, w którego trakcie powstają najbardziej niekorzystne dla naszego zdrowia tłuszcze trans. Rekomendacje zalecają, aby zawartość tłuszczów trans nie przekraczała 1% wartości energetycznej diety.

Olej rafinowany jest postacią tłuszczu palmowego wykorzystywaną w kuchni, jednak zastosowanie na skalę przemysłową znajdują frakcje:

  • Stearyna palmowa (ang. palm stearyn) – forma odznaczająca się wysoką zawartością NKT, dlatego w temperaturze pokojowej zachowuje konsystencję stałą.
  • Oleina palmowa (ang. palm olein) – odznacza się wyższą zawartością NNKT, szczególnie jednonienasyconego kwasu oleinowego. W temperaturze pokojowej występuje w stanie ciekłym.

>> Warto przeczytać: Kwasy omega-3 – EPA i DHA – znaczenie w depresji. Rola i źródła kwasów omega 3

Olej palmowy – właściwości

Olej palmowy jest szeroko używany w przemyśle spożywczym ze względu na swoją stabilność. Dzięki zawartości NKT produkty zawierające tę substancję są odporne na jełczenie, co gwarantuje ich dłuższą przydatność do spożycia. Gładka i kremowa konsystencja oleju palmowego powoduje, iż dodany do margaryny czy kremu zapewnia łatwość ich smarowania.

Użyteczność oleju palmowego to również możliwość jego stosowania w wysokich temperaturach, punkt dymienia tego oleju to 220 °C.

Dla przemysłu spożywczego ważny jest również neutralny smak i zapach oleju palmowego, dzięki czemu nie zmienia smaku i zapachu produktów, do których jest dodawany.

Olej palmowy – wpływ na zdrowie. Czy olej palmowy jest rakotwórczy?

Olej palmowy nie należy do tzw. zdrowych tłuszczów, o czym decyduje wysoka zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych.

Duże spożycie NKT wiąże się ze zwiększonym poziomem cholesterolu i proagregacyjnym działaniem płytek krwi, a co za tym idzie zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych oraz otyłości. Dlatego należy ograniczać spożycie tłuszczów zawierających NKT – są to przede wszystkim tłuszcze zwierzęce, a z olejów roślinnych – palmowy i kokosowy.

Dodatkowym aspektem, który należy brać pod uwagę w przypadku oleju palmowego, jest fakt, iż może on być źródłem estrów: estrów 3-monochloropropandiolu oraz estrów glicydylowych, powstających w procesie rafinacji i prawdopodobnie rakotwórczych.

Badanie lipidogram extra (6 badań) banerek

W jakich produktach jest olej palmowy? Jak go unikać?

Przede wszystkim jest w tzw. żywności przetworzonej i daniach gotowych. Zawierają go:

  • zupy w proszku, kostki rosołowe, sosy instant,
  • przekąski typu chipsy, paluszki, krakersy,
  • batony energetyczne i słodycze, np. czekolada, cukierki, batoniki, kremy czekoladowe,
  • wyroby cukiernicze, np. ciastka, herbatniki, wafelki, rogaliki,
  • lody,
  • tłuszcze do smarowania.

Aby unikać oleju palmowego, należy czytać etykiety produktów spożywczych. Czasem olej palmowy może być „ukryty” pod innymi określeniami, np.:

  • tłuszcz palmowy,
  • oleina palmowa,
  • stearyna palmowa,
  • palm kernel oil (olej z ziaren palmy),
  • tłuszcz roślinny – bez wskazania konkretnego oleju, co może oznaczać, iż jest tam równiej olej palmowy.

W kosmetykach olej palmowy znajdziemy pod nazwą sodium palmate.

Olej palmowy – podsumowanie

Olej palmowy to tłuszcz roślinny o niekorzystnym profilu kwasów tłuszczowych, dlatego jego zawartość w codziennej diecie powinna być ograniczana.

Dodatkowo pozyskiwanie oleju palmowego ma niekorzystny wpływ na środowisko. Uprawa palm oleistych prowadzi do wycinania lasów tropikalnych, a co za tym idzie wzrostu emisji gazów cieplarnianych i niszczenia środowiska naturalnego wielu organizmów żywych.

Kontrowersje budzą również warunki pracy panujące na polach uprawnych palm olejowych, gdzie łamane są prawa człowieka i zatrudniane dzieci.

Dlatego warto ograniczać spożywanie oleju palmowego, nie tylko ze względów zdrowotnych.

PIŚMIENNICTWO

  1. Gesteiro E, Guijarro L, Sánchez-Muniz FJ, Vidal-Carou MDC, Troncoso A, Venanci L, Jimeno V, Quilez J, Anadón A, González-Gross M. Palm Oil on the Edge. Nutrients. 2019 Aug 26;11(9):2008. doi: 10.3390/nu11092008. PMID: 31454938; PMCID: PMC6770503. (dostęp 27.02.2025)
  2. Sarnecki J., Olej palmowy w mlekach modyfikowanych – stanowisko Komitetu ds. Żywienia ESPGHAN, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019, T. 16 719-722. (dostęp 27.02.2025)
  3. Sadowska J., Włodarczyk K., Wybrane aspekty technologiczne i zdrowotne stosowania oleju palmowego w produkcji żywności., ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2022, 29, 1 (130), 5 – 22, DOI: 10.15193/zntj/2022/130/404. (dostęp 27.02.2025)
  4. https://fdc.nal.usda.gov/food-details/171422/nutrients (dostęp 27.02.2025)
  5. https://fdc.nal.usda.gov/food-details/171015/nutrients (dostęp 27.02.2025)

Imbir – właściwości, działanie, zastosowanie

Magdalena Konowrocka
-
0
Imbir – właściwości, działanie, zastosowanie

Imbir to roślina stosowana na całym świecie, zarówno w kuchni, jak i w medycynie ludowej. Kłącze imbiru jest użytkowane w postaci świeżej, suszonej, w postaci olejków eterycznych lub syropów. Dlaczego imbir cieszy się takim zainteresowaniem? Czy współczesne badania potwierdzają prozdrowotne właściwości imbiru? Jakie jest działanie imbiru i jakie może być jego zastosowanie?

Spis treści:

  1. Imbir – skład
  2. Imbir – właściwości
  3. Imbir – zastosowanie przeciwwymiotne
  4. Imbir – właściwości przeciwcukrzycowe
  5. Imbir – działanie przeciwzapalne
  6. Imbir a masa ciała
  7. Imbir a niepłodność
  8. Wpływ imbiru na ciśnienie krwi i poziom lipidów
  9. Wpływ imbiru na bolesne miesiączkowanie
  10. Inne efekty działania imbiru
  11. Imbir – bezpieczeństwo stosowania
  12. Imbir – jak stosować?
  13. Podsumowanie

Imbir – skład

Imbir lekarski (łac. Zingiber officinale) to bylina uprawna z rodziny imbirowatych. W kuchni i medycynie wykorzystuje się kłącze imbiru – silnie rozgałęzioną podziemną łodygę o jasnobrązowej barwie. Imbir jest uprawiany w:

  • Azji (Indiach, Chinach – skąd pochodzi najwięcej imbiru, a także Nepalu, Malezji, Tajlandii, Indonezji),
  • Afryce (Sierra Leone, Nigerii, Bangladeszu, Kamerunie),
  • na Karaibach, Filipinach,
  • w USA.

Roślina lubi temperatury w zakresie 19-28°C i wilgotność 70-90%.

Badania wskazują, iż imbir lekarski ma potencjał:

  • przeciwcukrzycowy,
  • przeciwnowotworowy,
  • przeciwbakteryjny,
  • przeciwwirusowy,
  • przeciwzapalny.

Może poprawiać profil lipidowy, łagodzić nudności i wymioty. Składowe imbiru mogą również naśladować działanie estrogenów, co może być pomocne w czasie menopauzy, ale również w chemoprewencji nowotworów czy endometriozie. Prowadzono również badania wykorzystujące imbir w poprawie parametrów płodności u mężczyzn.

Imbir zawiera ponad 400 związków bioaktywnych, w stężeniach zależnych od warunków uprawy, sposobu zbioru, przetwarzania (działania temperatury) i przechowywania – niektóre z nich rozkładają się pod wpływem światła i powietrza. Należą do nich gingerole, najbardziej aktywne składniki imbiru, które są substancjami łatwo się utleniającymi.

Niestabilność chemiczna wielu związków imbiru może być jedną z przyczyn, dla których nie wszystkie wyniki badań nad imbirem są jednoznacznie pozytywne i ciągle są potrzebne szersze testy kliniczne.

Kłącze imbiru zawiera:

Do olejków lotnych zaliczamy zingiberol, kurkumina, farnezen oraz monoterpeny (cyneol, linalol, limonen, borneol, geranial, neral).

Do składników nielotnych należą główne, biologicznie czynne substancje imbiru, takie jak gingerole, szogaole, paradole i zingeron. Imbir zawiera również flawonoidy, jednak większość z nich nie jest charakterystyczna dla tej rośliny.

W skład imbiru wchodzą także makro- i mikroelementy, takie jak:

Imbir zawiera również witaminy, np. witaminę A i kwas nikotynowy.

Badanie lipidogram extra (6 badań) banerek

Imbir – właściwości

Prozdrowotne właściwości imbiru wynikają przede wszystkim z zawartości związków bioaktywnych. One również decydują o charakterystycznym smaku i ostrości imbiru. Są to:

  • gingerole,
  • paradole,
  • shogaole,
  • zingeron.

