Wazektomia to jedna z metod antykoncepcji dla mężczyzn. Zyskuje coraz większą popularność jako bezpieczna i wysoce skuteczna alternatywa dla innych form zapobiegania ciąży. Mimo że zabieg jest stosunkowo prosty i małoinwazyjny, narosło wokół niego wiele pytań i wątpliwości – szczególnie dotyczących odwracalności, długoterminowego wpływu na zdrowie oraz ewentualnych skutków ubocznych. Dowiedz się, na czym polega wazektomia, ile trwa, jakie są przeciwwskazania oraz czy można odwrócić jej efekty.
Wazektomia jest metodą antykoncepcji, której celem jest długotrwałe lub trwałe uniemożliwienie zapłodnienia. Polega na obustronnym przecięciu i podwiązaniu nasieniowodów, dzięki czemu plemniki nie przedostają się z najądrzy do nasienia. Jest to zabieg chirurgiczny zaliczany do metod małoinwazyjnych.
Istnieją dwie główne techniki wykonania wazektomii:
klasyczna,
bez skalpela (non-scalpel).
Klasyczna wazektomia polega na nacięciu moszny w linii pośrodkowej lub po obu stronach, wypreparowaniu nasieniowodów, ich przecięciu i podwiązaniu. Obecnie metoda ta jest stosowana rzadko – głównie w przypadku mężczyzn po wcześniejszych zabiegach w obrębie moszny.
Wazektomia bez skalpela jest metodą najmniej inwazyjną i obarczoną najmniejszym ryzykiem powikłań. Polega na przezskórnym chwyceniu nasieniowodów, a następnie nakłuciu i rozwarstwieniu skóry moszny (bez nacinania). Kolejnym krokiem jest przecięcie nasieniowodów i ich podwiązanie, zaklipsowanie lub skoagulowanie.
Czy wazektomia boli?
Wazektomia wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym, dzięki czemu powinna być bezbolesna. Może pojawić się jedynie niewielki dyskomfort w momencie podawania znieczulenia lub delikatne uczucie ciągnięcia podczas manipulacji nasieniowodami.
Niewielki ból może pojawić się dopiero po zabiegu wazektomii. Jest on związany z naruszeniem tkanek. W celu uśmierzenia dolegliwości bólowych lekarz zwykle zaleca stosowanie leków przeciwbólowych.
Konieczne jest obserwowanie organizmu po wazektomii. Silny ból, gorączka, obrzęk moszny czy krwawienie są wskazaniami do niezwłocznej konsultacji z lekarzem .
Czy wazektomia jest bezpieczna?
Wazektomia jest uznawana za zabieg bezpieczny. Dostępne dane wskazują, że nie jest związana z żadnymi poważnymi i długotrwałymi skutkami niepożądanymi.
Możliwe powikłania to:
krwiak,
ból moszny,
zakażenie operowanego miejsca,
ziarniniak nasienny.
Powikłania po wazektomii dotyczą 1–2% przypadków.
Czy wazektomia jest skuteczna?
Skuteczność wazektomii oceniana jest na99,9%. Należy jednak pamiętać, że ochrona przed ciążą nie jest natychmiastowa. Po zabiegu w nasieniowodach mogą jeszcze pozostawać żywe plemniki. Dlatego przez około 3 miesiące konieczne jest stosowanie dodatkowej metody antykoncepcji. Dopiero po wykonaniu badania nasienia potwierdzającego brak plemników w ejakulacie można uznać wazektomię za w pełni skuteczną.
Odsetek wazektomii zakończonych niepowodzeniem wynosi około 1% (po 3 miesiącach w badaniu nasienia stwierdzana jest obecność ruchliwych plemników). W takich przypadkach należy powtórzyć zabieg.
Jednym z najczęściej powtarzanych mitów dotyczących wazektomii jest obawa, że zabieg wpływa negatywnie na poziom testosteronu. W rzeczywistości wazektomia nie ma żadnego wpływu na funkcję hormonalną jąder. Testosteron nadal jest produkowany w tej samej ilości, co przed zabiegiem. Po wazektomii mężczyzna zachowuje pełnię sprawności seksualnej.
brak pewności lub niezdolność do wyrażenia świadomej zgody na zabieg.
Przed zabiegiem wazektomii każdy pacjent przechodzi szczegółową konsultację lekarską, podczas której lekarz wyklucza przeciwwskazania, a także omawia przebieg zabiegu, jego skuteczność oraz możliwość odwrócenia. Mężczyzna jest zobowiązany również do wykonania badań – m.in. morfologii krwi, układu krzepnięcia (INR, PT, APTT), antygenu HBS.
Czy wazektomia jest odwracalna?
Zabiegiem, który ma na celu odwrócenie wazektomii jest rewazektomia. Zabieg polega na ponownym połączeniu przeciętych nasieniowodów. Jego skuteczność oceniana jest na około 80% i zależy od m.in.:
czasu, który upłynął od wazektomii,
zastosowanej metody wazektomii,
stanu nasieniowodów.
Z założenia wazektomia powinna być traktowana jako trwała metoda antykoncepcji.
Ile kosztuje wazektomia?
W Polsce wazektomia nie jest refundowana w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Wszystkie zabiegi wykonywane są w ramach prywatnej opieki medycznej.
Cena wazektomii zależy od kilku czynników. Są to głównie lokalizacja, doświadczenie i renoma lekarza oraz metoda zabiegu. Do kosztów należy doliczyć również konsultacje lekarskie przed i po wazektomii oraz badania diagnostyczne.
Wazektomia – często zadawane pytania
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące wazektomii.
Po jakim czasie wazektomia jest skuteczna?
Wazektomię uznaje się za skuteczną, jeżeli w badaniu nasienia wykonanym po 3 miesiącach od zabiegu nie stwierdza się obecności ruchomych plemników. Do tego czasu należy nadal stosować inną metodę antykoncepcji.
Dlaczego wazektomia jest legalna?
Wazektomia to forma świadomej, dobrowolnej antykoncepcji, a jej legalność wynika z prawa pacjenta do decydowania o swoim zdrowiu reprodukcyjnym. Zabieg jest wykonywany po podpisaniu zgody i uprzednim poinformowaniu pacjenta o możliwych skutkach.
Jakie są minusy wazektomii?
Wśród minusów wazektomii można wymienić m.in. wysoki koszt zabiegu, ewentualną konieczność powtórzenia zabiegu po 3. miesiącach, brak pewności dotyczącej odwrócenia efektów, brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Czy po wazektomii można mieć dziecko?
Możliwe jest wykonanie zabiegu rewazektomii, której skuteczność oceniana jest na około 80%. Innym sposobem na posiadanie dziecka po wazektomii jest in vitro z wykorzystaniem zamrożonego nasienia lub plemników pobranych chirurgicznie z jąder.
Co się dzieje z jądrami po wazektomii?
Jądra po wazektomii nadal produkują plemniki i testosteron. Plemniki, które nie mogą przedostać się do ejakulatu, ulegają degeneracji i są naturalnie usuwane przez organizm – głównie dzięki komórkom układu odpornościowego.
Jak wygląda stosunek po wazektomii?
Stosunek seksualny po wazektomii nie różni się od tego sprzed zabiegu. Nie zmienia się ilość ani konsystencja ejakulatu, ponieważ plemniki stanowią mniej niż 5% objętości nasienia. Libido i satysfakcja seksualna również pozostają bez zmian.
Co dzieje się ze spermą po wazektomii?
Po wazektomii plemniki są nadal produkowane, ale nie trafiają do ejakulatu. Nadal występuje wytrysk nasienia.
Wazektomia – podsumowanie
Wazektomia to skuteczna, bezpieczna i trwała metoda antykoncepcji dla mężczyzn.
Wazektomia nie wpływa na poziom testosteronu, libido ani sprawność seksualną.
Pełna skuteczność wazektomii jest uzyskiwana po 3 miesiącach i musi być potwierdzona badaniem nasienia.
Niepowodzenie wazektomii dotyczy 1% przypadków i wymaga powtórzenia zabiegu.
Wazektomię można odwrócić poprzez rewazektomię. Skuteczność oceniana jest na około 80%.
A. Jungwirth i in., Rekomendacje postępowania w męskiej niepłodności, Postępy Andrologii Online 2016, 3, s. 17–54
F.Z. Woś, E. Kobos, Przewidywane i rzeczywiste natężenie bólu u pacjentów poddanych zabiegowi wazektomii, Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2022; 16(2), s. 60–65
Układ nerwowy to najbardziej złożona struktura w organizmie człowieka. To właśnie dzięki niemu możliwe jest m.in. odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego, przetwarzanie informacji i koordynowanie pracy wszystkich narządów. Od jego prawidłowego funkcjonowania zależy działanie całego ciała. Poznaj budowę i funkcje układu nerwowego człowieka.
Układ nerwowy człowieka dzieli się na dwie główne części, które ściśle ze sobą współpracują:
ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – obejmuje mózgowie i rdzeń kręgowy, stanowiąc główny ośrodek przetwarzania informacji,
obwodowy układ nerwowy – składa się z nerwów czaszkowych, rdzeniowych oraz zwojów nerwowych, przekazując informacje między OUN a resztą ciała.
Natomiast na obwodowy układ nerwowy składają się jeszcze:
somatyczny układ nerwowy,
autonomiczny układ nerwowy.
Podstawową jednostką budującą układ nerwowy człowieka jest neuron (komórka nerwowa), który przetwarza informacje w postaci sygnału elektrycznego. Jest zbudowany z ciała komórki, dendrytów i aksonu. Akson może być otoczony osłonką mielinową, która odpowiada za ochronę oraz szybsze przewodzenie impulsów nerwowych.
Neurony komunikują się ze sobą poprzez synapsy i tworzą sieci neuronowe. Zbiór komórek nerwowych określany jest mianem tkanki nerwowej.
Niektóre aksony mogą osiągać długość nawet 1 metra.
Pod względem czynnościowym neurony dzieli się na:
czuciowe,
ruchowe,
pośrednie.
Innymi komórkami budującymi układ nerwowy są komórki glejowe (glej). Mogą pełnić różnorodne funkcje i do tej pory nie udało się poznać ich wszystkich. Wiadomo, że odpowiadają m.in. za odżywianie komórek nerwowych, syntezę enzymów niezbędnych do produkcji neuroprzekaźników, tworzą osłonki mielinowe oraz barierę krew-mózg. Komórki glejowe są mniejsze od neuronów oraz nie posiadają dendrytów i aksonów.
Komórki glejowe są znacznie liczniejsze niż neurony – w mózgu dorosłego człowieka przypada nawet kilkanaście komórek glejowych na jeden neuron. Dawniej uważano je tylko za „rusztowanie” dla neuronów, ale dziś wiadomo, że pełnią szereg innych funkcji.
