Sklep
Strona główna Blog

Zapalenie osierdzia – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Katarzyna Ciepłucha
-
0
Zapalenie osierdzia – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Zapalenie osierdzia to jedna z najczęstszych przyczyn bólu w klatce piersiowej niezwiązanego z chorobami wieńcowymi. Choć u większości osób choroba ma przebieg łagodny, nieleczona może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak tamponada serca czy zaciskające zapalenie osierdzia. W artykule wyjaśniamy, skąd bierze się zapalenie osierdzia, jakie daje objawy oraz jak wygląda leczenie. Jeśli odczuwasz niepokojący ból w klatce piersiowej, nie zwlekaj z konsultacją lekarską — szybka diagnostyka pozwala uniknąć powikłań.

Z tego artykułu dowiesz się:
>> czym jest zapalenie osierdzia i jakie funkcje pełni osierdzie — cienki „worek” otaczający serce,
>> jakie są najczęstsze objawy choroby, w tym charakterystyczny ból nasilający się w pozycji leżącej i ustępujący po pochyleniu do przodu,
>> gdzie boli przy zapaleniu osierdzia i jakie symptomy powinny skłonić do pilnej konsultacji,
>> jakie są najczęstsze przyczyny zapalenia osierdzia — wirusowe, autoimmunologiczne, metaboliczne, lub po zawale serca,
>> które badania wykonuje się w diagnostyce, w tym EKG, echokardiografię oraz badania laboratoryjne,
>> jak przebiega leczenie, dlaczego stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne i kolchicynę, a glikokortykosteroidy tylko w wybranych przypadkach,
>> czy zapalenie osierdzia może samo ustąpić, jakie jest rokowanie i kiedy konieczna jest hospitalizacja.

Spis treści:

  1. Zapalenie osierdzia: czym jest ta przypadłość?
  2. Jak często występuje zapalenie osierdzia?
  3. Dlaczego występuje zapalenie osierdzia: przyczyny dolegliwości
  4. Zapalenie osierdzia – objawy
  5. Jak lekarz rozpoznaje zapalenie osierdzia: diagnostyka przypadłości
  6. Zapalenie osierdzia: jak leczyć?
  7. Zapalenie osierdzia – najczęstsze pytania (FAQ)
  8. Podsumowanie

Zapalenie osierdzia: czym jest ta przypadłość?

Osierdzie to podwójna błona otaczająca serce i początkowe odcinki dużych naczyń. Pomiędzy blaszkami osierdzia znajduje się niewielka ilość płynu, która umożliwia swobodny ślizg serca podczas jego pracy. Zapalenie osierdzia (Kod ICD-1: I30) to stan zapalny obejmujący te struktury. Najczęściej ma charakter ostry i przebiega samoograniczająco, ale u części pacjentów może trwać miesiącami lub nawracać.

Wyróżnia się:

  • ostre zapalenie (do 4-6 tygodni),
  • przetrwałe,
  • przewlekłe (powyżej 3. miesięcy),
  • nawracające – po epizodzie, który całkowicie ustąpił.

>> Przeczytaj: Najczęstsze choroby serca – objawy i diagnostyka

Jak często występuje zapalenie osierdzia?

Ostre zapalenie osierdzia jest jedną z najczęstszych pozawieńcowych przyczyn bólu w klatce piersiowej. Stanowi ok. 5% wszystkich przypadków bólu w klatce piersiowej zgłaszanych na SOR-ach. Według dostępnych europejskich danych epidemiologicznych (m.in. z badań włoskich) zapadalność wynosi ok. 28 przypadków na 100 tys. osób rocznie.

W krajach rozwiniętych aż 80-90% przypadków ma charakter idiopatyczny — najprawdopodobniej wirusowy.

Choć ostre zapalenie osierdzia zazwyczaj przebiega łagodnie, u niewielkiej części pacjentów może prowadzić do powikłań, takich jak zaciskające zapalenie osierdzia — stan, w którym zgrubiałe i usztywnione osierdzie utrudnia prawidłowe napełnianie serca. Mężczyźni chorują około trzykrotnie częściej niż kobiety.

Pakiet sercowy (10 badań) banerek

Dlaczego występuje zapalenie osierdzia: przyczyny dolegliwości

Przyczyny zapalenia osierdzia dzielimy na infekcyjne i nieinfekcyjne.

Najczęstsze przyczyny:

  • infekcje wirusowe (Coxsackie, enterowirusy, adenowirusy, EBV, CMV, HIV),
  • zapalenia bakteryjne, w tym gruźlica,
  • choroby autoimmunologiczne: toczeń, RZS, twardzina, zapalenia naczyń, sarkoidoza,
  • powikłania po zawale serca (zespół Dresslera – autoimmunologiczne zapalenie osierdzia pojawiające się kilka tygodni po zawale serca),
  • zabiegi kardiochirurgiczne i interwencyjne,
  • przewlekła niewydolność nerek (mocznica – nagromadzenie toksyn we krwi z powodu niewydolności nerek),
  • napromienianie klatki piersiowej,
  • niektóre leki (hydralazyna, prokainamid, amiodaron, leki przeciwnowotworowe),
  • nowotwory, zwłaszcza rak płuca i piersi.
Warto wiedzieć:
U ok. 30% chorych mimo diagnostyki nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny. Choć w krajach rozwiniętych 80-90% przypadków ostrego zapalenia osierdzia ma charakter idiopatyczny (najprawdopodobniej wirusowy), to u około 30% pacjentów mimo diagnostyki nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny.

Zapalenie osierdzia – objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem jest ból w klatce piersiowej. Zwykle:

  • umiejscawia się za mostkiem lub w okolicy serca,
  • może promieniować do pleców, szyi lub lewego barku,
  • nasila go głęboki wdech i pozycja leżąca,
  • ustępuje, gdy chory siada i pochyla się do przodu.

Inne objawy to:

Zapalenie osierdzia: gdzie boli?

Ból najczęściej jest ostry, kłujący lub piekący, zlokalizowany w przedniej części klatki piersiowej. Może przypominać ból wieńcowy (ból spowodowany niedokrwieniem mięśnia sercowego), jednak wyróżnia go wyraźna zależność od pozycji ciała. Promieniowanie do barku wynika z podrażnienia nerwu przeponowego.

>> Zobacz również: Zapalenie mięśnia sercowego: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Jak lekarz rozpoznaje zapalenie osierdzia: diagnostyka przypadłości

Rozpoznanie opiera się na obrazie klinicznym oraz wynikach badań dodatkowych. Ostre zapalenie osierdzia rozpoznaje się, jeśli spełnione są co najmniej 2 z 4 kryteriów:

  1. Charakterystyczny ból w klatce piersiowej.
  2. Tarcie osierdziowe (szorstki dźwięk słyszany przez lekarza w trakcie osłuchiwania serca, powstający, gdy zapalne blaszki osierdzia trą o siebie).
  3. Charakterystyczne zmiany w EKG (nieprawidłowy zapis świadczący o podrażnieniu osierdzia).
  4. Płyn w worku osierdziowym stwierdzony w echokardiografii (USG serca).

>> To interesujące: Choroby układu krążenia – które występują najczęściej? Objawy i diagnostyka

Badania laboratoryjne w diagnostyce zapalenia osierdzia

W diagnostyce wykonuje się m.in.:

  • CRP i OB – zwykle podwyższone (markery wskazujące na obecność stanu zapalnego),
  • morfologię krwi,
  • troponiny (podwyższone przy zajęciu mięśnia sercowego),
  • parametry nerkowe (np. kreatynina i eGFR, które oceniają funkcję nerek).

Badania obrazowe:

  • EKG – nieprawidłowy zapis mogący sugerować podrażnienie osierdzia,
  • echo serca – ocena ilości płynu w worku osierdziowym i ryzyka tamponady (nagłego ucisku serca przez nagromadzony płyn),
  • RTG klatki piersiowej – poszerzona sylwetka serca przy dużym wysięku,
  • TK lub MR – dokładna ocena osierdzia.

>> Przeczytaj: Szmery w sercu – czym mogą być spowodowane? Czy są powodem do niepokoju?

Zapalenie osierdzia: jak leczyć?

Leczenie zależy od przyczyny i nasilenia objawów. Pacjenci z czynnikami ryzyka (gorączka >38°C, duży wysięk, brak poprawy po leczeniu, podejrzenie zakażenia bakteryjnego lub gruźliczego) wymagają hospitalizacji.

Standard leczenia obejmuje:

  • niesteroidowe leki przeciwzapalne (NMLPZ) lub kwas acetylosalicylowy,
  • kolchicynę (lek przeciwzapalny zmniejszający ryzyko nawrotów),
  • gastroprotekcję przy stosowaniu NLPZ.

Glikokortykosteroidy stosuje się tylko w przypadkach:

Nie stosuje się ich, jeśli nie wykluczono zakażenia bakteryjnego lub gruźliczego.

Ograniczenie wysiłku fizycznego

Zalecane do całkowitego ustąpienia objawów i normalizacji CRP. U sportowców przerwa powinna trwać co najmniej 3 miesiące.

Czy zapalenie osierdzia przejdzie samo?

U większości pacjentów zapalenie osierdzia ma przebieg samoograniczający, ale wymaga leczenia i kontroli. Brak odpowiedniego postępowania zwiększa ryzyko nawrotów i powikłań, takich jak tamponada lub zaciskające zapalenie osierdzia.

>> Zobacz: Szmery w sercu u dzieci i noworodków – co mogą oznaczać, czy są groźne

Zapalenie osierdzia – najczęstsze pytania (FAQ)

Czy zapalenie osierdzia jest poważne?

W większości przypadków rokowanie jest dobre. Groźne są postacie bakteryjne, gruźlicze oraz sytuacje, w których rozwija się tamponada serca.

Ile może trwać zapalenie osierdzia?

Ostre – zwykle 1-3 tygodnie. Objawy mogą utrzymywać się dłużej, jeśli wolno spadają markery stanu zapalnego, takie jak CRP. Nawracające bywa wielomiesięczne.

Czy na zapalenie osierdzia można umrzeć?

Tak, jeśli dojdzie do tamponady serca lub nieleczonego ropnego zapalenia osierdzia.

Czy zapalenie osierdzia wymaga hospitalizacji?

Tak – gdy występują czynniki ryzyka: gorączka, duży wysięk, immunosupresja, uraz, podejrzenie gruźlicy, brak odpowiedzi na leczenie.

Podsumowanie

Zapalenie osierdzia to częsta i najczęściej łagodna przyczyna bólu w klatce piersiowej, ale wymaga odpowiedniej diagnostyki. Najważniejsze jest szybkie rozpoznanie, wdrożenie leczenia przeciwzapalnego oraz kontrola stężenia CRP i echokardiogramu. Jeśli odczuwasz ból w klatce piersiowej nasilający się w pozycji leżącej, warto wykonać podstawowe badania i skonsultować się z lekarzem.

Bibliografia

  1. Tomkowski W., Kuca P., Leśniak W. Zapalenie osierdzia. Interna Szczeklika; mp.pl, dostęp 04.12.2025.
  2. Wiercińska M. Zapalenie osierdzia i zaciskające zapalenie osierdzia: przyczyny, objawy i leczenie. mp.pl, dostęp 04.12.2025.
  3. Rewiuk K. Postępowanie w ostrym zapaleniu osierdzia. mp.pl – Kardiologia, dostęp 04.12.2025.

Niewydolność nerek – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Katarzyna Ciepłucha
-
0
Niewydolność nerek – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Niewydolność nerek to zaburzenie, w którym narządy te nie są w stanie prawidłowo oczyszczać krwi, regulować gospodarki wodno-elektrolitowej i usuwać toksyn. Może rozwijać się stopniowo przez lata lub pojawić się nagle, np. po odwodnieniu czy stosowaniu leków obciążających nerki. W tym artykule wyjaśniamy, skąd bierze się niewydolność nerek, po czym można ją rozpoznać i jak wygląda diagnostyka. Dowiedz się, kiedy warto zgłosić się do lekarza i jakie metody leczenia stosuje się na poszczególnych etapach choroby.

Z tego artykułu dowiesz się:

  • czym jest niewydolność nerek i jakie są jej rodzaje,
  • jakie objawy mogą sugerować problemy z funkcją nerek,
  • jakie badania laboratoryjne są kluczowe w diagnostyce,
  • co najczęściej prowadzi do rozwoju choroby,
  • jak wygląda leczenie i kiedy konieczne są dializy,
  • jaka dieta wspiera pracę nerek.

Spis treści:

  1. Co to jest niewydolność nerek?
  2. Rodzaje niewydolności nerek
  3. Przyczyny niewydolności nerek
  4. Objawy niewydolności nerek
  5. Do czego prowadzi niewydolność nerek?
  6. Diagnostyka niewydolności nerek
  7. Jak leczyć niewydolność nerek?
  8. Dieta przy niewydolności nerek
  9. Niewydolność nerek: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Co to jest niewydolność nerek?

Niewydolność nerek to stan, w którym dochodzi do trwałego lub nagłego pogorszenia funkcji nerek – filtracji, wydalania toksyn, regulacji elektrolitów i równowagi kwasowo-zasadowej. Objawy pojawiają się zwykle dopiero w bardziej zaawansowanych stadiach, dlatego choroba przez długi czas może przebiegać bezboleśnie i bezobjawowo.

Stadia niewydolności nerek

Stopień zaawansowania przewlekłej choroby nerek (PChN) określa się na podstawie wartości GFR – współczynnika przesączania kłębuszkowego. Wyróżnia się 5 stadiów:

  • G1–G2: łagodne uszkodzenie, często bez objawów,
  • G3 (a/b): umiarkowane upośledzenie czynności nerek,
  • G4: ciężka przewlekła niewydolność,
  • G5: schyłkowa niewydolność nerek (mocznica) – wymaga leczenia nerkozastępczego.

>> Zobacz również: Laboratoryjne badania nerek

Rodzaje niewydolności nerek

Przebieg niewydolności nerek może znacząco się różnić w zależności od tego, jak szybko dochodzi do uszkodzenia i jaka jest jego przyczyna. Dlatego wyróżnia się kilka głównych typów choroby, co ułatwia diagnostykę oraz dobór odpowiedniego leczenia.