Gingerole to związki polifenolowe występujące w świeżym imbirze. W imbirze suszonym, lub długotrwale przechowywanym, przekształcają się w szogaole, które sprawiają, że imbir suszony jest ostrzejszy w smaku niż imbir świeży. Za zapach imbiru odpowiedzialne są zingeron i bisabolen.

Właściwości głównych składników imbiru są następujące:

  • gingerol – przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwgrzybicze, neuroprotekcyjne, przeciwwymiotne, przeciwhiperlipemiczne,
  • szogaol – przeciwutleniacz, działanie przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwwymiotne, neuroprotekcyjne,
  • zingeron – przeciwzapalne, przeciwcukrzycowe, przeciwbiegunkowe, przeciwskurczowe, przeciwnowotworowe, przeciwwymiotne, naśladujące apetyt, przeciwlękowe, przeciwzakrzepowe,, przeciwdrobnoustrojowe,
  • kurkumina – przeciwutleniacz, działanie przeciwwrzodowe, przeciwnowotworowe, kardioprotekcyjne, przeciwcukrzycowe, przeciwmalaryczne, przeciwdrobnoustrojowe, neuroprotekcyjne,
  • cyneol – działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające,
  • limonen – związek przeciwnowotworowy, przeciwwirusowy, przeciwzapalny, przeciwbakteryjny, łagodzący refluks żołądkowo-przełykowy, działanie przeciwcukrzycowe, gastroprotekcyjne,
  • linalol – przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwhiperlipidemiczne, przeciwdrobnoustrojowe, antynoceptywne, przeciwbólowe, przeciwlękowe, przeciwdepresyjne, neuroprotekcyjne.

>> Może Cię zainteresować: Antyoksydanty (przeciwutleniacze). Rodzaje, źródła, jak dbać o ich optymalny poziom

Imbir – zastosowanie przeciwwymiotne

Najczęstszą przyczyną nudności i wymiotów jest ciąża. Szacuje się, iż w pierwszym trymestrze ciąży doświadcza ich nawet 80% kobiet – od porannych mdłości do niepowściągliwych wymiotów ciężarnych. Badanie zastosowania imbiru w przypadku nudności i wymiotów w ciąży to materiał zebrany w czasie ok. 30 lat testów.

Badania wykazały, że imbir w dawce 1 g/dzień jest skuteczny w przypadku nudności i wymiotów ciążowych, bez znaczących skutków ubocznych. Jedno z badań przeprowadzonych w Norwegii wykazało, iż stosowanie imbiru w czasie ciąży nie wiązało się ze zwiększonym ryzykiem niskiej masy urodzeniowej, przedwczesnym porodem, wystąpieniem wad u dziecka lub urodzeniem martwego dziecka. Imbir jest bezpieczny dla kobiet w ciąży.

Inną przyczyną wymiotów i nudności jest chemioterapia stosowana w chorobie nowotworowej. Również u tych pacjentów badania wskazują, iż suplementacja imbiru w dawce ≤1 g/dzień przez > 3 dni zmniejszyła ryzyko ostrych wymiotów. Podobną tendencję obserwuje się u pacjentów po zabiegach chirurgicznych.

Na polskim rynku dostępne są suplementy diety, których głównym składnikiem jest kłącze imbiru, stosowane w chorobie lokomocyjnej.

>> Warto przeczytać też: Suplementacja – świadome budowanie odporności

Imbir – właściwości przeciwcukrzycowe

Imbir jest rośliną, która pomaga w obniżaniu poziomu glukozy na czczo. Badania wskazują, iż dzieje się tak również w przypadku kobiet w ciąży, chorych na cukrzycę ciążową. Imbir obniża również poziom insuliny na czczo oraz wskaźnik HOMA.

Niestety nie zanotowano pozytywnego działania imbiru na poziom glikemii poposiłkowej – stężenie glukozy we krwi 2 godziny po posiłku.

Właściwości przeciwcukrzycowe imbiru to mechanizm złożony. Jedną z dróg, która prowadzi do poprawy wyników jest zmniejszanie procesu glikacji i powstawania tzw. AGE – zaawansowanych produktów glikacji.

Metaanliza 8 badań, obejmująca 454 pacjentów z cukrzycą typu II wykazała, że imbir w diecie poprawia poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c) u tych osób.

Pakiet ryzyko cukrzycy rozszerzony (4 badania) banerek

Imbir – działanie przeciwzapalne

Imbir wykazuje również aktywność przeciwzapalną, które powiązane jest z gingerolem. Obniża poziom biomarkerów stanu zapalnego, takich jak CRP, interleukina-6 czy TNF-α. Imbir może mieć zatem zastosowanie w łagodzeniu stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego.

Co ciekawe imbir stosowany był w ajurwedzie – tradycyjnej indyjskiej medycynie – do leczenia chorób reumatycznych. Współczesne badania potwierdzają korzystne działanie tej rośliny w tych chorobach. W jednym z badań, pacjenci z reumatoidalnym zapaleniem stawów, przyjmujący imbir przez dłuższy czas – od 3 miesięcy do 3,5 roku – doświadczali zmniejszenia obrzęków oraz zmniejszenia nasilenia bólu. Uważa się, że imbir działa poprzez hamowanie wytwarzania prostaglandyn.

Imbir a masa ciała

Imbir może być pomocny w zmniejszaniu masy ciała w połączeniu z treningiem aerobowym. W jednym z badań stosowano suplementację ekstraktem z imbiru (3x500mg dziennie) przez 24 tygodnie oraz trening aerobowy (3x w tygodniu) w jednej grupie i sam trening aerobowy w grupie kontrolnej.

Badanie wykazało, iż dodatek imbiru jest skutecznym sposobem na zmniejszenie masy ciała, dodatkowo zmniejszyła się aktywność enzymów wątrobowych (aminotransferazy asparaginianowej – AST i aminotransferazy alaninowej – ALT), poprawił się profil lipidowy i kontrola glikemii, a największe zmiany obserwowano po 6 miesiącach od rozpoczęcia badania.

Badania wskazują także, iż ekstrakty z imbiru i modyfikacja stylu życia łącznie, mogą być pomocne w utrzymaniu optymalnej masy ciała i poziomu tkanki tłuszczowej.

Imbir a niepłodność

Wpływ imbiru na niepłodność był badany w bardzo wielu testach klinicznych, zarówno u zwierząt jak i u ludzi. Korzystne działanie imbiru na te problemy wiąże się m.in. z jego działaniem przeciwutleniającym i wpływem na stres oksydacyjny. W wielu badaniach imbir poprawiał parametry nasienia (liczba, żywotność, prawidłowa morfologia), poziom testosteronu, estradiolu, prolaktyny, LH i FSH.

Są również badania, które nie udowodniły wpływu imbiru na poprawę liczby i ruchliwości plemników u mężczyzn. Poprawa parametrów w tych badaniach nie była istotna statystycznie.

>> Przeczytaj też: Najczęstsze przyczyny problemów z zajściem w ciążę

Wpływ imbiru na ciśnienie krwi i poziom lipidów

Badania klinicznie prowadzone w celu oceny w jaki sposób imbir wpływa na ciśnienie krwi i choroby układu sercowo-naczyniowego pokazują, iż imbir jest pomocny w obniżaniu ciśnienia oraz korzystnie wpływa na przebieg choroby niedokrwiennej serca.

Imbir jest również rośliną, która wpływa na poprawę profilu lipidowego. Dysponujemy badaniami, w których już niewielka jego dawka (≤2 g/dzień) obniżała poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL.

>> Warto przeczytać: Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje – część 1

Wpływ imbiru na bolesne miesiączkowanie

Korzystne działanie imbiru obserwuje się również w łagodzeniu bólu menstruacyjnego. Metaanaliza 6 badań, w której obserwowano łącznie 667 kobiet wskazała, że suplementacja 750 – 2000 mg imbiru w czasie pierwszych 3-4 dni cyklu miesiączkowego łagodzi dolegliwości związane z miesiączką. Mechanizm działania imbiru w niwelowaniu bólów menstruacyjnych związany jest z hamowaniem działania enzymów biorących udział w syntezie prostaglandyn.

Inne efekty działania imbiru

Działanie imbiru jest badane również w innych obszarach medycznych, testuje się m.in. przeciwmigrenowe działanie tej rośliny. Nieliczne badania potwierdzają, że może ona łagodzić ataki migreny.

Pozostałe kierunki badawcze to profilaktyka raka prostaty u mężczyzn oraz zapobieganie zwłóknieniu wątroby. Badanie wykazało, iż imbir poprawia pracę wątroby, m.in. poprzez zmniejszenie nasilenia odkładania się kolagenu.

>> Przeczytaj też: Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych

Imbir – bezpieczeństwo stosowania

Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków klasyfikuje imbir jako bezpieczny składnik produktów farmakologicznych, badania pokazują, że tak jest rzeczywiście.

Ze względu na ostry smak, imbir stosowany w nadmiarze może wywoływać zgagę lub niewielkie objawy żołądkowo-jelitowe. Odradza się go osobom z chorobami przewodu pokarmowego, np. wrzodami żołądka lub dwunastnicy.

Stosowanie imbiru może nasilać hipoglikemizujące działanie leków stosowanych przez diabetyków lub leków przeciwzakrzepowych stosowanych w przypadku zaburzeń krzepnięcia. Dlatego pacjenci zażywający te leki powinni zachować ostrożność przy spożywaniu imbiru lub jego preparatów.

Działanie przeciwzakrzepowe imbiru nie jest również korzystne dla osób przed zabiegami chirurgicznymi.