Ośrodkowy układ nerwowy
Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) składa się z mózgowia (znajdującego się w jamie czaszki) oraz rdzenia kręgowego (biegnącego w kanale kręgowym). Jest chroniony przez kości czaszki i kręgosłupa, a także przez trzy opony mózgowo-rdzeniowe oraz płyn mózgowo-rdzeniowy.
Ośrodkowy układ nerwowy zbudowany jest z:
istoty białej,
istoty szarej.
Istota biała składa się głównie z aksonów (włókien nerwowych), które są otoczone przez osłonkę mielinową. Odpowiada za przewodzenie impulsów nerwowych między różnymi częściami OUN.
Istota szara zawiera głównie ciała komórek nerwowych (neuronów), dendryty oraz włókna nerwowe (bez osłonek mielinowych). To w tej części ośrodkowego układu nerwowego zachodzi przetwarzanie informacji, czyli procesy związane z odbiorem, analizą i przekazywaniem sygnałów nerwowych.
W mózgowiu istota szara znajduje się na zewnątrz, a istota biała w środku. Natomiast w rdzeniu kręgowym ich ułożenie jest odwrotne.
Mózgowie dzieli się funkcjonalnie na: mózg, móżdżek i pień mózgu. Anatomicznie wyróżnia się natomiast:
kresomózgowie,
międzymózgowie,
śródmózgowie,
tyłomózgowie,
rdzeń przedłużony.
Kresomózgowie tworzą dwie półkule, które dzielą się na płaty:
czołowy,
ciemieniowy,
potyliczny,
skroniowy.
Na obszarze mózgowia rozpoczynają się nerwy czaszkowe.
Mózg odpowiada za wyższe czynności nerwowe. Móżdżek kontroluje koordynację ruchową. Natomiast w pniu mózgu znajdują się ośrodki odpowiedzialne za utrzymanie funkcji życiowych.
Rdzeń kręgowy przewodzi impulsy nerwowe między mózgiem a obwodowym układem nerwowym. Ma długość około 40–45 cm u dorosłego człowieka i jest otoczony przez kręgi kręgosłupa, które chronią go przed uszkodzeniami. Odchodzą od niego parzyste nerwy rdzeniowe. Rdzeń kręgowy kończy się na poziomie I–II kręgu lędźwiowego.
Obwodowy układ nerwowy
Obwodowy układ nerwowy składa się z nerwów czaszkowych i rdzeniowych oraz zwojów nerwowych. Jego funkcją jest przewodzenie impulsów nerwowych z narządów zmysłów do ośrodkowego układu nerwowego i odwrotnie – z OUN do efektorów, takich jak m.in. mięśnie i gruczoły.
Somatyczny układ nerwowy
Układ somatyczny umożliwia świadomą kontrolę nad ruchem i odpowiada za odbiór bodźców czuciowych. Dzieli się na:
ruchowy (piramidowy i pozapiramidowy),
czuciowy.
Neurony czuciowe (aferentne) dostarczają informacji o bodźcach dotykowych, temperaturze, bólu i wibracjach, natomiast neurony ruchowe (eferentne) wysyłają sygnały do mięśni szkieletowych.
Układ piramidowy kontroluje ruchy dowolne. Natomiast układ pozapiramidowy jest odpowiedzialny za tworzenie automatyzmów ruchowych (wykonywanie czynności, które wymagają mniej świadomej kontroli) oraz regulowanie postawy ciała i napięcia mięśni.
Autonomiczny układ nerwowy
Autonomiczny układ nerwowy zaopatruje mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły. Działa niezależnie od woli i steruje podstawowymi procesami życiowymi – m.in. rytmem serca, trawieniem, wydzielaniem hormonów, gospodarką cieplną organizmu czy ciśnieniem krwi.
Autonomiczny układ nerwowy dzieli się na:
układ współczulny,
układ przywspółczulny.
Jak działa współczulny i przywspółczulny układ nerwowy?
Układ współczulny dominuje w sytuacjach stresowych i nagłych, w których organizm musi szybko zareagować. Powoduje wzrost ciśnienia krwi, rozszerzenie oskrzeli i źrenic, zwiększenie siły skurczów mięśni oraz zahamowanie funkcji trawiennych. To on odpowiada za klasyczną reakcję „walcz albo uciekaj”.
Natomiast układ przywspółczulny jest aktywowany w czasie odpoczynku, snu i regeneracji. Spowalnia czynności serca, powoduje spadek ciśnienia krwi, pobudza wydzielanie śliny i enzymów trawiennych, aktywuje perystaltykę jelit.
Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione jednocześnie przez układ współczulny i przywspółczulny. Działają one antagonistycznie, czyli przeciwstawnie, aby utrzymać równowagę organizmu.
Zaburzenia równowagi między aktywnością układu współczulnego i przywspółczulnego mogą prowadzić do rozwoju wielu chorób – m.in. nadciśnienia tętniczego czy zaburzeń rytmu serca.
Funkcje układu nerwowego
Podstawowe funkcje układu nerwowego człowieka to:
odbiór informacji (bodźców) ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego,
przetwarzanie i zapamiętywanie informacji,
wysyłanie odpowiedzi do efektorów.
Komórki nerwowe mogą odbierać bodźce na dwa sposoby: za pomocą zakończeń swoich włókien nerwowych lub poprzez komórki zmysłowe. Oba te mechanizmy nazywane są receptorami. Wyróżnia się eksteroreceptory (odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego), interoreceptory (odbieranie bodźców z narządów wewnętrznych), proprioreceptory (odbieranie bodźców z narządu ruchu), telereceptory (odbieranie bodźców na odległość np. poprzez zmysł wzroku).
Układ nerwowy odpowiada również za bardziej złożone funkcje. Są to m.in.:
utrzymanie homeostazy (m.in. regulacja temperatury ciała, pH krwi, poziomu glukozy),
regulacja funkcji życiowych (m.in. oddychanie, praca serca),
procesy poznawcze (m.in. myślenie, pamięć, uczenie się, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, wyobraźnia),
odbiór i przetwarzanie bodźców zmysłowych (w tym wzrokowych, słuchowych, dotykowych),
regulacja emocji i zachowań,
kontrola ruchów dobrowolnych i odruchów bezwarunkowych,
kontrola ekspresji mowy.
Warto zaznaczyć, że każda z tych funkcji jest realizowana przez określone struktury układu nerwowego, których działanie jest ze sobą ściśle zintegrowane.
Układ nerwowy człowieka dzieli się na ośrodkowy (OUN) i obwodowy.
Ośrodkowy układ nerwowy obejmuje mózgowie i rdzeń kręgowy, pełni funkcje nadrzędne w zakresie przetwarzania informacji.
Obwodowy układ nerwowy zbudowany jest z nerwów i zwojów nerwowych, które przekazują sygnały między ośrodkowym układem nerwowym a resztą ciała.
Obwodowy układ nerwowy dzieli się na somatyczny (zależny od woli) i autonomiczny (niezależny od woli).
Główną funkcją układu nerwowego jest odbieranie bodźców, przetwarzanie ich i wysyłanie odpowiedzi do efektorów.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005
W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
M. Maszczyk i in., Rola komórek glejowych w chorobach neurodegeneracyjnych. Część I. Charakterystyka i funkcje fizjologiczne, Farmacja Polska 2021, vol. 77, s. 745–751
A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2014
Macica to centralny element żeńskiego układu płciowego. Pełni bardzo ważną rolę w procesie rozrodu. To właśnie w niej zagnieżdża się zapłodniona komórka jajowa, a następnie rozwija płód. Znajomość fizjologii narządu jest istotna nie tylko ze względu na ewentualną ciążę, ale również dla zachowania zdrowia intymnego. Dowiedz się, jak wygląda macica, gdzie się znajduje, jak jest zbudowana i jakie pełni funkcje.
Macica to nieparzysty narząd mięśniowy wchodzący w skład żeńskiego układu rozrodczego. Odpowiada za stworzenie optymalnych warunków do rozwoju płodu w trakcie ciąży, a jej funkcjonowanie jest ściśle związane z cyklem menstruacyjnym. W macicy dochodzi do implantacji zapłodnionej komórki jajowej, a w przypadku braku zapłodnienia – do złuszczania błony śluzowej, co objawia się krwawieniem menstruacyjnym.
Macica zaczyna rozwijać się w I trymestrze ciąży. Powstaje z połączenia dwóch przewodów przyśródnerczowych (przewody Müllera).
Jak wygląda macica?
Macica ma kształt gruszkowaty. Jej górna część jest szersza, a dolna węższa. Jest spłaszczona od przodu ku tyłowi. Jej wielkość może się różnić w zależności od wieku kobiety, liczby przebytych ciąż oraz etapu cyklu menstruacyjnego. Przeciętnie macica ma około 7–9 cm długości, 4 cm szerokości i waży około 50 g.
W okresie ciąży macica ulega znacznemu powiększeniu, dostosowując się do rosnącego płodu. Następuje przerost komórek mięśniowych oraz rozsuwanie się pęczków mięśniowych. Masa narządu może powiększyć się nawet 20-krotnie i wynosić 1 kg. Po porodzie dochodzi do stopniowego cofnięcia się zmian.
Wady rozwojowe macicy to najczęstsze wrodzone nieprawidłowości żeńskiego układu płciowego. Szacuje się, że dotyczą 2–4% kobiet. Wiążą się z większym ryzykiem powikłań ciąży. Najczęstszą wadą jest macica dwurożna, w której jama macicy jest podzielona na dwie części (rogi) na skutek niepełnego zrośnięcia przewodów Müllera w życiu płodowym.
Gdzie jest macica?
Macica jest położona w centralnej części miednicy mniejszej – pomiędzy pęcherzem moczowym a odbytnicą. Od dołu przylega do pochwy, a jej górne boczne części łączą się z jajowodami.
W większości przypadków macica jest lekko pochylona do przodu (tzw. przodozgięcie – trzon macicy jest zgięty do przodu w stosunku do szyjki macicy). U niektórych kobiet może występować tyłozgięcie. Zwykle nie powoduje ono żadnych dolegliwości ani trudności z zajściem w ciążę.
Trzon macicy jest najgrubszą i największą częścią tego narządu. Zbudowany jest głównie z mięśni gładkich. Jego górna i zaokrąglona część jest określana dnem. Natomiast we wnętrzu trzonu znajduje się jama macicy wyścielona błoną śluzową (endometrium). To właśnie tutaj zagnieżdża się zarodek i rozwija płód.
Cieśń macicy to wąska część łącząca trzon z szyjką macicy. Jej szerokość wynosi około 1 cm, ale w czasie ciąży ulega poszerzeniu i stanowi uzupełnienie trzonu macicy.
Szyjka macicy łączy jamę macicy z pochwą. Jej położenie, konsystencja i stopień rozwarcia ulegają zmianom w zależności od cyklu menstruacyjnego. Mogą zmienić się również po ciąży. Szyjka macicy zawiera wąski kanał, przez który nasienie dostaje się do jamy macicy. W większości jest pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, a jej kanał jest wyścielony nabłonkiem gruczołowym, który wytwarza śluz.