Ostra niewydolność nerek

Ostra niewydolność nerek (AKI, w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodem N17) rozwija się szybko – w ciągu godzin lub dni – najczęściej w wyniku odwodnienia, nagłego spadku ciśnienia, działania toksyn (np. leków) lub przeszkody w odpływie moczu. Objawy narastają gwałtownie, dlatego potrzebna jest pilna diagnostyka. O rozpoznaniu decydują przede wszystkim wyniki badań krwi i ocena ilości oddawanego moczu. Typowe jest nagłe podwyższenie kreatyniny, skąpomocz lub bezmocz oraz zaburzenia elektrolitowe świadczące o upośledzeniu pracy nerek.

Przewlekła niewydolność nerek

Przewlekła choroba nerek (PChN, w klasyfikacji ICD-10 oznaczona kodem N18) to stan, w którym funkcja nerek pozostaje obniżona przez co najmniej 3 miesiące. Najczęściej rozwija się powoli, w przebiegu cukrzycy, nadciśnienia, chorób kłębuszków nerkowych lub uszkodzeń polekowych. O rozpoznaniu decyduje utrzymywanie się trwałych nieprawidłowości – nie pojedynczy wynik. Najważniejsze parametry świadczące o PChN to obniżony eGFR (<60 ml/min/1,73 m²), obecność albuminurii lub białkomoczu, nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu oraz utrwalone zmiany w obrazie USG nerek. Chorobie często nie towarzyszą początkowo żadne objawy, dlatego tak ważne są regularne badania kontrolne, zwłaszcza u osób z czynnikami ryzyka.

Schyłkowa niewydolność nerek

To najbardziej zaawansowane stadium (G5), w którym nerki niemal całkowicie przestają filtrować krew, co prowadzi do gromadzenia toksyn, nadmiaru płynów i zaburzeń elektrolitowych (mocznicy). Pojawiają się wtedy nasilone objawy ogólnoustrojowe — m.in. nudności, świąd skóry, obrzęki, duszność czy zaburzenia koncentracji. Na tym etapie konieczne jest leczenie nerkozastępcze: dializy (hemodializa lub dializa otrzewnowa) albo przeszczepienie nerki.

Przyczyny niewydolności nerek

Niewydolność nerek może rozwijać się z różnych powodów — zarówno w przebiegu chorób przewlekłych, jak i w wyniku nagłych zaburzeń, które zakłócają pracę nerek.

Najczęstsze przyczyny niewydolności nerek obejmują:

  • cukrzycę i nadciśnienie – przewlekle uszkadzają naczynia krwionośne w nerkach, prowadząc do stopniowego spadku filtracji,
  • choroby kłębuszków nerkowych – stany zapalne zaburzają proces oczyszczania krwi,
  • działanie leków i toksyn – m.in. NLPZ, niektóre antybiotyki czy leki na zgagę mogą obciążać nerki,
  • ostre uszkodzenie nerek – np. po odwodnieniu, sepsie lub nagłym spadku ciśnienia,
  • przeszkodę w odpływie moczu – kamica, przerost prostaty lub guzy mogą blokować odpływ i podnosić ciśnienie w nerkach,
  • choroby wrodzone, takie jak wielotorbielowatość nerek (ADPKD).

Objawy niewydolności nerek

Niewydolność nerek może powodować zróżnicowane objawy, ponieważ nerki wpływają na funkcjonowanie niemal całego organizmu.

Wczesne objawy, a objawy zaawansowane

Wczesne objawyObjawy zaawansowane
przewlekłe zmęczenie i osłabienieobrzęki kończyn lub twarzy
nadciśnienie tętniczeduszność spowodowana przewodnieniem
częste oddawanie moczu w nocy (nykturia)nudności, wymioty, metaliczny posmak w ustach
obniżona gęstość moczuzaburzenia rytmu serca (hiperkaliemia)
białkomocz lub albuminuriazaburzenia koncentracji, senność
 bóle kostne i złamania
 niedokrwistość

Objawy skórne

Objawy skórne w niewydolności nerek wynikają z gromadzenia toksyn oraz zaburzeń gospodarki mineralnej. Skóra staje się wyraźnie sucha i bardziej podatna na podrażnienia, a uciążliwy świąd — często nasilający się nocą — należy do najczęstszych dolegliwości. U części chorych skóra może mieć bladą lub „ziemistą” barwę, co wiąże się z niedokrwistością i zmianami metabolicznymi. Zdarzają się także drobne wybroczyny lub siniaki, wynikające z zaburzeń krzepnięcia w bardziej zaawansowanej chorobie.

Do czego prowadzi niewydolność nerek?

Nieleczona lub źle kontrolowana niewydolność nerek z czasem prowadzi do groźnych powikłań, które wpływają na funkcjonowanie wielu narządów. Najważniejsze z nich to:

  • mocznica, czyli nagromadzenie toksyn wpływające na pracę serca, układu nerwowego i pokarmowego,
  • trudne do leczenia nadciśnienie oraz przerost lewej komory,
  • niewydolność serca i zaburzenia rytmu, zwłaszcza przy hiperkaliemii,
  • osłabienie kości i większa podatność na złamania,
  • zwiększona podatność na infekcje,
  • konieczność dializ lub przeszczepienia nerki w stadium schyłkowym.

Diagnostyka niewydolności nerek

Diagnostyka niewydolności nerek opiera się głównie na badaniach laboratoryjnych, które pozwalają ocenić funkcję nerek, wykryć pierwsze nieprawidłowości i monitorować przebieg choroby. Uzupełniają je badania obrazowe, a w wybranych sytuacjach także biopsja nerki.

Najważniejsze badania laboratoryjne obejmują:

  • kreatyninę i eGFR – podstawowe wskaźniki oceny filtracji kłębuszkowej; pozwalają określić stadium choroby,
  • mocznik, elektrolity (sód, potas), fosfor, wapń – odzwierciedlają zaburzenia metaboliczne towarzyszące niewydolności,
  • badanie ogólne moczu – wykrywa białkomocz, krwinkomocz, nieprawidłowe wałeczki lub zaburzenia zagęszczania moczu,
  • dobowy ACR (albumina/kreatynina w moczu) – kluczowy marker uszkodzenia kłębuszków,
  • morfologię krwi – pomocna w ocenie niedokrwistości związanej z przewlekłą chorobą nerek.
Pakiet nerkowy (7 badan)_mobile baner na kategorię

Badania obrazowe:

  • USG nerek – ocenia wielkość, budowę i ewentualne przeszkody w odpływie moczu.

Badanie specjalistyczne:

  • biopsja nerki – wykonywana w sytuacjach, gdy konieczne jest ustalenie przyczyny choroby (np. podejrzenie zapalenia kłębuszków nerkowych).

Jak leczyć niewydolność nerek?

Leczenie niewydolności nerek zależy od jej przyczyny, stadium oraz obecnych powikłań. Celem terapii jest spowolnienie postępu choroby, ochrona funkcji nerek i poprawa jakości życia pacjenta.

Najważniejsze elementy leczenia obejmują:

  • leczenie choroby podstawowej (cukrzycy, nadciśnienia, chorób autoimmunologicznych),
  • stosowanie leków nefroprotekcyjnych, takich jak ACEI/ARB, inhibitory SGLT2 czy finerenon,
  • unikanie substancji uszkadzających nerki, w tym NLPZ i kontrastu,
  • wyrównywanie powikłań – niedokrwistości, zaburzeń elektrolitowych, kwasicy,
  • leczenie nerkozastępcze – hemodializa, dializa otrzewnowa,
  • przeszczepienie nerki jako metoda docelowa w schyłkowej niewydolności.

Czy niewydolność nerek jest uleczalna?

Ostra niewydolność nerek bywa odwracalna, zwłaszcza gdy szybko usuniemy jej przyczynę i wdrożymy odpowiednie leczenie. W przypadku przewlekłej niewydolności nerek zmiany są trwałe, jednak dzięki właściwej terapii, kontroli chorób podstawowych i regularnym badaniom można znacząco spowolnić postęp choroby i poprawić jakość życia pacjenta.

Dieta przy niewydolności nerek

Dieta ma duże znaczenie w spowalnianiu postępu niewydolności nerek. Najważniejsze jest ograniczenie soli i produktów wysokoprzetworzonych, kontrola ilości białka oraz dostosowanie podaży fosforu i potasu do wyników badań. Zalecenia żywieniowe powinny być zawsze ustalane indywidualnie, najlepiej we współpracy z lekarzem lub dietetykiem.

>> Szczegółowe wskazówki znajdziesz w artykule: Dieta w przewlekłej chorobie nerek 

Niewydolność nerek: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Jak rozpoznać niewydolność nerek?

Niewydolność nerek rozpoznaje się na podstawie podwyższonego stężenia kreatyniny, obniżonego eGFR, obecności albuminurii w badaniu moczu oraz nieprawidłowego obrazu USG nerek.

Jakie są etapy niewydolności nerek?

Wyróżnia się 5 stadiów przewlekłej choroby nerek (PChN) – od G1 (najłagodniejsze) do G5, czyli schyłkowej niewydolności nerek wymagającej dializ lub przeszczepienia.

Czego nie wolno przy niewydolności nerek?

Należy unikać niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) np. Ibuprofen, odwodnienia, suplementów o niezweryfikowanym składzie oraz diet bardzo wysokobiałkowych, jeśli lekarz nie zaleci inaczej.

Jak szybko postępuje niewydolność nerek?

Postęp przewlekłej choroby nerek (PChN) jest indywidualny – u wielu osób GFR obniża się średnio o około 1–2 ml/min/rok. Szybciej postępuje u osób z niekontrolowaną cukrzycą lub nadciśnieniem.

Ile lat żyje się z niewydolnością nerek?

Wiele osób z wczesnymi etapami przewlekłej choroby nerek (PChN) funkcjonuje przez długie lata. Rokowanie zależy od stadium choroby, kontroli chorób towarzyszących i stylu życia.

Jakie są objawy 2. stadium niewydolności nerek?

Najczęściej brak wyraźnych objawów; mogą pojawić się wczesne sygnały, takie jak nadciśnienie, nykturia lub niewielka albuminuria.

Jakie jest ostatnie stadium niewydolności nerek?

Stadium G5 oznacza schyłkową niewydolność nerek, w której konieczne jest leczenie dializami lub kwalifikacja do przeszczepienia nerki.

Bibliografia

  1. Myśliwiec M., Drabczyk R. Przewlekła choroba nerek. W: Interna Szczeklika 2025. Medycyna Praktyczna. Dostęp: 02.12.2025.
  2. Myśliwiec M., Drabczyk R. Ostre uszkodzenie nerek. W: Interna Szczeklika 2025. Medycyna Praktyczna. Dostęp: 02.12.2025.
  3. Grenda R., Myśliwiec M. Przewlekła niewydolność nerek – mp.pl dla pacjentów. Dostęp: 02.12.2025.

Pełzakowica (ameboza) – objawy, przyczyny, diagnostyka zakażenia i leczenie

Katarzyna Banaszczyk
-
0
Pełzakowica (ameboza) – objawy, przyczyny, diagnostyka zakażenia i leczenie

Spożywanie wody i pokarmów z niepewnych źródeł w trakcie przebywania na terenach tropikalnych i subtropikalnych może skończyć się zakażeniem pierwotniakiem wywołującym pełzakowicę (groźną chorobę pasożytniczą). Schorzenie to może wiązać się z ryzykiem wystąpienia różnych powikłań.

Z tego artykułu dowiesz się:
>> co to jest ameboza i jaki patogen za nią odpowiada,
>> jak często występuje ameboza i na jakich obszarach istnieje największe ryzyko zakażenia,
>> jak objawia się pełzakowica i co robić w razie wystąpienia symptomów choroby,
>> na czym polega diagnostyka i leczenie pełzakowicy,
>> z jakimi powikłaniami można mieć do czynienia w przebiegu amebozy.

Spis treści:

  1. Czym jest pełzakowica (ameboza)?
  2. Jak często występuje pełzakowica?
  3. Przyczyny amebozy
  4. Ameboza: objawy choroby
  5. Diagnostyka pełzakowicy: jakie badania wykonać?
  6. Pełzak czerwonki: leczenie zakażonych amebozą
  7. Amebioza: profilaktyka zakażeń
  8. Pełzakowica: podsumowanie informacji o amebozie

Czym jest pełzakowica (ameboza)?

Pełzakowica (ameboza) to schorzenie zakaźne przewodu pokarmowego wywoływane przez pierwotniaka Entamoeba histolytica. W klasyfikacji ICD-10 choroba ta oznaczona jest kodem A06. Entamoeba histolytica może wywoływać czerwonkę bakteryjną, czyli zapalenie jelita grubego. Schorzenie może mieć zróżnicowany obraz kliniczny, w tym przebiegać w sposób bezobjawowy.

W niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania amebozy związane z zajęciem innych układów, w tym układu oddechowego, sercowo-naczyniowego czy ośrodkowego układu nerwowego. Nieleczona objawowa pełzakowica może grozić zgonem na skutek poważnych powikłań. Na cięższy przebieg amebozy narażone są szczególnie osoby z obniżoną odpornością, przyjmujące leki immunosupresyjne, ale również starsi pacjenci, kobiety w ciąży i dzieci.

>> Przeczytaj: Infekcje pasożytnicze u dorosłych

Jak często występuje pełzakowica?

Entamoeba histolytica jest organizmem kosmopolitycznym, a więc odnotowywanym na całym świecie. Do zakażenia najczęściej dochodzi jednak w rejonach tropikalnych, subtropikalnych i na terenach zaniedbanych pod kątem sanitarnym (między innymi kraje takie jak Tajlandia, Indonezja, czy Indie). Zakażenia odnotowane w Polsce określa się mianem zakażeń zawleczonych (najczęściej przez podróżnych wracających z krajów tropikalnych i subtropikalnych).

Jak donosi literatura, rocznie odnotowuje się nawet 50 milionów zachorowań na amebozę, a liczba zgonów z powodu tego schorzenia i jego powikłań to nawet 50-100 tysięcy (w ujęciu rocznym). Stawia to amebozę w czołówce schorzeń pasożytniczych o największej śmiertelności.

