Limfopenia to stan, w którym liczba limfocytów we krwi jest niższa niż wartości referencyjne. Może być spowodowana różnymi czynnikami, od infekcji po choroby autoimmunologiczne. W artykule wyjaśniamy, czym jest limfopenia, jakie są jej przyczyny oraz jak przebiega diagnostyka i leczenie tego schorzenia. Regularne monitorowanie poziomu limfocytów pozwala na wczesne wykrycie potencjalnych problemów zdrowotnych i wdrożenie odpowiednich działań. Długotrwała limfopenia może prowadzić do zwiększonego ryzyka ciężkich zakażeń, dlatego warto znać jej objawy i sposoby leczenia.
Limfopenia, inaczej limfocytopenia, to stan, w którym liczba limfocytów w krwi obwodowej spada poniżej 1000 komórek/µl u dorosłych. Limfocyty, będące kluczowym elementem układu odpornościowego, pełnią istotną rolę w obronie organizmu przed infekcjami, nowotworami oraz innymi zagrożeniami. Obniżona liczba tych komórek może prowadzić do większej podatności na infekcje i osłabienia układu odpornościowego. Limfocyty odgrywają także rolę w reakcjach zapalnych oraz regulacji odpowiedzi immunologicznej organizmu, dlatego ich niedobór może wpływać na rozwój wielu schorzeń.
Łagodna limfopenia to stan, w którym liczba limfocytów jest nieznacznie obniżona, ale nie prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Może występować przejściowo, np. po infekcjach wirusowych, przewlekłym stresie, intensywnym wysiłku fizycznym lub stosowaniu niektórych leków, takich jak glikokortykosteroidy czy cytostatyki. W wielu przypadkach organizm samoczynnie przywraca prawidłowy poziom limfocytów bez konieczności interwencji medycznej, zwłaszcza gdy czynnik sprawczy zostaje wyeliminowany. Jednak w przypadku przewlekłego niedoboru limfocytów, konieczne może być wdrożenie działań wspomagających układ odpornościowy, takich jak modyfikacja diety, zwiększenie podaży witamin i mikroelementów (np. cynku, selenu), odpowiednia aktywność fizyczna czy farmakoterapia. Warto również monitorować stan zdrowia i regularnie wykonywać badania kontrolne, aby wykluczyć poważniejsze schorzenia prowadzące do obniżenia liczby limfocytów.
O czym świadczy limfopenia?
Limfopenia może świadczyć o różnych stanach chorobowych, takich jak:
infekcje wirusowe (np. HIV, SARS-CoV-2, wirusowe zapalenie wątroby),
nowotwory hematologiczne (np. chłoniak Hodgkina, białaczki, zespoły mielodysplastyczne),
stosowanie leków immunosupresyjnych (np. w terapii nowotworów lub chorób autoimmunologicznych),
niedobory odporności wrodzone lub nabyte (np. zespół DiGeorge’a, SCID),
przewlekłe choroby metaboliczne, takie jak niewydolność nerek i wątroby.
W niektórych przypadkach limfopenia może być również wynikiem intensywnego stresu, przewlekłego zmęczenia, niedożywienia lub niedoborów mikroelementów, takich jak cynk czy selen. Niedobór limfocytów obserwuje się także w przypadkach przewlekłej ekspozycji na toksyny środowiskowe oraz w wyniku długotrwałego stosowania kortykosteroidów.
zmniejszonej zdolności do regeneracji organizmu, objawiającej się przedłużonym gojeniem ran,
powiększenia węzłów chłonnych, co może sugerować choroby hematologiczne,
gorączki o nieznanym pochodzeniu, często towarzyszącej stanom zapalnym,
utraty masy ciała i osłabienia mięśniowego, szczególnie w przewlekłej limfopenii.
Diagnostyka limfopenii
Diagnoza limfopenii opiera się na wynikach badań laboratoryjnych, w tym:
morfologii krwi z rozmazem, określającej liczbę limfocytów i ich subpopulacji,
testów immunologicznych, takich jak oznaczenie poziomu immunoglobulin,
badania przyczynowego, np. testów na obecność wirusa HIV, badań autoimmunologicznych,
obrazowania medycznego, np. USG węzłów chłonnych, tomografii komputerowej,
biopsji szpiku kostnego, jeśli podejrzewa się choroby hematologiczne.
Leczenie limfopenii
Leczenie limfopenii zależy od jej przyczyny, ponieważ nie jest ona samodzielną jednostką chorobową, lecz objawem wskazującym na inne zaburzenia w organizmie. Może być skutkiem infekcji, chorób autoimmunologicznych, nowotworów lub działań ubocznych leków. Dlatego terapia koncentruje się na eliminacji pierwotnej przyczyny, co może obejmować:
leczenie choroby podstawowej, np. terapię nowotworów, leczenie infekcji wirusowych,
suplementację mikroelementów (cynk, selen) i witamin (B6, B12, kwas foliowy),
terapie immunomodulujące, np. podawanie immunoglobulin,
farmakoterapię, np. stosowanie leków stymulujących produkcję limfocytów,
zmiany w stylu życia, w tym zdrową dietę, aktywność fizyczną i redukcję stresu.
Podsumowanie
Limfopenia może mieć różne przyczyny i objawy, dlatego istotne jest regularne monitorowanie parametrów krwi oraz dbanie o ogólny stan zdrowia. Jeśli masz obniżoną liczbę limfocytów, warto skonsultować się z lekarzem, aby ustalić przyczynę i wdrożyć odpowiednie leczenie. Wczesna diagnostyka i interwencja mogą pomóc w uniknięciu powikłań oraz poprawić funkcjonowanie układu odpornościowego. Istotne jest także prowadzenie zdrowego stylu życia, który wspiera prawidłowe działanie układu immunologicznego i zmniejsza ryzyko wystąpienia niedoborów limfocytów.
Bibliografia
Davids MS. Approach to the adult with lymphocytosis or lymphocytopenia. UpToDate.com.
Coates TD. Approach to the child with lymphocytosis or lymphocytopenia. UpToDate.com.
Gruczolak przysadki to łagodny nowotwór, który rozwija się w przysadce – gruczole odpowiedzialnym za produkcję hormonów regulujących wiele funkcji organizmu. Choć większość tych nowotworów rośnie powoli i nie daje objawów, niektóre mogą prowadzić do poważnych zaburzeń hormonalnych i neurologicznych. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla zachowania zdrowia. Jeśli masz podejrzenia dotyczące swojego zdrowia, warto zapoznać się z poniższymi informacjami i skonsultować się z lekarzem.
Gruczolak przysadki to łagodny nowotwór wywodzący się z komórek gruczołowych przysadki mózgowej. Stanowi około 10–15% wszystkich guzów wewnątrzczaszkowych. Większość tych zmian ma charakter łagodny i rośnie powoli, jednak ich obecność może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych. W zależności od zdolności do wydzielania hormonów, wyróżnia się dwa główne typy gruczolaków:
Gruczolaki nieczynne hormonalnie – nie wydzielają nadmiaru hormonów, ale mogą wywoływać objawy neurologiczne poprzez ucisk na sąsiednie struktury mózgowe.
Gruczolaki czynne hormonalnie – produkują nadmierną ilość hormonów, co może prowadzić do różnych zaburzeń endokrynologicznych.
Przyczyny powstawania gruczolaka przysadki nie są do końca zrozumiane, ale istnieje kilka czynników, które mogą przyczyniać się do jego rozwoju. Gruczolak przysadki może występować sporadycznie lub stanowić część zespołów zaburzeń genetycznych, takich jak MEN1 (multiple endocrine neoplasia 1), będącym zespołem mnogiej gruczolakowatości 1, związanym z mutacją genu supresorowego nowotworu MEN-1, kodującym białko meninę.
W wielu przypadkach gruczolak przysadki rozwija się spontanicznie, bez uchwytnej przyczyny.
Objawy gruczolaka przysadki
Objawy gruczolaka przysadki zależą od jego wielkości, lokalizacji i rodzaju hormonów, które są wydzielane w nadmiarze. W przypadku małych gruczolaków objawy mogą być łagodne i niecharakterystyczne, co utrudnia rozpoznanie choroby. Do najczęstszych objawów zalicza się:
zaburzenia hormonalne – takie jak: – hiperprolaktynemia – nadmiar prolaktyny, co może prowadzić do problemów z płodnością, mlekotoku, zaburzeń miesiączkowania u kobiet; – nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu – może prowadzić do akromegalii u dorosłych lub gigantyzmu u dzieci; – nadmierne wydzielanie ACTH, a w konsekwencji kortyzolu, może powodować chorobę Cushinga. – rzadziej występujące guzy przysadki, wydzielające gonadotropiny (LH, FSH), które mogą odpowiadać za przedwczesne dojrzewanie płciowe u dzieci, lub guzy wydzielające TSH, mogące prowadzić do wtórnej nadczynności tarczycy.
bóle głowy – wynikające z ucisku na struktury mózgu przez powiększający się guz;
zaburzenia widzenia – zwłaszcza podwójne widzenie lub utrata pola widzenia, spowodowane uciskiem na nerwy wzrokowe;
zaburzenia nastroju – w tym depresja i zmiany w zachowaniu.
Gruczolak przysadki może mieć istotny wpływ na funkcje rozrodcze oraz przebieg ciąży. U kobiet może powodować zaburzenia cyklu miesiączkowego, a także trudności z poczęciem, zwłaszcza w przypadkach, gdy gruczolak wydziela nadmierną ilość prolaktyny. Prolaktyna jest hormonem, który odgrywa kluczową rolę w laktacji, a jej nadmiar może prowadzić do zahamowania owulacji, co utrudnia poczęcie. U kobiet w ciąży obecność gruczolaka przysadki może przyczynić się do nasilenia objawów, zwłaszcza w przypadku guzów wydzielających prolaktynę. W takim przypadku niezbędne jest ścisłe monitorowanie stanu zdrowia pacjentki oraz regularne konsultacje lekarskie, aby skutecznie zarządzać możliwymi powikłaniami i zapewnić optymalne warunki dla ciąży.
Rezonans magnetyczny (MRI) okolicy podwzgórzowo-przysadkowej – to podstawowe badanie obrazowe, które pozwala na dokładną lokalizację guza i ocenę jego wielkości.
Badania laboratoryjne – analiza stężeń hormonów we krwi (takich jak prolaktyna, TSH wraz z oznaczeniem FT3 i FT4, ACTH z oznaczeniem kortyzolu czy IGF-1, będącym wykładnikiem działania hormonu wzrostu); w niektórych wypadkach konieczne jest wykonanie testów dynamicznych w warunkach szpitalnych.
Badania pola widzenia – pozwalają na ocenę, czy guz uciska nerwy wzrokowe i powoduje zaburzenia widzenia.
Tomografia komputerowa (CT) – stosowana w przypadkach, gdy rezonans magnetyczny nie jest dostępny lub niemożliwy do wykonania.
Wczesna diagnoza jest kluczowa dla skutecznego leczenia i minimalizacji powikłań.