Bezpieczeństwo stosowania imbiru potwierdzono również u kobiet w ciąży.

Imbir – jak stosować?

Najlepiej stosować świeży imbir, jednak suszony również zachowuje wiele swoich właściwości.

Imbir dostępny jest również w postaci suplementów diety.

1000 mg ekstraktu imbiru odpowiada 5 g (1 łyżeczka) świeżo startego kłącza lub imbiru kandyzowanego.

W łagodzeniu nudności ciążowych zaleca się 500-1000 mg ekstraktu, czyli pół lub jedną łyżeczkę imbiru świeżego. W chorobie lokomocyjnej zażywa się 1000 mg ekstraktu lub jedną łyżeczkę imbiru świeżego przed podróżą, a następnie połowę dawki co cztery godziny. Dawka dla dzieci jest o połowę niższa niż u dorosłych.

Warto włączyć imbir do swojej diety, zwłaszcza w przypadku osób z chorobami sercowo-naczyniowymi, hiperlipidemią i zaburzeniami metabolizmu węglowodanów.

Imbir będzie również dobrym wyborem u osób, które podejmują działanie w celu zmniejszenia masy ciała, jako uzupełnienie treningu i diety.

Podsumowanie

Imbir to roślina zawierająca bardzo wiele substancji bioaktywnych, w tym gingerole i szogaole. Stosowany był w Azji: Chinach, Japonii i Indiach w leczeniu chorób układu oddechowego (astma, kaszel), układu pokarmowego, chorobach reumatycznych.

Wiele badań potwierdza działanie przeciwcukrzycowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, łagodzenie nudności i wymiotów u ciężarnych oraz pacjentów przyjmujących chemioterapię.

Z drugiej strony siła dowodów niektórych badań jest niska, ze względu na małą ich liczbę lub małą liczbę przebadanych osób. Badania przeprowadzane w różnych ośrodkach cechuje brak standaryzacji dawek i różne okresy obserwacji pacjentów. Dlatego potrzebne są dalsze badania potwierdzające skuteczność imbiru.

Jednak już dziś uważa się, że imbir i jego ekstrakty mogą odgrywać nutraceutyku, czyli takiego składnika żywności, który łączy wartości żywieniowe z prozdrowotnymi.

Bibliografia

  1. Kiyama R. Nutritional implications of ginger: chemistry, biological activities and signaling pathways. J Nutr Biochem. 2020 Dec;86:108486. doi: 10.1016/j.jnutbio.2020.108486. Epub 2020 Aug 19. PMID: 32827666. (dostęp 25.02.2025)
  2. Nikkhah Bodagh M, Maleki I, Hekmatdoost A. Ginger in gastrointestinal disorders: A systematic review of clinical trials. Food Sci Nutr. 2018 Nov 5;7(1):96-108. doi: 10.1002/fsn3.807. PMID: 30680163; PMCID: PMC6341159. (dostęp 25.02.2025)
  3. Unuofin JO, Masuku NP, Paimo OK, Lebelo SL. Ginger from Farmyard to Town: Nutritional and Pharmacological Applications. Front Pharmacol. 2021 Nov 26;12:779352. doi: 10.3389/fphar.2021.779352. PMID: 34899343; PMCID: PMC8661456. (dostęp 25.02.2025)
  4. P. Glibowski, A. Długołęcka, A. Grdeń, K. Toczek, Właściwości prozdrowotne imbiru, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2017, nr 2, s. 115–121. (dostęp 25.02.2025)

Skuteczność leków przeciwdepresyjnych i rola badań farmakogenetycznych w leczeniu depresji  

Izabela Grabowska
-
0
Skuteczność leków przeciwdepresyjnych i rola badań farmakogenetycznych w leczeniu depresji  

Zdowie psychiczne ma kluczowe znaczenie dla osobistego dobrostanu, relacji interpersonalnych i uczestnictwa w życiu społecznym. Choroba psychiczna wpływa również na zdrowie fizyczne – powodując ból i niepełnosprawność, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do samobójstwa. Do najważniejszych chorób psychicznych należą depresja i schizofrenia, które łącznie dotykają ponad 300 milionów ludzi na całym świecie. Niestety leki powszechnie stosowane w terapii tych zaburzeń często niosą ze sobą działania niepożądane lub  nie przynoszą oczekiwanego efektu.

Spis treści:

  1. Od czego zależy skuteczność leków przeciwdepresyjnych?
  2. Jak genetyka wpływa na skuteczność leków przeciwdepresyjnych?
  3. Badania farmakogenetyczne – praktyczne zastosowanie w leczeniu depresji

Od czego zależy skuteczność leków przeciwdepresyjnych?

Depresja jest jednym z największych problemów zdrowia psychicznego. Jej leczenie opiera się na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych, tzw. antydepresantów. Farmakoterapia depresji trwa dość długo (efekty obserwuje się najwcześniej po 2 tygodniach stosowania leku), a działania niepożądane są powszechne.

Powrót do zdrowia może wymagać stosowania wielu leków, a także metod niefarmakologicznych, w tym psychoterapii. Leki zwykle odgrywają zasadniczą rolę, dlatego też najważniejsze jest dobranie odpowiedniego preparatu.

Jednak nie wszystkie osoby z zaburzeniami psychicznymi odnoszą korzyści z farmakoterapii. Umiarkowana skuteczność leczenia dotyczy szczególnie osób z ciężką depresją – która dotyka 163 miliony ludzi na całym świecie. Szacuje się, że tylko 42-53% chorych uzyskuje oczekiwane efekty terapeutyczne. Istnieje zatem ogromna potrzeba poprawy skuteczności leczenia.

Zróżnicowana reakcja pacjentów na leki psychotropowe wynika z wielu czynników, m.in.:

  • genetycznych,
  • środowiskowych, w tym żywieniowych,
  • współistniejących chorób,
  • stopnia ciężkości zaburzeń psychicznych.

Szczególnie istotne są interakcje między stosowanymi jednocześnie lekami, a także predyspozycje genetyczne do metabolizowania substancji leczniczych. Wsparciem w wyborze odpowiedniego postępowania terapeutycznego może być wykonanie badania farmakogenetycznego.

W zależności od profilu genetycznego pacjenta, a więc od tego jaki posiada zestaw genów, istnieje możliwość indywidualnego doboru leku w odpowiedniej dawce – niższej lub wyższej niż standardowa. Dzięki temu można poprawić skuteczność leczenia oraz zminimalizować ryzyko działań niepożądanych.

Panel farmakogenetyka - badanie wariantów genetycznych (met. RT-PCR)

Jak genetyka wpływa na skuteczność leków przeciwdepresyjnych?

Dobranie odpowiedniego leczenia farmakologicznego ma kluczowe znaczenie w terapii depresji. Optymalna dawka antydepresantów konieczna do osiągnięcia efektu terapeutycznego może się różnić między poszczególnymi osobami nawet 50-krotnie! Podobnie jak stężenia we krwi uzyskiwane po podaniu identycznej dawki leku.

>> Przeczytaj też: Depresja maskowana – objawy, przyczyny, leczenie

Stosowanie terapii monitorowania stężenia leku we krwi (TDM – ang. therapeutic drug monitoring) może zmniejszyć liczbę pacjentów niereagujących na leczenie do 10–20%. Z jednej strony potwierdza to zależność między stężeniem leku we krwi i efektem klinicznym, a z drugiej znaczenie genotypowania osób z depresją w celu podjęcia spersonalizowanej terapii.

W farmakoterapii depresji stosuje się trzy główne grupy leków przeciwdepresyjnych:

  1. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), np. citalopram, escitalopram, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina, wortioksetyna,
  2. Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), np. wenlafaksyna,
  3. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), np. amitryptylina, dezypramina, doksepina, imipramina, klomipramina, nortryptylina, trimipramina.

Powyższe substancje czynne metabolizowane są przez enzym CYP2D6 i/lub CYP2C19.

Zmniejszona aktywność enzymu może skutkować wolnym metabolizowaniem leku, co z kolei przekłada się na zwiększone jego stężenie we krwi przy standardowej, zalecanej dawce i wystąpieniem działań niepożądanych.

Z drugiej strony zwiększona aktywność enzymu może powodować zbyt niskie stężenie leku we krwi przy standardowej dawce z powodu szybkiego jego metabolizowania, a efekt terapeutyczny będzie niezadowalający.

>> To może Cię zainteresować: Mikrobiota jelitowa w zaburzeniach psychiatrycznych

Badania farmakogenetyczne – praktyczne zastosowanie w leczeniu depresji

Dzięki zastosowaniu badań farmakogenetycznych można ocenić tempo metabolizmu leków przeciwdepresyjnych.

W panelu farmakologicznym w ALAB Laboratoria analizowanych jest aż 14 substancji czynnych stosowanych w leczeniu depresji (tabela poniżej).

Na podstawie genotypu pacjenta istnieje możliwość dobrania odpowiedniego leku lub grupy leków w optymalnej dawce. Wykazano, że u osób z depresją, które miały dobraną farmakoterapię na podstawie wyników badania farmakologicznego, prawdopodobieństwo osiągnięcia remisji – stanu bez objawów depresji – jest o 15–74% większe niż u osób, które nie wykonały badań.

W celu wykonania testu i analizy profilu genetycznego, pobiera się jedną próbkę krwi. Otrzymany raport zawiera rekomendacje dotyczące rodzaju i dawkowania danego leku przeciwdepresyjnego.