>> Sprawdź: Pasożyty w płucach i objawy ich występowania

Przyczyny amebozy

Bezpośrednią przyczyną amebozy jest zakażenie pierwotniakiem Entamoeba histolytica, nazywanym również pełzakiem czerwonki. Postać tego pierwotniaka, nazywana trofozoitem, jest zdolna do wytwarzania enzymów proteolitycznych, które niszczą błonę śluzową jelita grubego i prowadzą do powstawania owrzodzeń w jej obrębie. Skutkuje to pojawieniem się objawów ze strony przewodu pokarmowego.

Pierwotniaki Entamoeba histolytica mogą również dostać się do jamy otrzewnej i innych narządów organizmu, gdzie ich obecność prowadzi do pojawienia się tak zwanych ropni amebowych. Tego rodzaju zmiany mogą pojawić się na przykład w obrębie wątroby, płuc czy też mózgu.

Jak dochodzi do zakażenia pasożytem pełzaka czerwonki?

Rezerwuarem amebozy są ludzie, zaś źródłem zakażenia są chorzy, ale i nosiciele Entamoeba histolytica, którzy wydalają wraz z kałem cysty tego pierwotniaka. Z cyst w jelicie grubym uwalniają się trofozoity, a więc ta postać pierwotniaka, która zdolna jest do enzymatycznego uszkodzenia przewodu pokarmowego i innych narządów.

Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą pokarmową, poprzez spożycie pokarmu lub wody zanieczyszczonej cystami Entamoeba histolytica. Do zakażenia może dojść również na skutek bezpośredniego kontaktu z chorym (cysty mogą być przenoszone przez zabrudzone ręce), czy poprzez przedmioty (na przykład monety, banknoty, bieliznę, czy ręczniki). Inną drogą zakażenia są kontakty seksualne (oralno-analne).

Warto wiedzieć, że cysty Entamoeba histolytica giną podczas gotowania (nie są odporne na temperaturą poniżej -5°C i powyżej 40°C), co sprawia, że na obszarach endemicznego występowania amebozy powinno się unikać spożywania nieprzegotowanej wody. Cysty zachowują swoją zakaźność nawet do kilku tygodni, szczególnie w ciepłym i wilgotnym środowisku.

Badanie kału w kierunku ameby (Entamoeba histolytica, czerwonka pełzakowata) banerek

Ameboza: objawy choroby

Warto mieć świadomość, że w dużym odsetku przypadków zakażenie Entamoeba histolytica może przebiegać w sposób bezobjawowy. Inwazyjna postać choroby manifestuje się najczęściej jako pełzakowe zapalenie jelita grubego, któremu towarzyszą takie objawy kliniczne jak:

  • biegunka z domieszką śluzu i/lub krwi,
  • kurczowy ból brzucha,
  • osłabienie, obniżenie apetytu,
  • stan podgorączkowy, niekiedy gorączka,
  • ból głowy,
  • ból w okolicy lędźwiowej.

Należy wiedzieć, że objawy pełzakowego zapalenia jelita grubego rozwijają się w większości przypadków powoli, z okresami remisji, a więc wyciszenia objawów chorobowych. Okres wylęgania, a więc czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów choroby, trwa od około 1 tygodnia do nawet 4 miesięcy.

Powikłania związane z pełzakowym zapaleniem jelita grubego to przede wszystkim:

>> Zobacz: Czerwonka (dyzenteria) – co to za choroba? Objawy i leczenie

Ameboza: objawy pozajelitowe

W niektórych sytuacjach może dojść do rozsiewu zakażenia poza przewód pokarmowy. Można wówczas obserwować między innymi obecność:

  • ropni w obrębie wątroby – objawiają się bólami w nadbrzuszu, nudnościami, wymiotami, niekiedy również gorączką i utratą masy ciała; ropień najczęściej lokalizuje się w prawym płacie wątroby,
  • ropni w obrębie mózgu – powikłanie to obarczone jest wysoką śmiertelnością,
  • przetok i ropnie w obrębie skóry,
  • ropni w obrębie tkanki płucnej – symptomy tego powikłania to przede wszystkim odpluwanie ropnych mas, niekiedy duszność i ból w klatce piersiowej o charakterze opłucnowym,
  • pełzakowego zapalenie osierdzia – może objawiać się niewydolnością serca i zaburzeniami rytmu.

>> Sprawdź: Przetoka odbytu – czym jest? Objawy, przyczyny i leczenie

Diagnostyka pełzakowicy: jakie badania wykonać?

Badania, które wykonuje się w trakcie diagnostyki pełzakowicy, to przede wszystkim:

  • oznaczenie swoistych antygenów pierwotniaka metodą ELISA – materiałem do badania jest kał; procedura ta pozwala na odróżnienie E. histolytica od innych pełzaków, które nie odpowiadają za amebozę, a mogą być nie do odróżnienia w klasycznym badaniu mikroskopowym kału,
  • wykrywanie materiału genetycznego (kwas deoksyrybonukleinowy – DNA) E. histolytica metodą PCR–– materiałem w tym przypadku jest zazwyczaj kał, ale przy podejrzeniu pełzakowicy pozajelitowej również treść ropni,
  • wykrywanie pierwotniaka (trofozoitów) w obrębie błony śluzowej jelita grubego – w tym celu konieczne jest wykonanie procedury inwazyjnej, a więc badania endoskopowego i pobranie wycinków błony śluzowej.

W przypadku podejrzenia zajęcia innych układów niezwykle pomocne są również badania obrazowe, w tym badanie USG, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Badania laboratoryjne w diagnozie amebozy

Badania laboratoryjne, które wykonuje się niekiedy w diagnostyce amebozy to oznaczenie swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko Entamoeba histolytica w surowicy krwi. Wynik tego badania nie pozwala jednak na odróżnienie zakażenia aktywnego od zakażenia przebytego, ponieważ przeciwciała utrzymują się w surowicy jeszcze wiele lat po przebyciu zakażenia.

Badanie – wykrywanie materiału genetycznego Entamoeba histolytica (czerwonka pełzakowata) banerek

Pełzak czerwonki: leczenie zakażonych amebozą

Należy wyraźnie podkreślić, że leczeniu podlegają nie tylko chorzy objawowi, ale i bezobjawowi nosiciele. Wynika to z faktu, że stanowią oni źródło zakażenia (wydalają cysty). W leczeniu przyczynowym pełzakowicy stosuje się takie substancje jak:

  • metronidazol i tynidazol – jest to terapia pierwszego rzutu w przypadku inwazji tkankowej,
  • nitazoksanid, chlorochina – są to leki stosowane w terapii drugiego rzutu,
  • substancje aktywne tylko w świetle jelita grubego – należy do nich diloksanid, jodochinol i paromomycyna; terapia ta stosowana jest u nosicieli Entamoeba histolytica oraz każdorazowo po przeleczeniu postaci objawowej choroby.

W przypadku ropni, które nie ustępują po leczeniu farmakologicznym konieczne może być postępowanie zabiegowe w postaci nakłucia przezskórnego ropnia i aspiracji jego treści.

>> Przeczytaj również: Badanie kału w kierunku pasożytów. Jak się przygotować, ile trwa, co wykrywa? Fakty i mity

Amebioza: profilaktyka zakażeń

W celu zapobiegania zakażeniu pierwotniakiem Entamoeba histolytica należy pamiętać o częstym myciu rąk, a także unikaniu spożywania wody i pożywienia z nieznanych źródeł, szczególnie w rejonach endemicznego występowania pełzakowicy. Do profilaktyki pełzakowicy zalicza się również unikanie przygodnych kontaktów seksualnych.

Pełzakowica: podsumowanie informacji o amebozie

  • Pełzakowica to zakażenie pierwotniakowe, wywołane przez Entamoeba histolytica, które może wiązać się z wystąpieniem poważnych powikłań.
  • Do zakażenia Entamoeba histolytica dochodzi najczęściej drogą pokarmową, na skutek spożycia wody i/lub pokarmu zanieczyszczonego cystami tego pierwotniaka. Możliwe jest również zakażenie w czasie oralno-analnego kontaktu seksualnego.
  • Ameboza może przebiegać zarówno w sposób bezobjawowy, jak i objawiać się nasilonymi objawami ze strony przewodu pokarmowego (pełzakowe zapalenie jelita grubego) i innych narządów.
  • W diagnostyce pełzakowicy wykorzystuje się zarówno badania laboratoryjne, mikrobiologiczne, jak i obrazowe.
  • Terapia amebozy polega zarówno na leczeniu objawowym symptomów ze strony przewodu pokarmowego, jak i leczeniu substancjami przeciwpierwotniakowymi.

Bibliografia

  1. M. Gomulska, Pełzakowica – zagrożenie wciąż realne, Forum Zakażeń 2017;8(2):133–137,
  2. Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003,
  3. S. Begum i inni, Immune evasion mechanisms of Entamoeba histolytica: progression to disease. Front Microbiol 2015;6:1394,
  4. H. Stypułkowska-Misiurewicz H, A. Baumann, Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku. Prz Epidemiol 2010;64(2):199– 203,
  5. A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021.

Hałas – jakie są normy i jak wpływa na zdrowie?

Sandra Słuszewska
-
0
Hałas – jakie są normy i jak wpływa na zdrowie?

Hałas jest jednym z najbardziej niedocenianych czynników środowiskowych, który każdego dnia oddziałuje na nasz organizm – często, zanim zdążymy go świadomie zarejestrować. W otoczeniu pełnym urządzeń, ruchu miejskiego i impulsów akustycznych, granica między dźwiękiem neutralnym a szkodliwym potrafi zacierać się wyjątkowo szybko. Jaka jest norma hałasu w środowisku pracy? Na czym polega szkodliwe oddziaływanie hałasu na organizm ludzki?

Z tego artykułu dowiesz się:
>> czym jest hałas i w jaki sposób się go mierzy;
>> jakie są normy hałasu w mieszkaniu i środowisku pracy;
>> jak hałas wpływa na ludzki organizm;
>> w jaki sposób można ograniczyć wpływ hałasu na zdrowie.

Spis treści:

  1. Czym jest hałas i jak go mierzymy?
  2. Normy hałasu – ile to za dużo?
  3. Jak hałas wpływa na zdrowie człowieka?
  4. Jak ograniczyć wpływ hałasu na organizm?
  5. Hałas i jego wpływ na zdrowie – podsumowanie informacji

Czym jest hałas i jak go mierzymy?

Hałas to niepożądane, uciążliwe lub szkodliwe drgania akustyczne, które przenoszą się przez powietrze i oddziałują na narząd słuchu oraz cały organizm. Choć często kojarzymy go wyłącznie z głośnym dźwiękiem, w rzeczywistości obejmuje on także fale, których nie słyszymy, ale które mogą wpływać na nasze samopoczucie i zdrowie.

Dlatego kluczowe jest nie tylko zrozumienie, czym hałas jest, lecz także umiejętność jego precyzyjnego pomiaru. Służy do tego miernik poziomu dźwięku (sonometr lub decybelomierz), który rejestruje fale akustyczne i przedstawia ich natężenie w decybelach (dB), umożliwiając ocenę, czy dźwięk jest bezpieczny, czy wymaga ochrony. W praktyce wyróżniamy:

  • hałas infradźwiękowy – niesłyszalny, o częstotliwości poniżej 20 Hz, odczuwany raczej jako drgania niż dźwięk;
  • hałas słyszalny – mieszczący się w zakresie 20–20 000 Hz, czyli tym, który rejestruje nasz słuch;
  • hałas ultradźwiękowy – powyżej 20 000 Hz, niesłyszalny dla człowieka, lecz mogący powodować objawy takie jak ból głowy, rozdrażnienie, czy uczucie dyskomfortu, szczególnie przy wysokim natężeniu.

>> Przeczytaj także: Budowa i funkcje ucha. Z czego składa się ludzkie ucho?

Normy hałasu – ile to za dużo?

Normy hałasu określają granice bezpieczeństwa, których przekroczenie zaczyna realnie obciążać organizm – nie tylko słuch, ale także układ nerwowy, krążenia i równowagi. Choć ucho ludzkie potrafi odbierać dźwięki w szerokim zakresie natężeń, od 0 do około 120 dB, to już znacznie niższe wartości mogą wpływać na koncentrację czy jakość snu. Poszczególne progi hałasu opisują stopień ryzyka:

  • poniżej 35 dB – dźwięki nieszkodliwe, choć mogą utrudniać pracę wymagającą skupienia;
  • 35–70 dB – poziom wywołujący zmęczenie układu nerwowego, zakłócający wypoczynek i zrozumiałość mowy;
  • 70–85 dB – natężenie, które może obniżać wydajność pracy i stopniowo uszkadzać słuch;
  • 85–130 dB – poziom przekraczający bezpieczne normy, mogący powodować poważn zaburzenia zdrowia i słuchu, w tym problemy z komunikacją już z odległości pół metra;
  • powyżej 130 dB – próg bólu, strefa natychmiastowej szkody: trwałe uszkodzenia słuchu i pobudzenie drgań narządów wewnętrznych.

Normy hałasu w pracy

Zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym najwyższych dopuszczalnych natężeń, graniczną wartością dla 8-godzinnego dnia pracy jest 85 dB. Powyżej tego progu dźwięk zaczyna kumulować mikrouszkodzenia komórek słuchowych, a pracodawca ma prawny obowiązek wdrożyć środki ochronne. W praktyce przy ocenie ryzyka stosuje się trzy kluczowe wartości:

  • 85 dB – dopuszczalne natężenie hałasu przy pełnym dniu pracy; po przekroczeniu konieczne są ochronniki słuchu i działania redukujące hałas;
  • 115 dB (poziom A) – maksymalny poziom dźwięku, przy którym ekspozycja nawet krótkotrwała jest obciążająca;
  • 135 dB (poziom C) – szczytowe natężenie, osiągane zwykle w impulsach dźwiękowych, niebezpieczne nawet przy bardzo krótkiej ekspozycji.

Szczególnie rygorystyczne zasady dotyczą kobiet w ciąży, dla których dopuszczalna wartość hałasu wynosi zaledwie 65 dB – i jest to limit bezwzględny, niezależnie od stosowania ochronników słuchu. Wartość ta została określona jako bezpieczna ze względu na możliwy wpływ hałasu na płód.