Macica jest utrzymywana w stabilnej pozycji dzięki więzadłom. W czasie ciąży ulegają rozciągnięciu i napięciu, co może być odczuwane jako kłucie, skurcze lub ból. Natomiast osłabienie więzadeł macicy może prowadzić do opadania tego narządu.
Ściana macicy zbudowana jest z 3 warstw. Są to:
błona surowicza – zewnętrzna warstwa ochronna,
błona mięśniowa – ma grubość około 2 cm, odpowiada za skurcze macicy,
Gdy poziom estrogenów wzrasta między 7. a 14. dniem cyklu, błona śluzowa macicy może zwiększyć swoją grubość nawet 10-krotnie, przygotowując się na ewentualną implantację zarodka. Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, ulega złuszczeniu, co objawia się krwawieniem menstruacyjnym.
Macica jest miejscem implantacji zarodka. Zapewnia optymalne warunki do rozwoju płodu i chroni go przed czynnikami zewnętrznymi aż do porodu. W odpowiednim momencie mięśniówka macicy kurczy się, wypychając dziecko na zewnątrz.
Z endometrium i komórek trofoblastu powstaje łożysko. Jest to narząd, który odpowiada za wymianę substancji odżywczych, tlenu i produktów przemiany materii między matką a rozwijającym się płodem.
Macica reaguje na hormony płciowe i wpływa na regulację całego cyklu menstruacyjnego. Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, endometrium narasta i złuszcza się co miesiąc.
Natomiast szyjka macicy posiada gruczoły, które wytwarzają śluz o odczynie zasadowym. W czasie owulacji staje się przejrzysty, rzadki i rozciągliwy, co sprzyja migracji plemników do macicy. W fazie niepłodnej śluz jest gęsty i lepki, dzięki czemu tworzy barierę zapobiegającą przedostawaniu się drobnoustrojów do jamy macicy.
Aby monitorować stan macicy i wcześnie wykryć ewentualne nieprawidłowości, każda kobieta powinna regularnie zgłaszać się na badania profilaktyczne. Do podstawowych należą: badanie ginekologiczne, USG ginekologiczne, cytologia, test w kierunku wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).
Macica to narząd żeńskiego układu rozrodczego o gruszkowatym kształcie, zlokalizowany w miednicy mniejszej.
Składa się z trzonu, cieśni i szyjki macicy.
W macicy ma miejsce implantacja zarodka, a następnie rozwój płodu.
Badania profilaktyczne, które pozwalają monitorować stan zdrowia macicy to m.in. cytologia płynna, test w kierunku wirusa HPV, USG ginekologiczne.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
A.M. Oelschlager, Wady rozwojowe macicy u kobiet w ciąży, Ginekologia po Dyplomie 03/2023
A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2014
W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
M. Gruszka i in., Częstość występowania wad macicy i ich wpływ na płodność, Ginekologia Polska 2012, 83, s. 517–521
L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005
Żółty nalot na języku często budzi niepokój, chociaż nie zawsze oznacza poważną chorobę. Zmiana koloru języka może wynikać z różnych czynników – od nieprawidłowej higieny jamy ustnej, przez infekcje, aż po schorzenia układu pokarmowego. Ważne jest, aby wiedzieć, jakie objawy powinny skłonić do konsultacji lekarskiej i przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki. Sprawdź, jakie są przyczyny żółtego nalotu na języku.
W prawidłowych warunkach język powinien mieć różowy lub różowo-czerwony kolor oraz szorstką i lekko wilgotną powierzchnię. Pod wpływem różnych czynników może dojść do zmiany jego zabarwienia. Żółty nalot na języku najczęściej pojawia się w wyniku nagromadzenia bakterii, złuszczonych komórek nabłonka lub resztek pokarmowych. W niektórych przypadkach może jednak sygnalizować problemy zdrowotne, które wymagają leczenia.
Czy żółty język zawsze oznacza chorobę?
Żółty język nie zawsze oznacza chorobę. Często zmiana zabarwienia jest przejściowa i nie wymaga leczenia, a jedynie modyfikacji niektórych nawyków (np. higienicznych, dietetycznych). Przyczynami niechorobowymi mogą być m.in. palenie papierosów, picie dużej ilości kawy i herbaty, nieprawidłowa dieta, zaniedbania higieniczne jamy ustnej, stosowanie niektórych leków.
Żółty nalot na języku – przyczyny
Możliwe przyczyny żółtego nalotu na języku to m.in.:
nieprawidłowa lub niedostateczna higiena jamy ustnej,
spożywanie pokarmów zawierających żółte i pomarańczowe barwniki (naturalne lub sztuczne),
picie dużej ilości kawy lub herbaty,
oddychanie przez usta,
stosowanie niektórych leków,
infekcje przewodu pokarmowego,
infekcje bakteryjne, wirusowe lub grzybicze,
stany zapalne jamy ustnej,
gorączka,
choroby układu pokarmowego (choroby wątroby i żołądka).
Żółty nalot na języku może być objawem pośrednim tzw. języka włochatego. Jest to łagodna zmiana spowodowana przerostem i wydłużeniem brodawek nitkowatych. Najczęściej obejmuje środkową część języka. Żółte zabarwienie wynika z obecności drobnoustrojów chromogennych pomiędzy przerośniętymi brodawkami. Czynniki ryzyka to m.in. palenie tytoniu, nieprawidłowa higiena jamy ustnej, nadmierne stosowanie płukanek do ust, zmniejszona ruchomość języka, braki w uzębieniu, zakażenie wirusem HIV, nowotwory złośliwe. Język włochaty to problem zarówno estetyczny, ale niekiedy może powodować pieczenie, nieprzyjemny zapach z ust, zaburzenia smaku, uczucie ciała obcego na języku.
Zdarza się, że żółty nalot na języku może być objawem kandydozy rzekomobłoniastej jamy ustnej, chociaż należy pamiętać, że w większości przypadków nalot jest biały lub biało-żółty. Choroba jest wywołana przez drożdżaki – najczęściej Candida albicans. Zmianie zabarwienia towarzyszą suchość i pieczenie w jamie ustnej, zaburzenia smaku, rumień. Nalot można łatwo zetrzeć, co skutkuje powstaniem zaczerwienienia i krwawiących punktów.
Ból gardła i żółty nalot na języku – możliwy związek
Ból gardła i żółty nalot na języku mogą wskazywać na infekcję górnych dróg oddechowych. Szczególnie sprzyja temu gorączka, odwodnienie oraz oddychanie przez usta z powodu zatkanego nosa. Zmiana zabarwienia na żółtą może być również związana ze stosowaniem leków – w tym antybiotyków.
Żółty język a stres – czy mają coś wspólnego?
W stresujących sytuacjach wydzielanie śliny jest zmniejszone, co powoduje suchość w ustach. To z kolei może przyczynić się do powstania żółtego nalotu na języku. Zwykle zmiana zabarwienia ustępuje samoistnie. Długotrwały stres jest jednym z czynników ryzyka chorób przewodu pokarmowego, którym również może towarzyszyć żółty nalot na języku.
Żółty język u dziecka – co warto wiedzieć?
Najczęściej żółty nalot na języku u dziecka występuje przy infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Może być też spowodowany niedoborami (np. witaminy B12). Innymi przyczynami są m.in. nieprawidłowa higiena jamy ustnej czy spożywanie pokarmów zawierających barwniki. Należy obserwować dziecko, a wystąpienie jakichkolwiek niepokojących objawów niezwłocznie skonsultować z pediatrą.
Żółty nalot na języku – jak się go pozbyć?
Jeżeli żółty język jest jednym z objawów choroby, konieczne jest wdrożenie leczenia dopasowanego do przyczyny. Zmiana zabarwienia, która nie wynika z procesów chorobowych, zwykle ustępuje po zastosowaniu domowych sposobów.
Domowe sposoby i codzienna higiena
Domowe sposoby na żółty nalot na języku to m.in.:
zadbanie o prawidłową higienę jamy ustnej,
czyszczenie powierzchni języka specjalną szczoteczką,
eliminacja niekorzystnych nawyków (np. zaprzestanie palenia tytoniu),
zadbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu,
stosowanie płukanek antybakteryjnych.
Należy pamiętać, że domowe sposoby na żółty nalot na języku nie mogą zastąpić terapii pod okiem lekarza.
Kiedy udać się do lekarza?
Konsultacja lekarska jest konieczna, jeżeli żółty nalot na języku utrzymuje się przez dłuższy czas i nie reaguje na zmianę nawyków higienicznych lub towarzyszą mu inne objawy – np.:
Diagnostyka przyczyny żółtego nalotu na języku obejmuje wywiad medyczny i badania dodatkowe. Lekarz może zlecić wykonanie m.in. posiewu z jamy ustnej oraz testów laboratoryjnych z krwi oceniających ogólny stan organizmu.
Żółty nalot na języku – często zadawane pytania
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące tego, co oznacza żółty język.
Czy żółty nalot na języku to grzybica?
W większości przypadków grzybicy jamy ustnej nalot na języku jest biały, ale zdarza się, że przybiera biało-żółty lub żółty kolor. Dla ustalenia rozpoznania konieczne jest wykonanie szczegółowych badań.
Czy żółty język świadczy o problemach z wątrobą?
O problemach z wątrobą świadczy przede wszystkim żółtawe zabarwienie twardówek i skóry (żółtaczka). Żółty nalot na języku może się pojawić, jednak zdarza się to rzadko. Konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem, jeżeli poza zmianą zabarwienia języka obecne są jeszcze inne dolegliwości (np. żółtaczka, bóle brzucha, niezamierzony spadek masy ciała, świąd skóry, zmęczenie).
Jakie zmiany na języku powinny niepokoić?
Niepokojące są trwałe zmiany koloru języka, bolesne nadżerki, owrzodzenia, obrzęk, krwawienie, nietypowa tekstura powierzchni języka lub objawy ogólnoustrojowe (np. gorączka, nawracające infekcje).
Przy jakiej chorobie występuje żółty język?
Żółty język może towarzyszyć infekcjom wirusowym, bakteryjnym i grzybiczym górnych dróg oddechowych. Rzadziej żółty nalot występuje przy chorobach układu pokarmowego (np. schorzeniach wątroby, refluksie żołądkowo-przełykowym).
Jaka choroba autoimmunologiczna jest przyczyną żółtego języka?
Niektóre choroby autoimmunologiczne mogą powodować zmiany w jamie ustnej – w tym na języku. Nie jest to jednak jedyny objaw, dlatego na jego podstawie nie można postawić rozpoznania. Pojawienie się niepokojących dolegliwości zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Żółty nalot na języku – podsumowanie
Przyczyny żółtego nalotu na języku mogą być różne. Często zmiana zabarwienia wynika z zaniedbań higienicznych, palenia tytoniu, nieodpowiedniej diety lub barwników obecnych w pożywieniu. Zdarza się, że żółty nalot na języku świadczy o chorobach – np. układu pokarmowego lub infekcjach.