>> Sprawdź też: Depresja u dzieci i młodzieży

Standardowo decyzję o ewentualnej zmianie leków można podjąć dopiero po 6-8 tygodniach jego stosowania bez widocznej poprawy. Na podstawie otrzymanych wyników lekarz może podjąć decyzję o leczeniu unikając terapii metodą „prób i błędów”. Prowadzona farmakoterapia na podstawie wyników badania farmakogenetycznego jest bardziej skuteczna i bezpieczna ze względu na możliwość szybszego trafnego dobrania odpowiedniego preparatu oraz jego dawkowania.

Farmakogenetyka_w_depresji_tabela_1
Przykładowe rekomendacje, jakie można uzyskać w badaniach farmakogenetycznych w zależności od genotypu pacjenta

>> Przeczytaj również: Choroby cywilizacyjne: czym są, rodzaje, przyczyny i profilaktyka

Piśmiennictwo

  1. Brown C.L., Stanton J.D., Bharth K. i in. Pharmacogenomic Testing and Depressive Symptom Remission: A Systematic Review and Meta-Analysis of Prospective, Controlled Clinical Trials. Clin Pharmacol Ther, 2022, 112(6), 1303-1317,
  2. Joković D., Milosavljević F., Stojanović Z. i wsp. CYP2C19 slow metabolizer phenotype is associated with lower antidepressant efficacy and tolerability. Psychiatry Res, 2022, 312, 114535,
  3. Campos A.I., Byrne E.M., Mitchell B.L. i wsp. Impact of CYP2C19 metaboliser status on SSRI response: a retrospective study of 9500 participants of the Australian Genetics of Depression Study. Pharmacogenomics J, 2022, 22, 130135.

Dieta kopenhaska – efekty, zasady, przykładowy jadłospis

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta kopenhaska – efekty, zasady, przykładowy jadłospis

Dieta kopenhaska to jedna z najbardziej rygorystycznych diet odchudzających, obiecująca osiągnięcie szybkich efektów, w krótkim czasie jej stosowania. Zasady diety kopenhaskiej są ściśle określone i wymagają dużej dyscypliny od osoby ją wprowadzającej.

Czy warto ją stosować? Z niniejszego artykułu dowiesz się, na czym polega ten plan żywieniowy, jakie są jego zalety i potencjalne zagrożenia, a także dla kogo absolutnie nie jest wskazany. Jeśli zastanawiasz się, czy dieta kopenhaska to dobry wybór dla Ciebie, koniecznie przeczytaj ten artykuł.

Spis treści:

  1. Na czym polega dieta kopenhaska?
  2. Zalety diety kopenhaskiej
  3. Dieta kopenhaska zagrożenia – dla kogo nie jest wskazana
  4. Kto nie powinien stosować diety kopenhaskiej?
  5. Jakie są efekty diety kopenhaskiej?
  6. Dieta kopenhaska – przykładowe menu
  7. Dieta kopenhaska – podsumowanie

Na czym polega dieta kopenhaska?

Dieta kopenhaska, nazywana również dietą trzynastodniową, to bardzo restrykcyjny plan żywieniowy, który ma na celu szybką utratę masy ciała. Jest przeznaczona wyłącznie dla osób zdrowych, a jej głównymi założeniami są:

  • znaczne ograniczenie kaloryczności posiłków,
  • ściśle określony jadłospis, którego nie wolno modyfikować.

Najważniejsze zasady diety kopenhaskiej:

  • Czas trwania – dieta trwa dokładnie 13 dni i nie może być przedłużana ani skracana.
  • Niskokaloryczność – dzienna wartość energetyczna posiłków wynosi od 600 do 800 kcal.
  • Stałe pory posiłków – należy spożywać trzy posiłki dziennie:
    • Śniadanie – między 8:00 a 9:00,
    • Obiad – między 12:00 a 14:00,
    • Kolacja – między 17:00 a 18:00.
  • Brak przekąsek – poza trzema posiłkami nie wolno spożywać dodatkowych produktów.
  • Ścisły jadłospis – nie można zamieniać posiłków między dniami, choć dozwolona jest zamiana obiadu z kolacją w obrębie jednego dnia.
  • Zakazane produkty – dieta eliminuje większość węglowodanów i tłuszczów, a także alkohol, słodycze i produkty przetworzone.
  • Wysokie spożycie białka – dieta bazuje na chudym mięsie, jajkach i rybach, co ma wspomóc utratę tkanki tłuszczowej.
  • Ograniczenie kawy i herbaty – spożywanie kawy jest dozwolone, ale tylko w określonych ilościach i bez dodatków (np. mleka).
  • Należy pić minimum 2 litrów wody niegazowanej, niemineralizowanej na dobę.

Może Cię zainteresować:

>> Dzienne zapotrzebowanie na białko. Jak je obliczyć i ile wynosi?

>> Kofeina – właściwości, działanie, optymalne dawki

Zalety diety kopenhaskiej

Mimo licznych kontrowersji i potencjalnych zagrożeń dieta kopenhaska ma również kilka zalet, które przyciągają osoby chcące szybko schudnąć. Oto najważniejsze „korzyści” wynikające z jej stosowania:

  1. Szybka utrata masy ciała – dzięki bardzo niskiej kaloryczności i ściśle określonym posiłkom dieta prowadzi do szybkiej redukcji wagi. W ciągu 13 dni można schudnąć nawet od 5 do 10 kg, co jest główną motywacją dla wielu osób ją stosujących.
  2. Proste zasady – plan żywieniowy jest jasno określony, a jadłospis składa się z łatwo dostępnych produktów, co eliminuje konieczność liczenia kalorii czy przygotowywania skomplikowanych potraw.
  3. Krótkotrwałość diety – dieta trwa tylko 13 dni, co może być zaletą dla osób, które nie chcą stosować długoterminowych planów odchudzania.
  4. Zmiana nawyków żywieniowych – restrykcyjne zasady mogą pomóc niektórym osobom w wyeliminowaniu niezdrowych przekąsek i ograniczeniu spożycia cukru oraz przetworzonych produktów.
  5. Możliwe zmniejszenie apetytu – u niektórych osób po kilku dniach stosowania diety może wystąpić efekt zmniejszenia łaknienia, co pomaga w dalszej kontroli porcji posiłków.
  6. Brak konieczności liczenia kalorii i makroskładników – jadłospis jest ściśle określony, co ułatwia jego przestrzeganie osobom, które nie chcą analizować wartości odżywczych spożywanych produktów.
Pakiet zdrowe jelita banerek

Dieta kopenhaska zagrożenia – dla kogo nie jest wskazana

Dieta kopenhaska jest bardzo restrykcyjna i może prowadzić do różnych negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak:

  • niedobory składników odżywczych – ze względu na ograniczoną liczbę produktów i bardzo niską kaloryczność organizm nie otrzymuje niezbędnych witamin i minerałów, co może osłabić włosy, paznokcie oraz negatywnie wpłynąć na metabolizm,
  • efekt jo-jo – utrata masy ciała następuje szybko, ale w większości przypadków waga wraca w niedługim czasie po zakończeniu diety, często nawet z nadwyżką,
  • spowolnienie metabolizmu – organizm, dostając bardzo mało kalorii, przechodzi w tryb oszczędzania energii, co może utrudnić dalsze odchudzanie i prowadzić do uczucia zmęczenia, depresji,
  • utrata mięśni – ponieważ dieta dostarcza niewielką ilość węglowodanów, ciało zaczyna zużywać glikogen z mięśni jako źródło energii, co osłabia siłę i kondycję organizmu,
  • osłabienie i zawroty głowy – niska podaż kalorii może powodować uczucie wyczerpania, bóle głowy, trudności z koncentracją, a w skrajnych przypadkach nawet omdlenia,
  • problemy trawienne – brak odpowiedniej ilości błonnika może skutkować zaparciami i innymi dolegliwościami układu pokarmowego,
  • ryzyko powikłań zdrowotnych – dieta może zaburzyć równowagę hormonalną, osłabić odporność oraz negatywnie wpłynąć na stan kości, co zwiększa ryzyko osteoporozy.
Badanie_proteinogram banerek

>> Może Cię zainteresować: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Kto nie powinien stosować diety kopenhaskiej?

Z uwagi na liczne ograniczenia dieta kopenhaska nie jest odpowiednia dla:

  1. Osób z cukrzycą – ograniczenie węglowodanów może prowadzić do niebezpiecznych wahań poziomu cukru we krwi, co zwiększa ryzyko hipoglikemii.
  2. Osób z chorobami serca i nadciśnieniem – nagła utrata wagi i brak kluczowych składników odżywczych mogą negatywnie wpłynąć na układ krążenia.
  3. Osób z problemami nerek i wątroby – dieta bogata w białko, ale uboga w inne składniki może dodatkowo obciążać te narządy i prowadzić do ich osłabienia.
  4. Kobiet w ciąży i karmiących piersią – organizm przyszłej mamy i dziecka wymaga pełnowartościowej diety, a restrykcje żywieniowe mogą prowadzić do niedoborów i zagrozić zarówno zdrowiu matki, jak i dziecka.
  5. Młodzieży w okresie wzrostu i dojrzewania – w tym czasie organizm potrzebuje odpowiedniej ilości składników odżywczych, aby prawidłowo się rozwijać. Ograniczona dieta może prowadzić do problemów zdrowotnych i zahamowania wzrostu.
  6. Osób aktywnych fizycznie i sportowców – brak energii i składników odżywczych niezbędnych do regeneracji mięśni i wytrzymałości organizmu może negatywnie wpłynąć na kondycję fizyczną i osiągnięcia sportowe.
  7. Osób z zaburzeniami odżywiania – tego rodzaju dieta może nasilić problemy związane z anoreksją, bulimią lub innymi nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi.
  8. Osób wykonujących pracę fizyczną lub wymagającą koncentracji – niedostateczna ilość energii może powodować spadek wydajności, trudności w skupieniu się, a także zwiększać ryzyko wypadków i kontuzji w czasie pracy.
pakiet ryzyko cukrzycy (2 badania) banerek

Jakie są efekty diety kopenhaskiej?