Normy hałasu w mieszkaniu

Normy hałasu w mieszkaniu określają, ile dźwięku może przenikać do pomieszczeń, aby nie zaburzać odpoczynku, koncentracji ani naturalnego rytmu snu. W odróżnieniu od środowiska pracy, w domu kluczowe jest tworzenie przestrzeni sprzyjającej regeneracji, dlatego obowiązujące limity są zdecydowanie niższe. Regulują je Polskie Normy PN-87/B-02151.01 i PN-87/B-02151.02, które precyzują dopuszczalne wartości równoważnego poziomu dźwięku w dzień i w nocy. W praktyce oznacza to, że:

  • 35 dB w ciągu dnia – to granica, przy której hałas nie powinien zakłócać codziennych czynności, pracy zdalnej czy odpoczynku;
  • 25 dB w porze nocnej – to wartość pozwalająca utrzymać warunki sprzyjające spokojnemu zasypianiu i ciągłości snu.

>> Sprawdź również: Niedosłuch – rodzaje, objawy, przyczyny, leczenie

Jak hałas wpływa na zdrowie człowieka?

Hałas oddziałuje na organizm wielowymiarowo, a jego wpływ wykracza daleko poza sam narząd słuchu. Choć pierwszym skutkiem nadmiernej ekspozycji bywa przejściowe przytępienie słuchu, ubytki czy nawet głuchota, to długotrwałe narażenie uruchamia kaskadę reakcji obejmujących układ krążenia, trawienny, dokrewny oraz psychikę.

Organizm traktuje hałas jak stresor, dlatego reaguje przyspieszoną pracą serca, wzrostem ciśnienia i zaburzeniami rytmu serca. Jednocześnie pobudzony układ nerwowy wpływa na funkcjonowanie przewodu pokarmowego i gospodarki hormonalnej, nasilając wydzielanie hormonów stresu oraz przemianę materii. W efekcie hałas, choć niewidoczny, potrafi systematycznie obciążać organizm. Do najważniejszych konsekwencji należą:

  • zaburzenia słuchu – od przejściowej utraty czułości po trwałe ubytki i uszkodzenia komórek słuchowych;
  • obciążenie układu krążenia – podwyższenie ciśnienia, przyśpieszenie akcji serca, zaburzenia rytmu, spadek przepływu krwi w tkankach;
  • reakcje ze strony przewodu pokarmowego – nasilenie wydzielania soku żołądkowego, pogorszenie objawów choroby wrzodowej;
  • zaburzenia hormonalne – dysregulacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, wzmożona aktywność kory nadnerczy,i nadczynność tarczycy, przyspieszona przemiana materii;
  • negatywny wpływ na psychikę – rozdrażnienie, lęk, pogorszenie koncentracji, trudności ze snem i wypoczynkiem.
Pakiet stres (12 badań) banerek

Jak ograniczyć wpływ hałasu na organizm?

Hałas obciąża organizm jak każdy przewlekły stresor, dlatego kluczowe jest ograniczanie ekspozycji zarówno u źródła, jak i w otoczeniu człowieka. Skuteczna ochrona łączy rozwiązania techniczne z właściwą organizacją przestrzeni i stosowaniem indywidualnych środków ochronnych. Do najważniejszych działań należą:

  • wygłuszanie i izolacja źródeł hałasu – montaż paneli dźwiękochłonnych, ekranów akustycznych, wybór urządzeń o niskiej emisji;
  • optymalizacja środowiska pracy – reorganizacja stanowisk, rotacja pracowników, przerwy zmniejszające ekspozycję;
  • stosowanie ochrony indywidualnej – nauszniki, wkładki przeciwhałasowe, stopery, gdy redukcja hałasu jest niewystarczająca;
  • regularna kontrola słuchu – zwłaszcza u osób zawodowo narażonym na hałas, regularnie korzystającym ze słuchawek;
  • monitorowanie poziomu hałasu – regularne pomiary, oznaczanie stref o podwyższonym ryzyku i informowanie pracowników o zasadach ochrony;
  • poprawa akustyki wnętrz mieszkalnych – materiały pochłaniające dźwięk, odpowiednia izolacja okien i drzwi, redukcja pogłosu, który może zawyżać poziom hałasu nawet o 10 dB.

Hałas i jego wpływ na zdrowie – podsumowanie informacji

Podsumowując, hałas to nie tylko uciążliwość dnia codziennego, lecz realny czynnik ryzyka, który w zależności od natężenia i czasu ekspozycji może zaburzać pracę słuchu, układu nerwowego i narządów wewnętrznych. Jasno określone normy – zarówno w środowisku pracy, jak i w przestrzeni domowej – pomagają ocenić, kiedy dźwięk zaczyna przekraczać granice bezpieczeństwa. Świadome monitorowanie hałasu i badanie słuchu, stosowanie izolacji akustycznej oraz odpowiednich środków ochronnych pozwala skutecznie zmniejszyć jego wpływ i chronić zdrowie.

Opieka merytoryczna: lek. Maria Wydra

Bibliografia

  1. https://www.gov.pl/web/psse-szamotuly/halas-w-srodowisku-pracy [dostęp: 17.11.2025]
  2. https://www.pip.gov.pl/dla-pracodawcow/porady-prawne/halas?tmpl=pdf?tmpl=pdf [dostęp: 17.11.2025]
  3. https://www.gov.pl/attachment/684404c6-b5b4-4010-986a-72e0b5cb16d0 [dostęp: 17.11.2025]

Gula w gardle – jakie są możliwe przyczyny nieprzyjemnego uczucia „kluchy w gardle”?

Paulina Górska
-
0
Gula w gardle – jakie są możliwe przyczyny nieprzyjemnego uczucia „kluchy w gardle”?

Gula w gardle to nieprzyjemne odczucie ciała obcego w gardle znane ludzkości już w czasach starożytnych. Pomimo upływu tak wielu lat jest to wciąż często pojawiający się problem. Dziś wiadomo już jednak, czym może być spowodowany. Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się, czym jest jest gula w gardle i jakie mogą być przyczyny tego odczucia.

Z tego artykułu dowiesz się, że:
>> Uczucie guli w gardle to częsty problem, z którym zmagają się zarówno kobiety, jak i mężczyźni w różnym wieku.
>> Objawia się uczuciem ciała obcego w gardle i ściskaniem gardła (czasami również drapaniem) i może utrudniać połykanie.
>> Jego przyczyny są bardzo różne – od nerwicy, przez chorobę refluksową przełyku, po schorzenia tarczycy.

Spis treści:

  1. Czym jest uczucie guli (kluchy) w gardle?
  2. Najczęstsze przyczyny uczucia guli w gardle
  3. Jak postępować przy uczuciu guli w gardle?
  4. Jak się pozbyć uczucia guli w gardle?
  5. Gula w gardle – jakie badania wykonać?
  6. Gula w gardle – podsumowanie

Czym jest uczucie guli (kluchy) w gardle?

Uczucie guli w gardle nazywane także “kluchą w gardle” to dolegliwość opisywana przez pacjentów jako obecność ciała obcego w gardle. Nie towarzyszy temu ból, ale mimo wszystko jest to uczucie wywołujące dyskomfort, który utrzymuje się przez długi czas i ma tendencje do nawrotów.

“Klucha w gardle” to potoczne określenie. Jednak poprawna nazwa to Globus histericus (inaczej kula histeryczna).

Uznaje się ją za czynnościowe zaburzenie przewodu pokarmowego o podłożu psychosomatycznym i zalicza do zaburzeń konwersyjnych – czyli takich, w których przebiegu organizm w reakcji obronnej przekształca problemy natury psychicznej w objawy somatyczne.

Dawniej uważano, że gula w gardle to problem, który dotyczy wyłącznie kobiet. Jednak dziś wiadomo, że wcale tak nie jest – nieprzyjemnego uczucia obcego ciała w gardle doświadczają zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Szacuje się, że może dotyczyć on nawet co drugiej dorosłej osoby.

Najczęstsze przyczyny uczucia guli w gardle

Jakie mogą być przyczyny guli w gardle? Mogą mieć one zarówno naturę fizyczną, jak i psychiczną.

Globus histericus może pojawić się u osób zmagających się z zaburzeniami lękowymi, depresją, osobowością anankastyczną (obsesyjną) oraz nerwicą i zaburzeniami somatomorficznymi. Charakterystyczny ucisk w gardle często nasila się w okresach silnego stresu, wywołanego np. problemami w pracy, rozwodem, kłopotami finansowymi czy przeżytą traumą.

Inną częstą przyczyną tzw. kluchy w gardle jest choroba refluksowa przełyku. Wiąże się ona z cofaniem kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Może być spowodowana m.in. zaburzeniem czynności dolnego zwieracza przełyku, przepukliną rozworu przełykowego lub otyłością. Oprócz uczucia ciała obcego w gardle towarzyszą jej np. uczucie palenia w przełyku, puste odbijanie, chrypka, kaszel czy ból w klatce piersiowej.

Uczucie guli w gardle może także towarzyszyć chorobom zapalnym, takim jak zapalenie gardła, migdałków podniebiennych czy przewlekłe zapalenie zatok, kiedy nadmierna ilość wydzieliny spływa po tylnej ścianie gardła.

Odczucie guli w gardla może być też powiązane z chorobami tarczycy. Dość często nieprzyjemne uczucie obecności ciała obcego w gardle może się np. wiązać z dolegliwościami mogącymi występować przy towarzyszącemu autoimmunizacji (nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, który zaczyna atakować własne tkanki) powiększeniu gruczołu tarczowego lub pojawieniu się guzków w przebiegu choroby Hashimoto.

Powiększenie gruczołu i występowanie woli jest powszechne także choćby w autoimmunizacji w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa.

W niektórych przypadkach występuje również po usunięciu tarczycy (np. z powodu nowotworu).

>> Sprawdź również artykuł: Objawy choroby Hashimoto – skórne, kardiologiczne, psychiczne,  neurologiczne. Nietypowe objawy Hashimoto

Do rzadszych przyczyn odczuwania guli w gardle należą guzy nowotworowe w obrębie gardła lub górnej części przełyku i choroby stawu skroniowo-żuchwowego.

Jak postępować przy uczuciu guli w gardle?

Przyczyny guli w gardle są różne i mogą być spowodowane zarówno czynnikami fizycznymi, jak i psychicznymi. Pierwszym krokiem, który wykonuje się w celu ich ustalenia, jest szczegółowy wywiad lekarski – na początku warto zgłosić się po pomoc do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który w razie potrzeby skieruje do odpowiedniego specjalisty.

Jak się pozbyć uczucia guli w gardle?

Okres utrzymywania się nieprzyjemnego uczucia obcego ciała w gardle jest bardzo różny – może trwać od kilku lat do kilku tygodni. Jak się pozbyć guli w gardle? Leczenie zależy od przyczyny.

W przypadku choroby refluksowej przełyku wdraża się farmakoterapię (np. inhibitory pompy protonowej) i dietę lekkostrawną. Sposób żywienia powinien być dostosowany do indywidualnej reakcji organizmu – najczęściej dolegliwości nasilają produkty, takie jak owoce cytrusowe, potrawy tłuste i smażone, pikantne przyprawy, a także napoje z kofeiną.

>> Sprawdź również artykuł: Refluks przełyku – farmakogenetyka i zoptymalizowane podejście do leczenia

Jeśli przyczyną tzw. kluchy w gardle jest choroba tarczycy, konieczne jest leczenie prowadzone przez lekarza endokrynologa. W przypadku zmian nowotworowych w obrębie gruczołu tarczowego może być niezbędne jego usunięcie.

Do innych metod leczenia tej dolegliwości należą stosowanie leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych, psychoterapia, techniki relaksacyjne oraz terapia logopedyczna.

Gula w gardle – jakie badania wykonać?

Lekarz może zlecić np. RTG przełyku, 24-godzinne monitorowanie pH w przełyku, manometrię przełyku czy gastroskopię. W przypadku podejrzenia choroby tarczycy może skierować pacjenta również na badania laboratoryjne krwi (np. TSH, fT3, fT4, anty-TPO, anty-TG czy anty-TSHR) czy USG tarczycy. 

Pakiet stres (12 badań) banerek

Jeśli wszystkie wyniki badań są prawidłowe, a dolegliwości nadal się utrzymują, wskazana może być konsultacja z psychiatrą lub psychologiem. W takim przypadku objawy mogą mieć podłoże psychiczne.

Gula w gardle – podsumowanie

Uczucie guli w gardle może wydawać się czymś błahym, ale tak naprawdę to częsty, uciążliwy problem o różnych przyczynach. W niektórych przypadkach jest spowodowany stresem, ale w innym może świadczyć o chorobie – dlatego nie powinno się go lekceważyć. W przypadku utrzymujących się dolegliwości warto skonsultować się z lekarzem i wykonać zlecone przez niego badania diagnostyczne.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. Bouchoucha, Michel, et al. „Clinical and psychological characteristics of patients with globus.” Clinics and Research in Hepatology and Gastroenterology 43.5 (2019): 614-622.
  2. Finkenbine, Ryan, and Vincent J. Miele. „Globus hystericus: a brief review.” General Hospital Psychiatry 26.1 (2004): 78-82.
  3. Meena, Shamendra Kumar. „Globus hystericus-lump in throat for patient and challenge for doctor.” Ind. J. Neurosci 2.4 (2016): 105.
  4. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/refluks-przelyku-farmakogenetyka-i-zoptymalizowane-podejscie-do-leczenia/, dostęp: 13.11.2025
  5. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/objawy-choroby-hashimoto-skorne-kardiologiczne-psychiczne-neurologiczne-nietypowe-objawy-hashimoto/

Obrzęk limfatyczny – czym jest i jak go rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

Marta Malec
-
0
Obrzęk limfatyczny – czym jest i jak go rozpoznać? Objawy, przyczyny i leczenie

Utrzymujący się obrzęk nogi lub ręki, uczucie ciężkości, napinająca się skóra czy trudność z założeniem butów lub obrączki mogą wskazywać na zastój limfy. Objawy często narastają powoli i bywają mylone z opuchlizną po wysiłku, upale lub po zabiegu. Poniżej zebrano najważniejsze informacje, które pomagają rozpoznać obrzęk limfatyczny i zaplanować dalsze kroki.