Leczenie gruczolaka przysadki
Wybór metody leczenia zależy od wielkości guza, jego aktywności hormonalnej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Możliwe metody to:
farmakoterapia – stanowi pierwszorzędną opcję terapeutyczną w przypadkach gruczolaków wydzielających prolaktynę. Najczęściej stosowane są agoniści dopaminy, takie jak bromokryptyna i kabergolina. Leki te mogą nie tylko skutecznie obniżyć poziom prolaktyny, ale również zmniejszyć rozmiar guza;
chirurgia – w przypadkach, gdy gruczolak jest duży, powoduje ucisk na struktury mózgu, prowadzi do poważnych objawów neurologicznych, lub nie reaguje na leczenie farmakologiczne, konieczne może być jego usunięcie. Chirurgia najczęściej polega na operacji endoskopowej przezodwodowej, która umożliwia usunięcie guza przez nos;
radioterapia – stosowana w rzadkich przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne i chirurgiczne nie przynoszą efektów.
Gruczolak przysadki– rokowania
Rokowania w przypadku gruczolaka przysadki są zazwyczaj dobre, zwłaszcza jeśli guz zostanie wcześnie wykryty i skutecznie leczony. Większość pacjentów dobrze reaguje na leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne. Jednak nieleczony gruczolak przysadki może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Po leczeniu konieczna jest regularna kontrola endokrynologiczna, aby monitorować ewentualne nawroty choroby oraz funkcjonowanie przysadki. W niektórych przypadkach pacjenci mogą wymagać terapii zastępczej hormonami.
Podsumowanie
Gruczolak przysadki stanowi często nierozpoznawany problem zdrowotny. Wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie pozwalają uniknąć poważnych komplikacji. Jeśli zauważasz u siebie objawy mogące wskazywać na ten nowotwór, skonsultuj się z lekarzem i wykonaj odpowiednie badania. Wczesna diagnoza to klucz do skutecznej terapii.
Bibliografia
Lewiński, A., & Kędzia, W. (2017). Endokrynologia – postępy 2016/2017. Część 1: przysadka. Medycyna Praktyczna.
Lleva, R. R., & Inzucchi, S. E. (2011). Rozpoznawanie i leczenie gruczolaków przysadki mózgowej. Current Opinion in Oncology, 23, 53-60.
Barg, E., & Zgliczyński, W. Choroby podwzgórza i przysadki. Podręcznik pediatrii Medycyna praktyczna: Endokrynologia. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna. Dostęp 02.03.2025 https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.1.33.
Ciągły pośpiech, brak czasu na spożycie zdrowego posiłku, duże natężenie stresu to znak naszych czasów, ale i jedne z częstszych przyczyn wystąpienia poważnych problemów z przewodem pokarmowym.
Zapalenie dwunastnicy jest częstą chorobą przewodu pokarmowego na tle wielu innych problemów zdrowotnych populacji XXI wieku. Statystycznie w Polsce ze schorzeniem tym może borykać się nawet 5 do 10% społeczeństwa.
Dwunastnica: gdzie się znajduje i jakie pełni funkcje?
Dwunastnica jest narządem wchodzącym w skład przewodu pokarmowego, stanowiącym pierwszą część jelita cienkiego. Kształtem przypomina podkowę o długości około 30 cm. Topograficznie dwunastnica zlokalizowana jest w nadbrzuszu, znajduje się tuż za żołądkiem, jest najkrótszym fragmentem jelita cienkiego, otaczającym głowę trzustki. Składa się z następujących części:
opuszki;
części zstępującej;
części poziomej;
części wstępującej.
Na odcinku 10-12 cm od odźwiernika żołądka, zlokalizowana jest brodawka większa dwunastnicy, odpowiadająca za ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego.
Dwunastnica pełni szereg różnych funkcji:
kontynuuje proces trawienia rozpoczęty w wyżej położonych fragmentach przewodu pokarmowego (trawienie w dwunastnicy jest możliwe dzięki obecności żółci z pęcherzyka żółciowego i wątroby, soku trzustkowego z trzustki i enzymów trawiennych pochodzących ze ściany jelita).
reguluje swoje środowisko dzięki hormonom: sekretynie (zwiększa pH poprzez zwiększenie wydzielania wody i wodorowęglanów) czy cholecystokininie (hamuje opróżnianie żołądka, wpływa na czynność skurczową pęcherzyka żółciowego), gastrynie (wpływającej na wydzielanie kwasu żołądkowego i motorykę przewodu pokarmowego)
przeprowadza pierwszy etap procesu wchłaniania uprzednio strawionych pokarmów.
W trakcie rozwoju stanu zapalnego dwunastnicy możemy zaobserwować charakterystyczne dolegliwości jak:
bóle okolicy nadbrzusza pojawiające się na czczo i w godzinach nocnych, zmniejszające się pod wpływem przyjętego pokarmu lub leków zobojętniających treść pokarmową;
nudności, wymioty, z domieszką żółci i krwi (tzw. fusowate wymioty);
domieszka krwi w stolcu, smoliste stolce;
biegunka;
zaburzenia wchłaniania przyjętych pokarmów;
wzdęcia brzucha, osłabienie apetytu.
Zapalenie dwunastnicy: od czego rozwija się stan zapalny błony śluzowej?
Zapalenie dwunastnicy jest stanem chorobowym, który powstaje w chwili przerwania ciągłości błony śluzowej z jej uszkodzeniem i odczynem zapalnym, wywołanym przez różne czynniki , np.:
zakaźne jak Helicobacter pylori (75-90% przypadków), Candida, G. lamblia, wirus cytomegalii CMV, wirus opryszczki HSV;
autoimmunologiczne;
polekowe, np. glikokortykosteroidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne;
jako reakcja na czynniki zewnętrzne m.in. stres;
nadużywanie alkoholu.
Czy zapalenie dwunastnicy jest groźne?
Nieleczone zapalenie dwunastnicy może doprowadzić zarówno do pogłębiających się zaburzeń wchłaniania i niedoborów substancji odżywczych w organizmie, jak i przyczynić do niedokrwistości, postępującego osłabienia z powodu przewlekłego krwawienia z wrzodów czy krwotoku. Zaawansowana choroba stanowi także niejednokrotnie konieczność usunięcia narządu. Groźnym powikłaniem stanu zapalnego dwunastnicy może być niedrożność mechaniczna przewodu pokarmowego, perforacja wrzodu lub rozwój choroby nowotworowej na tle niegojących się zmian.
Zapalenie błony śluzowej dwunastnicy: badania i diagnozowanie źródła przypadłości
Podstawą rozpoznania zapalenia błony śluzowej dwunastnicy jest endoskopia.
Najczęstszą lokalizacją zapalenia błony śluzowej dwunastnicy jest przednia ściana opuszki, w trakcie badania wycinki do diagnostyki histopatologicznej pobiera się tylko przy podejrzeniu innych przyczyn niż zakażenie Helicobacter pylori.
W związku z występującymi w przebiegu zapalenia dwunastnicy zaburzeniami wchłaniania, w trakcie przeprowadzonej diagnostyki przyczyn tej choroby istnieje także możliwość wykonania badań laboratoryjnych w kierunku ww. dolegliwości jak m.in.:
badanie przeciwciał w surowicy krwi w kierunku G. lamblia w klasach IgA, IgM, IgG;
badanie przeciwciał w surowicy krwi przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG), przeciwciała endomysialne (EMA) w przypadku podejrzenia nietolerancji glutenu pokarmowego
Zapalenie dwunastnicy: leczenie
Celowane leczenie stanu zapalnego dwunastnicy zależne jest od tego, czy poznany został czynnik wywołujący.
W przypadku przyczyn infekcyjnych, wskazane jest włączenie leków mających na celu ich wyeliminowanie. Jeśli do zapalenia dwunastnicy doszło w następstwie zakażenia bakterią Helicobacter pylori (jak wspominaliśmy, stanowiącą 75-90% przypadków zapalenia dwunastnicy), leczenie obejmuje zastosowanie leków zmniejszających pH w przewodzie pokarmowym (inhibitory pompy protonowej) w połączeniu z antybiotykoterapią mającą na celu jej eradykację. Czas leczenia samej infekcji trwa od 10 do 14 dni. Mimo wielu współczesnych schematów farmakoterapii, całkowite wyeliminowanie bakterii z przewodu pokarmowego nie jest łatwe. Proces gojenia się stanu zapalnego śluzówki dwunastnicy zależy od rozległości zmian, zwykle trwa od 2 do 6 tygodni.
Zapalenie dwunastnicy wywołane infekcją grzybiczą wymaga włączenia na kilka tygodni doustnej terapii przeciwgrzybiczej. W przypadku pozostałych czynników infekcyjnych stosuje się preparaty o skierowanym przeciwko nim mechanizmach działania.
Z innych preparatów stosowanych w leczeniu zapalenia dwunastnicy wymienić można : blokery receptorów histaminowych H2 jak ranitydyna, czy famotydyna a także leki zobojętniające sok żołądkowy (z glinem, magnezem, wapniem czy kwasem alginowym).
W leczeniu wskazane jest także wyeliminowanie nadmiaru stresu, ograniczenie spożycia alkoholu i wyrobów tytoniowych.
Interwencje chirurgiczne zarezerwowane są dla powikłanej choroby wrzodowej dwunastnicy.
Znaczenie diety przy zapaleniu dwunastnicy
Podstawą leczenia każdego zapalenia błony śluzowej dwunastnicy jest wdrożenie diety. Dzięki wyeliminowaniu z codziennego żywienia produktów, które mogą utrudniać proces gojenia zmian zapalnych, wywoływać nawroty choroby, czas leczenia ulega skróceniu.
Podczas przygotowywania posiłków należy:
wykluczyć smażenie i pieczenie potraw w głębokim tłuszczu;
piec w rękawie, dusić bez wcześniejszego panierowania i obsmażania;
gotować na parze lub wodzie;
zadbać o odpowiednią temperaturę posiłku (nie może być ani za zimna ani za gorąca);
ograniczyć spożycia błonnika pokarmowego na czas leczenia stanu zapalnego;
spożywać posiłki częściej ale w mniejszych ilościach.
Dieta w zapaleniu dwunastnicy powinna:
wspomóc regenerację i skrócenie czasu leczenia;
zapewnić niezbędne substancje odżywcze, by zapobiec ewentualnym niedoborom pokarmowym;
ograniczyć produkty mogące zwiększyć wydzielanie soku żołądkowego czy nasilać objawy;
Zalecenia żywieniowe z uwzględnieniem produktów pozytywnie i negatywnie wpływających na przewód pokarmowy nie powinny być jedynie krótkim epizodem w trakcie leczenia choroby zapalnej dwunastnicy. Stosowanie się do nich w perspektywie długofalowej może zapewnić wyeliminowanie choroby na długi czas.
Podsumowanie
Chyba każdy z nas choć raz w swoim życiu doświadczył dyskomfortu trawiennego, bólu brzucha i złego samopoczucia. Zapalenie śluzówki dwunastnicy jest coraz częstszym problemem, z którym zgłaszają się do gabinetów lekarskich coraz młodsi ludzie. Jak niemal każda choroba przewodu pokarmowego, zapalenie dwunastnicy zależy od diety i nawyków żywieniowych. Im szybciej uda się skutecznie rozpoznać chorobę i wdrożyć odpowiednie leczenie, tym mniej ewentualnych jej powikłań.