  • Utrata wagi – dzięki deficytowi kalorycznemu osoby stosujące dietę mogą schudnąć nawet od 5 do 10 kg w ciągu 13 dni.
  • Zmniejszenie retencji wody – ograniczenie soli i węglowodanów sprawia, że organizm traci wodę, co początkowo daje szybkie efekty utraty wagi.
  • Lepsza kontrola apetytu – po kilku dniach organizm może przystosować się do mniejszych porcji, co pomaga ograniczyć podjadanie.
  • Efekt jo-jo – po zakończeniu diety istnieje duże ryzyko, że organizm zacznie magazynować energię, prowadząc do szybkiego powrotu wagi.
  • Pogorszenie samopoczucia – wiele osób skarży się na zmęczenie, rozdrażnienie i brak energii podczas stosowania diety.

>> Może Cię zainteresować: Brak apetytu, brak łaknienia – czym jest, polecane żywienie

Dieta kopenhaska – przykładowe menu

Dieta jest monotonna i powtarzalna:

Dzień 1. i 8.
Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru.
Obiad: 2 jajka na twardo, 1 szklanka gotowanego szpinaku lub brokułów, 1 pomidor.
Kolacja: 200 g befsztyku wołowego, 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z dodatkiem soku z cytryny.

Dzień 2. i 9.
Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru.
Obiad: 200 g befsztyku wołowego, 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z dodatkiem soku z cytryny, 1 surowy owoc (do wyboru jabłko, ananas, grejpfrut).
Kolacja: 100 g chudej szynki, np. drobiowej, 2/3 szklanki jogurtu naturalnego.

Dzień 3. i 10.
Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru, 1 mała kromka pieczywa.
Obiad: szklanka gotowanego szpinaku, 1 pomidor, 1 mały surowy owoc.
Kolacja: 2 jajka na twardo, 100 g chudej szynki (np. drobiowej), 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z dodatkiem soku z cytryny.

Dzień 4. i 11.
Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru.
Obiad: 1 jajko na twardo, 1 duża marchewka, 100–150 g naturalnego serka wiejskiego.
Kolacja: pół szklanki kompotu z owoców (kompot bez dodatku cukru, owoce można zjeść), 2/3 szklanki jogurtu naturalnego.

Dzień 5. i 12. (dzień bez kawy)
Śniadanie: 1 duża starta marchewka z sokiem z cytryny.
Obiad: 300 g chudej gotowanej lub smażonej bez tłuszczu ryby (dorsz, pstrąg lub sola) skropionej sokiem z cytryny.
Kolacja: 200 g befsztyku wołowego, 5 liści sałaty, 40 g gotowanego brokułu.

Dzień 6. i 13.
Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru, 1 mała kromka pieczywa.
Obiad: 1 duszona pierś bez skóry, 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z oliwek z dodatkiem soku z cytryny
Kolacja: 2 jajka na twardo, 1 duża starta marchewka.

Dzień 7.
Śniadanie: 1 kubek herbaty (najlepiej zielonej) bez dodatku cukru
Obiad: 150 g piersi z kurczaka grillowanej lub z piekarnika, 1 świeży owoc
Kolacja: nic.

Dieta kopenhaska – podsumowanie

Dieta kopenhaska to skuteczna, choć bardzo kontrowersyjna metoda na szybkie zrzucenie kilogramów. Mimo że może przynieść oczekiwane rezultaty szybkiego spadku wagi, wiąże się z wieloma zagrożeniami zdrowotnymi, takimi jak efekt jo-jo, niedobory składników odżywczych czy osłabienie organizmu.

Zanim zdecydujesz się na jej zastosowanie, warto dokładnie przeanalizować jej zasady i skonsultować się ze specjalistą lekarzem lub dietetykiem oraz zrobić niezbędne badania.

Bibliografia

1. mp.pl, Dieta kopenhaska Urszula Paszek, dietetyk dyplomowany; dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk. (04.03.2025)

2.Zahorska-Markiewicz B. Kontrowersje wokół diet. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2005;1(1):9–14. (04.03.2025)

3.Khakimov B, Poulsen SK, Savorani F, et al. New Nordic Diet versus Average Danish Diet: A Randomized Controlled Trial Revealed Healthy Long-Term Effects of the New Nordic Diet by GC-MS Blood Plasma Metabolomics. J Proteome Res. 2016;15(6):1939-1954. (04.03.2025)

4.Grzelak A, Suliburska J. Popularne diety a chorzy z nadciśnieniem tętniczym. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2013;4(3):122–127. (04.03.2025)

5.Lassen AD, Christensen LM, Trolle E. Development of a Danish Adapted Healthy Plant-Based Diet Based on the EAT-Lancet Reference Diet. Nutrients. 2020;12(3):738. (04.03.2025)

Dieta bogatoresztkowa – na czym polega i dla kogo jest zalecana? Przykładowy jadłospis 

Magdalena Konowrocka
-
0
Dieta bogatoresztkowa – na czym polega i dla kogo jest zalecana? Przykładowy jadłospis 

Dieta bogatoresztkowa jest to sposób żywienia, który może znacząco poprawić pracę układu trawiennego i wspierać zdrowie metaboliczne. W artykule wyjaśnimy, na czym polega ta dieta, kto powinien ją stosować, a kto unikać. Podpowiemy, jakie produkty są zalecane, a które należy ograniczyć. Jeśli chcesz poprawić funkcjonowanie swojego układu pokarmowego i zadbać o zdrowie, koniecznie przeczytaj.

Spis treści:

  1. Na czym polega dieta bogatoresztkowa?
  2. Kto może przejść na dietę bogatoresztową?
  3. Wskazania do przejścia na dietę bogatoresztkową
  4. Czy są jakieś przeciwskazania do diety bogatoresztkowej?
  5. Dieta bogatoresztkowa – produkty dozwolone i zabronione
  6. Dieta bogatoresztkowa – jadłospis
  7. Dieta bogatoresztkowa – podsumowanie

Na czym polega dieta bogatoresztkowa?

Dieta bogatoresztkowa to sposób żywienia, który ma na celu pobudzenie motoryki jelit i uregulowanie ich czynności bez konieczności stosowania środków farmakologicznych. Stosuje się ją przede wszystkim w przypadku zaparć nawykowych, zwłaszcza w postaci atonicznej, a także w zaburzeniach czynnościowych jelit.

Jest to modyfikacja diety podstawowej, stosowanej przez osoby zdrowe, polegająca na zwiększeniu spożycia błonnika pokarmowego, szczególnie jego frakcji nierozpuszczalnych oraz płynów. Do kluczowych składników błonnika nierozpuszczalnego należą celulozy, hemicelulozy oraz ligniny, które:

  • wspomagają perystaltykę jelit,
  • zwiększają objętość stolca,
  • przyczyniają się do lepszego funkcjonowania układu pokarmowego.

Dieta bogatoresztkowa odgrywa istotną rolę w profilaktyce i leczeniu problemów trawiennych, wspierając naturalne mechanizmy regulujące pracę jelit.

Kto może przejść na dietę bogatoresztową?

Na dietę bogatoresztkową powinny przejść osoby z:

  • zaparciami i zaburzeniami czynności jelit – dieta ta jest szczególnie zalecana w profilaktyce i leczeniu zaparć oraz w przypadku zaburzeń czynności jelit,
  • uchyłkami jelita i hemoroidami – osoby z uchyłkami jelita (bez stanów zapalnych) oraz hemoroidami mogą odnieść korzyści ze stosowania diety bogatoresztkowej,
  • cukrzycą typu 2 i insulinoopornością – ze względu na niski indeks glikemiczny posiłków, dieta ta jest odpowiednia dla osób z cukrzycą typu 2, insulinoopornością oraz stanem przedcukrzycowym,
  • nadwagą i otyłością – dieta wysokobłonnikowa sprzyja uczuciu sytości, co może być korzystne dla osób z nadmierną masą ciała.

>> Przeczytaj też: Dieta z niskim Indeksem glikemicznym (IG). Dla kogo jest wskazana? Przykładowy jadłospis

Wskazania do przejścia na dietę bogatoresztkową

Dieta bogatoresztkowa jest zalecana osobom zmagającym się z zaparciami, hemoroidami i uchyłkowatością jelita grubego, ponieważ błonnik wspomaga perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnianie. Korzystnie wpływa także na leczenie cukrzycy typu 2 i insulinooporności, stabilizując poziom glukozy we krwi, oraz wspomaga redukcję „złego” cholesterolu, co jest istotne w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych.

Dodatkowo dieta ta może wspierać kontrolę masy ciała, zwiększając uczucie sytości, oraz zmniejszać ryzyko raka jelita grubego poprzez przyspieszenie pasażu treści pokarmowej. Wprowadzając ją do jadłospisu, warto robić to stopniowo i dbać o odpowiednie nawodnienie, aby uniknąć dolegliwości trawiennych.

Czy są jakieś przeciwskazania do diety bogatoresztkowej?