Z tego artykułu dowiesz się, że:
>> czym jest obrzęk limfatyczny i jakie ma rodzaje,
>> jak rozpoznać objawy na poszczególnych etapach (stadia 0–III),
>> w jakich miejscach występuje najczęściej (nogi, ręce, twarz) i czym się charakteryzuje,
>> jakie badania diagnostyczne są stosowane w praktyce,
>> na czym polega leczenie oraz co można robić samodzielnie w domu,
>> kiedy potrzebna jest pilna konsultacja i do jakiego specjalisty się zgłosić.

Spis treści:

  1. Obrzęk limfatyczny: czym jest?
  2. Objawy obrzęku limfatycznego: jak rozpoznać zastój limfy?
  3. Gdzie może pojawić się obrzęk limfatyczny?
  4. Diagnostyka obrzęku limfatycznego: jakie badania wykonać?
  5. Jak zlikwidować obrzęk limfatyczny: leczenie przypadłości
  6. Czym grozi nieleczony obrzęk limfatyczny?
  7. Obrzęk limfatyczny: najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Obrzęk limfatyczny: czym jest?

Obrzęk limfatyczny (chłonny) to przewlekłe, postępujące schorzenie. Dochodzi w nim do gromadzenia się bogatego w białko płynu (limfy, chłonki) w tkankach, co wynika z niewydolności układu limfatycznego.

Rodzaje obrzęku limfatycznego

Obrzęk limfatyczny dzieli się na pierwotny i wtórny. Pierwotny jest następstwem wrodzonych lub genetycznych nieprawidłowości układu limfatycznego i może ujawnić się w każdym wieku. Wtórny powstaje w wyniku uszkodzenia bądź zablokowania naczyń limfatycznych, najczęściej po radioterapii, zabiegach chirurgicznych, w przebiegu infekcji (np. filariozy), przy otyłości lub po urazie.

Objawy obrzęku limfatycznego: jak rozpoznać zastój limfy?

Obrzęk limfatyczny manifestuje się przewlekłym, narastającym obrzękiem, uczuciem ciężkości i napięcia oraz zmianami skórnymi. Wyróżnia się cztery stadia rozwoju:

  • studium 0 (utajone): brak widocznego obrzęku, obecne uczucie ciężkości, napięcia i męczenia kończyny,
  • studium I: obrzęk miękki, odwracalny, ustępuje po uniesieniu kończyny,
  • studium II: obrzęk twardnieje, nie ustępuje po uniesieniu; pojawiają się zmiany skórne,
  • studium III: znaczne zgrubienie skóry, brodawki, deformacje, przewlekłe infekcje.

Wczesne dolegliwości mogą wyprzedzać wzrost objętości kończyny o miesiące lub lata, dlatego kluczowe jest różnicowanie z innymi przyczynami obrzęków (np. lipedemią czy niewydolnością żylną).

Gdzie może pojawić się obrzęk limfatyczny?

Obrzęk limfatyczny najczęściej dotyczy kończyn dolnych i górnych, ale może wystąpić w każdej okolicy ciała, w tym na głowie i szyi, na tułowiu, w obrębie brzucha oraz narządów płciowych.

Pakiet watrobowy banerek

Obrzęk limfatyczny nóg

Obrzęk limfatyczny nóg to nagromadzenie chłonki w tkankach kończyn dolnych wskutek upośledzonego odpływu limfy. Do objawów należą:

  • przewlekły, zwykle asymetryczny obrzęk nóg,
  • początkowo obrzęk miękki, z czasem twardniejący,
  • uczucie ciężkości, napięcia, ograniczenia ruchomości, ból, mrowienie,
  • zmiany skórne: przebarwienia, stwardnienia, zgrubienia, pęcherzyki limfatyczne,
  • niemożność uchwycenia skóry na grzbiecie palca u stopy (dodatni objaw Stemmera).

>> Przeczytaj: Opuchnięte nogi i kostki. Możliwe przyczyny opuchlizny nóg

Obrzęk limfatyczny rąk

W krajach rozwiniętych obrzęk kończyny górnej najczęściej stanowi powikłanie leczenia raka piersi: usunięcia węzłów chłonnych pachowych i radioterapii uszkadzających naczynia limfatyczne ramienia. Obrzęk może obejmować dłoń, przedramię lub całą kończynę górną. Objawy odpowiadają tym obserwowanym w obrzęku kończyn dolnych: uczucie ciężkości i napięcia, ograniczenie ruchomości, ból oraz zmiany skórne. Trudności w codziennym funkcjonowaniu mogą wyraźnie obniżać jakość życia i wpływać na obraz własnego ciała.

Obrzęk limfatyczny twarzy

Obrzęk limfatyczny twarzy to rzadkie, ale znacząco obciążające powikłanie, najczęściej po leczeniu onkologicznym w obrębie głowy i szyi. Konsekwencje obejmują:

  • przewlekły, postępujący obrzęk twarzy, powiek, policzków, warg, niekiedy szyi,
  • pogrubienie, stwardnienie i przebarwienia skóry,
  • trudności w mowie, połykaniu, oddychaniu, widzeniu.

Obrzęk chłonny twarzy prowadzi do pogorszenia wyglądu, co przekłada się na pogorszenie jakości życia, a u części chorych sprzyja izolacji społecznej i zaburzeniom nastroju.

>> Przeczytaj: Czym jest dystymia, jakie są jej objawy i czym różni się od depresji?

Diagnostyka obrzęku limfatycznego: jakie badania wykonać?

Rozpoznanie opiera się na wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych i ilościowych. W Polsce, podobnie jak w zaleceniach międzynarodowych, nie ma jednego „złotego standardu” – stosuje się podejście wieloetapowe, dostosowane do stadium i lokalizacji obrzęku:

  1. Wywiad i badanie fizykalne – ocena objawów i skóry, wstępna klasyfikacja stadium (0–III).
  2. Pomiary kończyny – porównanie obwodów i/lub objętości ze stroną zdrową.
  3. Badania różnicujące (w razie potrzeby) – USG Doppler żył (wykluczenie zakrzepicy i niewydolności żylnej), ocena chorób współistniejących (nerek, serca, tarczycy).
  4. Badania obrazowe układu chłonnego (gdy wskazane):
    • Limfoscyntygrafia – potwierdza upośledzony odpływ chłonki.
    • ICG-limfografia – mapuje przebieg limfy (pomocna przy planowaniu zabiegów).
    • Bioimpedancja – czuła we wczesnych stadiach, szybka i nieinwazyjna; mniej przydatna w zaawansowanych postaciach.
    • MRI/CT – gdy obraz kliniczny jest nietypowy lub obrzęk dotyczy innych okolic (np. głowa/szyja, klatka piersiowa, okolice intymne).

W wielu typowych przypadkach do rozpoczęcia leczenia wystarcza punkt 1-3. Badania zaawansowane zleca się przy wątpliwościach lub przed leczeniem operacyjnym.

Badanie D-dimerów banerek

Jak zlikwidować obrzęk limfatyczny: leczenie przypadłości

Aktualne postępowanie obejmuje terapię zachowawczą (kompresję, drenaż limfatyczny, ćwiczenia, pielęgnację skóry) oraz samopielęgnację, a w wybranych przypadkach – leczenie chirurgiczne i farmakologiczne.

Obrzęk limfatyczny: leczenie domowe

Systematyczna samopielęgnacja zmniejsza częstość zaostrzeń, poprawia stan skóry i spowalnia progresję, szczególnie na wczesnych etapach. Warto uwzględnić:

  • codzienne mycie i dokładne osuszanie kończyny, pielęgnacja ran i zmian skórnych,
  • unoszenie kończyny,
  • aktywność fizyczną,
  • delikatny masaż w kierunku węzłów chłonnych (najlepiej po kąpieli),
  • stosowanie bandaży lub odzieży uciskowej (jeśli zalecone przez specjalistę),
  • spożywanie produktów przeciwzapalnych: warzyw i owoców oraz picie odpowiedniej ilości wody,
  • unikanie skaleczeń, ukąszeń i oparzeń.

>> To może Cię zainteresować: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Czym grozi nieleczony obrzęk limfatyczny?

Nieleczony obrzęk prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, włóknienia tkanek, zaburzeń odporności i gorszego gojenia ran. Z czasem pojawiają się zmiany nieodwracalne, które utrudniają leczenie i zwiększają ryzyko powikłań. Nawracające infekcje mogą mieć ciężki przebieg, a przewlekły, zaawansowany obrzęk rzadko wiąże się z ryzykiem rozwoju niektórych nowotworów skóry.

Badanie NT-pro-BNP banerek

Obrzęk limfatyczny: najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Poniżej znajdują się najczęściej zadawane pytania dotyczące obrzęku chłonnego.

Czym grozi obrzęk limfatyczny?

Nieleczony obrzęk limfatyczny może prowadzić do trwałych powikłań: przewlekłego bólu, deformacji, nawracających infekcji i utrwalonych zmian skórnych. Wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia ograniczają te ryzyka i poprawiają jakość życia.

Czy obrzęk limfatyczny zniknie samoistnie?

Nie. Obrzęk limfatyczny wymaga leczenia, bez interwencji ma tendencję do progresji i powikłań. Wczesne rozpoczęcie terapii pomaga zapobiegać zmianom nieodwracalnym.

Od czego zatrzymuje się limfa?

Do zastoju dochodzi najczęściej wskutek uszkodzenia, blokady lub niewydolności naczyń limfatycznych, przewlekłego stanu zapalnego, procesów starzenia, infekcji lub wad wrodzonych.

Czego nie jeść przy obrzęku limfatycznym?

Warto ograniczać tłuszcze nasycone i trans, nadmiar soli oraz cukrów prostych, a także żywność wysoko przetworzoną. Dieta powinna opierać się na produktach o działaniu przeciwzapalnym, z odpowiednią podażą warzyw, owoców i zdrowych tłuszczów.

Do jakiego lekarza z obrzękami limfatycznymi?

W pierwszej kolejności warto zgłosić się do lekarza POZ. Leczeniem zajmują się m.in. angiolog, chirurg naczyniowy oraz lekarz specjalista rehabilitacji medycznej. Ważna jest też współpraca z doświadczonym fizjoterapeutą w zakresie terapii przeciwobrzękowej i doboru kompresji.

Obrzęk limfatyczny jest chorobą przewlekłą, ale wcześnie rozpoznany i leczony może być skutecznie kontrolowany. Najlepsze wyniki daje postępowanie skojarzone: kompresja, terapia manualna, ćwiczenia oraz pielęgnacja skóry, dobrane indywidualnie. Jeśli obrzęk utrzymuje się lub narasta (zwłaszcza z zaczerwienieniem, bólem czy gorączką), warto niezwłocznie umówić wizytę u lekarza i skonsultować się z fizjoterapeutą prowadzącym terapię przeciwobrzękową.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

  1. Ratajska A, Morfogeneza, budowa i właściwości naczyń limfatycznych, Postępy Hig Med. Dosw (online), 2012; 66: 901-912
  2. Ochałek K, Postępowanie w profilaktyce i leczeniu zachowawczym obrzęku chłonnego — przegląd piśmiennictwa, Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2017; 11(1): 24–30
  3. Consensus, 2.,The diagnosis and treatment of peripheral lymphedema: 2023 consensus document of the international society of lymphology, Lymphology, 2024; 56(4): 133-151
  4. Douglass J, Self-Care for Management of Secondary Lymphedema: A Systematic Review, PLOS Neglected Tropical Diseases, 2016; 10

Plamienie (krwawienie) implantacyjne – z czego wynika i jak je rozpoznać?

Angelika Janowicz
-
0
Plamienie (krwawienie) implantacyjne – z czego wynika i jak je rozpoznać?

Plamienie implantacyjne może być jednym z najwcześniejszych objawów ciąży. Zwykle pojawia się w czasie zbliżonym do terminu spodziewanej miesiączki. Dlatego nie wszystkie kobiety traktują go jako sygnał, że doszło do zapłodnienia. Dowiedz się, jak wygląda plamienie implantacyjne, ile trwa, czy występuje zawsze oraz kiedy krwawienie z dróg rodnych wymaga konsultacji z lekarzem.

Z tego artykułu dowiesz się, że:

  • Plamienie implantacyjne może wystąpić podczas zagnieżdżania się zarodka w ścianie macicy.
  • Pojawia się średnio 6–7 dni po zapłodnieniu i trwa od kilku godzin do 3 dni.
  • Zwykle ma jasny kolor (różowy, brązowy) i niewielką intensywność.
  • Plamienie implantacyjne nie pojawia się u wszystkich kobiet, a jego brak nie wyklucza ciąży.
  • Plamienie implantacyjne nie boli. Może mu towarzyszyć lekkie uczucie ciągnięcia w podbrzuszu.

Spis treści:

  1. Co to jest plamienie implantacyjne?
  2. Kiedy pojawia się plamienie implantacyjne?
  3. Ile trwa plamienie implantacyjne?
  4. Plamienie implantacyjne a okres – jak je odróżnić?
  5. Czy plamienie implantacyjne boli?
  6. Plamienie implantacyjne a test ciążowy
  7. Kiedy plamienie może być niepokojące?
  8. Plamienie implantacyjne: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Co to jest plamienie implantacyjne?

Plamienie implantacyjne to niewielkie krwawienie, które może wystąpić w momencie zagnieżdżenia się zarodka w ścianie macicy. Jest skutkiem uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych błony śluzowej macicy (endometrium),  gdy zapłodnione jajo zaczyna w nią wnikać.

Wystąpienie plamienia implantacyjnego może sugerować, że zapłodnienie miało miejsce i zarodek rozpoczął proces zagnieżdżania. Nie jest to jednak objaw występujący u wszystkich kobiet, a jego brak nie świadczy o braku ciąży.

Przed implantacją błona śluzowa macicy, pod wpływem hormonów, w tym progesteronu, ulega pogrubieniu i przekrwieniu. Określa się ją mianem błony doczesnowej.

Jak wygląda plamienie implantacyjne?

Plamienie implantacyjne jest z reguły delikatne i niewielkie. Często kobieta może zaobserwować krwiście podbarwiony śluz lub pojedyncze brązowe lub różowawe plamy na bieliźnie i papierze toaletowym. Nie jest konieczne stosowanie podpasek. Plamienie implantacyjne ustępuje samoistnie, nie towarzyszą mu skrzepy, upławy czy zmiana zapachu wydzieliny.