Bibliografia
Interna Szczeklika 2021, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków
dostęp online 14.02.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/341240,dwunastnica-budowa-gdzie-sie-znajduje-funkcje-choroby
dostęp online 13.02.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/63409,choroba-wrzodowa-zoladka-i-dwunastnicy
AMH jest hormonem, który budzi zainteresowanie ze względu na swoją rolę w organizmie kobiety, gdzie określa poziom rezerwy jajnikowej. Dzięki temu można oszacować, jaki czas pozostał kobiecie na zostanie matką.
Jednak AMH występuje również u mężczyzn. Artykuł opisuje jaką pełni funkcję w męskim organizmie, jakie znaczenie może mieć badanie poziomu AMH u mężczyzny.
Hormon anty-mullerowski u mężczyzny – rola w organizmie
AMH w organizmie mężczyzny produkowany jest w jądrach przez komórki kanalika nasiennego, nazywane komórkami Sertolego, dlatego jest uznawany za funkcjonalny marker płodowych komórek Sertolego. Czynniki wydzielane przez te struktury biorą udział w spermatogenezie.
Produkcja AMH zaczyna się w okresie płodowym i trwa do okresu dojrzewania. Jego rolą w życiu płodowym jest regresja, czyli zahamowanie funkcji przewodów Müllera – stąd zresztą wzięła się jego nazwa.
Przewody Müllera to parzysta struktura, z której – przy braku hamującego działania AMH i testosteronu – rozwijają się żeńskie, wewnętrzne narządy płciowe:
jajowody,
macica,
górna część pochwy.
Natomiast w gonadach męskich, ok. 7 tygodnia ciąży, wysokie stężenie AMH powoduje regresję przewodów Müllera. Ulegają one uwstecznieniu, tworząc szczątkowe narządy męskiego układu płciowego (łagiewkę sterczową i przyczepek jądra).
W okresie przedpokwitaniowym u chłopców stężenie AMH pozostaje wysokie, obniża się w okresie dojrzewania. Jest to związane z nagłym wzrostem poziomu testosteronu, który ma hamujący wpływ na AMH. Poziom AMH u dorosłych mężczyzn obniża się wraz z wiekiem, jest niższy u starszych mężczyzn.
Hormon anty-mullerowski – kiedy wykonać badanie?
AMH jest hormonem, który umożliwia rozwój męskich narządów płciowych w życiu płodowym. Efektem jego zbyt niskiego stężenia, lub jego braku, jest równoczesny rozwój zarówno męskich, jak i żeńskich narządów płciowych. Dlatego oznaczanie stężenia AMH znajduje zastosowanie w przypadku niewłaściwej funkcji jąder u chłopców.
Nieprawidłowe AMH u mężczyzny – o czym może świadczyć?
Zespół Klinefeltera
Bardzo niskie poziomy AMH (i testosteronu) mogą być wskaźnikiem zaburzeń pracy jąder u osób z zespołem Klinefeltera, cierpiących na upośledzoną spermatogenezę lub braku funkcjonalnej tkanki jąder u pacjentów z anorchią (osoby o kariotypie XY urodzone z bez jąder).
U pacjentów z zespołem Klinefeltera poziom krążącego AMH jest prawidłowy do okresu dojrzewania, niskie poziomu tego hormonu obserwuje się dopiero u osób dorosłych.
Zespół przetrwałego przewodu Mullera (PMDS)
Prawidłowy poziom testosteronu i niewykrywalne AMH są charakterystyczne dla pacjentów z zespołem przetrwałego przewodu Mullera (PMDS). Pacjent rodzi się jako mężczyzna o kariotypie 46 XY. Jednak wskutek dysfunkcji wydzielania AMH nie zanika przewód Mullera, co objawia się niezstąpionymi jądrami (wnętrostwem), a także rozwojem macicy, jajowodów i górnej części pochwy.
Osoby z PMDS wykazują obecność męskiego i żeńskiego układu rozrodczego jednocześnie. Badania wskazują, iż 88% przypadków PMDS spowodowana jest mutacjami w genie AMH, pozostałe 12% to zaburzenia idiopatyczne, których pochodzenia na dziś nie znamy.
Mieszane zaburzenia rozwoju płci (DSD)
Zbyt niskie stężenie AMH idące w parze ze zbyt niskim poziomem testosteronu występują u osób z mieszanymi zaburzeniami rozwoju płci (DSD).
Żylaki powrózka nasiennego
Powrózek nasienny jest strukturą grupującą:
nasieniowód,
tętnice,
splot żylny,
nerwy wchodzące i wychodzące z moszny.
Żylaki powrózka nasiennego to powiększenie i nieprawidłowe wygięcie splotu żylnego. Rozszerzone żyłyupośledzają ukrwienie jąder,ograniczają dopływ krwi utlenowanej i zaopatrzonej w składniki odżywcze, co skutkuje spadkiem jakości i ilości plemników. Zaburza również regulację temperatury w jądrach, co także sprzyja niepłodności.
Żylaki powrózka nasiennego stwierdza się u ok. 35% mężczyzn z niepłodnością pierwotną i aż u 80% z niepłodnością wtórną.
Żylaki powrózka nasiennego mogą prowadzić do upośledzenia funkcji komórek Sertolego. U chłopców z żylakami powrózka nasiennego w okresie przedpokwitaniowym, stężenie AMH jest podwyższone, co wskazuje na kompensacyjny wzrost komórek Sertolego w przypadku żylaków o wczesnym początku. Badania wskazują, że poziomy krążącego AMH u dorosłych mężczyzn z niepłodnością są niższe niż w grupach kontrolnych.
Poziom AMH w zaburzeniach związanych z męską płodnością
Poziom AMH różni się u pacjentów z zaburzeniami płodności w zależności od ich przyczyny.
Dojrzewanie opóźnione – poziom AMH w okresie dojrzewania jest taki sam jak w okresie przedpokwitaniowym.
Wrodzony hipogonadyzm hipogonadotropowy – poziom AMH jest obniżony w okresie dojrzewania.
Zespół Klinefeltera (47,XXY) – przed okresem dojrzewania poziom AHM jest prawidłowy, w czasie pokwitania notuje się opóźnienie spadku związanego z dojrzewaniem. U osób dorosłych z tym zespołem poziom AMH jest obniżony poniżej wartości referencyjnych.
Żylaki powrózka nasiennego – podwyższony poziom AMH obserwuje się u pacjentów z żylakami o wczesnym początku w okresie przed dojrzewaniem i czasie dojrzewania. U dorosłych z ciężkimi żylakami powrózka poziom AMH jest zmniejszony.
Zespół McCune’a-Albrighta – zwiększony poziom AMH notuje się u chłopców.
Azoospermia – brak plemników w nasieniu – związana z uszkodzeniem czynności jąder – poziom AMH jest obniżony.
Wiek – poziom AMH zmniejsza się z wiekiem, jest niż w wieku starszym.
Na czym polega badanie poziomu AMH u mężczyzn? Jak przygotować się do badania?
Badanie poziomu AMH u mężczyzny polega na pobraniu krwi z żyły łokciowej. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania. Hormon anty-mullerowski nie wykazuje wahań poziomów dobowych, dlatego nie jest wymagane pobieranie krwi o określonej porze.
Hormon anty-mullerowski – podsumowanie
AMH u mężczyzn jest hormonem, który umożliwia rozwój męskich narządów płciowych w życiu płodowym. Oznaczanie poziomu AMH u mężczyzn może być pomocne w różnicowaniu przyczyn zaburzeń funkcjonowania jąder oraz przyczyn niepłodności.
Xu HY, Zhang HX, Xiao Z, Qiao J, Li R. Regulation of anti-Müllerian hormone (AMH) in males and the associations of serum AMH with the disorders of male fertility. Asian J Androl. 2019 Mar-Apr;21(2):109-114. doi: 10.4103/aja.aja_83_18. PMID: 30381580; PMCID: PMC6413543. (dostęp 10.03.2025)
Agrawal AS, Kataria R. Persistent Müllerian Duct Syndrome (PMDS): a Rare Anomaly the General Surgeon Must Know About. Indian J Surg. 2015 Jun;77(3):217-21. doi: 10.1007/s12262-013-1029-7. Epub 2014 Jan 3. PMID: 26246705; PMCID: PMC4522266. (dostęp 10.03.2025)
Zespół policystycznych jajników, PCOS (ang. polycystic ovary syndrome), to jedno z najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznych występujących u kobiet w wieku rozrodczym. Jest również najczęstszą przyczyną niepłodności spowodowaną brakiem owulacji.
PCOS wpływa na całe życie kobiety – od okresu dojrzewania do okresu pomenopauzalnego. Obraz kliniczny tego zespołu jest niejednorodny, obejmuje zaburzenia endokrynologiczne, ale występują również objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego, objawy psychiczne, zaburzenia metaboliczne. Artykuł szczegółowo omawia objawy, które mogą wystąpić u kobiet z PCOS.
W zespole policystycznych jajników jednym z pierwszoplanowych objawów są zaburzenia miesiączkowania.
Miesiączki w PCOS mają postać hypomenorrhoea – czyli skąpej miesiączki, charakteryzującej się niewielką ilością krwi (ok. 30 ml) oraz krótkim czasem jej trwania (1-2 dni).
Kolejną cechą zaburzeń miesiączkowania w PCOS mogą być wydłużone cykle miesięczne, dłuższe niż 35 dni lub mniej niż 8 cykli w roku. Czasem obserwuje się brak menstruacji.
W zespole policystycznych jajników może również dochodzić do braku owulacji, co jest przyczyną niepłodności.
W PCOS rzadziej występują zaburzenia miesiączkowania w postaci częstych i krótkich cykli.
Rekomendacje mówią, iż w przypadku nieregularnych cykli miesiączkowych zawsze należy rozważać rozpoznanie PCOS.
Jajniki osoby z zespołem PCOS nie funkcjonują prawidłowo, wynikiem tego są zaburzenia hormonalne i wydzielanie zbyt dużych ilości męskich hormonów płciowych, m.in. testosteronu. Wynikiem tych zaburzeń jest owłosienie typu męskiego (hirsutyzm), charakteryzujące się nadmiernym owłosieniem:
twarzy,
klatki piersiowej,
ramion.
Hirsutyzm jest charakterystycznym objawem PCOS, dlatego rekomendacje wskazują, iż jego wystąpienie jest czynnikiem prognostycznym zespołu policystycznych jajników u dorosłych.
Dodatkowe objawy związane z zaburzeniami hormonalnymi to trądzik oraz łysienie typu żeńskiego, czyli łysienie androgenowe. Charakteryzuje się wypadaniem i przerzedzeniem włosów w okolicy czołowej i wierzchołka skóry głowy z zachowaną linią włosów.
Pacjentki z zespołem policystycznych jajników mogą mieć cykle nieowulacyjne, dlatego nierzadko występuje i nich niepłodność.