Aby pozbyć się żółtego nalotu na języku najczęściej wystarczy zadbać o odpowiednią higienę oraz poprawić nawyki żywieniowe.
Jeżeli żółty nalot na języku utrzymuje się długo lub towarzyszą mu inne objawy – konieczna jest wizyta u lekarza i przeprowadzenie badań diagnostycznych.
P. Zalewska, M. Radwan-Oczko, Zmiany fizjologiczne i patologiczne na języku – rola czynników endo- i egzogennych, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2021, t. 27, nr 4, s. 407–413
Katar – chociaż zwykle niegroźny – potrafi skutecznie uprzykrzyć życie. Gdy wydzielina jest gęsta oraz towarzyszą jej ból i uczucie rozpierania w okolicy zatok, często można spotkać się z pojęciem „katar zatokowy”. Należy pamiętać, że jest to określenie potoczne, które nie istnieje w nomenklaturze medycznej. Dowiedz się, co oznacza katar zatokowy, skąd się bierze, jak wygląda i ile trwa.
„Katar zatokowy” to termin często używany przez pacjentów na opisanie objawów związanych z zapaleniem zatok przynosowych.
Zapalenie zatok przynosowych to stan zapalny błony śluzowej wyściełającej zatoki na skutek zaburzenia ich drenażu i wentylacji. Przyczyną mogą być infekcje, zmiany anatomiczne lub alergie. Ze względu na czas trwania wyróżnia się:
ostre zapalenie zatok – objawy utrzymują się do 12 tygodni,
przewlekłe zapalenie zatok – objawy utrzymują się powyżej 12 tygodni.
Warto wiedzieć: Na ostre zapalenie zatok rocznie cierpi nawet 6–15% populacji.
Katar zatokowy to nie jedyny objaw zapalenia zatok przynosowych. Do głównych dolegliwości należą:
Często obecne są także objawy dodatkowe – m.in. osłabienie, zmęczenie, złe samopoczucie, bóle głowy, gorączka, chrypka, uczucie drapania w gardle, nieprzyjemny zapach z ust.
Pamiętaj: Katar zatokowy nie jest konieczny do postawienia rozpoznania zapalenia zatok przynosowych. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi wymagane jest stwierdzenie 2 lub więcej głównych objawów, a jednym z nich powinna być niedrożność nosa lub wydzielina z nosa.
Skąd się bierze katar zatokowy: przyczyny choroby
Najczęstszą przyczyną kataru zatokowego, czyli zapalenia zatok przynosowych, jest infekcja wirusowa. Patogenami odpowiedzialnymi za rozwój zakażenia są głównie rhinowirusy, adenowirusy, wirusy paragrypy, wirus grypy.
Zapalenie zatok przynosowych może być wywołane również przez infekcję:
Inną przyczyną kataru zatokowego może być alergia. Alergiczny obrzęk błony śluzowej nosa powoduje zablokowanie ujścia zatoki, a w konsekwencji rozwój procesu zapalnego. Czynnikami predysponującymi do zapalenia zatok przynosowych są również: przewlekłe drażnienie błony śluzowej nosa czynnikami fizycznymi (np. dymem papierosowym), guzy okolicy zatok, choroby zębów czy skrzywienie przegrody nosa.
Etapy kataru zatokowego: jak wygląda wydzielina z nosa?
Katar w przebiegu zapalenia zatok przynosowych może mieć charakter:
śluzowy,
śluzowo-ropny,
ropny.
Katar zatokowy często przybiera kolor żółty lub zielony. Początkowo może być wodnisty, ale z postępem choroby staje się gęsty i lepki, a przez to powoduje niedrożność nosa i trudności z oddychaniem przez nos. Małżowiny nosowe są obrzęknięte i zaczerwienione. Zdarza się, że wydzielina spływa po tylnej ścianie gardła, powodując podrażnienie objawiające się drapaniem w gardle, chrypką lub kaszlem.
Warto pamiętać: Kolor kataru zatokowego nie pozwala na określenie etiologii wirusowej czy bakteryjnej. Zmiana konsystencji i zabarwienia wydzieliny ma miejsce bez względu na rodzaj patogenu i wynika z procesów zachodzących w organizmie na skutek infekcji.
W uzasadnionych przypadkach lekarz może zdecydować o zastosowaniu glikokortykosteroidów donosowych lub antybiotyków.
Ile trwa katar zatokowy?
Czas trwania kataru zatokowego zależy od przyczyny. Przy infekcjach wirusowych objawy ustępują zwykle w ciągu 7-10 dni, natomiast zakażenie bakteryjne u większości chorych trwa do 14 dni. Zdarza się, że dolegliwości utrzymują się dłużej. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych przebiega z okresami zaostrzeń i remisji.
Katar zatokowy to potoczne określenie objawów zapalenia zatok przynosowych.
Najczęściej katar zatokowy ma podłoże infekcyjne (wirusowe, bakteryjne, grzybicze) lub alergiczne.
Objawy zapalenia zatok przynosowych to nie tylko katar, ale również niedrożność nosa, uczucie rozpierania twarzy, zaburzenia węchu oraz objawy ogólne (złe samopoczucie, osłabienie, gorączka).
Leczenie kataru zatokowego zależy od przyczyny – antybiotyki są potrzebne tylko w niektórych przypadkach.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
W. Szyfter i in., zapalenie zatok przynosowych, Przewodnik Lekarza 9/2003
Z. Steć, A. Krzeski, Ostre zapalenie zatok przynosowych w świetle wytycznych EPOS 2020
A. Koźmińska-Badr, Fitoterapia w praktyce lekarza rodzinnego: ostre zapalenie zatok przynosowych, Postępy Fitoterapii 2021, 22, s. 208–213
E. Waśniewska-Okupniak, Ostre zapalenie zatok przynosowych, Medycyna po Dyplomie 11/2012
Nerwica natręctw, czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) charakteryzują się występowaniem nawracających, natrętnych myśli (obsesji) i czynności (kompulsji), którym trudno się oprzeć. Szacuje się, że zaburzenia te dotyczą ok. 2% populacji. Czym dokładnie jest nerwica natręctw, jak leczyć to zaburzenie oraz jak wygląda proces diagnozy? Poniższy artykuł przedstawia podstawowe informacje na temat zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
„Nerwica natręctw” to określenie oznaczające zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (ang. obsessive-compulsive disorder), czyli przewlekłe zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się obecnością obsesji i kompulsji.
Obsesje to natrętne, nawracające i uporczywe myśli, pragnienia oraz wyobrażenia. Najczęściej dotyczą brudu, zanieczyszczeń, porządkowania i symetrii, skrupulatności, ale także seksu, religii czy agresji. Ich występowanie zawsze wiąże się z cierpieniem i lękiem: osoba cierpiąca na obsesje próbuje się ich pozbyć, starając się zneutralizować je innymi myślami lub działaniami.
Kompulsje to nawracające zachowania lub czynności umysłowe, które służą uniknięciu lub ograniczeniu cierpienia spowodowanego obsesjami oraz redukcji odczuwanego lęku. Osoba dotknięta nimi odczuwa przymus ich wykonania i ma poczucie ograniczonej kontroli nad nimi.
Co istotne, kompulsje cechują się powtarzalnością i zwykle mają sztywny schemat przebiegu. Najczęściej są to rytuały czystościowe, powtarzanie czynności, natrętne sprawdzanie, dotykanie przedmiotów, układanie i porządkowanie rzeczy czy liczenie w myślach. Co ważne, kompulsje nie muszą wiązać się z aktywnością ruchową – mogą mieć formę ukrytych zachowań, np. powtarzania określonych słów czy odmawiania modlitw. Działania te stają się przymusowe i trudne do kontrolowania, co znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Jeśli chodzi o rozpowszechnienie, nawet u ponad 2% populacji może wystąpić nerwica natręctw. Co to oznacza? OCD jest zaburzeniem psychicznym występującym równie często jak astma czy cukrzyca. Nerwica natręctw może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej objawia się w okresie dorastania lub wczesnej dorosłości i równie często dotyka mężczyzn, jak i kobiet – przy czym zazwyczaj jako pierwsze ujawniają się obsesje, a dopiero później kompulsje.
Dlaczego u kogoś rozwija się nerwica natręctw?Przyczyny są złożone i obejmują zarówno czynniki biologiczne, jak i środowiskowe. Do ich wyjaśnienia często wykorzystuje się koncepcje psychoanalityczne oraz koncepcje związane z teorią uczenia się, które wskazują na znaczenie czynników psychospołecznych.
Podejście biologiczne wskazuje z kolei na znaczenie czynników genetycznych i anatomicznych, a także zaburzeń neuroprzekaźników. Coraz częściej mówi się, że zaburzenie może być wynikiem dysfunkcji w określonych obszarach mózgu, szczególnie w obrębie układu serotoninergicznego, który reguluje nastrój i emocje. Do rozwoju OCD mogą przyczyniać się również traumatyczne doświadczenia życiowe.
Czy nerwica natręctw jest dziedziczna?
Badania wskazują, że czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w etiopatogenezie nerwicy natręctw. Nie możemy jednoznacznie określić, czy nerwica natręctw jest dziedziczna, jednak osoby, które mają bliskich krewnych cierpiących na OCD, są bardziej narażone na rozwój tego zaburzenia. Genotyp nie jest jednak jedynym czynnikiem, ponieważ na rozwój zaburzenia mają wpływ również czynniki środowiskowe, takie jak stres czy traumatyczne przeżycia.
Objawy nerwicy natręctw
Po czym poznać, że u kogoś rozwinęła się nerwica natręctw? Objawy to przede wszystkim występowanie obsesji i kompulsji. Najczęściej wymieniane objawy to:
natrętna niepewność, nawracająca i nieustępująca pomimo wielokrotnego (natrętnego) sprawdzania,
natrętne, niechciane myśli o wulgarnym, obscenicznym czy bluźnierczym charakterze,
natrętne impulsy, czyli nieodparte myśli o tym, że można zachować się w sposób kompromitujący lub agresywny,
ruminacje, czyli ciągłe i bezużyteczne „przeżuwanie” myśli z niemożliwością podjęcia decyzji lub wyciągnięcia wniosków,
obsesyjny lęk przed zabrudzeniem siebie lub innych,
obsesyjne próby utrzymywania perfekcyjnego porządku, symetrii czy określonego układu przedmiotów w otoczeniu,
nawracające mycie, czyszczenie, układanie zgodnie z narzuconą sobie procedurą,
złożone, przypominające rytuały czynności, które należy wykonać, by zapobiec narastającemu napięciu lub groźbie katastrofalnych konsekwencji (pomimo świadomości absurdu całej sytuacji).
W przebiegu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych mogą wystąpić także objawy zaburzeń lękowych oraz depresji, a także depersonalizacja, derealizacja i tiki.
Co czuje chory na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne?