Kiedy pojawia się plamienie implantacyjne?

Zagnieżdżenie zarodka rozpoczyna się około 6–7 dni po zapłodnieniu. Proces ten trwa nawet kilka dni. Dlatego plamienie implantacyjne może pojawić się około 2 tygodnie od owulacji.

W części przypadków plamienie implantacyjne przypada na czas oczekiwanej miesiączki, co może prowadzić do pomylenia go z bardzo skąpym krwawieniem menstruacyjnym.

Czy plamienie implantacyjne jest zawsze?

Nie każda kobieta doświadcza plamienia implantacyjnego. Szacuje się, że występuje ono w około 25% ciąż. Brak plamienia nie oznacza, że do zapłodnienia nie doszło. Proces zagnieżdżenia zarodka często przebiega bezobjawowo i nie powinno to stanowić powodów do obaw.

Ile trwa plamienie implantacyjne?

Plamienie implantacyjne trwa krótko – zwykle od kilku godzin do maksymalnie 3 dni. Często ma charakter incydentalny – pojawia się jako pojedyncza plama i już nie powraca. Jednak w żadnym przypadku nie jest to ciągły wypływ krwi.

Krwawienie, które trwa dłużej i jest bardziej obfite zwykle jest objawem miesiączki. Jeżeli towarzyszą mu inne objawy, należy skonsultować się z lekarzem.

Plamienie implantacyjne a okres – jak je odróżnić?

Plamienie implantacyjne wygląda nieco inaczej niż miesiączka. Cechy, które pozwalają je rozróżnić to m.in. kolor, nasilenie, czas trwania, obecność skrzepów i skurczów macicy.

CechaPlamienie implantacyjneMiesiączka
KolorRóżowy lub brązowyJasnoczerwony lub ciemnoczerwony
NasilenieBez stałego przepływu, zwykle w postaci pojedynczych plam na bieliźnie lub papierze toaletowymPrzepływ krwi jest stały
Czas trwaniaMaksymalnie 2–3 dni, często pojedyncze zjawiskoOd 3 do 7 dni
Obecność skrzepów i skurczów macicyNieobecneObecne

Czy plamienie implantacyjne boli?

U większości kobiet plamienie implantacyjne przebiega bezboleśnie. Zdarza się, że pojawia się delikatne kłucie lub uczucie ciągnięcia w podbrzuszu, związane z procesem zagnieżdżenia zarodka. Objawy te są zwykle łagodne i przemijające. Silny ból, skurcze lub bardzo obfite krwawienie nie są typowe dla plamienia implantacyjnego i wymagają konsultacji lekarskiej.

Plamienie implantacyjne a test ciążowy

Plamienie implantacyjne może być jednym z pierwszych objawów ciąży, ale jego obecność sama w sobie nie stanowi potwierdzenia. Zaleca się wykonanie testu ciążowego po 10–14 dniach od możliwego zapłodnienia, czyli zwykle w dniu spodziewanej miesiączki. Wcześniej można oznaczyć stężenie gonadotropiny kosmówkowej (beta-hCG) we krwi.

Badanie B-HCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa) banerek

Należy pamiętać, że wykonanie testu ciążowego w dniu zaobserwowania plamienia implantacyjnego może dać wynik fałszywie ujemny ze względu na zbyt niski poziom beta-hCG.

>> Zobacz także: Pierwsze objawy ciąży – kiedy się pojawiają i jakie badania zrobić?

Kiedy plamienie może być niepokojące?

Plamienie implantacyjne nie powinno stanowić podstaw do niepokoju. Jest to zjawisko w pełni fizjologiczne.

Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że nie każde krwawienie w terminie okołomenstruacyjnym jest plamieniem implantacyjnym. Inne możliwe przyczyny to m.in. zaburzenia hormonalne, podrażnienie szyjki macicy, infekcja intymna, endometrioza, stan zapalny narządów rodnych, polipy szyjki macicy, ciąża pozamaciczna, poronienie.

Konsultacji z lekarzem wymaga krwawienie z dróg rodnych:

  • bardzo obfite,
  • z silnym bólem brzucha lub skurczami,
  • z gorączką,
  • z nieprzyjemnym zapachem z pochwy.

>> Zobacz także: Plamienie lub krwawienie w ciąży – co może oznaczać i kiedy udać się do szpitala

Plamienie implantacyjne: odpowiedzi na najczęstsze pytania (FAQ)

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące plamienia implantacyjnego.

Ile dni po plamieniu implantacyjnym pozytywny test?

Najbardziej wiarygodnym terminem na wykonanie testu ciążowego jest dzień spodziewanej miesiączki.

Ile dni po implantacji wzrasta beta-HCG?

Stężenie beta-hCG zaczyna wzrastać około 1–2 dni po implantacji i podwaja się co 48–72 godziny w pierwszych tygodniach ciąży.

Ile dni po stosunku pojawia się plamienie implantacyjne?

Ponieważ zapłodnienie może nastąpić do 24 godzin po owulacji, a plemniki mogą przeżyć w drogach rodnych nawet 3–5 dni, plamienie implantacyjne może pojawić się od 7 do 14 dni po stosunku.

Jak intensywne jest plamienie implantacyjne?

Plamienie implantacyjne jest bardzo delikatne – ma postać kilku kropli krwi lub lekkiego zabrudzenia bielizny. Nie wymaga stosowania podpasek.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

  1. https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/poczecie/61882,poczecie-dziecka (dostęp 07.11.2025)
  2. https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/lista/88800,plamienie-implantacyjne (dostęp 07.11.2025)
  3. B. Macura i in., Rola markerów immunologicznych w ocenie właściwości implantacyjnych endometrium macicy – implikacje kliniczne, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2017, t. 23, nr 2, 143–147
  4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11806467/ (dostęp 07.11.2025)
  5. https://americanpregnancy.org/pregnancy-symptoms/what-is-implantation-bleeding/ (dostęp 07.11.2025)

Morfina – czym jest i jakie ma działanie? Zastosowanie i skutki uboczne

Weronika Dobrewa
-
0
Morfina – czym jest i jakie ma działanie? Zastosowanie i skutki uboczne

Morfina jest jednym z najstarszych i najlepiej poznanych leków o działaniu przeciwbólowym. Od momentu wyizolowania jej z opium na początku XIX wieku pozostaje podstawowym środkiem w leczeniu bólu o umiarkowanym i dużym nasileniu. Jej znaczenie kliniczne wykracza poza działanie analgetyczne. Morfina wpływa również na komponentę emocjonalną bólu, łagodząc duszność i niepokój. Czyni ją to jednym z kluczowych narzędzi w medycynie paliatywnej oraz intensywnej terapii. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie aktualnej wiedzy dotyczącej morfiny, jej budowy, mechanizmu działania, wskazań klinicznych, potencjalnych skutków ubocznych oraz zasad jej bezpiecznego stosowania w praktyce medycznej.

Z tego artykułu dowiesz się, że:
>> morfina to naturalny alkaloid opium, który od dwóch stuleci stanowi podstawę leczenia bólu,
>> działa poprzez hamowanie przewodzenia impulsów bólowych w ośrodkowym układzie nerwowym,
>> stosowana jest m.in. w bólu nowotworowym, pooperacyjnym, pourazowym i w duszności,
>> różni się od fentanylu siłą, czasem działania i zakresem zastosowań,
>> jej działania niepożądane – od zaparć po depresję oddechową – wymagają profilaktyki i kontroli,
>> przy prawidłowym stosowaniu morfina nie musi oznaczać uzależnienia, lecz ulgę i poprawę jakości życia.

Spis treści:

  1. Co to jest morfina?
  2. Jak działa morfina?
  3. Kiedy podaje się morfinę?
  4. Morfina a fentanyl – czym się różnią?
  5. Skutki uboczne stosowania morfiny
  6. Czy morfina uzależnia?
  7. Morfina a bezpieczeństwo pacjenta
  8. Diagnostyka i kontrola terapii opioidowej

Co to jest morfina?

Morfina to naturalny alkaloid opium, wyizolowany z maku lekarskiego (Papaver somniferum). Nazwę zawdzięcza Morfeuszowi, greckiemu bogowi snu, co doskonale oddaje jej działanie uspokajające i przeciwbólowe.

Współcześnie występuje w postaci siarczanu lub chlorowodorku morfiny i może być stosowana w różnych postaciach: doustnej (tabletki i kapsułki o natychmiastowym lub przedłużonym działaniu), pozajelitowej (iniekcje dożylne lub podskórne), a także w formie kropli lub czopków. W praktyce klinicznej morfina jest „punktem odniesienia” dla innych leków przeciwbólowych – jej siłę działania przyjmuje się jako jednostkę miary skuteczności pozostałych opioidów. To właśnie względem niej określa się tzw. ekwiwalent morfinowy, ułatwiający dobór dawek podczas rotacji leków.

Z racji swojego działania, morfina podlega ścisłemu nadzorowi. W Polsce może być przepisywana jedynie na tzw. receptę narkotyczną (RPW).

Jak działa morfina?

Morfina działa poprzez pobudzenie receptorów opioidowych, głównie typu μ (mi). Znajdują się one w mózgu, rdzeniu kręgowym i narządach obwodowych. Ich aktywacja prowadzi do zahamowania przewodzenia bodźców bólowych i modyfikacji sposobu, w jaki mózg postrzega ból.

W rezultacie pacjent nie tylko odczuwa mniejszy ból, ale też lepiej go toleruje – maleje napięcie, stres i lęk. Morfina wpływa więc na fizyczny i emocjonalny wymiar bólu, co ma ogromne znaczenie w opiece nad pacjentami z chorobą nowotworową czy bólem przewlekłym.

Oprócz działania przeciwbólowego, morfina wykazuje także efekt uspokajający, przeciwkaszlowy i przeciwlękowy. W określonych sytuacjach klinicznych (np. w duszności terminalnej) poprawia komfort oddychania, zmniejszając subiektywne poczucie „braku powietrza”.

Kiedy podaje się morfinę?

Morfina stosowana jest głównie w leczeniu bólu silnego, który nie ustępuje po zastosowaniu słabszych leków, takich jak paracetamol czy niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Najczęstsze wskazania to:

  • ból nowotworowy,
  • ból pooperacyjny i pourazowy,
  • zawał mięśnia sercowego, w celu złagodzenia bólu i lęku (szczególnie gdy inne metody są nieskuteczne),
  • duszność w zaawansowanej niewydolności serca lub płuc.

Coraz częściej wykorzystuje się również miejscowe preparaty morfiny, stosowane bezpośrednio na rany lub owrzodzenia nowotworowe. Nie są to jednak zarejestrowane gotowe preparaty, lecz sporządzane indywidualnie w postaci receptury aptecznej. Dzięki temu można uzyskać efekt przeciwbólowy bez narażania organizmu na działanie ogólnoustrojowe leku.

Morfina a fentanyl – czym się różnią?

Choć morfina i fentanyl należą do tej samej grupy leków, różnią się siłą, szybkością działania i zastosowaniem. Morfina jest lekiem naturalnym i działa umiarkowanie długo – zazwyczaj od 4 do 6 godzin. Jej działanie rozwija się wolniej, ale jest przewidywalne i stabilne, co ma znaczenie w terapii przewlekłej. Fentanyl to z kolei opioid syntetyczny, nawet 50–100 razy silniejszy od morfiny. Działa szybciej i krócej, dlatego lepiej sprawdza się w sytuacjach, gdy potrzebny jest natychmiastowy efekt – np. podczas znieczulenia, w opiece przedszpitalnej czy leczeniu bólu przebijającego.

Co istotne, morfina nie występuje w formie przezskórnej (transdermalnej), natomiast fentanyl jest jednym z nielicznych opioidów, które można podawać w postaci plastrów. Zapewniają one stałe, kontrolowane uwalnianie leku i są wygodnym rozwiązaniem w leczeniu bólu, zwłaszcza u pacjentów mających trudności z połykaniem.

W codziennej praktyce klinicznej morfina jest preferowana w terapii długoterminowej, natomiast fentanyl – w kontrolowaniu krótkotrwałych epizodów bólu. Wybór między nimi zależy od stanu chorego, drogi podania i charakteru bólu.

Czy wiesz, że?
Choć fentanyl i morfina działają na te same receptory, ich „podpis bólowy” w mózgu jest inny? Badania obrazowe (fMRI) pokazują, że morfina silniej wpływa na obszary odpowiedzialne za emocjonalny aspekt bólu, natomiast fentanyl skuteczniej tłumi jego komponent sensoryczny. To tłumaczy, dlaczego pacjenci opisują ich działanie jako „inne” – mimo pozornie podobnego efektu przeciwbólowego.

Skutki uboczne stosowania morfiny

Morfina, mimo swojej skuteczności, może powodować działania niepożądane. Najczęstsze z nich to:

Najpoważniejszym, choć rzadkim powikłaniem jest depresja oddechowa, czyli nadmierne spowolnienie oddechu, wymagające natychmiastowej interwencji medycznej.

Przy długotrwałym stosowaniu może pojawić się również tzw. hiperalgezja opioidowa, czyli paradoksalne zwiększenie wrażliwości na ból.

Ponadto, w przypadku nagłego odstawienia morfiny po dłuższym stosowaniu, może wystąpić zespół abstynencyjny (odstawienny), objawiający się niepokojem, bólami mięśni, potliwością, biegunką oraz tachykardią.

Czy morfina uzależnia?

Morfina może powodować uzależnienie, zwłaszcza gdy jest przyjmowana niezgodnie z zaleceniami lub w celach pozamedycznych. Jej działanie euforyzujące wynika z wpływu na ośrodki nagrody w mózgu podobnie jak w przypadku innych substancji psychoaktywnych. Efekt ten jest najsilniejszy przy szybkim wzroście stężenia leku, np. po podaniu dożylnym.

W leczeniu bólu ryzyko uzależnienia jest jednak niewielkie. U pacjentów przyjmujących lek pod kontrolą lekarza rozwija się zwykle zależność fizyczna, czyli naturalna adaptacja organizmu do obecności substancji, a nie uzależnienie psychiczne. W razie potrzeby odstawienia morfiny dawkę zmniejsza się stopniowo, aby uniknąć objawów abstynencji.