W przypadku PCOS należy zwrócić uwagę na fakt podwyższenia poziomu AMH –parametru będącego wskaźnikiem rezerwy jajnikowej. W niepłodności AMH bywa obniżone, w zespole policystycznych jajników – pomimo niepłodności – jest znacznie podwyższone. Jest to wynikiem obecności licznych pęcherzyków wytwarzających AMH i na tyle charakterystyczne, iż bywa pomocne w rozpoznaniu PCOS.
Wartości referencyjne dla AMH wynoszą 1-3 ng/ml. Poziom AMH:
> 3 ng/ml – przemawia za PCOS,
> 5 ng/ml – PCOS,
> 7 ng/ml – ciężki PCOS,
> 11 ng/ml – zwykle brak miesiączki (amenorrhea) z powodu PCOS.
Zespół policystycznych jajników jest chorobą, która zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Dlatego każda kobieta w chwili rozpoznania PCOS powinna być przebadana pod kątem ryzyka takich chorób, niezależnie od BMI. Niezbędne jest wykonanie profilu lipidowego, a następnie – na podstawie wyniku – ustalić częstotliwość monitorowania lipidogramu.
Wszystkie kobiety z PCOS powinny także monitorować ciśnienie tętnicze.
Pacjentki z PCOS mogą mieć również nadwagę lub otyłość. Pacjentki z PCOS skarżą się na tycie i nadmierną masę ciała, często trudno im jest wrócić do wagi optymalnej.
Zespół policystycznych jajników zwiększa ryzyko wystąpienia depresji i stanów lękowych. Dlatego charakteryzuje się obniżonym nastrojem, który utrzymuje się przez większość dnia i jest nieprawidłowy u danej osoby. Ponadto:
utratą zainteresowania aktywnościami, które do tej pory sprawiały pacjentce przyjemność,
zmniejszoną energią,
zwiększoną męczliwością.
Depresja to co najmniej dwa z trzech – wymienionych wyżej – objawów osiowych, które trwają co najmniej dwa tygodnie. Każda pacjentka z PCOS powinna zwracać na to uwagę i – w razie potrzeby – skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub psychiatrą.
Druga grupa objawów psychicznych w PCOS to zaburzenia lękowe. W przypadku występowania takich objawów również należy zgłosić się po pomoc do lekarza.
Trzecia grupa objawów psychicznych, które mogą występować w PCOS, to zaburzenia obrazu ciała, zaburzenia odżywiania, dysfunkcje psychoseksualne.
Objawy PCOS obturacyjny bezdech senny
PCOS predysponuje również to częstszego występowania obturacyjnego bezdechu sennego, czyli schorzenia, w którym w czasie snu dochodzi do zatrzymania oddechu lub jego spłycenia. Powtarzające się w ciągu każdej nocy serie bezdechów prowadzą do zmęczenia, problemów z koncentracją, ale mogą również skutkować problemami kardiologicznymi. Obturacyjny bezdech senny zawsze wymaga leczenia.
PCOS to choroba o bardzo złożonym obrazie klinicznym. Najczęstszymi objawami tego zespołu są nieregularne cykle miesięczne, hirsutyzm, niepłodność. Mogą mu towarzyszyć objawy kardiologiczne, zaburzenia metaboliczne, depresja, bezdech senny.
Oczywiście nie każda pacjentka z PCOS musi prezentować cały wachlarz objawów, jednak należy być wyczulonym na fakt, iż w tej grupie pacjentek mogą one występować częściej.
PIŚMIENNICTWO
Teede HJ, Tay CT, Laven JJE, Dokras A, Moran LJ, Piltonen TT, Costello MF, Boivin J, Redman LM, Boyle JA, Norman RJ, Mousa A, Joham AE; International PCOS Network. Recommendations from the 2023 international evidence-based guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome. Eur J Endocrinol. 2023 Aug 2;189(2):G43-G64. doi: 10.1093/ejendo/lvad096. PMID: 37580861. (dostęp 10.03.2025)
Dinsdale NL, Crespi BJ. Endometriosis and polycystic ovary syndrome are diametric disorders. Evol Appl. 2021 May 14;14(7):1693-1715. doi: 10.1111/eva.13244. PMID: 34295358; PMCID: PMC8288001. (dostęp 10.03.2025)
Jankowska K., Diagnostyka niepłodności u kobiety – algorytm postępowania, szkolenie Naczelnej Izby Lekarskiej, wykład online 17.01.2025. (dostęp 10.03.2025)
Serce jest jednym z kluczowych narządów w ludzkim organizmie. Dzięki niemu możliwe jest tłoczenie krwi przez żyły i tętnice, a co za tym idzie — dostarczanie niezbędnych substancji do tkanek organizmu. Aby świadomie zadbać o zdrowie serca, warto poznać podstawy jego budowy oraz fizjologii. Z poniższego artykułu dowiesz się m.in. która komora serca jest większa i dlaczego, gdzie jest ono umiejscowione, jakie ma znaczenie dla organizmu, a także jak wesprzeć jego pracę. Zapraszamy do lektury!
Chcąc opowiedzieć o tym, gdzie jest serce, warto wspomnieć o anatomii bliskich mu narządów. Serce, płuca i część dróg oddechowych osłonięta jest swoistą kostną klatką utworzoną z żeber oraz mostka. Elastyczne połączenia kości tego obszaru umożliwiają ruchy klatki piersiowej, a zatem wspierają procesy oddychania i krążenia krwi. Serce spoczywa na górnej powierzchni przepony – jednego z mięśni oddechowych, który oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej.
Z której strony jest serce? Ludzkie serce jest narządem ukośnie ulokowanym w klatce piersiowej. Nie leży ono jednak zupełnie w osi ciała, a nieco z boku, bliżej strony lewej. Położenie serca nie jest przypadkowe — lewe płuco jest nieco mniejsze niż prawe.
Serce człowieka – budowa
Poznanie budowy serca jest niezbędne do zrozumienia jego funkcjonowania. Mimo niewielkiego rozmiaru (przeciętnie od 300 do 350 gramów), narząd ten ze względu na budowę histologiczną jest wyjątkowy — tworzy go tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca, o charakterystycznych rozgałęzieniach i jednym lub dwóch jądrach w każdej komórce.
Spoglądając na grafiki ukazujące, jak wygląda serce, można zauważyć, że ma ono kształt stożka o lekko zaokrąglonej podstawie – jest to tzw. koniuszek serca.
Warto wiedzieć:
Serce otoczone jest ochronnym workiem — osierdziem, które stanowi fizyczną barierę przed uszkodzeniami spowodowanymi tarciem i przeciwdziała nadmiarowemu rozciągnięciu tkanki mięśniowej serca po napływie krwi. Jej dwie warstwy – zewnętrzna i wewnętrzna – oddzielone są płynem surowiczym.
Jaka jest wewnętrzna budowa serca – ile ma komór i przedsionków? Anatomia narządu umożliwia przepływ krwi. Serce człowieka ma cztery wydzielone zbiorniki — dwa z nich to przedsionki, a pozostałe dwa to komory. Oprócz nich wyróżnić można również przegrodę i cztery zastawki. Rolą zastawek znajdujących się pomiędzy komorami oraz przedsionkami jest zapobieganie cofaniu się krwi podczas fazy spoczynku serca – umożliwia to tłoczenie krwi do naczyń krwionośnych i dalej na obwód.
Przedsionki serca, znajdujące się w górnej części narządu, to zbiorniki odgrywające znaczną rolę w fizjologii układu krążenia. Przedsionki dzieli włóknista przegroda, natomiast od komór odgradza je pierścień włóknisty. Do lewego przedsionka wpływa krew pochodząca z naczyń płucnych, która następnie wpływa do lewej komory serca. Do przedsionka prawego dociera krew powracająca z ogólnego obiegu, a następnie przedsionek pompuje go do prawej komory.
Prawa i lewa komora serca – za co odpowiada?
Każda komora serca posiada inne cechy anatomiczne, gdyż odpowiada za różne funkcje. Prawa komora serca jest zbiornikiem, do którego wpływa krew wyrzucona przez prawy przedsionek. W dalszym etapie cyklu pracy serca krew ta transportowana jest przez pień płucny do tkanek płuc. Prawa komora ma cienkie ściany, a jej kształt przypomina sierp.
Która komora serca jest większa? Lewa komora serca wymiary ma nieco większe niż komora prawa, co związane jest z wyższym ciśnieniem krwi, która przepływa przez zbiornik. Do lewej komory krew jest tłoczona z lewego przedsionka, a następnie transportowana do aorty – głównej tętnicy. Aorta umożliwia zaopatrzenie w tlen i substancje odżywcze większości tkanek organizmu.
Zastawki serca
Zastawki serca pełnią kluczową rolę w regulowaniu jednokierunkowego przepływu krwi między przedsionkami, komorami oraz głównymi naczyniami krwionośnymi. W sercu człowieka znajdują się cztery główne zastawki:
dwie przedsionkowo-komorowe;
dwie półksiężycowate.
Zastawki przedsionkowo-komorowe to zastawka mitralna, zwana również dwudzielną, znajdująca się między lewym przedsionkiem a lewą komorą, oraz zastawka trójdzielna, umiejscowiona między prawym przedsionkiem a prawą komorą. Mitralna ma dwa płatki, a trójdzielna trzy – ich zadaniem jest zapobieganie cofaniu się krwi podczas skurczu komór. Zastawki półksiężycowate, aortalna i płucna, kontrolują przepływ krwi z komór serca do odpowiednio aorty i pnia płucnego, zapobiegając jej cofaniu podczas rozkurczu.
Węzeł zatokowo-przedsionkowy i jego rola w czynności skurczowej
Cykl pracy serca rozpoczynany jest przez węzeł zatokowo-przedsionkowy, strukturę zajmującą prawy przedsionek serca, dokładniej jego ścianę. Komórki węzła posiadają możliwość spontanicznego wyładowywania impulsów, dzięki którym pobudzają sąsiadujące tkanki do skurczu. Węzeł przedsionkowo-komorowy, ulokowany w centralnej części narządu, pozwala na zachowanie rytmiczności skurczów przedsionków oraz komór.
To, jak działa serce, wynika z jego wyjątkowej budowy. Wiemy już, czy serce to mięsień, jednak warto wspomnieć o tym, co pobudza go do czynności skurczowej. Unerwienie serca obejmuje nerwy współczulne (pobudzające) oraz gałęzie przywspółczulne (relaksujące). Włókna kontrolują rytmiczne napinanie i rozluźnianie tkanki mięśniowej. U osób dorosłych serce bije około 72 razy na minutę.
Cykl pracy serca dzieli się na trzy fazy. W fazie pierwszej dochodzi do szybkiego i krótkotrwałego skurczu przedsionków. W następnym etapie dochodzi do dłuższego skurczu komór, a na samym końcu do rozluźnienia – okresu spoczynku.
Cykl pracy serca dzieli się na trzy fazy. W fazie pierwszej dochodzi do szybkiego i krótkotrwałego skurczu przedsionków. W następnym etapie dochodzi do dłuższego skurczu komór, a na samym końcu do rozluźnienia – okresu spoczynku.