Aby najlepiej zrozumieć, czym jest nerwica natręctw, przykłady powinny dotyczyć życia codziennego. Osoba cierpiąca na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne często doświadcza silnego lęku i napięcia związanego z obsesjami, które muszą być łagodzone przez kompulsje. Klasyczny przykład to mycie rąk: jeśli ktoś zaczyna obawiać się, że zarazi się poważną chorobą, coraz częściej myje ręce. To daje złudne poczucie zmniejszenia lęku, jednak z czasem trzeba myć ręce coraz częściej.
Taki schemat błędnego koła może dotyczyć też na przykład wielokrotnego sprawdzania, czy drzwi są zamknięte. Co ważne, osoba dotknięta OCD ma świadomość, że te działania są zbędne, jednak odczuwa wewnętrzny przymus ich wykonania. A w przypadku nerwicy natręctw myślowych? Przykładem mogą być ciągłe myśli związane z obawą o wyrządzenie krzywdy bliskiej osobie czy ośmieszeniem i wypowiedziami społecznie nieakceptowanymi.
Nerwica natręctw: przykłady sytuacji, w których może objawiać się OCD
Objawy nerwicy natręctw moją występować w życiu codziennym w wielu formach. Bardzo często dotyczą one spraw prozaicznych. U wielu osób pojawiają się natrętne myśli na temat zamykania drzwi, gaszenia światła w samochodzie czy odłączania żelazka.
Nerwica natręctw myślowych występuje praktycznie bez powodu, a przymusowe czynności – kompulsje – często wiążą się z koniecznością sprawdzania, czy dana czynność z życia codziennego została wykonana prawidłowo.
Rozpoznanie i diagnoza nerwicy natręctw
Diagnoza nerwicy natręctw opiera się na wywiadzie medycznym oraz obserwacji objawów. Lekarz psychiatra może także przeprowadzić dodatkowe badania, aby wykluczyć inne zaburzenia, które mogą wywoływać podobne objawy. Objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych mogą być mylone z innymi schorzeniami, dlatego tak ważna jest diagnoza różnicowa i wykluczenie zaburzeń lękowych, w których lęk jest bardziej ogólny i nie prowadzi do kompulsji, depresji, schizofrenii oraz zaburzeń neurologicznych. Kluczowym elementem diagnozy jest obecność obsesji i kompulsji, które są czasochłonne i zakłócają codzienne funkcjonowanie.
Choć nerwica natręctw jest zaburzeniem psychicznym, warto wykonać dodatkowe badania krwi, by wykluczyć inne schorzenia w procesie diagnozy. Objawy lękowe, takie jak niepokój, drażliwość i nerwowość, mogą oznaczać na przykład nadczynność tarczycy, podobnie jak podwyższony poziom kortyzolu może wskazywać na przewlekły stres oraz inne zaburzenia hormonalne, które mogą być przyczyną uczucia lęku lub niepokoju.
Nawet rutynowe badanie ogólne krwi pozwala niekiedy wykluczyć niedobory wpływające na samopoczucie. Choć badania krwi nie stanowią podstawy diagnozy nerwicy natręctw, mogą być pomocne w wykluczeniu innych przyczyn medycznych, które mogą powodować objawy podobne do OCD. Najważniejszą częścią diagnozy będzie jednak wywiad psychiatryczny i ocena psychologiczna.
Nerwica natręctw: jak leczyć?
Co możesz zrobić, gdy pojawi się nerwica natręctw? Leczenie OCD obejmuje przede wszystkim terapię poznawczo-behawioralną (CBT) oraz farmakoterapię. Terapia CBT skupia się na identyfikacji irracjonalnych myśli i zachowań oraz ich modyfikowaniu. W leczeniu stosuje się także leki z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), które pomagają regulować poziom serotoniny w mózgu. Najczęściej stosowanymi SSRI są: fluoksetyna, fluvoxamina, sertralina, paroksetyna oraz escitalopram.
Psychoterapia stanowi pierwszy wybór, szczególnie u dzieci przy niewielkim nasileniu zaburzeń oraz w przypadku braku współistnienia innych schorzeń psychicznych. Najczęściej stosowaną i zarazem najskuteczniejszą formą terapii jest ERP – ekspozycja na bodziec i powstrzymanie reakcji, uzupełniana o inne techniki poznawcze.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, czyli nerwica natręctw: podsumowanie
Nerwica natręctwto poważne zaburzenie, które znacząco wpływa na jakość życia. Obsesje i kompulsje mogą prowadzić do dużego cierpienia emocjonalnego i trudności w codziennym funkcjonowaniu. Współczesne metody leczenia, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, oferują skuteczne narzędzia w walce z OCD. Pierwszym krokiem w leczeniu jest diagnoza, podczas której warto wykonać dodatkowe badania krwi, by wykluczyć inne przyczyny występowania objawów.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
Paula Całun-Nadulska, Justyna Magdalena Sikora “Terapia zaburzenia obsesyjno – kompulsyjnego w podejściu poznawczo-behawioralnym” Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2019, 19 (2), p. 210–215.
Badania krwi to jedno z najważniejszych narzędzi diagnostycznych, pozwalających na ocenę ogólnego stanu zdrowia oraz wczesne wykrywanie nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu. Ich regularne wykonywanie jest zalecane wszystkim osobom – bez względu na wiek i nawet wtedy, gdy nie występują żadne objawy chorobowe. Wiele chorób nie daje objawów w początkowym etapie rozwoju, jedynym sposobem ich zdiagnozowania są badania laboratoryjne lub obrazowe. Dowiedz się, jakie są podstawowe badania krwi dla kobiet i mężczyzn.
W dalszej części artykułu podstawowe badania krwi zostaną omówione bardziej szczegółowo, aby wskazać, jakie informacje można z nich uzyskać i dlaczego jest to tak istotne dla zdrowia.
Podstawowe informacje o badaniach krwi – które z nich należy wykonywać regularnie?
Krew jest źródłem wielu informacji o stanie zdrowia naszego organizmu. Analizując jej skład, można uzyskać cenne dane na temat funkcjonowania poszczególnych narządów oraz ogólnego stanu zdrowia.
Morfologia krwi
Morfologia to jedno z najczęściej wykonywanych badań krwi. Dostarcza szczegółowych informacji o krwinkach czerwonych, białych oraz płytkach krwi. Dzięki temu badaniu można wykryć anemię, infekcje, stany zapalne, odwodnienie oraz inne nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu.
W ramach profilaktyki zalecane jest wykonywanie morfologii krwiraz w roku – nawet gdy nie występują żadne objawy chorobowe.
Profil lipidowy (lipidogram)
Lipidogram to badanie, które ma duże znaczenie profilaktyce i leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym miażdżycy, nadciśnienia tętniczego oraz chorób serca. Pozwala na ocenę stężenia różnych frakcji lipidów we krwi. W jego skład wchodzą:
Osoby po 20. roku życia powinny wykonywać badanie profilu lipidowego co 5 lat. Jeżeli istnieje chociaż jeden czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, lipidogram należy powtarzać co roku lub z częstotliwością ustaloną indywidualnie przez lekarza.
Poziom glukozy we krwi (glikemia)
Regularne monitorowanie glikemii pozwala na wykrycie stanu przedcukrzycowego, cukrzycy typu 2 oraz hipoglikemii. Jest to podstawowe badanie krwi, które należy wykonywać co roku – nawet gdy nie występują objawy wskazujące na zaburzenia gospodarki węglowodanowej.
Witamina D odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu kostnego, wspomagając wchłanianie wapnia i fosforu, a także w wielu innych procesach fizjologicznych (m.in. wspomaga układ odpornościowy). Jej niedobór może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak osteoporoza, krzywica u dzieci, zwiększone ryzyko infekcji czy zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego.
W Polskim klimacie wiele osób cierpi na niedobór witaminy D, który często pozostaje nierozpoznany. Regularne oznaczanie jej poziomu pozwala na wczesne wykrycie deficytu i wdrożenie odpowiedniej suplementacji.
Rekomendowane jest, aby zawsze przed rozpoczęciem suplementacji witaminy D zbadać jej poziom we krwi. Pozwala to na precyzyjne dostosowanie dawki do indywidualnych potrzeb, a tym samym zapewnia skuteczność i bezpieczeństwo suplementacji.
Badanie kontrolne witaminy D należy wykonać po trzech miesiącach od rozpoczęcia suplementacji, a następnie wystarczy powtarzać je raz w roku. Można to robić wiosną (np. w kwietniu) – aby sprawdzić z jaki jest stan naszej witaminy D po zimowej suplementacji, lub jesienią (np. w październiku), aby skontrolować stan zapasów po zakończeniu lata.
Regularne wykonywanie badania witaminy D jest rekomendowane osobom z grupy ryzyka jej niedoboru. Są to m.in. seniorzy, kobiety w wieku okołomenopauzalnym, osoby z nadwagą lub niedowagą, osoby z obniżoną odpornością, osoby prowadzące siedzący tryb życia.
Nie tylko podstawowe badania krwi – które parametry również należy przebadać?
Aby kompleksowo monitorować stan zdrowia, oprócz podstawowych badań krwi należy:
minimum raz w roku mierzyć ciśnienie krwi i masę ciała,
raz na pół roku zgłosić się na przegląd stomatologiczny,
raz w roku przeprowadzić kontrolę znamion,
raz w roku badanie ogólne moczu,
raz w roku badanie kału na krew utajoną (po 40. roku życia),
wykonywać USG jamy brzusznej (raz na 3–5 lat, a po 50. roku życia raz na rok),
raz na 5 lat wykonywać RTG klatki piersiowej (osoby palące co roku),
raz na 5 lat wykonywać kolonoskopię (po 50. roku życia).
Kobiety powinny raz w roku zgłaszać się na badanie ginekologiczne, cytologię i mammografię, oraz co miesiąc wykonywać samobadanie piersi. Panom zalecane jest regularne samobadanie jąder (raz w miesiącu), badanie jąder przez lekarza (raz na 3 lata) oraz badanie proktologiczne (raz w roku po ukończeniu 50 lat).
Osoby będące w grupie ryzyka lub chorujące przewlekle powinny dostosować harmonogram badań kontrolnych do indywidualnych zaleceń lekarza.
Regularne badania krwi i inne testy diagnostyczne są niezbędnym elementem dbania o zdrowie. Przynajmniej raz w roku należy wykonać morfologię krwi, lipidogram oraz oznaczyć poziom glukozy. Nie można zapomnieć także o innych elementach profilaktyki, jak chociażby badanie ogólne moczu, RTG klatki piersiowej, samobadanie piersi czy samobadanie jąder.
Astma sercowa to niemedyczne sformułowanie, które opisuje dolegliwości oddechowe towarzyszące schorzeniom kardiologicznym. Jak objawia się astma sercowa i co robić w przypadku jej wystąpienia? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się jakie badania należy wykonać w przypadku podejrzenia astmy sercowej.