Morfina a bezpieczeństwo pacjenta

Bezpieczna terapia morfiną opiera się na kilku zasadach:

  • stosowaniu najmniejszej skutecznej dawki,
  • regularnej ocenie skuteczności i działań niepożądanych,
  • powolnym odstawianiu leku, aby uniknąć objawów odstawienia,
  • ostrożności u osób starszych i z niewydolnością nerek,
  • unikaniu stosowania morfiny z alkoholem i innymi lekami uspokajającymi.

W Polsce stosowanie opioidów, w tym morfiny, jest dokładnie regulowane przepisami prawa. Każdy przypadek terapii wymaga dokumentacji i nadzoru, co ma chronić pacjenta przed nadużyciem i powikłaniami.

Diagnostyka i kontrola terapii opioidowej

Opioidoterapia wymaga regularnej oceny skuteczności i tolerancji leczenia. Należy dobierać najmniejszą skuteczną dawkę leku. W pierwszych tygodniach po włączeniu morfiny zaleca się wizyty kontrolne co 1–2 tygodnie, a następnie w zależności od stabilności stanu pacjenta. W celu monitorowania skuteczności leczenia stosuje się m.im. skale oceny bólu (np. VAS, NRS).

Lekarz monitoruje nie tylko poziom bólu, ale również jakość snu, nastrój, apetyt i funkcjonowanie w codziennym życiu. Dzięki temu możliwa jest optymalizacja dawki lub w razie potrzeby tzw. rotacja opioidowa, czyli zamiana morfiny na inny lek o podobnym działaniu. W niektórych sytuacjach pomocne jest także oznaczenie stężenia morfiny w surowicy,  np. w celu oceny, czy poziom leku mieści się w zakresie terapeutycznym, a także przy podejrzeniu interakcji lekowych lub zaburzeń metabolizmu. Nie jest to jednak badanie rutynowo zalecane.

Badanie morfiny we krwi (monitorowanie stężenia leku) baner

Celem terapii nie jest całkowite zniesienie bólu, lecz osiągnięcie takiego poziomu jego kontroli, który pozwala pacjentowi zachować aktywność i poczucie komfortu.

Morfina od ponad 200 lat pozostaje jednym z filarów leczenia bólu. Jej działanie jest dobrze poznane, skuteczne i przewidywalne, a przy właściwym stosowaniu bezpieczne.
To nie lek, którego należy się obawiać, lecz narzędzie, które pozwala pacjentom odzyskać komfort życia. Współczesna medycyna nie dąży do całkowitego wyeliminowania bólu za wszelką cenę, ale do jego racjonalnej kontroli. Morfina w tym procesie pozostaje jednym z najważniejszych i najbardziej humanitarnych osiągnięć farmakoterapii.

Opieka merytoryczna: lek. Maria Wydra


Bibliografia

  1. Murphy PB., Patel P., Barrett MJ. Morphine. [Updated 2025 Mar 27]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526115/.
  2. Raspopin YS., Shifman EM., Feoktistova DA. History and prospects for the use of morphine in clinical practice: literature review. Regional Anesthesia and Acute Pain Management. 2024.Vol.18.  N.1.p.33-40.
  3. Nosek K., Leppert W.., Puchała Ł, Łoń K. Efficacy and Safety of Topical Morphine: A Narrative Review. Pharmaceutics. 2022 Jul 19;14(7):1499. 
  4. Listos J., Łupina M., Talarek S. et al.Mechanisms Involved in Morphine Addiction: An Overview. Int J Mol Sci. 2019 Sep 3;20(17):4302.
  5. Fleischman RJ., Frazer DG., Daya M., Jui J., Newgard CD. Effectiveness and safety of fentanyl compared with morphine for out-of-hospital analgesia. Prehosp Emerg Care. 2010 Apr-Jun;14(2):167-75. 

Uczulenie na twarzy – jakie mogą przyczyny i jak sobie z nim radzić?

Sylwia Brodniewska
-
0
Uczulenie na twarzy – jakie mogą przyczyny i jak sobie z nim radzić?

Uczulenie na twarzy może mieć różne przyczyny, dlatego bardzo ważne jest postawienie prawidłowej diagnozy. Pozwala ona zastosować odpowiednie działania, których celem jest złagodzenie objawów.

Z tego artykułu dowiesz się:
>> jak wygląda alergia na twarzy?
>> jakie są jej przyczyny?
>> jak można złagodzić objawy uczulenia na twarzy?
>> czy domowe sposoby są skuteczne w łagodzeniu alergii na twarzy?

Ten artykuł pomoże Ci dobrać odpowiednią pielęgnację, a także zrozumieć, co powoduje uczulenie. Dzięki temu łatwiej będzie Ci unikać potencjalnych alergenów.

Spis treści:

  1. Objawy reakcji alergicznej na twarzy: jak wygląda uczulenie?
  2. Alergia na twarzy: przyczyny dolegliwości
  3. Diagnostyka alergii na twarzy: jakie badania wykonać?
  4. Uczulenie na twarzy: czym złagodzić?
  5. Uczulenie na twarzy: odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ)
  6. Uczulenie na twarzy: podsumowanie

Objawy reakcji alergicznej na twarzy: jak wygląda uczulenie?

Skóra stanowi barierę ochronną przed czynnikami termicznymi, fizycznymi, chemicznymi i mechanicznymi. Kiedy bariera naskórkowa  jest naruszona, pojawia się suchość, szorstkość i odwodnienie. Staje się również bardziej podatna na wszelkiego rodzaju reakcje alergiczne. Mogą mieć one różnego rodzaju przyczyny, jak i również objawy.

Uczulenie na twarzy to nadmierna odpowiedź układu immunologicznego na kontakt z konkretnym czynnikiem, który u innych osób nie wywołuje objawów. Najczęściej charakteryzuje się:

  • zaczerwienieniem,
  • świądem,
  • pieczeniem,
  • obrzękiem,
  • zmianami skórnymi, takimi jak pęcherze czy bąble.

Skóra jest podrażniona, szorstka w dotyku. Może silnie reagować w kontakcie z różnymi czynnikami, np. detergentami, gorącą wodą czy kosmetykami.

>> Zobacz: Pokrzywka alergiczna: objawy, przyczyny, leczenie

Inne objawy towarzyszące alergii na twarzy

Alergia na twarzy może obejmować nie tylko skórę, ale również okolice oczu i ust. Towarzyszy jej obrzęk powiek, łzawienie i zaczerwienienie spojówek. Może pojawić się obrzęk w obrębie czerwieni wargowej , który często wymaga pilnej interwencji lekarskiej, ponieważ może być objawem wstrząsu anafilaktycznego, zwłaszcza jeśli opuchlizna obejmuje także język i gardło. Silna reakcja alergiczna na twarzy wymaga  konsultacji lekarskiej.

>> Przeczytaj: Zapalenie spojówek: objawy, przyczyny, rodzaje i leczenie

Alergia na twarzy: przyczyny dolegliwości

Reakcja alergiczna czy uczulenie na twarzy może mieć różne przyczyny. Nie istnieje jeden czynnik, który wywołuje dolegliwości. Co więcej, u każdego mogą być one bardziej lub mniej nasilone, o czym warto pamiętać. Pokrzywka na twarzy, zaczerwienienie czy świąd mogą wynikać z uwarunkowań genetycznych, a także z nieprawidłowej reakcji skóry na alergeny. Dolegliwości związane z uczuleniem na twarzy mogą wywoływać:

  • alergeny pokarmowe – gluten, białko mleka krowiego, owoce morza, truskawki, orzechy,
  • alergeny wziewne – sierść zwierząt, kurz, zarodniki pleśni, pyłki roślin, smog,
  • składniki kosmetyków – konserwanty, substancje zapachowe, barwniki, parabeny,
  • detergenty i środki piorące,
  • wybrane leki,
  • jad owadów błonkoskrzydłych.

>> To może Cię zainteresować: Uczulenie na jad pszczoły i osy – bolesna przyczyna ciężkich reakcji alergicznych

Diagnostyka alergii na twarzy: jakie badania wykonać?

Alergia na twarzy wymaga kompleksowej diagnostyki, która opiera się zarówno na wywiadzie lekarskim, jak i różnego rodzaju badaniach oraz testach. Wykonywane są:

  • testy skórne (naskórkowe testy płatkowe, testy punktowe) – pomagają wykryć lub potwierdzić uczulenie na dany alergen,
  • badania z krwi – stężenie IgE całkowitego, oznaczenie IgE swoistych, , morfologia krwi obwodowej z rozmazem,
  • badania z kału – w kierunku lambliozy, w kierunku infekcji pasożytniczych.

Testy na alergeny można również wykonać z krwi, dlatego o metodzie decyduje lekarz kierujący.

Panel molekularny alergii ALEX - 295 alergenów banerek

Uczulenie na twarzy: czym złagodzić?

Zaczerwieniona, swędząca, silnie przesuszona i szorstka skóra potrzebuje odpowiedniego wsparcia. Czym złagodzić uczulenie na twarzy? Przede wszystkim warto zadbać o barierę hydrolipidową skóry, stosując kosmetyki przeznaczone do pielęgnacji skóry alergicznej i wrażliwej. W swoim składzie zawierają m.in. ceramidy, masło shea, panthenol, alantoinę czy glicerynę. Mają one właściwości nawilżające i kojące, dzięki czemu wspierają regenerację skóry.

Jak złagodzić domowymi sposobami reakcję alergiczną na twarzy?

Uczulenie na twarzy, w tym czerwone plamy, można złagodzić stosując delikatne dermokosmetyki dostępne w aptekach bez recepty. Warto wybierać te, które zawierają w swoim składzie substancje działające przeciwświądowo i przeciwzapalnie (na przykład polidokanol, czy ektoina).

>> Sprawdź: Bezpieczne oraz zakazane kosmetyki w ciąży – co stosować, a czego unikać?

Uczulenie na twarzy: odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Pokrzywka na twarzy jest nie tylko problemem natury estetycznej, ale również może świadczyć o chorobie skóry. Poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

Co najbardziej uczula na twarzy?

Uczulenie na twarzy kaszka najczęściej pojawia się w wyniku nieprawidłowej pielęgnacji. Niedokładnie zmywany makijaż, stosowanie zbyt silnych kosmetyków czy mocne tarcie skóry może prowadzić do naruszenia bariery hydrolipidowej i zwiększyć jej podatność na czynniki alergizujące.

Po jakim czasie znika alergia z twarzy?

Czas trwania alergii na twarzy jest kwestią indywidualną i zależy od nasilenia objawów, czynnika wywołującego i osobistych predyspozycji. Zmiany na skórze mogą zniknąć zarówno po kilku godzinach, jak i kilku dniach. W niektórych przypadkach uczulenie na twarzy może utrzymywać się nawet kilka tygodni i wymagać włączenia odpowiedniego leczenia.

Jak szybko pozbyć się uczulenia na twarzy?

Skutecznym sposobem jest wyeliminowanie czynnika, który wywołuje alergię na twarzy. Pomocne może być również stosowanie delikatnych, hipoalergicznych kosmetyków, a także wprowadzenie do pielęgnacji składników nawilżających i kojących. U niektórych pomocne będzie stosowanie leków przeciwhistaminowych, jednak przed ich wprowadzeniem warto zasięgnąć porady lekarskiej.

Uczulenie na twarzy: podsumowanie

  • Uczulenie na twarzy może mieć różne przyczyny.
  • Należy znaleźć czynnik wywołujący reakcje alergiczne i wyeliminować go.
  • Najczęstszymi objawami uczulenia na twarzy są zaczerwienienie, świąd i pieczenie.
  • Silna reakcja alergiczna na twarzy, której towarzyszy obrzęk, powinna być pilnie skonsultowana z lekarzem.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

Bibliografia

  1. Standardy w alergologii. Stanowiska panelów eksperckich Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, pod red. prof. Dr. Hab. J. Kruszewskiego, Termedia, Poznań 2019.
  2. Bulanda M. i inni, Narastający problem alergii kontaktowej i alergicznego kontaktowego zapalenia skóry u dzieci i dorosłych „Przegląd Lekarski” 2018/75/05; 251-256.
  3. Narbutt J., Choroby alergiczne skóry w praktyce lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2021.
  4. Karczewska J. i inni, Alergia pokarmowa a atopowe zapalenie skóry. Aktualne poglądy i opinie „Alergia Astma Immunologia” 2019, 24 (4): 156-163.

Rozmaryn – właściwości lecznicze i zastosowanie

Magdalena Konowrocka
-
0
Rozmaryn – właściwości lecznicze i zastosowanie

Rozmaryn to jedna z tych roślin, które od tysięcy lat cenione są zarówno w kuchni, jak i w medycynie naturalnej. Bogaty w związki bioaktywne, wyróżnia się intensywnym aromatem i szerokim wachlarzem właściwości prozdrowotnych – od wspierania trawienia, po wpływ na układ oddechowy czy nerki.

W tym artykule poznasz najważniejsze korzyści, ale także zasady bezpiecznego stosowania rozmarynu. Jeśli chcesz świadomie sięgać po zioła i wykorzystywać ich działanie w codziennym życiu, polecamy przeczytać ten artykuł.

Z tego artykułu dowiesz się:
>> czym jest rozmaryn, skąd pochodzi i jakie związki bioaktywne decydują o jego właściwościach,
>> jak rozmaryn może wspierać organizm podczas przeziębienia i infekcji,
>> jaki wpływ ma na układ pokarmowy – w tym żółć, mikrobiotę i dolegliwości trawienne,
>> co pokazują badania dotyczące jego działania ochronnego na nerki,
>> jakie dodatkowe korzyści może dawać – m.in. przy bolesnych miesiączkach, problemach ze snem czy w obszarze zdrowia seksualnego,
>> jakie skutki uboczne mogą pojawić się przy nadmiernym stosowaniu i kto powinien zachować szczególną ostrożność,
>> jak stosować rozmaryn w diecie, kuchni, aromaterapii i domowych naparach, aby czerpać z niego maksimum korzyści i jednocześnie dbać o bezpieczeństwo.