Dieta bogatoresztkowa nie jest zalecana w przypadku niektórych schorzeń, gdyż nadmiar błonnika może powodować podrażnienia i nasilać objawy chorobowe:

  • Osoby cierpiące na stany zapalne jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego w fazie zaostrzenia, powinny unikać tej diety, ponieważ błonnik może dodatkowo drażnić błonę śluzową jelit.
  • Podobnie pacjenci z zespołem jelita drażliwego (IBS) przebiegającym z biegunkami mogą doświadczać pogorszenia objawów, zwłaszcza przy spożywaniu niektórych rodzajów błonnika.
  • W niedrożności jelit dieta bogatoresztkowa również nie jest wskazana, ponieważ zwiększa ilość mas kałowych, co może pogorszyć stan chorego.
  • Chorzy z zaawansowanymi nowotworami przewodu pokarmowego mogą mieć trudności z trawieniem nadmiaru błonnika, co może prowadzić do dodatkowego dyskomfortu i problemów pokarmowych.

Ponadto w ostrym zapaleniu trzustki oraz przy chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy błonnik może działać drażniąco na błonę śluzową układu pokarmowego, co może nasilać objawy choroby. Z tego powodu w niektórych przypadkach konieczne jest ograniczenie błonnika w diecie i dostosowanie jadłospisu do indywidualnych potrzeb pacjenta.

pakiet zdrowe jelita

Dieta bogatoresztkowa – produkty dozwolone i zabronione

Tabela przedstawiająca produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie bogatoresztkowej:

 Produkty zalecaneProdukty przeciwwskazane
Napojemleko 2% tłuszczu, jogurt, kefir, maślanka, soki owocowe, wody mineralnealkohol, mocna herbata, napoje czekoladowe, napar z czarnych suszonych jagód  
Pieczywopieczywo z pełnego ziarna, bułki grahamki, pieczywo chrupkiepieczywo świeże
Mięso, podroby, drób, rybychude gatunki mięs tj.: cielęcina, konina, schab, królik, indyk, kurczak, sandacz, szczupak, karp, flądra, dorsz, pstrąg, mintaj, makrela, solabardzo tłuste gatunki mięs tj.: wieprzowina, baranina, mięsa smażone w dużych ilościach
Tłuszczeoleje zawierające wielonienasycone kwasy tłuszczowe: słonecznikowy, sojowy, kukurydziany;
oleje zawierające jednonienasycone kwasy tłuszczowe: rzepakowy, oliwa z oliwek, masło, margaryny miękkie		łój, smalec, słonina, margaryny twarde, olej palmowy
Warzywawarzywa świeże;
warzywa mrożone;
buraki, papryka, pomidory, marchew, dynia, szpinak, sałata, rabarbar;
warzywa gotowane		suche nasiona roślin strączkowych, pozostałe warzywa kapustne, ogórki świeże
Ziemniakigotowane, pieczonesmażone w dużej ilości tłuszczu: frytki, krążki, placki
Owoceświeże, suszone, konserwowane;
orzechy włoskie i laskowe;
owoce w postaci surówek;
owoce w postaci skoków;
owoce gotowane		czereśnie
Przyprawykwas mlekowy, kwasek cytrynowy, koperek zielony, pietruszka, jarzynka, kminek, majeranek, gałka muszkatołowaocet

Dieta bogatoresztkowa – jadłospis

I śniadanie

Pieczywo żytnie z jajkiem na twardo i pomidorem i kiełkami rzodkiewki.

II śniadanie

Płatki owsiane z jogurtem naturalnym 2%, nasionami chia. Do tego gruszka i kiwi.

Obiad

Pieczeń z udźca indyka, do tego warzywa pieczone lub przyrządzone na parze – pieczarki, marchew, seler, pietruszka. Podana z kaszą bulgur ugotowaną al dente.

Podwieczorek

Garść mieszanki orzechów – włoskie, makadamia, nerkowca.

Kolacja

Pieczywo pełnoziarniste z serkiem wiejskim z dodatkiem rzodkiewki i papryki pomarańczowej oraz miksu dowolnych sałat.

Dieta bogatoresztkowa – podsumowanie

Dieta bogatoresztkowa jest skutecznym sposobem na poprawę trawienia, profilaktykę zaparć i wsparcie zdrowia metabolicznego. Odpowiednio zbilansowana może pomóc w kontrolowaniu poziomu cukru we krwi, obniżeniu cholesterolu i utrzymaniu prawidłowej masy ciała.

Jednak nie każdy powinien ją stosować – w niektórych schorzeniach układu pokarmowego może przynieść więcej szkody niż pożytku. Jeśli zastanawiasz się, czy ta dieta jest odpowiednia dla Ciebie, skonsultuj się z dietetykiem by dostosować sposób żywienia do swoich potrzeb.

Bibliografia

1. „Dietoterapia”, dr hab. inż., lek. med. Dariusz Włodarek, dr hab. inż. Ewa Lange, Klasyfikacja diet, Charakterystyka diety bogatoresztkowej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015. (dostęp 04.03.2025)

2. Jarosz M. (red.) Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa; 2017. (dostęp 04.03.2025)

3. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa; 2017. (dostęp 04.03.2025)

Żywienie dziecka z niską masą ciała. Jak zwiększyć kaloryczność posiłków?

Jagoda Matusiak
-
0
Żywienie dziecka z niską masą ciała. Jak zwiększyć kaloryczność posiłków?

Niewystarczające spożycie kilokalorii jest najczęstszą przyczyną zwolnienia tempa wzrastania wśród dzieci. Przyczynę tę identyfikuje się na podstawie szczegółowego wywiadu dotyczącego żywienia dziecka oraz badania przedmiotowego. Aby spowodować wzrost masy jego ciała rekomenduje się w pierwszej kolejności zwiększenie kaloryczności posiłków. Poniżej znajdziesz wskazówki, jak dostarczyć dziecku więcej kilokalorii poprzez zwiększenie gęstości odżywczej posiłków. Przeanalizuj przykładowy jednodniowy jadłospis.

Spis treści:

  1. Masa ciała dziecka – siatki centylowe i ich interpretacja
  2. Przyczyny niskiej masy ciała dziecka
  3. Niska masa ciała dziecka – skutki
  4. Jak zwiększyć kaloryczność posiłków dla dziecka?
  5. Przykładowy jadłospis dla dziecka z niską masą ciała
  6. Podsumowanie

Masa ciała dziecka – siatki centylowe i ich interpretacja

Siatki centylowe znajdujące się w książeczce zdrowia dziecka pozwalają monitorować jego indywidualne tempo wzrastania. Wartości pomiędzy 3. a 97. centylem mieszczą się w zakresie tzw. szerokiej normy. Wartości mieszczące się między 3. a 10. centylem traktować należy jako pogranicze normy, wymagające obserwacji oraz kontrolnych badań klinicznych i biochemicznych.

Niedożywienie rozpoznaje się, gdy masa ciała dziecka mieści się poniżej 3. centyla, a zwolnienie tempa wzrastania – kiedy pomiary antropometryczne wypadają poniżej oczekiwanej krzywej wzrastania.

>> Przeczytaj też: Bilans zdrowia dziecka: czy jest istotny?

Przyczyny niskiej masy ciała dziecka

Najczęstszą przyczyną niskiej masy ciała i zwolnienia tempa wzrastania dziecka jest niewystarczające spożycie kalorii. W mniejszości przypadków jest ono objawem leżącej u podłoża jakiejś choroby. Wyróżnia się następujące przyczyny zwolnienia tempa wzrastania:

  • niewystarczające spożycie kalorii,
  • zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych,
  • nadmierne zużycie energii.

>> Dowiedz się więcej: Wybiórczość pokarmowa – gdy dziecko odmawia jedzenia

Niewystarczające spożycie kilokalorii wynika z:

  • spożywania posiłków o niskiej gęstości energetycznej,
  • bólu w obrębie przewodu pokarmowego,
  • nieprawidłowej koordynacji ruchowej (u dzieci z chorobami neurologicznymi, wadami wrodzonymi, przewlekłymi chorobami),
  • refluksu żołądkowo-przełykowego,
  • rozszczepu wargi lub podniebienia,
  • zaburzeń odżywiania,
  • zaniedbania opiekunów (najczęściej o niskim statusie społeczno-ekonomicznym).

Zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych mogą być spowodowane:

Pakiet alergia na mleko krowie (4 badania) banerek
Badanie kału w kierunku pasożytów banerek

>> Sprawdź też: Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u małych dzieci

Zwiększone zapotrzebowanie energetyczne może wynikać z choroby nerek, choroby tarczycy u dzieci, mukowiscydozy, nadczynności tarczycy, nowotworów złośliwych, wrodzonych chorób płuc (np. dysplazji oskrzelowo-płucnej), wrodzonej wady serca.

>> Zobacz także: Zaburzenia metabolizmu węglowodanów w przewlekłej chorobie nerek

Niska masa ciała dziecka – skutki

Zbyt niska masa ciała i zwolnienie tempa wzrastania jest niekorzystne dla organizmu i wymaga wdrożenia odpowiedniego postępowania żywieniowego. Może to prowadzić do niedoborów pokarmowych i niedożywienia.

Wykorzystywanie rezerw energetycznych ustroju może skutkować:

  • mniejszym potencjałem czynności poznawczych,
  • pogorszeniem sprawności umysłowej,
  • obniżeniem wydolności i sprawności fizycznej,
  • zaburzeniami wodno-elektrolitowymi,
  • zaburzeniami metabolizmu makroskładników,
  • niedokrwistością,
  • zmniejszeniem odporności.