Astma sercowa to potoczne określenie, które bywa błędnie utożsamiane z astmą oskrzelową. Astma sercowa to występowanie objawów ze strony układu oddechowego (głównie duszności), które wynikają z niewydolności mięśnia sercowego. W potocznym nazewnictwie zjawisko to bywa również nazywane dychawicą sercową.
Należy wyraźnie podkreślić, że astma sercowa nie jest schorzeniem pierwotnie dotyczącym układu oddechowego, lecz jest to jedynie zbiór symptomów, wynikających z nieprawidłowości kardiologicznych.
W medycynie występuje kilka typów duszności, które mogą towarzyszyć niewydolności serca. Wyróżniamy:
duszność typu orthopnoë– występuje typowo kilka minut po położeniu się i mija w kilka minut po przyjęciu pozycji siedzącej lub pozycji stojącej,
napadowa duszność nocna – również związana jest z przyjmowaniem pozycji leżącej, jednak ujawnia się się znacznie później, co powoduje wybudzenie pacjenta ze snu, duszność ta ustępuje również znacznie wolniej po zmianie pozycji ciała (po około pół godziny),
Astma sercowa u dorosłych wynika typowo z lewokomorowej niewydolności serca. Lewa komora odpowiada za odbieranie utlenowanej krwi z płuc i wpompowaniu jej do głównej tętnicy, czyli do aorty.
W przypadku niewydolności lewej komory proces ten nie przebiega prawidłowo. Stan ten wiąże się z zastojem krwi w krążeniu płucnym, co z kolei przyczynia się do pojawienia objawów klinicznych związanych z układem oddechowym, w tym duszności.
Do niewydolności serca doprowadzić mogą takie zjawiska i stany kliniczne jak:
nieleczone lub nieodpowiednio leczone nadciśnienie tętnicze,
Astma oskrzelowa i astma sercowa to odrębne zjawiska medyczne. Mianem astmy oskrzelowej określa się schorzenie dotyczące pierwotnie oskrzeli, czyli tego elementu układu oddechowego, który odpowiada za dostarczanie powietrza do płuc. Istotą astmy oskrzelowej jest skurcz oskrzeli, który prowadzi do pojawienia się objawów takich jak kaszel, duszność czy pogorszenie wydolności.
Choć astma sercowa może manifestować się również takimi symptomami, to jej przyczyna jest zgoła odrębna. Istotą astmy sercowej są nieprawidłowości kardiologiczne, prowadzące do zastoju krwi w obrębie płuc, co skutkuje dolegliwościami ze strony układu oddechowego.
Astma sercowa: jak zdiagnozować jej przyczynę?
Dolegliwości takie jak kaszel i duszność nie zawsze związane są z chorobą układu oddechowego, szczególnie jeśli towarzyszą im inne symptomy. W diagnostyce astmy sercowej niezbędne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych oraz niekiedy specjalistycznych procedur kardiologicznych.
W postawieniu rozpoznania astmy sercowej przydatne są takie oznaczenia i badania jak:
badanie EKG – pozwala na stwierdzenie zaburzeń rytmu serca, na przykład migotania przedsionków,
echokardiografia (ECHO serca) – jej celem jest między innymi ocena czynności skurczowej lewej komory i identyfikacja nieprawidłowości anatomicznych serca,
RTG klatki piersiowej – zwykle ujawnia powiększenie serca i zastój w krążeniu płucnym,
koronarografia – to badanie inwazyjne wykonuje się w wybranych przypadkach, na przykład przy podejrzeniu choroby niedokrwiennej serca.
Niezbędne jest leczenie przyczyny astmy sercowej, a więc niewydolności serca i czynników do niej prowadzących. Konieczne jest również wprowadzenie pewnych modyfikacji do stylu życia, w tym:
zmniejszenie podaży sodu – zwykle do 2-3 gramów na dobę,
zmniejszenie podaży płynów – typowo do 1,5-2,0 litrów na dobę,
redukcja masy ciała – w przypadku nadwagi i otyłości,
Astma sercowa to potoczne określenie na dolegliwości ze strony układu oddechowego, które pojawiają się na tle niewydolności serca.
Do astmy sercowej może doprowadzić wiele stanów klinicznych, prowadzących do niewydolności serca, w tym między innymi choroba niedokrwienna, nadczynność tarczycy, ciężka niedokrwistość i zaburzenia rytmu serca.
Najważniejsze objawy związane z astmą sercową to duszność, kaszel i pogorszenie wydolności organizmu.
Diagnostyka astmy sercowej wymaga wykonania zarówno badań laboratoryjnych, jak i obrazowych.
W leczeniu astmy oskrzelowej stosuje się odpowiednio dobrane leczenie farmakologiczne (leczenie niewydolności serca), jak i modyfikację stylu życia.
Bibliografia
J. Tatoń, A. Czech, Diagnostyka internistyczna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2005,
A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659,
A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.
Zapalenie żył (phlebitis) to proces zapalny obejmujący ścianę naczynia żylnego, który może przebiegać zarówno z obecnością zakrzepu, jak i bez niego. W przypadku, gdy stan zapalny towarzyszy zakrzepicy, mówimy o zakrzepowym zapaleniu żył (thrombophlebitis). Schorzenie to może dotyczyć zarówno żył powierzchownych, jak i głębokich. Choć zapalenie żył powierzchownych ma zazwyczaj łagodniejszy przebieg, to obecność zakrzepu w obrębie żył głębokich niesie ze sobą poważne ryzyko powikłań, w tym zatorowości płucnej, co czyni je istotnym zagrożeniem dla zdrowia i życia pacjenta. Schorzenie to często pozostaje nierozpoznane lub bagatelizowane, mimo że jego objawy mogą znacząco wpływać na jakość życia. Celem niniejszego artykułu jest kompleksowe omówienie zapalenia żył z perspektywy klinicznej, uwzględniającej jego etiopatogenezę, obraz kliniczny, metody diagnostyczne oraz strategie terapeutyczne.
Zapalenie żył to proces zapalny obejmujący ścianę naczynia żylnego, który może prowadzić do jej uszkodzenia i nacieku komórek zapalnych. Na podstawie lokalizacji wyróżnia się:
zapalenie żył powierzchownych – obejmuje żyły zlokalizowane płytko pod skórą. Cechuje się ograniczonym stanem zapalnym i może występować:
na podłożu żylaków – najczęściej w obrębie żyły odpiszczelowej, rzadziej odstrzałkowej. Czynniki ryzyka to m.in. długotrwałe siedzenie, ciąża, wysoka temperatura, urazy;
samoistnie – bez żylaków, ale częściej u osób z unieruchomieniem, po operacjach lub z zakrzepicą w wywiadzie;
wędrująco – w różnych lokalizacjach, może być objawem chorób układowych lub nowotworów;
w postaci choroby Mondora – dotyczy żył klatki piersiowej lub brzucha; objawia się twardym, bolesnym zgrubieniem pod skórą;
w związku z cewnikiem naczyniowym – zwłaszcza w żyłach kończyn górnych u pacjentów hospitalizowanych.
zapalenie żył głębokich – zakrzepica – dotyczy głębokich żył kończyn dolnych, rzadziej żył miednicy, brzucha lub kończyn górnych. Jest bardziej niebezpieczne ze względu na ryzyko zatorowości.
Zapalenie żył rozwija się na skutek wielu czynników, które prowadzą do mechanicznego lub chemicznego uszkodzenia ściany naczynia żylnego. Do najważniejszych należą:
wkłucia dożylne – długotrwałe lub nieprawidłowo założone wenflony, cewniki dożylne,
podawanie drażniących leków – np. niektóre antybiotyki (nafcylina, erytromycyna), leki chemioterapeutyczne,
urazy mechaniczne – np. stłuczenia, ucisk, zabiegi chirurgiczne,
infekcje bakteryjne – mogą szerzyć się drogą krwionośną lub przez ciągłość z tkanek sąsiadujących,
choroby autoimmunologiczne,
alergie i nadwrażliwości – np. reakcja na materiał cewnika.
Do zakrzepowego zapalenia żył prowadzi kombinacja kilku czynników, zgodnie z tzw. triadą Virchowa, czyli:
Objawy różnią się w zależności od lokalizacji i rozległości stanu zapalnego. Do najczęstszych należą:
bolesność i tkliwość wzdłuż przebiegu żyły,
zaczerwienienie i ocieplenie okolicy zapalnej,
obrzęk (często jednostronny, w przypadku zapalenia żył głębokich),
powiększenie żył (w przypadku zapalenia żył powierzchownych związanych z żylakami),
przebarwienia skóry,
stwardnienie wyczuwalne palpacyjnie,
ograniczenie ruchomości w sąsiednich stawach,
gorączka i uczucie osłabienia (rzadziej, przy uogólnionym zapaleniu lub powikłaniach).
W przypadkach głębokiej zakrzepicy żylnej szczególnie niebezpieczny jest brak objawów (postać skryta) oraz ryzyko zatorowości płucnej z powodu oderwania się skrzepu, który może przemieścić się do płuc (główny objaw to duszność).
Diagnostyka zapalenia żył zaczyna się od badania fizykalnego, w którym lekarz ocenia objawy, takie jak ból, obrzęk, zaczerwienienie, ciepłotę w okolicy żyły oraz obecność zgrubień pod skórą. Następnie przeprowadza się badania laboratoryjne, w tym morfologię krwi, D-dimery oraz czas protrombinowy (PT/INR), które pomagają w ocenie stanu zapalnego oraz ryzyka zakrzepicy. Kolejnym krokiem jest wykonanie USG Doppler żył, które pozwala na wizualizację przepływu krwi oraz identyfikację ewentualnych skrzeplin. W przypadkach wątpliwych lub trudnych do rozpoznania, może być konieczne przeprowadzenie flebografii, pozwalającej na dokładniejszą ocenę układu żylnego.
Leczenie zapalenia żył
Postępowanie lecznicze zależy od rodzaju i nasilenia zapalenia. W przypadku powierzchownego zapalenia żył zwykle stosuje się:
leki przeciwzapalne (NLPZ) miejscowo i ogólnie,
uniesienie kończyny dolnej,
kompresjoterapia (po konsultacji lekarskiej),
heparyny drobnocząsteczkowe w przypadku ryzyka zakrzepicy.
W zakrzepicy żył głębokich:
pełne leczenie przeciwzakrzepowe (np. heparyna, NOAC – doustne leki przeciwzakrzepowe nowej generacji) oraz monitorowanie parametrów krzepnięcia,
hospitalizacja w przypadku zagrożenia życia,
w uzasadnionych przypadkach: założenie filtra do żyły głównej dolnej (w przypadku przeciwwskazań do leczenia przeciwzakrzepowego) lub tromboliza.
Jeśli zapalenie wynika z infekcji, konieczne może być:
stosowanie antybiotykoterapii,
usunięcie źródła zakażenia (np. wkłucia dożylnego).
