Utrata (brak) węchu i smaku – przyczyny, jak długo trwa, leczenie

Zmysły węchu i smaku odpowiadają nie tylko za przyjemność z jedzenia, ale przede wszystkim ostrzegają przed niebezpieczeństwami – m.in. zepsutym jedzeniem czy toksynami. Utrata węchu i smaku pogarsza jakość życia, a także wzbudza uzasadniony niepokój. Objaw ten może wskazywać na schorzenia wymagające szczegółowej diagnostyki i leczenia. Dlatego nigdy nie należy go bagatelizować. Dowiedz się, jakie są przyczyny utraty węchu i smaku.

Spis treści:

1. Utrata węchu i smaku – najczęstsze przyczyny
   • Utrata węchu – przyczyny
   • Brak smaku – przyczyny
2. Utrata węchu i smaku – jak długo trwa?
3. Brak węchu i smaku – jak wygląda diagnostyka?
4. Jak leczyć utratę węchu i smaku?

Utrata węchu i smaku – najczęstsze przyczyny

Zmysł węchu odpowiedzialny jest za odbieranie wrażeń zapachowych. Receptory zapachowe są zlokalizowane w jamie nosowej – a dokładniej w górnym odcinku przegrody nosa i na końcu małżowiny nosowej górnej. Jest on potrzebny do ostrzegania o niebezpieczeństwie, a także bierze udział w odbieraniu bodźców smakowych oraz wydzielaniu śliny i soku żołądkowego.

Zmysł smaku odbiera wrażenia smakowe. Receptorami są kubki smakowe obecne na języku, podniebieniu miękkim i w górnej części przełyku. Reagują one na substancje chemiczne obecne np. w pożywieniu. Zmysł smaku również może ostrzegać przed niebezpieczeństwem (spożyciem zepsutego pokarmu), wpływa na wybór żywności (preferencje smakowe), wpływa na wydzielanie enzymów trawiennych i bierze udział w powstawaniu odruchów pokarmowych.

Całkowita utrata węchu to anosmia, a osłabienie powonienia to hiposmia. Natomiast całkowita utrata smaku to ageuzja, a zaburzenie odczuwania smaku to hipogeuzja. Oba stany mogą mieć różne przyczyny – od całkowicie niegroźnych po poważne schorzenia.

Utrata węchu – przyczyny

Przyczyny pogorszenia lub utraty węchu dzieli się na:

• przewodzeniowe,
• odbiorcze,
• ośrodkowe.

Przewodzeniowe przyczyny utraty węchu są związane z utrudnionym kontaktem substancji zapachowej z receptorem. Najczęściej ma to miejsce, gdy przewody nosowe są niedrożne – np. przy katarze, zapaleniu zatok, alergiach, polipach, skrzywieniu przegrody nosa, wadach rozwojowych czy zmianach pourazowych.

Odbiorcze przyczyny utraty węchu są związane z uszkodzeniem nabłonka węchowego. Dochodzi do niego na skutek działania substancji toksycznych (np. dymu tytoniowego), przewlekłego nieżytu nosa, urazów, guzów nowotworowych.

Natomiast ośrodkowe przyczyny utraty węchu są związane ze zmianami naczyniowymi, chorobami neurodegeneracyjnymi (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane), guzami mózgu, urazami głowy, a niekiedy z chorobami genetycznymi (np. zespołem Kallmanna) i niektórymi infekcjami wirusowymi (np. SARS-CoV-2).

Ponadto upośledzenie lub utrata węchu mogą być związane z chorobami ogólnoustrojowymi (np. cukrzycą, chorobami metabolicznymi, chorobami nerek) lub postępującym procesem starzenia.

Brak smaku – przyczyny

Możliwe przyczyny pogorszenia lub utraty smaku to:

• infekcje górnych dróg oddechowych,
• choroby laryngologiczne,
• choroby ślinianek,
• choroby układu nerwowego (m.in. choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, udar mózgu),
• zmiany błony śluzowej jamy ustnej lub języka,
• stosowanie niektórych leków,
• uszkodzenie nerwów czaszkowych (np. w wyniku urazów, zmian zapalnych lub porażenia Bella),
• guzy nowotworowe,
• problemy stomatologiczne,
• nieodpowiednio dobrana proteza zębowa (wpływ na zanik brodawek językowych),
• postępujący proces starzenia (redukcja kubków smakowych),
• choroby ogólnoustrojowe (m.in. cukrzyca, choroby nerek, miażdżyca, choroby wątroby),
• niedobory witamin i minerałów.