Badania diagnostyczne przeprowadza się u dzieci z objawami niedożywienia lub związanymi z zaburzeniami dużego ryzyka, jak również w przypadku niepowodzenia leczenia pierwszego wyboru – interwencją behawioralną i zwiększeniem spożycia kalorii.

Celiakia pakiet diagnostyczny I etap

Jak zwiększyć kaloryczność posiłków dla dziecka?

W przypadku dzieci ze zbyt niską masą ciała należy przede wszystkim zwiększyć kaloryczność posiłków. Można to osiągnąć poprzez przygotowywanie:

  • posiłków z większą ilością oleju rzepakowego, oliwy z oliwek lub masła,
  • zup zabielanych żółtkiem lub śmietaną,
  • ciast na naleśniki z dodatkowym żółtkiem,
  • dań makaronowych z dodatkiem serów (parmezanem, tartym mozzarella lub żółtym),
  • kanapek z żółtym serem, wędliną, jajkiem, awokado,
  • pieczywa z masłem grubo posmarowanym lub moczonym w oleju lnianym,
  • jajek lub dań jajecznych z dodatkiem majonezu,
  • koktajlów owocowych z dodatkiem tłuszczu (oleju lnianego, zmielonego siemienia lnianego, orzechów, pestek, masła orzechowego lub pasty sezamowej) i białka (mleka 3,2% lub jogurtu pełnomlecznego),
  • przekąsek skomponowanych z pestek dyni, słonecznika, suszonych owoców (np. morela, daktyl, rodzynki), orzechów (np. migdały, włoskie, laskowe, nerkowca, brazylijskie) i gorzkiej czekolady,
  • mlecznych posiłków, tj. budyń lub kaszka manna z łyżeczką cukru lub miodu,
  • sałatek owocowych z dodatkiem orzechów, jogurtu greckiego i miodu,
  • musli lub granoli z suszonymi owocami i orzechami,
  • płatków na śniadanie z mlekiem 3,2% z dodatkiem drobno zmielonych orzechów lub sezamu,
  • wypieków tj. muffinki lub chlebki bananowe,
  • wypieków tj. bułeczki, ciasteczka, pączki na bazie twarogu lub serka grani,
  • pieczywa lub naleśników z dodatkiem dżemu,
  • różnych rodzajów mięs, tj. kurczak, indyk, wołowina, cielęcina,
  • tłustych ryb tj. łosoś, makrela, tuńczyk, śledź, karp, szprot (w przypadku niskiego spożycia ryb należy rozważyć suplementację DHA),
  • kompotu lub soku do posiłku.

Zaleca się spożywanie 4-5 posiłków dziennie o mniej więcej stałych porach i regularnych odstępach czasowych. U dzieci z niską masa ciała można zwiększyć liczbę posiłków nawet do 6 w ciągu dnia.

>> Sprawdź też: Niedobory witamin i minerałów u dzieci – objawy, przyczyny, badania

W niektórych przypadkach po konsultacji z lekarzem można wprowadzić również żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Charakteryzuje się ona wysoką kalorycznością w małej objętości i w zależności od preparatu może zawierać większą ilość białka, dodatek kwasów tłuszczowych omega-3 lub być pozbawiona błonnika pokarmowego. Można ją dodawać do dań i deserów.

Dzieci mają mniejsze zapotrzebowanie na błonnik. Dla dzieci w wieku 1-3 lat wynosi ono 10 g (i rośnie wraz z wiekiem), a dla osób dorosłych 25 g na dzień. Zbyt duża jego ilość może powodować dyskomfort i dłuższe uczucie sytości, a to z kolei niechęć do zjedzenia kolejnego posiłku. Uwzględnij zatem w menu dziecka również produkty o wyższym stopniu oczyszczenia (pieczywo graham zamiast razowego, płatki owsiane błyskawiczne zamiast górskich, makaron jasny lub ryżowy zamiast pełnoziarnistego) oraz dań na bazie mąki pszennej (tj. kopytka, pierogi).

Należy unikać zbyt dużej objętości posiłków. Dziecko ma pięć razy mniejszy żołądek niż osoba dorosła. Zmodyfikuj zatem sposób podania niektórych dań. Jedna mała szklanka koktajlu może stanowić bardziej odżywczą bombę kaloryczną dla dziecka niż owoce spożywane w całości z jogurtem i orzechami.

Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci rekomenduje żywienie dzieci zgodnie z zasadą, że to dziecko decyduje, czy zje i ile zje. Nadmierne namawianie dziecka do posiłku może przynieść efekt odwrotny. Zaleca się zadbanie o spokojną atmosferę podczas spożywania posiłku bez rozpraszaczy ekranowych.

Nie należy zapominać o witaminie D – odgrywa ona kluczową rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej dziecka, a tym samym w metabolizmie kości. Aktualnie zapotrzebowanie na witaminę D rozpatrywane jest w ścisłym związku z jej stężeniem we krwi – co może mieć szczególne znaczenie dla dzieci z niską masą ciała.

Przykładowy jadłospis dla dziecka z niską masą ciała

Poniżej przykładowy jednodniowy jadłospis jakościowy dla dzieci z niską masą ciała (bez chorób układu pokarmowego).

  • I śniadanie: płatki owsiane z mlekiem 3,2%, daktyl, banan, borówki, migdały
  • II śniadanie: kanapka z masłem, żółtym serem, wędliną drobiową i ogórkiem, sok owocowy
  • Obiad: zupa jarzynowa zaklepana żółtkiem, pulpety w sosie śmietankowym z puree ziemniaczanym i marchewka z groszkiem, kompot
  • Podwieczorek: muffinka, kakao na mleku 3,2% z masłem
  • Kolacja: bułka z awokado i jajkiem, herbata z miodem

Podsumowanie

Dziecko znajdujące się na pograniczu normy w siatkach centylowych wymaga obserwacji i kontrolnych badań. Zbyt niska masa ciała i zahamowanie tempa wzrastania wymagają wdrożenia odpowiedniego postępowania żywieniowego. Rekomenduje się zwiększenie podaży kilokalorii i gęstości odżywczej posiłków oraz dostarczenie niezbędnych składników odżywczych. Wymaga to doboru odpowiednich produktów i modyfikacji sposobu przygotowania lub podania posiłku. W niektórych przypadkach wskazana może być żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Zwiększenie kaloryczności posiłków jest zazwyczaj wystarczające, aby spowodować przyrost masy ciała dziecka.

Piśmiennictwo

  1. Tang M.N., Adolphe S., Rogers S.R. i wsp.: Failure to thrive or growth faltering: medical, developmental/ behavioral, nutritional, and social dimensions. Pediatr. Rev., 2021; 42 (11): 590–603.
  2. Goodwin ET, Buel KL, Cantrell LD. Growth Faltering and Failure to Thrive in Children. Am Fam Physician. 2023 Jun;107(6):597-603. Erratum in: Am Fam Physician. 2024 Feb;109(2):105-106. PMID: 37327159.
  3. Larson-Nath C., Biank V.F.: Clinical review of failure to thrive in pediatric patients. Pediatr. Ann., 2016; 45 (2): e46–e49 Homan G.J.: Failure to thrive: a practical guide. Am. Fam. Physician, 2016; 94 (4): 295–299.
  4. Rychlik E., Stoś K., Woźniak A., Mojska H., Normy żywienia dla populacji Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2024.
  5. Jak pomóc dziecku zwiększyć masę ciała? | Resource Junior

Co to jest ładunek glikemiczny (ŁG) i jak go obliczyć?

Jagoda Matusiak
-
0
Co to jest ładunek glikemiczny (ŁG) i jak go obliczyć?

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej wymagają stałej kontroli glikemii. Ładunek glikemiczny (ŁG) jest wskaźnikiem, który ułatwia planowanie posiłków osobom z insulinoopornością, stanem przedcukrzycowym lub rozpoznaną cukrzycą. Jego znajomość pomaga dokonać szybkiej analizy przy stole, zwłaszcza na wyjazdach lub spotkaniach towarzyskich. Gdy nie masz wpływu na to, co możesz nałożyć na talerz, to ilość będzie miała znaczenie, aby zapobiec hiperglikemii poposiłkowej. Dowiedz się wszystkiego o ładunku glikemicznym.

Spis treści

  1. Co to jest ładunek glikemiczny?
  2. Ładunek glikemiczny a indeks glikemiczny
  3. Ładunek glikemiczny – wpływ na zdrowie
  4. Jak obliczyć ładunek glikemiczny?
  5. Posiłki z niskim ładunkiem gliekmicznym – przykłady
  6. Podsumowanie

Co to jest ładunek glikemiczny?

Ładunek glikemiczny (ŁG) jest miarą wpływu węglowodanów na poziom cukru we krwi. Wskaźnik ten jest stosowany do oceny zawartości węglowodanów przyswajalnych w pożywieniu. Opiera się na indeksie glikemicznym (IG) oraz ilości węglowodanów w standardowej porcji. Im większy ŁG, tym większy wzrost glikemii może wystąpić po spożyciu posiłku.

Wartości ŁG produktów wahają się od 0 do 100 i interpretuje się je następująco:

  • niski ładunek glikemiczny ≤ 10,
  • średni ładunek glikemiczny 11-19,
  • wysoki ładunek glikemiczny ≥ 20.

Ładunek glikemiczny a indeks glikemiczny

Jak już wspomniano powyżej, koncepcja ŁG opiera się na IG. Wskaźnik IG mówi, że spożycie 50 g glukozy (węglowodanów przyswajalnych) powoduje wzrost poziomu cukru we krwi o 100 %. Zatem produkty o niskim IG (poniżej 55) wchłaniają się powoli i nie powodują tak gwałtownych wahań cukru.