W przypadku nawrotów zapalenia żył powierzchownych leczenie może obejmować również interwencje chirurgiczne, takie jak skleroterapia, szczególnie w przypadku żylaków, rzadko – zabiegi wewnątrznaczyniowe (np. trombektomia, tromboliza), zwykle w ciężkiej, zagrażającej życiu zakrzepicy lub niewydolności żylnej.
Zapalenie żył to schorzenie, które może dotyczyć osób zdrowych, jak i zmagających się z problemami naczyniowymi, zwłaszcza w przypadku długotrwałego unieruchomienia, żylaków czy nadwagi.
Jeśli zauważysz takie objawy jak ból, obrzęk czy zaczerwienienie w okolicach żył, rozważ konsultację z lekarzem, szczególnie, jeśli należysz do osób z czynnikami ryzyka.
Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak zakrzepica czy zatorowość płucna. Dzięki właściwej terapii możliwe jest skuteczne leczenie zapalenia żył.
Higginson R, Parry A. Phlebitis: treatment, care and prevention. Nurs Times. 2011 Sep 13-19;107(36):18-21.
Zhu LL, Wang YH, Zhou Q. Progress in Research on the Mechanisms and Interventions of Phlebitis from the Perspective of Vascular Endothelial Cell and Signaling Pathway. J Inflamm Res. 2023 Dec 29;16:6469-6481.
Aspartam to słodzik powszechnie używany jako zamiennik cukru o znikomej kaloryczności. Czym jest aspartam, czy aspartam jest zdrowy, jaki jest aktualny stan wiedzy nt. potencjalnie rakotwórczego działania tego słodzika? Czy aspartam można stosować w ciąży i czy mogą go spożywać dzieci?
Aspartam to syntetyczny środek słodzący, wykazujący ok. 200 razy intensywniejszy smak słodki niż sacharoza. Aspartam jest dipeptydem, składającym się z dwóch aminokwasów:
Aspartam ma bardzo niską wartość energetyczną, zawiera 4 kcal/g.
Aspartam właściwości i wchłanianie w przewodzie pokarmowym
W środowisku zasadowym aspartam jest substancją nietrwałą, można go przechowywać do 6 miesięcy, po tym okresie traci słodki smak. W podwyższonej temperaturze ulega rozkładowi, dlatego nie jest używany jako słodzik w wypiekach. Można go jednak znaleźć w wielu produktach żywnościowych, także w formie soli z acesulfamem.
Spożyty aspartam jest całkowicie rozkładany w przewodzie pokarmowym, produkty powstałe w wyniku jego hydrolizy to:
fenyloalanina,
kwas asparaginowy,
metanol (hydroliza aspartamu uwalnia ok. 10% metanolu).
Wszystkie trzy substancje są całkowicie wchłanianie w przewodzie pokarmowym.
Aspartam uznawany jest za substancję bezpieczną w użyciu, co potwierdzają badania. Nie zaobserwowano toksycznych efektów jego działania, zarówno w postaci ostrej, jak i przy stosowaniu przewlekłym. Eksperci uznają za bezpieczną dawkę 40 mg aspartam/kg mc/dzień.
Niektórzy obawiali się skutków działania produktów rozpadu aspartamu, głównie metanolu. Jednak hipotezy o jego szkodliwym działaniu nie znajdują potwierdzenia w badaniach. Podobnie jest w przypadku innego metabolitu aspartamu – kwasu asparaginowego. Narażenie na kwas asparaginowy powstały ze spożycia dopuszczalnej ilości aspartamu nie budzi obaw co do jego bezpieczeństwa.
Aspartam a fenyloketonuria
Metabolitem aspartamu budzącym obawy ze względu na potencjalne skutki uboczne u ludzi jest aminokwas fenyloalanina. Aminokwas może być groźny dla pacjentów z fenyloketonurią – rzadką chorobą dziedziczną – w której wysoki poziom fenyloalaniny prowadzi do:
uszkodzenia układu nerwowego,
zaburzeń neurologicznych.
Z tego powodu wszystkie produkty zawierające aspartam muszą zawierać ostrzeżenia dla osób obciążonych tym schorzeniem. Pacjent z fenuloketornurią musi ściśle monitorować swoją dietę.
WAŻNE! Wszystkie produkty zawierające aspartam muszą być oznaczone ostrzeżeniem, iż dany artykuł zawiera fenyloalaninę i może być szkodliwy dla osób z fenyloketonurią.
Produkty metabolizmu aspartamu
Kwas asparaginowy
Fenyloalanina
Metanol
40%
50%
10%
Aspartam a alergia – uczulenie na aspartam
W badaniach in vitro aspartam nie uruchamiał reakcji alergicznej IgE zależnej i nie wpływał na uwalnianie histaminy. W badaniach in vivo, w których oceniano wpływ aspartamu na organizm przy pomocy skórnych testów alergicznych, również nie potwierdzono, aby indukował klasyczne reakcje alergiczne.
W literaturze medycznej opisywane są pojedyncze przypadki pokrzywek po aspartamie (również inne postacie nadwrażliwości na ten produkt) nie są to jednak alergie. W jednym z badań, gdzie diagnozowano grupę pacjentów zgłaszających „uczulenie na aspartam”, u żadnej z osób nie potwierdzono wyraźnie powtarzalnej niepożądanej reakcji na ten słodzik. Oznacza to, iż zgłaszane reakcje związane były z innymi niż aspartam czynnikami.
Badania nad potencjalnie rakotwórczym działaniem aspartam trwają już wiele lat. Najbardziej aktualne stanowisko dotyczące tego zagadnienia pochodzi z 14.07.2023 roku, gdy aspartam został uznany za czynnik mogący przypuszczalnie wywoływać raka wątroby (raka wątrobokomórkowego) u ludzi.
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem, IARC – agenda WHO – zaklasyfikowała aspartam do tej grupy związków na podstawie badań, które – w nomenklaturze badaczy – przynoszą „ograniczone” dowody na wywoływanie raka u ludzi i „mniej niż wystarczające” u zwierząt.
Badania prowadzone na myszach narażonych na aspartam okołoporodowo i spożywających aspartam w paszy po urodzeniu, wykazywały ryzyko zachorowania tych zwierząt laboratoryjnych nie tylko na raka wątroby, ale również na nowotwory krwi. Niestety z powodu niedociągnięć metodologicznych wnioski płynące z tych badań nie są jednoznaczne.
Mechanizm potencjalnie rakotwórczego działania aspartamu ma polegać na indukowaniu stresu oksydacyjnego, co jest potwierdzane zwiększonym stężeniem markerów tego stresu w organizmie.
Dalsze badania nad substancją trwają. Eksperci podkreślają, iż dla bezpieczeństwa nie należy przekraczać dopuszczalnej dawki tego słodzika, która wynosi 40 mg/kg mc/dobę.
Aspartam – wpływ na mikrobiotę jelitową
Badania nad wpływem aspartamu na mikrobiotę jelitową pokazują, iż narażenie na ten słodzik może powodować wiele zmian w składzie bakterii probiotycznych i patogennych.
Badania składu mikrobioty przeprowadzone u szczurów, które spożywały aspartam przez 8 tygodni w wodzie pitnej, wykazały znaczny wzrost liczebności bakterii Clostridium leptum w grupie z ekspozycją na ten słodzik w porównaniu z grupą, która otrzymywała czystą wodę.
Inne badania wykazały, iż zmiana w składzie mikrobioty pod wpływem aspartam powiązana jest ze składem diety, z którą aspartam jest przyjmowany. Wzrost liczebności bakterii z rodzaju Clostridium, Enterobacteriaceae i Roseburia spp obserwowano jeśli dieta zawierała większe ilości tłuszczu, w porównaniu z tą samą ilością aspartamu w diecie niskotłuszczowej.
Wpływ aspartamu na skład mikrobioty jest również przedmiotem badań u ludzi. W jednym z badań randomizowanych, z grupą kontrolną, obejmujących 20 zdrowych ochotników odpowiedź mikrobioty na aspartam była skorelowana z odpowiedzią glikemii na ten słodzik.
Zauważono np. wzrost liczebności Akkermensia muciniphila (bakterii o korzystnym wpływie na metabolizm glukozy i lipidów oraz odpowiedź zapalną u ludzi) u osób wykazujących najniższą odpowiedź glikemiczną po ekspozycji na aspartam.
Inne różnice to wzrost Clostridium sp. CAG:7 i Tyzzerella sp.Marseille-P3062 (szczep powiązany z z chorobą Leśniowskiego-Crohna) i zmniejszenie liczby Alistipes obesi i Eubacterium sp. CAG:248 u osób o najwyższej reakcji glikemicznej.
Aspartam jest słodzikiem, który – jak wspominano wyżej – jest całkowicie rozkładany w przewodzie pokarmowym, dlatego był uważany za substancję niemającą wpływu na mikrobiotę. Badania pokazują jednak, że taki wpływ istnieje, co więcej może być zależny do parametrów metabolicznych gospodarza czy diety, z którą aspartam jest powiązany. Zagadnienie wymaga wielu dalszych badań, jednak warto je już dziś brać pod uwagę w rozważaniach nad słodzikami.
Czy aspartam jest zdrowy?
Aspartam to praktycznie bezkaloryczny słodzik, dlatego jest propagowany jako „zdrowy zamiennik cukru”. Jaki jest zatem wpływ aspartamu na parametry metaboliczne: glikemię, poziom insuliny i masę ciała?
Wiele badań wskazuje, iż posiłek z aspartamem wywołuje niższy poziom glikemii poposiłkowej niż taki sam posiłek z sacharozą. Podobnie jest z poposiłkowym poziomem insuliny. Wyniki były podobne również wówczas, gdy badani pili napoje słodzone aspartamem.
Słodzik jest również bezpieczny dla pacjentów z cukrzycą t.2.
Aspartam nie wykazuje również negatywnego wpływu na poziom trójglicerydów – ich stężenie nie ulega zmianie pod wpływem spożycia aspartamu w porównaniu z grupą kontrolną (bez żadnych słodzików) oraz grupą sacharozy.
Wiele badań wskazuje, iż aspartam – jako substancja o intensywnie słodkim smaku – powoduje, iż ilość kalorii dostarczana z posiłkiem jest niższa, co sprzyja utrzymaniu masy ciała.
W roku 2023 ukazało się badanie, które rzuciło światło na zagadnienie konsekwencji zdrowotnych przy długookresowym spożywaniu aspartamu. Obserwacja aż 25-letniego jego stosowania wykazała, iż wyższe jego spożycie wiąże się jednak z większą objętością wisceralnej tkanki tłuszczowej (VAT), podskórnej tkanki tłuszczowej (SAT) oraz tłuszczu mięśniowego (IMAT).
Osoby, które w opisywanym badaniu spożywały najwięcej aspartamu (> 28,5 mg/kg mc/dziennie) w porównaniu z najniższym spożyciem tego słodzika (do 3,9 mg) wykazywały:
zawartość VAT wyższą o 8,4%,
zawartość SAT wyższą o 11,6%,
zawartość IMAT wyższą o 10,6 %.