Spis treści:

  1. Rozmaryn – charakterystyka rośliny
  2. Właściwości lecznicze rozmarynu przy przeziębieniu
  3. Jaki wpływ na trawienie ma rozmaryn?
  4. Wpływ rozmarynu na pracę nerek
  5. Na co jeszcze pomaga rozmaryn?
  6. Rozmaryn – skutki uboczne stosowania rośliny
  7. Czy istnieją przeciwskazania do stosowania rozmarynu?
  8. Zastosowanie rozmarynu w diecie – zasady i rekomendacje
  9. Zakończenie

Rozmaryn – charakterystyka rośliny

Rozmaryn lekarski to wiecznie zielony krzew z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), który w stanie naturalnym rośnie w rejonach Morza Śródziemnego i może dorastać nawet do ok. 2 m wysokości, tworząc suche, twardolistne zarośla (makia).

W polskich warunkach najczęściej uprawiany jest jako roślina doniczkowa. Roślina jest bogata w liczne związki biologicznie aktywne – m.in. flawonoidy, garbniki, saponiny, żywice, gorycze oraz ok. 2 % olejku eterycznego (w którym przeważają m.in. 1,8-cyneol i borneol) – co daje jej mocny sosnowo-korzenny, żywiczny aromat i silny smak.

Rozmaryn w kuchni używany jest jako przyprawa m.in. do:

  • drobiu,
  • ryb,
  • pieczeni z baraniny czy dziczyzny,
  • potraw z pomidorami i bakłażanem,
  • marynat octowych i olejowych.

W żywności pełni także rolę konserwantu i przeciwutleniacza – np. ekstrakty z rozmarynu wykazują wysoką aktywność przeciwdrobnoustrojową i antyoksydacyjną.
Powyższe cechy sprawiają, że rozmaryn ma szerokie zastosowanie zarówno kulinarne, jak i lecznicze.

Właściwości lecznicze rozmarynu przy przeziębieniu

Choć konkretne badania na ludziach dotyczące samego przeziębienia są ograniczone, dostępne dane wskazują na kilka mechanizmów, które mogą wspierać organizm w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych:

  • działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne – składniki obecne w rozmarynie, takie jak kwas rozmarynowy, karnozol, karnozyna czy inne diterpeny fenolowe, hamują produkcję cytokin prozapalnych i zwiększają aktywność enzymów antyoksydacyjnych. Dzięki temu mogą łagodzić stan zapalny towarzyszący infekcjom dróg oddechowych.
  • zastosowanie tradycyjne – w etnobotanice rozmaryn bywał stosowany jako „domowe remedium” na kaszel, ból gardła i katar. Wykorzystywano napary z liści lub inhalacje z dodatkiem olejku eterycznego, co mogło ułatwiać oddychanie i łagodzić podrażnienia błon śluzowych.

Dodatkowo, ze względu na swoje właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze, rozmaryn może wspierać odporność poprzez hamowanie rozwoju patogenów, które sprzyjają wtórnym zakażeniom podczas przeziębienia.

>> Sprawdź też: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu oddechowego człowieka

Jaki wpływ na trawienie ma rozmaryn?

Rozmaryn od dawna bywa używany w tradycyjnej medycynie jako środek wspomagający trawienie.

Ma działanie żółciopędne i rozkurczowe. Uważa się, że rozmaryn poprawia wydzielanie żółci i stymuluje jej przepływ w przewodzie pokarmowym. Działa także rozkurczowo na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego, co może tłumaczyć jego stosowanie przy uczuciu pełności, wzdęciach i niestrawności.

Nowoczesne badania wskazują, że składniki rozmarynu:

  • mogą wpływać na regulację hormonów trawiennych, takich jak GLP-1,
  • modyfikują skład mikrobioty jelitowej, co wpływa korzystnie na procesy trawienne i metabolizm,
  • wspierają naturalne mechanizmy antyoksydacyjne przewodu pokarmowego.

W efekcie rozmaryn może być użyteczny jako składnik wspierający trawienie, zwłaszcza przy dolegliwościach takich jak wzdęcia, uczucie pełności lub lekkie zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Pakiet zdrowe jelita banerek

Wpływ rozmarynu na pracę nerek

Dane dotyczące wpływu rozmarynu na nerki pochodzą głównie z badań na zwierzętach i są obiecujące, choć należy podkreślić, że nie są to badania kliniczne u ludzi.

  • Badania na szczurach wykazały, że etanolowy ekstrakt z rozmarynu zmniejszał stres oksydacyjny i uszkodzenia histologiczne nerek po toksycznych interwencjach, poprawiał parametry biochemiczne (m.in. poziomy kreatyniny i mocznika) w porównaniu z grupą kontrolną.
  • W modelach niedokrwienia-reperfuzji nerek podawanie ekstraktu z rozmarynu skutkowało poprawą funkcji nerek i struktur nerkowych – choć w przypadku samego olejku eterycznego efekty funkcjonalne były mniej jednoznaczne.
  • Przeglądy podkreślają, że rozmaryn (jako ekstrakt bogaty w związki fenolowe jak karnozol, karnozyna) może być traktowany jako potencjalny środek wspomagający ochronę nerek („nephroprotective”), ale podkreślają brak dużych badań klinicznych u ludzi.

Zatem można stwierdzić, że rozmaryn ma potencjał ochronny dla nerek – szczególnie w warunkach uszkodzeń lub obciążenia – ale obecny stan wiedzy wymaga ostrożności w wnioskach.

>> Może Cię zainteresować również: Ból nerki – jakie daje objawy? Przyczyny i leczenie bolących nerek

Pakiet nerkowy (7 badan)_mobile baner na kategorię

Na co jeszcze pomaga rozmaryn?

Rozmaryn a bolesne miesiączki

Istnieją już badania kliniczne wskazujące, że rozmaryn może być pomocny w przypadku bolesnych miesiączek (pierwotna dysmenorrhea):

  • w randomizowanym badaniu kapsułek z rozmarynem porównanych z mefenamikiem (lek przeciwbólowy) zaobserwowano, że kapsułki z rozmarynem zmniejszały krwawienie menstruacyjne i nasilenie bólu miesiączkowego tak samo skutecznie jak mefenamik.
  • w innej pracy inhalacja olejkiem eterycznym rozmarynu również przyczyniła się do zmniejszenia objawów dysmenorrhea u studentek.

Przypuszczalny mechanizm działania przeciwzapalnego i przeciwbólowego składników rozmarynu sprawia, że może zmniejszać skurcze macicy i produkcję prostaglandyn powodujących ból.

>> Warto dowiedzieć się także jakie badania krwi można wykonać w trakcie miesiączki?

Wpływ rozmarynu na jakość snu

Badania sugerują także, że rozmaryn może wspierać jakość snu i redukować objawy lękowo-stresowe:

  • w próbie klinicznej u studentów podawanie rozmarynu przez pewien czas wykazało poprawę jakości snu, zmniejszenie lęku i depresji.
  • inne badanie wykazało, że inhalacja olejku rozmarynowego przed określonymi procedurami poprawiała jakość snu pacjentów po operacji kończyn górnych.

>> Sprawdź też: Stany lękowe – czym są i jakie są ich objawy? Przyczyny i leczenie

Rozmaryn jako naturalny afrodyzjak

Choć dane są bardziej ograniczone niż w innych zastosowaniach, rozmaryn bywa wymieniany w literaturze jako potencjalny wspomagacz funkcji seksualnych.

W opracowaniu o olejkach eterycznych jako wsparciu dla zaburzeń erekcji wskazano, że chociaż brak jest bezpośrednich, dużych badań u ludzi dla rozmarynu, to jego działanie antyoksydacyjne i redukujące stres może pośrednio wspierać zdrowie seksualne mężczyzn.

Ciekawostka:
Badania na zwierzętach wykazały, że rozmaryn może wpływać na parametry nasienia i poziom testosteronu u samców owiec przy suplementacji olejkiem.

Rozmaryn – skutki uboczne stosowania rośliny

Choć rozmaryn jest generalnie bezpieczny przy rozsądnym stosowaniu, warto znać możliwe skutki uboczne:

  • w badaniach na zwierzętach (szczury) przy wysokich dawkach ekstraktu rozmarynu stwierdzono spadek motoryki plemników, obniżenie poziomu testosteronu i zwiększoną liczbę reabsorpcji płodów. To sugeruje potencjalne działanie anty-płodnościowe lub toksyczne przy bardzo dużych dawkach.
  • podczas aromaterapii i podawania olejku mogą wystąpić reakcje skórne lub alergiczne, szczególnie u osób wrażliwych.
  • przy bardzo intensywnym użyciu olejku eterycznego możliwe są efekty drażniące błony śluzowe lub układ oddechowy, choć występuje to rzadko przy normalnym stosowaniu.

    W praktyce dawkowanie powinno być umiarkowane, należy unikać bardzo wysokich dawek lub długotrwałego stosowania bez przerwy.

Czy istnieją przeciwskazania do stosowania rozmarynu?

Tak, mimo że rozmaryn jest stosunkowo bezpieczny, istnieją pewne stany, w których trzeba zachować ostrożność lub skonsultować jego stosowanie z lekarzem:

  • ciąża i karmienie piersią – ze względu na działanie możliwej stymulacji mięśniówki gładkiej i brak dużych badań u kobiet ciężarnych, zaleca się ostrożność lub unikanie dużych dawek rozmarynu w czasie ciąży.
  • choroby wątroby lub nerek – choć nie ma jednoznacznych danych, przy chorobach tych narządów warto zasięgnąć opinii lekarza, ponieważ metabolizm związków ziołowych może być zmieniony.
  • przyjmowanie leków – rozmaryn (zwłaszcza w formie dużych dawek) może potencjalnie wpływać na metabolizm leków np. leków przeciwzakrzepowych, przeciwcukrzycowych, więc warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
  • zastosowanie u dzieci – w przypadku bardzo małych dzieci lub niemowląt lepiej unikać stosowania olejków eterycznych z rozmarynu bez nadzoru specjalisty.

Możliwe reakcje alergiczne przy stosowaniu rozmarynu

Wypryski skórne lub pokrzywka po kontakcie z olejkiem lub naparem – szczególnie u osób wrażliwych na rośliny z rodziny jasnotowatych.

Objawy ze strony układu oddechowego np. kichanie, kaszel, duszność – przy inhalacji olejku eterycznego lub silnym aromacie, zwłaszcza u osób z astmą.

Reakcje ze strony przewodu pokarmowego np. dolegliwości żołądkowe, gdy jest spożywany w bardzo dużych ilościach.

Zastosowanie rozmarynu w diecie – zasady i rekomendacje

  • Rozmaryn można stosować zarówno w formie świeżych lub suszonych liści jako przyprawę (np. do drobiu, ryb, dziczyzny, warzyw, marynat).
  • Jako dodatek do olejów lub marynat – może zwiększać trwałość produktów mięsnych dzięki właściwościom antyoksydacyjnym i przeciwbakteryjnym.
  • W formie herbaty lub naparu – 1-2 g suszonych liści (lub ½–1 łyżeczki) zaparzonych jak herbata, np. po posiłku w celu wsparcia trawienia.
  • W aromaterapii – kilka kropel olejku eterycznego rozmarynowego rozcieńczonych w oleju nośnikowym (np. oliwa z oliwek) i zastosowanych jako masaż lub inhalacja; z zachowaniem ostrożności (nie stosować niezmienionego olejku na skórę, u dzieci, w ciąży bez konsultacji).

Rekomendacja – warto stosować rozmaryn jako część zrównoważonej diety i zdrowego stylu życia – nie jako jedyny środek „na wszystko”.

Uwaga:
Przy stosowaniu w celach leczniczych warto zachować przerwy, ograniczyć dawkę i monitorować reakcję organizmu – zwłaszcza jeśli wcześniej nie stosowano rozmarynu w większych ilościach.

Czy można stosować rozmaryn w ciąży?

W niewielkich ilościach kulinarnych, tak. Natomiast większe dawki, olejek eteryczny i suplementy z rozmarynem nie są zalecane w ciąży, ponieważ mogą wpływać na mięśniówkę gładką i nie zostały dobrze przebadane pod kątem bezpieczeństwa.

Na co działa rozmaryn?

Rozmaryn działa przede wszystkim przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie, żółciopędnie i rozkurczowo. Może wspierać trawienie, odporność, koncentrację, a także łagodzić objawy stresu i zmęczenia.

>> Może Cię zainteresować: Co jeść by wzmocnić odporność? Zasady zdrowego żywienia

Na co pomaga rozmaryn lekarski?

Rozmaryn może pomagać przy przeziębieniu, niestrawności, wzdęciach, bolesnych miesiączkach, problemach ze snem oraz jako wsparcie dla pracy nerek i funkcji poznawczych. Może też poprawiać krążenie i mieć działanie antybakteryjne.

Zakończenie

Rozmaryn to zioło o niezwykle szerokim spektrum działania, które może wspierać trawienie, łagodzić napięcie i wspomagać pracę organizmu na wielu poziomach. Aby korzystać z jego właściwości mądrze i bezpiecznie, warto obserwować reakcje swojego ciała i w razie potrzeby wykonać podstawowe badania, które pomogą dobrać najlepszy sposób jego stosowania.

Bibliografia

  1. Andrade, J. M., Faustino, C., Garcia, C., Ladeiras, D., Reis, C. P., & Rijo, P. (2018). Rosmarinus officinalis L.: An update review of its phytochemistry and biological activity. Phytochemistry Reviews,
  2. Borges, R. S., Ortiz, B. L. S., Pereira, A. C. M., Keita, H., & Carvalho, J. C. T. (2019). Rosmarinus officinalis essential oil: A review of its phytochemistry, anti-inflammatory activity, and mechanisms of action involved. Journal of Ethnopharmacology, 229
  3. Veenstra, J. P., & Johnson, J. J. (2021). Rosemary (Salvia rosmarinus): Health-promoting benefits and food preservative properties. Phytochemistry Reviews,
  4. Gonçalves, C., Fernandes, D., Silva, I., & Mateus, V. (2022). Potential anti-inflammatory effect of Rosmarinus officinalis in preclinical in vivo models of inflammation. International Journal of Molecular Sciences,
  5. Rahbardar, M. G., & Hosseinzadeh, H. (2020). Therapeutic effects of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) and its active constituents on nervous system disorders. Iranian Journal of Basic Medical Sciences
Page 1 of 173
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173
123...173Strona 1 z 173

Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

O nas

Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

Nasz adres

ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.