Utrata węchu i smaku – jak długo trwa?

Czas trwania dolegliwości zależy od ich przyczyny. W przypadku infekcji wirusowych, takich jak przeziębienie czy grypa, zaburzenia smaku i węchu zwykle ustępują w ciągu kilku dni lub tygodni. Zdarza się jednak, że objawy utrzymują się nawet przez kilka miesięcy. W niektórych przypadkach utrata węchu lub smaku może być nieodwracalna.

Brak węchu i smaku – jak wygląda diagnostyka?

Diagnostyka przyczyny utraty węchu i smaku rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego, w którym istotne są informacje o czasie wystąpienia objawów, ich nasileniu oraz towarzyszących dolegliwościach. Następnie lekarz ocenia stan nosa, gardła oraz jamy ustnej oraz przeprowadza testy węchowe i smakowe.

W diagnostyce przyczyny utraty smaku i węchu stosuje się również badania laboratoryjne z krwi, takie jak m.in.:

• morfologia krwi obwodowej,
• stężenie kwasu foliowego,
• poziom witaminy B12,
• próby wątrobowe,
• ocena czynności nerek,
• niekiedy badania hormonalne (FSH, LH, estradiol/testosteron).

Duże znaczenie diagnostyczne mają także badania neuroobrazowe (np. rezonans magnetyczny głowy) czy neurofizjologiczne.

Jak leczyć utratę węchu i smaku?

Leczenie utraty węchu i smaku zależy od ich przyczyny. Terapia dopasowywana jest indywidualnie dla każdego przypadku.

W zależności od przyczyny leczenie utraty smaku i węchu może opierać się o:

• farmakoterapię,
• uzupełnienie niedoborów,
• leczenie miejscowe chorób jamy ustnej i problemów stomatologicznych,
• leczenie miejscowe przywracające drożność przewodów nosowych (np. usunięcie polipów, operacja przegrody nosa),
• leczenie alergii.

Przy utracie węchu zalecany jest trening węchowy. Są to ćwiczenia polegające na świadomym wąchaniu różnych zapachów, które mogą pomóc w regeneracji receptorów.

Przy utracie smaku spowodowanej nieodwracalnymi uszkodzeniami pomocne może być spożywanie pokarmów o wyraźnej strukturze, stosowanie substancji wzmacniających smak i długie przeżuwanie kęsów. Ma to na celu stymulację nerwów.

Brak węchu i smaku może mieć wiele przyczyn – od infekcji, przez stosowanie niektórych leków, po poważne schorzenia ogólnoustrojowe lub neurologiczne. Dlatego objaw ten nigdy nie powinien być bagatelizowany. Konieczne jest zgłoszenie się do lekarza w celu wykonania badań diagnostycznych i rozpoczęcie ewentualnego leczenia. W wielu przypadkach utrata węchu i smaku nie jest nieodwracalna.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

1. R. Marciniak-Firaza, Zmysł węchu – istota, zaburzenia, diagnoza, terapia (Na przykładzie logopedy pracującego z dziećmi), Logopedia 2021, 50/2, s. 169–183
2. H. Sienkiewicz-Jarosz, P. Bieńkowski, Neurologiczne aspekty zaburzeń smaku, Neurologia po Dyplomie 2012, t. 7, nr 5, s. 61–68
3. H. Sienkiewicz-Jarosz, Zmysł węchu – fizjologia i patologia, Neurologia po Dyplomie 2012, t. 7, nr 4, s. 6–10
4. S. Gudej i in., Związane z wiekiem zmiany węchu i smaku,  Geriatria 2014, 8, s. 109–116
5. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152681,zaburzenia-smaku (dostęp 08.12.2024)
6. R. Marciniak-Firaza, Istota zmysłu smaku w diagnozie i terapii logopedycznej osób dorosłych, Logopedia 2021, 50/1, s. 121–142