Na podstawie tych wyników badacze sugerują, aby w zaleceniach dotyczących zastępowania cukru, rozważać jednak inne opcje, ponieważ aspartam ma długofalowe konsekwencje zdrowotne.
W tym samym roku WHO zaleciło, aby nie rekomendować słodzików osobom, które chcą kontrolować swoją masę ciała, ponieważ nie przynosi to korzyści długoterminowych.
Jeden z ekspertów napisał, iż jeśli konsument stoi przed wyborem czy zdrowszym wyborem będzie napój ze słodzikiem, czy ten sam napój z cukrem, to należy rozważyć trzecią opcję: napić się wody. Jest to również nasza rekomendacja.
Aspartam u dzieci
Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci nie rekomendują podawanie dzieciom < 1 r.ż. produktów zawierających glikozydy stewiolowe, poliole oraz słodziki intensywne (np. acesulfam K, aspartam, sacharyna), aby ich nie przyzwyczajać do słodkiego smaku.
Amerykańska Akademia Pediatrii wskazuje, iż nie ma danych, które potwierdzają skuteczność i bezpieczeństwo stosowania słodzików u dzieci poniżej 2 r.ż. Zwraca również uwagę na fakt, iż bardzo słodki smak substancji słodzących może wpływać na rozwój określonych, niekorzystnych z punktu widzenia zdrowia, preferencji żywieniowych u dzieci.
Zalecenia jednoznacznie wskazują, iż nie wolno podawać aspartamu dzieciom z fenyloketonurią.
WAŻNE! Nie zaleca się podawania aspartamu dzieciom poniżej 2 r.ż. Brak udokumentowanych danych potwierdzających długotrwałe bezpieczeństwo jego stosowania powoduje, iż należy z rozwagą podchodzić do ewentualnego wprowadzania słodzików do diety starszych dzieci.
Czy aspartam może być stosowany przez kobiety w ciąży i matki karmiące?
Stosowanie aspartamu przez kobiety ciężarne wydaje się bezpieczne. Należy jednak pamiętać, aby nie przekraczać dziennego dopuszczalnego limitu spożycia tego słodzika.
Aspartam jest substancją, która szybko się rozkłada, nie przenika do mleka matki. Po jego spożyciu nie stwierdza się mierzalnych poziomów słodzika w kobiecym pokarmie.
Badano również wpływ spożycia aspartamu przez matkę karmiącą na stężenie jednego z metabolitów – fenyloalaniny – w kobiecym mleku. Fenyloalanina jest naturalnie obecna w pokarmie, nieznaczne zwiększenie jej stężenia zaobserwowano dopiero po spożyciu odpowiednika 17 puszek napoju gazowanego i wróciło ono do wartości wyjściowych po 12 godzinach.
Kobiety karmiące piersią niemowlęta chore na fenyloketonurię powinny unikać w swojej diecie tego słodzika, jednak jednorazowe, czasem omyłkowe, jego spożycie nie powoduje dodatkowego ryzyka dla karmionego dziecka.
Gdzie można znaleźć aspartam?
Aspartam to zamiennik cukru oznaczony kodem E951 stosowany w produktach spożywczych o obniżonej kaloryczności (produktach typu light) jak:
napoje,
słodycze,
guma do żucia.
Aspartam jest również składnikiem słodzików w tabletkach lub w proszku. Można go również spotkać w suplementach diety czy lekach, np. w różnych tabletkach musujących czy granulatach do sporządzania doustnej zawiesiny (np. antybiotykach). Szacuje się, że aspartam jest obecny w ponad 5 tys. różnych produktów żywnościowych na świecie.
Aspartam można znaleźć w napojach gazowanych typu light, lub typu „zero”. Jest również obecny w:
wodach smakowych,
napojach izotonicznych i energetyzujących,
piwie bezalkoholowym.
Napoje słodzone syntetycznymi słodzikami są głównym źródłem tej substancji w naszej diecie.
Inne produkty to jogurty, desery, galaretki, płatki śniadaniowe. Co więcej aspartam (i inne słodziki) można znaleźć nie tylko w artykułach spożywczych o smaku słodkim, ale również w chipsach ziemniaczanych czy wędlinach.
Jego obecność w składzie produktu można łatwo zidentyfikować czytając etykietę, gdzie jest informacja o jego obecności. Może być wymieniony jako „aspartam” lub „E591”.
Aspartamu nie wolno dodawać do żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci.
WAŻNE! Produkty żywnościowe przeznaczone dla dzieci poniżej 3 r.ż. nie mogą zawierać żadnych słodzików.
Aspartam – często zadawane pytania
Jak aspartam wpływa na mózg?
Stosowanie aspartamu może podnosić poziom fenyloalaniny i kwasu asparaginowego w mózgu. Związki te mogą hamować syntezę i uwalnianie neuroprzekaźników: dopaminy, noradrenaliny i serotoniny, które regulują aktywność neuronów w OUN. Dlatego stosowanie aspartamu jest wiązane z takimi objawami jak: problemy z nauką, bóle głowy, drgawki, migreny, drażliwość, lęk, depresja, problemy ze snem.
Potrzebne są jednak dalsze badania oceniające neurobehawioralne skutki stosowani aspartamu, wiele prowadzonych do tej pory badań było badaniami na zwierzętach.
Czy aspartam jest niezdrowy?
Aspartam w dawce do 40 mg/kg mc/dziennie jest uważany za bezpieczny dla zdrowia. Stan wiedzy na dziś wskazuje, że stosowanie aspartamu od czasu do czasu nie niesie za sobą zagrożeń zdrowotnych.
Jednak 25-letnie obserwacje osób stosujących aspartam uwidaczniają jego powiązanie ze wzrostem objętości tkanki tłuszczowej oraz działanie potencjalnie rakotwórcze. Mechanizm potencjalnie niekorzystnego działania aspartamu na zdrowie opiera się na indukowaniu stresu oksydacyjnego.
Ile czasu potrzeba, aby aspartam został wydalony z organizmu?
Aspartam nie jest wchłaniania się w przewodzie pokarmowym, jest rozkładany do fenyloalaniny, kwasu asparginowego i metanolu. Produkty powstałe w wyniku jego hydrolizy są absorbowane w jelitach, następnie dalej metabolizowane i eliminowane z organizmu w ciągu 24 – 72 godzin po spożyciu.
Czy aspartam pobudza apetyt?
Aspartam nie pobudza apetytu. Badania wskazują, iż jego wpływ na apetyt jest neutralny, nie obserwuje się po nim ani zwiększonego ani mniejszego łaknienia.
W jakich produktach jest aspartam?
Aspartam jest obecny w bardzo wielu produktach żywnościowych oraz lekach. Najczęściej można go znaleźć w produktach typu light, o zmniejszonej kaloryczności, które mają być przeznaczone dla osób na dietach redukcyjnych.
Producenci mają obowiązek informować, iż dany artykuł zawiera słodziki, w tym aspartam, dlatego najlepszym sposobem sprawdzenia w jakich produktach jest on obecny, jest czytanie etykiet.
Co oznacza symbol E951?
Symbol E jest częścią kodu chemicznego dodatków do żywności dopuszczonych w Unii Europejskiej. E951 jest symbolem aspartamu.
Aspartam – podsumowanie
Aspartam – E951 – to niskokaloryczny zamiennik cukru pochodzenia syntetycznego.
Może być stosowany przez osoby z cukrzycą t.2 i insulinoopornością, ponieważ nie wpływa na poziom glikemii poposiłkowej.
Dopuszczalny limit dziennego spożycia aspartamu to 40 mg/kg mc/dziennie.
Aspartam uważany jest za substancję o możliwym działaniu rakotwórczym.
Osoby z fenyloketonurią nie mogą spożywać aspartamu.
Aspartam jest obecny w bardzo wielu produktach spożywczych, zwłaszcza żywności typu „light” i niskokalorycznej. Jego obecność w tych artykułach musi być oznaczona w składzie.
PIŚMIENNICTWO
Riboli, Elio et al, Carcinogenicity of aspartame, methyleugenol, and isoeugenol, The Lancet Oncology, Volume 24, Issue 8, 848 – 850. (dostęp 23.04.2025 roku)
Feng J, Peng J, Hsiao YC, Liu CW, Yang Y, Zhao H, Teitelbaum T, Wang X, Lu K. Non/Low-Caloric Artificial Sweeteners and Gut Microbiome: From Perturbed Species to Mechanisms. Metabolites. 2024 Oct 11;14(10):544. doi: 10.3390/metabo14100544. PMID: 39452925; PMCID: PMC11509705. (dostęp 23.04.2025 roku)
Choudhary AK. Aspartame: Should Individuals with Type II Diabetes be Taking it? Curr Diabetes Rev. 2018;14(4):350-362. doi: 10.2174/1573399813666170601093336. PMID: 28571543. (dostęp 23.04.2025 roku
Santos NC, de Araujo LM, De Luca Canto G, Guerra ENS, Coelho MS, Borin MF. Metabolic effects of aspartame in adulthood: A systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Crit Rev Food Sci Nutr. 2018;58(12):2068-2081. doi: 10.1080/10408398.2017.1304358. Epub 2017 Aug 18. PMID: 28394643. (dostęp 23.04.2025 roku)
Świerczak U., Borowiecka A., Feder-Kubis J., STRUKTURA, WŁAŚCIWOŚCI I PRZYKŁADY ZASTOSOWAŃ SYNTETYCZNYCH SUBSTANCJI SŁODZĄCYCH, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2016, 4 (107), 15 – 25, DOI: 10.15193/zntj/2016/107/134. (dostęp 23.04.2025 roku)
Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive, EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food (ANS), European Food Safety Authority (EFSA), Parma, Italy, EFSA Journal 2013;11(12):3496. (dostęp 23.04.2025 roku)
https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.2.2.50. (dostęp 23.04.2025 roku)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004. (dostęp 23.04.2025 roku)
Steffen B.T. et al,Long-term aspartame and saccharin intakes are related to greater volumes of visceral, intermuscular, and subcutaneous adipose tissue: the CARDIA study, International Journal of Obesity (2023) 47:939 – 947. (dostęp 23.04.2025 roku)
Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2021 T.18. (dostęp 23.04.2025 roku)
Drugs and Lactation Database (LactMed®) [Internet]. Bethesda (MD): National Institute of Child Health and Human Development; 2006-. Aspartam. [Aktualizacja 2024 styczeń 15]. Dostępne na: https://www-ncbi-nlm-nih-gov.translate.goog/books/NBK501510/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=rq. (dostęp 23.04.2025 roku)
Choudhary AK, Lee YY. Neurophysiological symptoms and aspartame: What is the connection? Nutr Neurosci. 2018 Jun;21(5):306-316. doi: 10.1080/1028415X.2017.1288340. Epub 2017 Feb 15. PMID: 28198207. (dostęp 23.04.2025 roku)