ŁG jest jednak dokładniejszy, ponieważ uwzględnia nie tylko jakość węglowodanów (ich szybkość wchłaniania), ale również ich ilość w produkcie. Poniżej przedstawiono porównanie IG i ŁG wybranych produktów:

  • arbuz 120 g: IG = 50, ŁG = 5
  • winogrono zielone 200 g: IG = 54, ŁG = 16
  • buraki gotowane 150 g: IG = 64, ŁG = 7
  • ziemniaki ugotowane 100 g: IG = 73, ŁG = 9

Powyższe przykłady pokazują, jak duży wpływ na glikemię poposiłkową może mieć ilość spożytego produktu. Niektóre produkty charakteryzujące się niskim IG spożyte w dużych ilościach będą miały wysoki ŁG. Natomiast produkty o wysokim IG mogą mieć niski ŁG, ale spożyte w niewielkiej ilości.

Tabele z IG i ŁG produktów są co jakiś czas aktualizowane. Przykładem zmiany jakiej dokonano w ostatniej aktualizacji jest arbuz. Owoc ten słynął kiedyś z wysokiego IG=72, aktualnie jest zaliczany do produktów o niskim IG=50.

>> Dowiedz się więcej: Dieta z niskim indeksem glikemicznym (IG)

Ładunek glikemiczny – wpływ na zdrowie

Zalecenia dietetyczne mające na celu obniżenie IG i ŁG mają pozytywny wpływ na gospodarkę węglowodanową. Coraz więcej badań naukowych wskazuje, że nie tylko.

Wyniki metaanalizy z 2024 roku dotyczące wpływu IG i ŁG na poszczególne jednostki chorobowe wykazała, że dieta o wysokim IG i ŁG wiązała się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2 o 27%, chorób sercowo-naczyniowych o 15%, wystąpienia nowotworów związanych z cukrzycą o 5% oraz śmiertelności ogólnej o 8%.

>> Sprawdź też: Jak obniżyć poziom cukru we krwi? Dieta cukrzycowa

Jedno z badań z 2019 roku wykazało, że dieta o niskim IG i ŁG wpłynęła na zmniejszenie stopnia stłuszczenia wątroby i poziomu ALAT u osób badanych.

Pakiet watrobowy banerek

Jeszcze inne badania wykazały, że diety o wysokim IG i ŁG u osób otyłych mogą również indukować ogólnoustrojowy stan zapalny, stres oksydacyjny, PCOS, nasilać objawy insulinooporności, pogarszać jakość życia oraz zwiększać ryzyko sercowo-naczyniowe.

>> Przeczytaj: Wpływ otyłości, zapalenia i leptyny na rozwój chorób cywilizacyjnych

Świadome komponowanie posiłków stanowi zatem profilaktykę zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Przynosi również korzyści kliniczne pacjentom z insulinoopornością lub cukrzycą typu 2 – może zmniejszyć ryzyko wystąpienia poposiłkowych wzrostów poziomu insuliny oraz w perspektywie czasu poprawić wrażliwość tkanek na insulinę.

Jak obliczyć ładunek glikemiczny?

ŁG oblicza się poprzez pomnożenie IG produktu przez ilość zawartych w nim węglowodanów przyswajalnych. Poniżej opisano krok po kroku jak obliczyć ŁG przykładowego posiłku.

Przykładowy posiłek: Kasza gryczana ugotowana 150 g

  • KROK 1. Znajdujemy indeksy glikemiczne produktów, ilość węglowodanów całkowitych i błonnika w danej porcji produktu (z etykiet lub tabel IG).

Kasza gryczana gotowana (dla 100 g): IG 46, węglowodany 17, błonnik 2,1

  • KROK 2. Od węglowodanów ogółem odejmujemy błonnik i wychodzi wartość węglowodanów przyswajalnych [węglowodany ogółem – błonnik = węglowodany przyswajalne].

węglowodany 24,3 – błonnik 2,1 = 22,2 g węglowodanów przyswajalnych w 100 g

  • KROK 3. Uwzględniamy wielkość naszej porcji, czyli 150 g.

22,2 g węglowodanów przyswajalnych x 150 g / 100 = 33,3 węglowodanów przyswajalnych w 150 g

  • KROK 4. Należy uwzględnić IG produktu oraz ilość węglowodanów w posiłku [ŁG = IG danego produktu × węglowodany przyswajalne (g) / 100].

46 x 33,3 g / 100 = 15.

Otrzymany wynik to ŁG produktu. Kasza gryczana ugotowana 150 g (ok ½ woreczka) ma średni ŁG.

Powyższym sposobem można obliczyć ładunek glikemiczny wszystkich produktów użytych do przygotowania posiłków w ciągu dnia i sprawdzić ŁG całodziennej diety. ŁG dotyczy jedynie produktów będących źródłem węglowodanów. Produkty tj. mięso czy oleje mają indeks zerowy, więc nie wykonuje się dla nich obliczeń. Całodzienna dieta o niskim ŁG to dieta, której ŁG wynosi mniej niż 80.

Codzienne wykonywanie obliczeń nie jest konieczne. W praktyce zaleca się bazowanie na ogólnych zaleceniach żywieniowych w insulinooporności, cukrzycy lub dotyczących zdrowego żywienia.

Pakiet ryzyko cukrzycy rozszerzony (4 badania) banerek

Posiłki z niskim ładunkiem glikemicznym – przykłady

Poniżej przedstawiono kilka posiłków. Sprawdź, które z nich mają niższy ŁG i dlaczego.

Płatki kukurydziane 40 g z mlekiem 1,5% 100 g z dodatkiem banana niedojrzałego 120 g i nerkowcami 10 g (ŁG posiłku = 31) Płatki owsiane 40 g z mlekiem 1,5% 100 g z dodatkiem banana niedojrzałego 120 g i nerkowcami 10 g (ŁG posiłku = 21)  
Kasza gryczana gotowana 150 g z pieczonym indykiem 150 g i gotowanymi burakami 150 g (ŁG posiłku = 25) Kasza gryczana gotowana 150 g z pieczonym indykiem 150 g i gotowanym brokułem 150 g (ŁG posiłku = 15)  
Jogurt naturalny 150 g z (niedojrzałym) bananem 170 g i orzechami 20 g (ŁG posiłku = 13) Jogurt naturalny 150 g z (niedojrzałym) bananem 120 g i orzechami 20 g (ŁG posiłku = 10)  

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u osób z cukrzycą zwraca uwagę, że przy planowaniu posiłku należy kierować się wartościami IG i ŁG, ale odpowiedź gliekmiczna po spożyciu tego samego posiłku może być bardzo zróżnicowana. Dzieje się tak ze względu na kolejność spożywania produktów.

Korzystne jest w pierwszej kolejności spożywanie warzyw (zwłaszcza surowych) i produktów zawierających białko (tj. mięso, ryby, jaja, tofu, ser) przed produktami skrobiowymi. Co więcej, istnieje duża indywidualna różnorodność w odpowiedzi glikemicznej. Należy zatem uważnie obserwować co dzieje się po spożyciu konkretnych posiłków, wyciągać wnioski i odpowiednio modyfikować dobór produktów, sposób przygotowywania posiłków lub ich spożywania.

Podsumowanie

Ładunek glikemiczny jest wskaźnikiem, który pozwala na sklasyfikowanie produktów według stopnia wywołania przez nie odpowiedzi glikemicznej, uwzględnia tempo wchłaniania cukrów oraz ilość węglowodanów przyswajalnych w porcji. Wskaźnik ten obrazuje, że produkty o wysokim IG spożyte w małych ilościach mogą powodować taką samą odpowiedź glikemiczną, jak produkty o niskim IG spożywane w dużych ilościach.

Piśmiennictwo

  1. Atkinson FS, Brand-Miller JC, Foster-Powell K, Buyken AE, Goletzke J. International tables of glycemic index and glycemic load values 2021: a systematic review. Am J Clin Nutr. 2021 Nov 8;114(5):1625-1632. doi: 10.1093/ajcn/nqab233. PMID: 34258626 (nqab233_supplemental_files).
  2. Jenkins DJA, et al.; Clinical Nutrition & Risk Factor Modification Centre Collaborators. Association of glycaemic index and glycaemic load with type 2 diabetes, cardiovascular disease, cancer, and all-cause mortality: a meta-analysis of mega cohorts of more than 100 000 participants. Lancet Diabetes Endocrinol. 2024 Feb;12(2):107-118. doi: 10.1016/S2213-8587(23)00344-3. PMID: 38272606.
  3. Parker A, Kim Y. The Effect of Low Glycemic Index and Glycemic Load Diets on Hepatic Fat Mass, Insulin Resistance, and Blood Lipid Panels in Individuals with Nonalcoholic Fatty Liver Disease. Metab Syndr Relat Disord. 2019 Oct;17(8):389-396. doi: 10.1089/met.2019.0038. Epub 2019 Jul 15. PMID: 31305201.
  4. Manta A, Paschou SA, Isari G, Mavroeidi I, Kalantaridou S, Peppa M. Glycemic Index and Glycemic Load Estimates in the Dietary Approach of Polycystic Ovary Syndrome. Nutrients. 2023 Aug 7;15(15):3483. doi: 10.3390/nu15153483. PMID: 37571420; PMCID: PMC10421037.
  5. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2024. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Current Topis in Diabetes, 2024.
Page 11 of 122
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122
1...101112...122Strona 11 z 122

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.