Sieć naczyń krwionośnych w organizmie tworzy dwa obiegi krwi – duży oraz mały.
Krwiobieg duży rozpoczyna się od wyrzutu utlenowanej krwi z komory lewej, która następnie aortą wydostaje się na obwód. Na obwodzie aorta dzieli się na tętnice, tętniczki i naczynia włosowate, docierające do wszystkich komórek ciała i zaopatrujące je w tlen. Następnie naczynia włosowate żylne zabierają z komórek dwutlenek węgla i inne produkty przemiany materii i – łącząc się w żyły o coraz większej średnicy, odprowadzają krew z powrotem do serca, tym razem do prawego przedsionka i prawej komory.
Krwiobieg mały transportuje krew wysyconą dwutlenkiem węgla w kierunku płuc. Tkanka płynna przepływa z prawej komory, początkowo przez pień tętnicy płucnej a następnie prawą i lewą tętnicę płucną. Dociera do płuc, gdzie oddaje dwutlenek węgla i wysyca się tlenem, a następnie płynie do lewego przedsionka serca.
Serce powstaje już w pierwszych dniach życia płodowego (18-19 dzień po zapłodnieniu) i szacuje się, że większość nieprawidłowości anatomicznych powstaje właśnie w trakcie rozwoju wewnątrzmacicznego. Wśród wad serca można wyróżnić organiczne oraz czynnościowe, a najczęściej spotykane to:
zwężenia i niedomykalności zastawek,
zrośnięcia,
przerost mięśnia sercowego,
przetrwały przewód tętniczy Botalla,
ubytek przegrody międzykomorowej lub przedsionkowej.
Czasem wada budowy serca związana jest z jego niewłaściwą lokalizacją. Przykładem jest dekstrokardia, czyli stan, kiedy pacjent posiada serce po prawej stronie klatki piersiowej. Może być ona stanem izolowanym, jak też jedną z licznych malformacji.
Diagnostyka chorób serca obejmuje szeroki wachlarz badań nieinwazyjnych i inwazyjnych, które pozwalają na ocenę struktury i funkcji serca, a także przepływu krwi.
Jednym z najczęściej stosowanych badań jest USG Dopplera, wykorzystujące fale dźwiękowe do obrazowania przepływu krwi i wykrywania problemów takich jak zwężenia tętnic czy niedomykalność zastawek.
Z kolei echokardiogram, również oparty na ultradźwiękach, dostarcza szczegółowych obrazów serca, umożliwiając ocenę jego rozmiaru, kształtu, funkcji zastawek oraz wykrycie zakrzepów czy wad wrodzonych.
Rezonans magnetyczny serca (MRI) dostarcza szczegółowych obrazów mięśnia sercowego, zastawek i naczyń, pomagając diagnozować choroby takie jak dławica piersiowa, niewydolność serca czy wady wrodzone.
Uzupełnieniem diagnostyki są badania krwi (np. analiza z krwi obwodowej) EKG, tomografia komputerowa i scyntygrafia, które razem tworzą kompleksowy obraz stanu serca i układu krążenia.
Współczesne badania laboratoryjne umożliwiają bardzo specyficzną diagnostykę przydatną dla monitorowania stanu mięśnia sercowego. Przykładem jest badanie NT-proBNP, które jest laboratroyjnym markerem niewydolności serca.
Zakończenie
Serce to narząd, od którego zdrowia zależy funkcjonowanie również innych organów. Jego rola jest nieoceniona, dlatego warto dbać o jego zdrowie. Wykonując badania kontrolne, zapewnisz sobie zdrowie i poczucie bezpieczeństwa.
Jeśli planujesz wykonanie kontrolnych badań krwi, nie zapomnij o pakietach badań kompleksowo sprawdzających stan gospodarki lipidowej, takich jak: Pakiet serce pod kontrolą oraz Pakiet serce pod kontrolą (kompleksowy).
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
Mahadevan V., Heart anatomy, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0263931917302648 (dostęp: dnia 15.12.2024).
Matusiak D., Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) – przyczyny, obajwy, diagnostyka i leczenie, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/choroba-wiencowa-choroba-niedokrwienna-serca-przyczyny-objawy-diagnostyka-i-leczenie/ (dostęp: 15.12.2024).
Janowicz A., Co to jest bradykardia? Objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/co-to-jest-bradykardia-objawy-przyczyny-diagnostyka-i-leczenie/ (dostęp: 15.12.2024).
Katz A. M., Physiology of the heart, https://books.google.com/books?hl=pl&lr=&id=24CcilHdzC4C&oi=fnd&pg=PR7&dq=heart+physiology&ots=3tbeMJFeR0&sig=mdavR0wnHlSgH4W1AzlUbjOPxik (dostęp: 15.12.2024).
Respondek-Liberska M., Rozwój płodowy serca i dużych naczyń, https://podyplomie.pl/system/products/sample_pdfs/000/008/570/original/Wady_serca_srodki_tom_1_%281%29.pdf?srsltid=AfmBOoqLApRgZitiYRHQcgxhweSe-oLp1ettYbduxy9Kl3rMXyRUNdRF (dostęp: 15.12.2024).
Maldijan P. D., Saric M., Approach to Dextrocardia in Adults: Review, https://ajronline.org/doi/full/10.2214/AJR.06.1179 (dostęp: 15.01.2025).
Yoganathan, A. P., He Z., Jones S. C., Fluid Mechanics of Heart Valves, https://www.annualreviews.org/content/journals/10.1146/annurev.bioeng.6.040803.140111 (dostęp: 5.01.2025)
Pfister R. i in., Use of NT-proBNT in routine testing and comparison to BNP, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1016/j.ejheart.2003.12.012 (dostęp: 30.01.2025)
Olej palmowy to najczęściej stosowany tłuszcz roślinny na świecie. Otrzymywany z palmy oleistej, nazywany jest również tłuszczem palmowym. Pomimo iż jest olejem roślinnym, dietetycy nie polecają włączania go do diety. Dlaczego olej palmowy uważany jest za szkodliwy? Jaki ma wpływ na nasze zdrowie? W jakich produktach jest obecny i jak go unikać?
ziaren palmy oleistej – z dużej pestki owocu palmowego (ang. palm kernel oil),
miąższu palmy oleistej (ang. palm oil).
Tłuszcze roślinne są na ogół olejami o wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), rekomendowanych w diecie z powodu ich działania prozdrowotnego. Jednak olej palmowy (podobnie jak jego tropikalny kuzyn – olej kokosowy) jest wyjątkiem od reguły i zawiera więcej niż 50% nasyconych kwasów tłuszczowych. Podobną ilość – ok. 50% – nasyconych kwasów tłuszczowych zawiera smalec, olej rzepakowy ma tylko 7% NKT.
Olej palmowy – podobnie jak inne oleje – może być wykorzystywany w postaci surowej, rafinowanej lub jako olej utwardzony.
Olej palmowy nierafinowany – jest to olej surowy, zachowujący swoje składniki odżywcze (witamina E,K). Niestety ta „najzdrowsza” postać oleju palmowego jest rzadko dostępna i nie jest wykorzystywana w przemyśle spożywczym.
Olej palmowy rafinowany – rafinacja jest procesem podgrzewania i oczyszczania tłuszczu, powoduje, iż nie zawiera on składników potencjalnie szkodliwych i zyskuje na stabilności, jednak z drugiej strony pozbawia go również części wartości odżywczych. Rafinowany olej palmowy jest bardzo często wykorzystywany w przemyśle spożywczym, ale spotkamy go również w kosmetykach.
Olej palmowy utwardzony – poddawany procesom prowadzącym do zmiany jego struktury chemicznej, dzięki czemu zyskuje na trwałości, a jego konsystencja jest stała. Niestety utwardzanie jest również procesem, w którego trakcie powstają najbardziej niekorzystne dla naszego zdrowia tłuszcze trans. Rekomendacje zalecają, aby zawartość tłuszczów trans nie przekraczała 1% wartości energetycznej diety.
Olej rafinowany jest postacią tłuszczu palmowego wykorzystywaną w kuchni, jednak zastosowanie na skalę przemysłową znajdują frakcje:
Stearyna palmowa (ang. palm stearyn) – forma odznaczająca się wysoką zawartością NKT, dlatego w temperaturze pokojowej zachowuje konsystencję stałą.
Oleina palmowa (ang. palm olein) – odznacza się wyższą zawartością NNKT, szczególnie jednonienasyconego kwasu oleinowego. W temperaturze pokojowej występuje w stanie ciekłym.
Olej palmowy jest szeroko używany w przemyśle spożywczym ze względu na swoją stabilność. Dzięki zawartości NKT produkty zawierające tę substancję są odporne na jełczenie, co gwarantuje ich dłuższą przydatność do spożycia. Gładka i kremowa konsystencja oleju palmowego powoduje, iż dodany do margaryny czy kremu zapewnia łatwość ich smarowania.
Użyteczność oleju palmowego to również możliwość jego stosowania w wysokich temperaturach, punkt dymienia tego oleju to 220 °C.
Dla przemysłu spożywczego ważny jest również neutralny smak i zapach oleju palmowego, dzięki czemu nie zmienia smaku i zapachu produktów, do których jest dodawany.
Olej palmowy – wpływ na zdrowie. Czy olej palmowy jest rakotwórczy?
Olej palmowy nie należy do tzw. zdrowych tłuszczów, o czym decyduje wysoka zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych.
Duże spożycie NKT wiąże się ze zwiększonym poziomem cholesterolu i proagregacyjnym działaniem płytek krwi, a co za tym idzie zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych oraz otyłości. Dlatego należy ograniczać spożycie tłuszczów zawierających NKT – są to przede wszystkim tłuszcze zwierzęce, a z olejów roślinnych – palmowy i kokosowy.
Dodatkowym aspektem, który należy brać pod uwagę w przypadku oleju palmowego, jest fakt, iż może on być źródłem estrów: estrów 3-monochloropropandiolu oraz estrów glicydylowych, powstających w procesie rafinacji i prawdopodobnie rakotwórczych.
W jakich produktach jest olej palmowy? Jak go unikać?
Przede wszystkim jest w tzw. żywności przetworzonej i daniach gotowych. Zawierają go:
zupy w proszku, kostki rosołowe, sosy instant,
przekąski typu chipsy, paluszki, krakersy,
batony energetyczne i słodycze, np. czekolada, cukierki, batoniki, kremy czekoladowe,
wyroby cukiernicze, np. ciastka, herbatniki, wafelki, rogaliki,
lody,
tłuszcze do smarowania.
Aby unikać oleju palmowego, należy czytać etykiety produktów spożywczych. Czasem olej palmowy może być „ukryty” pod innymi określeniami, np.:
tłuszcz palmowy,
oleina palmowa,
stearyna palmowa,
palm kernel oil (olej z ziaren palmy),
tłuszcz roślinny – bez wskazania konkretnego oleju, co może oznaczać, iż jest tam równiej olej palmowy.
W kosmetykach olej palmowy znajdziemy pod nazwą sodium palmate.
Olej palmowy – podsumowanie
Olej palmowy to tłuszcz roślinny o niekorzystnym profilu kwasów tłuszczowych, dlatego jego zawartość w codziennej diecie powinna być ograniczana.
Dodatkowo pozyskiwanie oleju palmowego ma niekorzystny wpływ na środowisko. Uprawa palm oleistych prowadzi do wycinania lasów tropikalnych, a co za tym idzie wzrostu emisji gazów cieplarnianych i niszczenia środowiska naturalnego wielu organizmów żywych.
Kontrowersje budzą również warunki pracy panujące na polach uprawnych palm olejowych, gdzie łamane są prawa człowieka i zatrudniane dzieci.
Dlatego warto ograniczać spożywanie oleju palmowego, nie tylko ze względów zdrowotnych.
PIŚMIENNICTWO
Gesteiro E, Guijarro L, Sánchez-Muniz FJ, Vidal-Carou MDC, Troncoso A, Venanci L, Jimeno V, Quilez J, Anadón A, González-Gross M. Palm Oil on the Edge. Nutrients. 2019 Aug 26;11(9):2008. doi: 10.3390/nu11092008. PMID: 31454938; PMCID: PMC6770503. (dostęp 27.02.2025)
Sarnecki J., Olej palmowy w mlekach modyfikowanych – stanowisko Komitetu ds. Żywienia ESPGHAN, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019, T. 16 719-722. (dostęp 27.02.2025)
Sadowska J., Włodarczyk K., Wybrane aspekty technologiczne i zdrowotne stosowania oleju palmowego w produkcji żywności., ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2022, 29, 1 (130), 5 – 22, DOI: 10.15193/zntj/2022/130/404. (dostęp 27.02.2025)
Imbir to roślina stosowana na całym świecie, zarówno w kuchni, jak i w medycynie ludowej. Kłącze imbiru jest użytkowane w postaci świeżej, suszonej, w postaci olejków eterycznych lub syropów. Dlaczego imbir cieszy się takim zainteresowaniem? Czy współczesne badania potwierdzają prozdrowotne właściwości imbiru? Jakie jest działanie imbiru i jakie może być jego zastosowanie?
Imbir lekarski (łac. Zingiber officinale) to bylina uprawna z rodziny imbirowatych. W kuchni i medycynie wykorzystuje się kłącze imbiru – silnie rozgałęzioną podziemną łodygę o jasnobrązowej barwie. Imbir jest uprawiany w:
Azji (Indiach, Chinach – skąd pochodzi najwięcej imbiru, a także Nepalu, Malezji, Tajlandii, Indonezji),
Roślina lubi temperatury w zakresie 19-28°C i wilgotność 70-90%.
Badania wskazują, iż imbir lekarski ma potencjał:
przeciwcukrzycowy,
przeciwnowotworowy,
przeciwbakteryjny,
przeciwwirusowy,
przeciwzapalny.
Może poprawiać profil lipidowy, łagodzić nudności i wymioty. Składowe imbiru mogą również naśladować działanie estrogenów, co może być pomocne w czasie menopauzy, ale również w chemoprewencji nowotworów czy endometriozie. Prowadzono również badania wykorzystujące imbir w poprawie parametrów płodności u mężczyzn.
Imbir zawiera ponad 400 związków bioaktywnych, w stężeniach zależnych od warunków uprawy, sposobu zbioru, przetwarzania (działania temperatury) i przechowywania – niektóre z nich rozkładają się pod wpływem światła i powietrza. Należą do nich gingerole, najbardziej aktywne składniki imbiru, które są substancjami łatwo się utleniającymi.
Niestabilność chemiczna wielu związków imbiru może być jedną z przyczyn, dla których nie wszystkie wyniki badań nad imbirem są jednoznacznie pozytywne i ciągle są potrzebne szersze testy kliniczne.
Do olejków lotnych zaliczamy zingiberol, kurkumina, farnezen oraz monoterpeny (cyneol, linalol, limonen, borneol, geranial, neral).
Do składników nielotnych należą główne, biologicznie czynne substancje imbiru, takie jak gingerole, szogaole, paradole i zingeron. Imbir zawiera również flawonoidy, jednak większość z nich nie jest charakterystyczna dla tej rośliny.
W skład imbiru wchodzą także makro- i mikroelementy, takie jak:
Imbir zawiera również witaminy, np. witaminę A i kwas nikotynowy.
Imbir – właściwości
Prozdrowotne właściwości imbiru wynikają przede wszystkim z zawartości związków bioaktywnych. One również decydują o charakterystycznym smaku i ostrości imbiru. Są to:
gingerole,
paradole,
shogaole,
zingeron.
Gingerole to związki polifenolowe występujące w świeżym imbirze. W imbirze suszonym, lub długotrwale przechowywanym, przekształcają się w szogaole, które sprawiają, że imbir suszony jest ostrzejszy w smaku niż imbir świeży. Za zapach imbiru odpowiedzialne są zingeron i bisabolen.
Właściwości głównych składników imbiru są następujące:
Najczęstszą przyczyną nudności i wymiotów jest ciąża. Szacuje się, iż w pierwszym trymestrze ciąży doświadcza ich nawet 80% kobiet – od porannych mdłości do niepowściągliwych wymiotów ciężarnych. Badanie zastosowania imbiru w przypadku nudności i wymiotów w ciąży to materiał zebrany w czasie ok. 30 lat testów.
Badania wykazały, że imbir w dawce 1 g/dzień jest skuteczny w przypadku nudności i wymiotów ciążowych, bez znaczących skutków ubocznych. Jedno z badań przeprowadzonych w Norwegii wykazało, iż stosowanie imbiru w czasie ciąży nie wiązało się ze zwiększonym ryzykiem niskiej masy urodzeniowej, przedwczesnym porodem, wystąpieniem wad u dziecka lub urodzeniem martwego dziecka. Imbir jest bezpieczny dla kobiet w ciąży.
Inną przyczyną wymiotów i nudności jest chemioterapia stosowana w chorobie nowotworowej. Również u tych pacjentów badania wskazują, iż suplementacja imbiru w dawce ≤1 g/dzień przez > 3 dni zmniejszyła ryzyko ostrych wymiotów. Podobną tendencję obserwuje się u pacjentów po zabiegach chirurgicznych.
Na polskim rynku dostępne są suplementy diety, których głównym składnikiem jest kłącze imbiru, stosowane w chorobie lokomocyjnej.
Imbir jest rośliną, która pomaga w obniżaniu poziomu glukozy na czczo. Badania wskazują, iż dzieje się tak również w przypadku kobiet w ciąży, chorych na cukrzycę ciążową. Imbir obniża również poziom insuliny na czczo oraz wskaźnik HOMA.
Niestety nie zanotowano pozytywnego działania imbiru na poziom glikemii poposiłkowej – stężenie glukozy we krwi 2 godziny po posiłku.
Właściwości przeciwcukrzycowe imbiru to mechanizm złożony. Jedną z dróg, która prowadzi do poprawy wyników jest zmniejszanie procesu glikacji i powstawania tzw. AGE – zaawansowanych produktów glikacji.
Metaanliza 8 badań, obejmująca 454 pacjentów z cukrzycą typu II wykazała, że imbir w diecie poprawia poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c) u tych osób.
Imbir – działanie przeciwzapalne
Imbir wykazuje również aktywność przeciwzapalną, które powiązane jest z gingerolem. Obniża poziom biomarkerów stanu zapalnego, takich jak CRP, interleukina-6 czy TNF-α. Imbir może mieć zatem zastosowanie w łagodzeniu stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego.
Co ciekawe imbir stosowany był w ajurwedzie – tradycyjnej indyjskiej medycynie – do leczenia chorób reumatycznych. Współczesne badania potwierdzają korzystne działanie tej rośliny w tych chorobach. W jednym z badań, pacjenci z reumatoidalnym zapaleniem stawów, przyjmujący imbir przez dłuższy czas – od 3 miesięcy do 3,5 roku – doświadczali zmniejszenia obrzęków oraz zmniejszenia nasilenia bólu. Uważa się, że imbir działa poprzez hamowanie wytwarzania prostaglandyn.
Imbir a masa ciała
Imbir może być pomocny w zmniejszaniu masy ciała w połączeniu z treningiem aerobowym. W jednym z badań stosowano suplementację ekstraktem z imbiru (3x500mg dziennie) przez 24 tygodnie oraz trening aerobowy (3x w tygodniu) w jednej grupie i sam trening aerobowy w grupie kontrolnej.
Badanie wykazało, iż dodatek imbiru jest skutecznym sposobem na zmniejszenie masy ciała, dodatkowo zmniejszyła się aktywność enzymów wątrobowych (aminotransferazy asparaginianowej – AST i aminotransferazy alaninowej – ALT), poprawił się profil lipidowy i kontrola glikemii, a największe zmiany obserwowano po 6 miesiącach od rozpoczęcia badania.
Badania wskazują także, iż ekstrakty z imbiru i modyfikacja stylu życia łącznie, mogą być pomocne w utrzymaniu optymalnej masy ciała i poziomu tkanki tłuszczowej.
Imbir a niepłodność
Wpływ imbiru na niepłodność był badany w bardzo wielu testach klinicznych, zarówno u zwierząt jak i u ludzi. Korzystne działanie imbiru na te problemy wiąże się m.in. z jego działaniem przeciwutleniającym i wpływem na stres oksydacyjny. W wielu badaniach imbir poprawiał parametry nasienia (liczba, żywotność, prawidłowa morfologia), poziom testosteronu, estradiolu, prolaktyny, LH i FSH.
Są również badania, które nie udowodniły wpływu imbiru na poprawę liczby i ruchliwości plemników u mężczyzn. Poprawa parametrów w tych badaniach nie była istotna statystycznie.
Badania klinicznie prowadzone w celu oceny w jaki sposób imbir wpływa na ciśnienie krwi i choroby układu sercowo-naczyniowego pokazują, iż imbir jest pomocny w obniżaniu ciśnienia oraz korzystnie wpływa na przebieg choroby niedokrwiennej serca.
Imbir jest również rośliną, która wpływa na poprawę profilu lipidowego. Dysponujemy badaniami, w których już niewielka jego dawka (≤2 g/dzień) obniżała poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL.
Korzystne działanie imbiru obserwuje się również w łagodzeniu bólu menstruacyjnego. Metaanaliza 6 badań, w której obserwowano łącznie 667 kobiet wskazała, że suplementacja 750 – 2000 mg imbiru w czasie pierwszych 3-4 dni cyklu miesiączkowego łagodzi dolegliwości związane z miesiączką. Mechanizm działania imbiru w niwelowaniu bólów menstruacyjnych związany jest z hamowaniem działania enzymów biorących udział w syntezie prostaglandyn.
Inne efekty działania imbiru
Działanie imbiru jest badane również w innych obszarach medycznych, testuje się m.in. przeciwmigrenowe działanie tej rośliny. Nieliczne badania potwierdzają, że może ona łagodzić ataki migreny.
Pozostałe kierunki badawcze to profilaktyka raka prostaty u mężczyzn oraz zapobieganie zwłóknieniu wątroby. Badanie wykazało, iż imbir poprawia pracę wątroby, m.in. poprzez zmniejszenie nasilenia odkładania się kolagenu.
Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków klasyfikuje imbir jako bezpieczny składnik produktów farmakologicznych, badania pokazują, że tak jest rzeczywiście.
Ze względu na ostry smak, imbir stosowany w nadmiarze może wywoływać zgagę lub niewielkie objawy żołądkowo-jelitowe. Odradza się go osobom z chorobami przewodu pokarmowego, np. wrzodami żołądka lub dwunastnicy.
Stosowanie imbiru może nasilać hipoglikemizujące działanie leków stosowanych przez diabetyków lub leków przeciwzakrzepowych stosowanych w przypadku zaburzeń krzepnięcia. Dlatego pacjenci zażywający te leki powinni zachować ostrożność przy spożywaniu imbiru lub jego preparatów.
Działanie przeciwzakrzepowe imbiru nie jest również korzystne dla osób przed zabiegami chirurgicznymi.
Bezpieczeństwo stosowania imbiru potwierdzono również u kobiet w ciąży.
Imbir – jak stosować?
Najlepiejstosować świeży imbir, jednak suszony również zachowuje wiele swoich właściwości.
Imbir dostępny jest również w postaci suplementów diety.
1000 mg ekstraktu imbiru odpowiada 5 g (1 łyżeczka) świeżo startego kłącza lub imbiru kandyzowanego.
W łagodzeniu nudności ciążowych zaleca się 500-1000 mg ekstraktu, czyli pół lub jedną łyżeczkę imbiru świeżego. W chorobie lokomocyjnej zażywa się 1000 mg ekstraktu lub jedną łyżeczkę imbiru świeżego przed podróżą, a następnie połowę dawki co cztery godziny. Dawka dla dzieci jest o połowę niższa niż u dorosłych.
Warto włączyć imbir do swojej diety, zwłaszcza w przypadku osób z chorobami sercowo-naczyniowymi, hiperlipidemią i zaburzeniami metabolizmu węglowodanów.
Imbir będzie również dobrym wyborem u osób, które podejmują działanie w celu zmniejszenia masy ciała, jako uzupełnienie treningu i diety.
Podsumowanie
Imbir to roślina zawierająca bardzo wiele substancji bioaktywnych, w tym gingerole i szogaole. Stosowany był w Azji: Chinach, Japonii i Indiach w leczeniu chorób układu oddechowego (astma, kaszel), układu pokarmowego, chorobach reumatycznych.
Wiele badań potwierdza działanie przeciwcukrzycowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, łagodzenie nudności i wymiotów u ciężarnych oraz pacjentów przyjmujących chemioterapię.
Z drugiej strony siła dowodów niektórych badań jest niska, ze względu na małą ich liczbę lub małą liczbę przebadanych osób. Badania przeprowadzane w różnych ośrodkach cechuje brak standaryzacji dawek i różne okresy obserwacji pacjentów. Dlatego potrzebne są dalsze badania potwierdzające skuteczność imbiru.
Jednak już dziś uważa się, że imbir i jego ekstrakty mogą odgrywać nutraceutyku, czyli takiego składnika żywności, który łączy wartości żywieniowe z prozdrowotnymi.
Bibliografia
Kiyama R. Nutritional implications of ginger: chemistry, biological activities and signaling pathways. J Nutr Biochem. 2020 Dec;86:108486. doi: 10.1016/j.jnutbio.2020.108486. Epub 2020 Aug 19. PMID: 32827666. (dostęp 25.02.2025)
Nikkhah Bodagh M, Maleki I, Hekmatdoost A. Ginger in gastrointestinal disorders: A systematic review of clinical trials. Food Sci Nutr. 2018 Nov 5;7(1):96-108. doi: 10.1002/fsn3.807. PMID: 30680163; PMCID: PMC6341159. (dostęp 25.02.2025)
Unuofin JO, Masuku NP, Paimo OK, Lebelo SL. Ginger from Farmyard to Town: Nutritional and Pharmacological Applications. Front Pharmacol. 2021 Nov 26;12:779352. doi: 10.3389/fphar.2021.779352. PMID: 34899343; PMCID: PMC8661456. (dostęp 25.02.2025)
P. Glibowski, A. Długołęcka, A. Grdeń, K. Toczek, Właściwości prozdrowotne imbiru, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2017, nr 2, s. 115–121. (dostęp 25.02.2025)
Zdowie psychiczne ma kluczowe znaczenie dla osobistego dobrostanu, relacji interpersonalnych i uczestnictwa w życiu społecznym. Choroba psychiczna wpływa również na zdrowie fizyczne – powodując ból i niepełnosprawność, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do samobójstwa. Do najważniejszych chorób psychicznych należą depresja i schizofrenia, które łącznie dotykają ponad 300 milionów ludzi na całym świecie. Niestety leki powszechnie stosowane w terapii tych zaburzeń często niosą ze sobą działania niepożądane lub nie przynoszą oczekiwanego efektu.
Od czego zależy skuteczność leków przeciwdepresyjnych?
Depresja jest jednym z największych problemów zdrowia psychicznego. Jej leczenie opiera się na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych, tzw. antydepresantów. Farmakoterapia depresji trwa dość długo (efekty obserwuje się najwcześniej po 2 tygodniach stosowania leku), a działania niepożądane są powszechne.
Powrót do zdrowia może wymagać stosowania wielu leków, a także metod niefarmakologicznych, w tym psychoterapii. Leki zwykle odgrywają zasadniczą rolę, dlatego też najważniejsze jest dobranie odpowiedniego preparatu.
Jednak nie wszystkie osoby z zaburzeniami psychicznymi odnoszą korzyści z farmakoterapii. Umiarkowana skuteczność leczenia dotyczy szczególnie osób z ciężką depresją – która dotyka 163 miliony ludzi na całym świecie. Szacuje się, że tylko 42-53% chorych uzyskuje oczekiwane efekty terapeutyczne. Istnieje zatem ogromna potrzeba poprawy skuteczności leczenia.
Zróżnicowana reakcja pacjentów na leki psychotropowe wynika z wielu czynników, m.in.:
genetycznych,
środowiskowych, w tym żywieniowych,
współistniejących chorób,
stopnia ciężkości zaburzeń psychicznych.
Szczególnie istotne są interakcje między stosowanymi jednocześnie lekami, a także predyspozycje genetyczne do metabolizowania substancji leczniczych. Wsparciem w wyborze odpowiedniego postępowania terapeutycznego może być wykonanie badania farmakogenetycznego.
W zależności od profilu genetycznego pacjenta, a więc od tego jaki posiada zestaw genów, istnieje możliwość indywidualnego doboru leku w odpowiedniej dawce – niższej lub wyższej niż standardowa. Dzięki temu można poprawić skuteczność leczenia oraz zminimalizować ryzyko działań niepożądanych.
Jak genetyka wpływa na skuteczność leków przeciwdepresyjnych?
Dobranie odpowiedniego leczenia farmakologicznego ma kluczowe znaczenie w terapii depresji. Optymalna dawka antydepresantów konieczna do osiągnięcia efektu terapeutycznego może się różnić między poszczególnymi osobami nawet 50-krotnie! Podobnie jak stężenia we krwi uzyskiwane po podaniu identycznej dawki leku.
Stosowanie terapii monitorowania stężenia leku we krwi (TDM – ang. therapeutic drug monitoring) może zmniejszyć liczbę pacjentów niereagujących na leczenie do 10–20%. Z jednej strony potwierdza to zależność między stężeniem leku we krwi i efektem klinicznym, a z drugiej znaczenie genotypowania osób z depresją w celu podjęcia spersonalizowanej terapii.
W farmakoterapii depresji stosuje się trzy główne grupy leków przeciwdepresyjnych:
Powyższe substancje czynne metabolizowane są przez enzym CYP2D6 i/lub CYP2C19.
Zmniejszona aktywność enzymu może skutkować wolnym metabolizowaniem leku, co z kolei przekłada się na zwiększone jego stężenie we krwi przy standardowej, zalecanej dawce i wystąpieniem działań niepożądanych.
Z drugiej strony zwiększona aktywność enzymu może powodować zbyt niskie stężenie leku we krwi przy standardowej dawce z powodu szybkiego jego metabolizowania, a efekt terapeutyczny będzie niezadowalający.
Badania farmakogenetyczne – praktyczne zastosowanie w leczeniu depresji
Dzięki zastosowaniu badań farmakogenetycznych można ocenić tempo metabolizmu leków przeciwdepresyjnych.
W panelu farmakologicznym w ALAB Laboratoria analizowanych jest aż 14 substancji czynnych stosowanych w leczeniu depresji (tabela poniżej).
Na podstawie genotypu pacjenta istnieje możliwość dobrania odpowiedniego leku lub grupy leków w optymalnej dawce. Wykazano, że u osób z depresją, które miały dobraną farmakoterapię na podstawie wyników badania farmakologicznego, prawdopodobieństwo osiągnięcia remisji – stanu bez objawów depresji – jest o 15–74% większe niż u osób, które nie wykonały badań.
W celu wykonania testu i analizy profilu genetycznego, pobiera się jedną próbkę krwi. Otrzymany raport zawiera rekomendacje dotyczące rodzaju i dawkowania danego leku przeciwdepresyjnego.
Standardowo decyzję o ewentualnej zmianie leków można podjąć dopiero po 6-8 tygodniach jego stosowania bez widocznej poprawy. Na podstawie otrzymanych wyników lekarz może podjąć decyzję o leczeniu unikając terapii metodą „prób i błędów”. Prowadzona farmakoterapia na podstawie wyników badania farmakogenetycznego jest bardziej skuteczna i bezpieczna ze względu na możliwość szybszego trafnego dobrania odpowiedniego preparatu oraz jego dawkowania.
Przykładowe rekomendacje, jakie można uzyskać w badaniach farmakogenetycznych w zależności od genotypu pacjenta
Brown C.L., Stanton J.D., Bharth K. i in. Pharmacogenomic Testing and Depressive Symptom Remission: A Systematic Review and Meta-Analysis of Prospective, Controlled Clinical Trials. Clin Pharmacol Ther, 2022, 112(6), 1303-1317,
Joković D., Milosavljević F., Stojanović Z. i wsp. CYP2C19 slow metabolizer phenotype is associated with lower antidepressant efficacy and tolerability. Psychiatry Res, 2022, 312, 114535,
Campos A.I., Byrne E.M., Mitchell B.L. i wsp. Impact of CYP2C19 metaboliser status on SSRI response: a retrospective study of 9500 participants of the Australian Genetics of Depression Study. Pharmacogenomics J, 2022, 22, 130135.
Dieta kopenhaska to jedna z najbardziej rygorystycznych diet odchudzających, obiecująca osiągnięcie szybkich efektów, w krótkim czasie jej stosowania. Zasady diety kopenhaskiej są ściśle określone i wymagają dużej dyscypliny od osoby ją wprowadzającej.
Czy warto ją stosować? Z niniejszego artykułu dowiesz się, na czym polega ten plan żywieniowy, jakie są jego zalety i potencjalne zagrożenia, a także dla kogo absolutnie nie jest wskazany. Jeśli zastanawiasz się, czy dieta kopenhaska to dobry wybór dla Ciebie, koniecznie przeczytaj ten artykuł.
Dieta kopenhaska, nazywana również dietą trzynastodniową, to bardzo restrykcyjny plan żywieniowy, który ma na celu szybką utratę masy ciała. Jest przeznaczona wyłącznie dla osób zdrowych, a jej głównymi założeniami są:
znaczne ograniczenie kaloryczności posiłków,
ściśle określony jadłospis, którego nie wolno modyfikować.
Najważniejsze zasady diety kopenhaskiej:
Czas trwania – dieta trwa dokładnie 13 dni i nie może być przedłużana ani skracana.
Niskokaloryczność – dzienna wartość energetyczna posiłków wynosi od 600 do 800 kcal.
Stałe pory posiłków – należy spożywać trzy posiłki dziennie:
Śniadanie – między 8:00 a 9:00,
Obiad – między 12:00 a 14:00,
Kolacja – między 17:00 a 18:00.
Brak przekąsek – poza trzema posiłkami nie wolno spożywać dodatkowych produktów.
Ścisły jadłospis – nie można zamieniać posiłków między dniami, choć dozwolona jest zamiana obiadu z kolacją w obrębie jednego dnia.
Zakazane produkty – dieta eliminuje większość węglowodanów i tłuszczów, a także alkohol, słodycze i produkty przetworzone.
Wysokie spożycie białka – dieta bazuje na chudym mięsie, jajkach i rybach, co ma wspomóc utratę tkanki tłuszczowej.
Ograniczenie kawy i herbaty – spożywanie kawy jest dozwolone, ale tylko w określonych ilościach i bez dodatków (np. mleka).
Należy pić minimum 2 litrów wody niegazowanej, niemineralizowanej na dobę.
Mimo licznych kontrowersji i potencjalnych zagrożeń dieta kopenhaska ma również kilka zalet, które przyciągają osoby chcące szybko schudnąć. Oto najważniejsze „korzyści” wynikające z jej stosowania:
Szybka utrata masy ciała – dzięki bardzo niskiej kaloryczności i ściśle określonym posiłkom dieta prowadzi do szybkiej redukcji wagi. W ciągu 13 dni można schudnąć nawet od 5 do 10 kg, co jest główną motywacją dla wielu osób ją stosujących.
Proste zasady – plan żywieniowy jest jasno określony, a jadłospis składa się z łatwo dostępnych produktów, co eliminuje konieczność liczenia kalorii czy przygotowywania skomplikowanych potraw.
Krótkotrwałość diety – dieta trwa tylko 13 dni, co może być zaletą dla osób, które nie chcą stosować długoterminowych planów odchudzania.
Zmiana nawyków żywieniowych – restrykcyjne zasady mogą pomóc niektórym osobom w wyeliminowaniu niezdrowych przekąsek i ograniczeniu spożycia cukru oraz przetworzonych produktów.
Możliwe zmniejszenie apetytu – u niektórych osób po kilku dniach stosowania diety może wystąpić efekt zmniejszenia łaknienia, co pomaga w dalszej kontroli porcji posiłków.
Brak konieczności liczenia kalorii i makroskładników – jadłospis jest ściśle określony, co ułatwia jego przestrzeganie osobom, które nie chcą analizować wartości odżywczych spożywanych produktów.
Dieta kopenhaska zagrożenia – dla kogo nie jest wskazana
Dieta kopenhaska jest bardzo restrykcyjna i może prowadzić do różnych negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak:
niedobory składników odżywczych – ze względu na ograniczoną liczbę produktów i bardzo niską kaloryczność organizm nie otrzymuje niezbędnych witamin i minerałów, co może osłabić włosy, paznokcie oraz negatywnie wpłynąć na metabolizm,
efekt jo-jo – utrata masy ciała następuje szybko, ale w większości przypadków waga wraca w niedługim czasie po zakończeniu diety, często nawet z nadwyżką,
spowolnienie metabolizmu – organizm, dostając bardzo mało kalorii, przechodzi w tryb oszczędzania energii, co może utrudnić dalsze odchudzanie i prowadzić do uczucia zmęczenia, depresji,
utrata mięśni – ponieważ dieta dostarcza niewielką ilość węglowodanów, ciało zaczyna zużywać glikogen z mięśni jako źródło energii, co osłabia siłę i kondycję organizmu,
osłabienie i zawroty głowy – niska podaż kalorii może powodować uczucie wyczerpania, bóle głowy, trudności z koncentracją, a w skrajnych przypadkach nawet omdlenia,
problemy trawienne – brak odpowiedniej ilości błonnika może skutkować zaparciami i innymi dolegliwościami układu pokarmowego,
ryzyko powikłań zdrowotnych – dieta może zaburzyć równowagę hormonalną, osłabić odporność oraz negatywnie wpłynąć na stan kości, co zwiększa ryzyko osteoporozy.
Z uwagi na liczne ograniczenia dieta kopenhaska nie jest odpowiednia dla:
Osób z cukrzycą – ograniczenie węglowodanów może prowadzić do niebezpiecznych wahań poziomu cukru we krwi, co zwiększa ryzyko hipoglikemii.
Osób z chorobami serca i nadciśnieniem – nagła utrata wagi i brak kluczowych składników odżywczych mogą negatywnie wpłynąć na układ krążenia.
Osób z problemami nerek i wątroby – dieta bogata w białko, ale uboga w inne składniki może dodatkowo obciążać te narządy i prowadzić do ich osłabienia.
Kobiet w ciąży i karmiących piersią – organizm przyszłej mamy i dziecka wymaga pełnowartościowej diety, a restrykcje żywieniowe mogą prowadzić do niedoborów i zagrozić zarówno zdrowiu matki, jak i dziecka.
Młodzieży w okresie wzrostu i dojrzewania – w tym czasie organizm potrzebuje odpowiedniej ilości składników odżywczych, aby prawidłowo się rozwijać. Ograniczona dieta może prowadzić do problemów zdrowotnych i zahamowania wzrostu.
Osób aktywnych fizycznie i sportowców – brak energii i składników odżywczych niezbędnych do regeneracji mięśni i wytrzymałości organizmu może negatywnie wpłynąć na kondycję fizyczną i osiągnięcia sportowe.
Osób z zaburzeniami odżywiania – tego rodzaju dieta może nasilić problemy związane z anoreksją, bulimią lub innymi nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi.
Osób wykonujących pracę fizyczną lub wymagającą koncentracji – niedostateczna ilość energii może powodować spadek wydajności, trudności w skupieniu się, a także zwiększać ryzyko wypadków i kontuzji w czasie pracy.
Jakie są efekty diety kopenhaskiej?
Utrata wagi – dzięki deficytowi kalorycznemu osoby stosujące dietę mogą schudnąć nawet od 5 do 10 kg w ciągu 13 dni.
Zmniejszenie retencji wody – ograniczenie soli i węglowodanów sprawia, że organizm traci wodę, co początkowo daje szybkie efekty utraty wagi.
Lepsza kontrola apetytu – po kilku dniach organizm może przystosować się do mniejszych porcji, co pomaga ograniczyć podjadanie.
Efekt jo-jo – po zakończeniu diety istnieje duże ryzyko, że organizm zacznie magazynować energię, prowadząc do szybkiego powrotu wagi.
Pogorszenie samopoczucia – wiele osób skarży się na zmęczenie, rozdrażnienie i brak energii podczas stosowania diety.
Dzień 1. i 8. Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru. Obiad: 2 jajka na twardo, 1 szklanka gotowanego szpinaku lub brokułów, 1 pomidor. Kolacja: 200 g befsztyku wołowego, 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z dodatkiem soku z cytryny.
Dzień 2. i 9. Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru. Obiad: 200 g befsztyku wołowego, 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z dodatkiem soku z cytryny, 1 surowy owoc (do wyboru jabłko, ananas, grejpfrut). Kolacja: 100 g chudej szynki, np. drobiowej, 2/3 szklanki jogurtu naturalnego.
Dzień 3. i 10. Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru, 1 mała kromka pieczywa. Obiad: szklanka gotowanego szpinaku, 1 pomidor, 1 mały surowy owoc. Kolacja: 2 jajka na twardo, 100 g chudej szynki (np. drobiowej), 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z dodatkiem soku z cytryny.
Dzień 4. i 11. Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru. Obiad: 1 jajko na twardo, 1 duża marchewka, 100–150 g naturalnego serka wiejskiego. Kolacja: pół szklanki kompotu z owoców (kompot bez dodatku cukru, owoce można zjeść), 2/3 szklanki jogurtu naturalnego.
Dzień 5. i 12. (dzień bez kawy) Śniadanie: 1 duża starta marchewka z sokiem z cytryny. Obiad: 300 g chudej gotowanej lub smażonej bez tłuszczu ryby (dorsz, pstrąg lub sola) skropionej sokiem z cytryny. Kolacja: 200 g befsztyku wołowego, 5 liści sałaty, 40 g gotowanego brokułu.
Dzień 6. i 13. Śniadanie: 1 kubek czarnej kawy z jedną kostką cukru, 1 mała kromka pieczywa. Obiad: 1 duszona pierś bez skóry, 5 liści sałaty z 1 łyżką oliwy z oliwek z dodatkiem soku z cytryny Kolacja: 2 jajka na twardo, 1 duża starta marchewka.
Dzień 7. Śniadanie: 1 kubek herbaty (najlepiej zielonej) bez dodatku cukru Obiad: 150 g piersi z kurczaka grillowanej lub z piekarnika, 1 świeży owoc Kolacja: nic.
Dieta kopenhaska – podsumowanie
Dieta kopenhaska to skuteczna, choć bardzo kontrowersyjna metoda na szybkie zrzucenie kilogramów. Mimo że może przynieść oczekiwane rezultaty szybkiego spadku wagi, wiąże się z wieloma zagrożeniami zdrowotnymi, takimi jak efekt jo-jo, niedobory składników odżywczych czy osłabienie organizmu.
Zanim zdecydujesz się na jej zastosowanie, warto dokładnie przeanalizować jej zasady i skonsultować się ze specjalistą lekarzem lub dietetykiem oraz zrobić niezbędne badania.
Bibliografia
1. mp.pl, Dieta kopenhaska Urszula Paszek, dietetyk dyplomowany; dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk. (04.03.2025)
2.Zahorska-Markiewicz B. Kontrowersje wokół diet. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2005;1(1):9–14. (04.03.2025)
3.Khakimov B, Poulsen SK, Savorani F, et al. New Nordic Diet versus Average Danish Diet: A Randomized Controlled Trial Revealed Healthy Long-Term Effects of the New Nordic Diet by GC-MS Blood Plasma Metabolomics. J Proteome Res. 2016;15(6):1939-1954. (04.03.2025)
4.Grzelak A, Suliburska J. Popularne diety a chorzy z nadciśnieniem tętniczym. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2013;4(3):122–127. (04.03.2025)
5.Lassen AD, Christensen LM, Trolle E. Development of a Danish Adapted Healthy Plant-Based Diet Based on the EAT-Lancet Reference Diet. Nutrients. 2020;12(3):738. (04.03.2025)
