Układ moczowy człowieka: budowa i funkcje

Układ moczowy człowieka składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Odpowiada m.in. za filtrację krwi, usuwanie toksyn oraz regulację gospodarki wodno-elektrolitowej. Jego prawidłowa praca warunkuje utrzymanie homeostazy oraz zapobiega gromadzeniu się szkodliwych substancji w organizmie. Poznaj anatomię i funkcje układu moczowego oraz najczęstsze choroby i metody ich rozpoznawania. 

Spis treści:

1. Budowa układu moczowego człowieka
   • Kobiecy układ moczowy
   • Męski układ moczowy
2. Funkcje układu moczowego
3. Najczęstsze choroby układu moczowego
4. Układ moczowy człowieka – podsumowanie

Budowa układu moczowego człowieka

Na układ moczowy człowieka składają się z następujące elementy:

• nerki,
• moczowody,
• pęcherz moczowy,
• cewka moczowa.

Nerki to parzysty narząd. Są położone pozaotrzewnowo, na tylnej ścianie jamy brzusznej. Składają się z kory nerki i rdzenia nerki. Mają około 11 cm długości i 5 cm szerokości, a ważą około 150 g. Najmniejszą jednostką funkcjonalną nerki jest nefron, który odpowiada za filtrację osocza krwi i wytwarzanie moczu pierwotnego.

Moczowody to długie, cienkie przewody, które transportują mocz z nerek do pęcherza moczowego. Ich długość to nawet 28–34 cm. Leżą zaotrzewnowo, na mięśniu lędźwiowym większym.

Pęcherz moczowy jest elastycznym workiem mięśniowym, który magazynuje mocz do momentu jego wydalenia. Ma pojemność nawet do 700 ml. Potrzeba opróżnienia pojawia się przy wypełnieniu około 300 ml. Ściana pęcherza moczowego składa się z 3 warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej, błony zewnętrznej.

Cewka moczowa to przewód wyprowadzający mocz na zewnątrz organizmu. Narząd ten różni się budową u kobiet i mężczyzn.

>> Przeczytaj także: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?

Kobiecy układ moczowy

U kobiet cewka moczowa jest krótka i szeroka – jej długość wynosi 3–5 cm, a średnica 5–7 mm. Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w pęcherzu moczowym, a kończy ujściem zewnętrznym w przedsionku pochwy. Jest prosta i przebiega niemal pionowo.

Narządy kobiecego układu moczowego są usytuowane w pobliżu narządów rodnych i odbytu, co może sprzyjać infekcjom dróg moczowych. Ponadto krótsza droga do pęcherza moczowego oznacza, że bakterie mogą szybciej się tam dostać i wywołać stan zapalny.

Kobiecy układ moczowy ma również słabszy aparat zwieraczowy cewki moczowej, który dodatkowo jest podatny na działanie czynników zewnętrznych, co może prowadzić do nietrzymania moczu. Do jego osłabienia dochodzi np. w następstwie porodów.

Męski układ moczowy

U mężczyzn cewka moczowa jest znacznie dłuższa niż u kobiet. Ma długość około 15–20 cm. Zaczyna się w ujściu pęcherza moczowego, a kończy na żołędzi prącia. Jej średnica nie jest jednakowa na całym przebiegu. Cewka moczowa u mężczyzn służy nie tylko do wydalania moczu, ale wyprowadza na zewnątrz również spermę.

Cewka moczowa u mężczyzn przechodzi przez gruczoł krokowy. W przypadku przerostu prostaty mogą pojawić się problemy z oddawaniem moczu. Natomiast ze względu na odmienną budowę anatomiczną zakażenia układu moczowego u panów występują znacznie rzadziej niż u kobiet.

Aparat zwieraczowy cewki moczowej u mężczyzn jest silniejszy niż u kobiet. Dodatkowo na zwiększenie oporu w ujściu pęcherza moczowego wpływa gruczoł krokowy.

Funkcje układu moczowego

Funkcje układu moczowego to:

• filtracja krwi i usuwanie toksyn z organizmu wraz z moczem,
• utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej,
• produkcja hormonów (wydzielanie erytropoetyny przez nerki),
• regulacja ciśnienia tętniczego krwi (wydzielanie reniny przez nerki),
• przekształcanie witaminy D do formy aktywnej biologicznie (w nerkach).

Najczęstsze choroby układu moczowego

Do najczęstszych chorób układu moczowego człowieka należą:

1. Zakażenia układu moczowego (ZUM) – powodowane są przez bakterie, najczęściej Escherichia coli, które przedostają się do dróg moczowych. Objawy obejmują ból i pieczenie podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu, nagłe parcie na mocz, bóle podbrzusza. Infekcja może przebiegać również bezobjawowo.
2. Kamica nerkowa – to schorzenie polegające na powstawaniu złogów mineralnych (kamieni) w nerkach, które mogą blokować odpływ moczu. Objawy to silne bóle w okolicy lędźwiowej, nudności, wymioty i obecność krwi w moczu.
3. Przewlekła choroba nerek – to postępujące uszkodzenie nerek, prowadzące do zaburzeń filtracji krwi i gromadzenia toksyn w organizmie. Może być wynikiem m.in. cukrzycy, nadciśnienia tętniczego czy chorób autoimmunologicznych. Początkowo nie powoduje żadnych objawów, ale wraz z postępem choroby pojawiają się m.in. obrzęki, osłabienie, wzrost ciśnienia krwi, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, zaburzenia pracy innych narządów.
4. Nowotwory układu moczowego – m.in. rak nerki, rak pęcherza moczowego.

W diagnostyce chorób układu moczowego zastosowanie mają m.in.:

• badanie ogólne moczu,
• posiew moczu,
• testy laboratoryjne z krwi (m.in. oznaczenie poziomu sodu, potasu, mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego i białka całkowitego),
• badania obrazowe (np. USG, tomografia komputerowa, urografia, cystografia mikcyjna).

>> Zobacz także: Laboratoryjne badania nerek

Układ moczowy człowieka – podsumowanie

• Układ moczowy człowieka składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej.
• Cewka moczowa kobiet jest krótsza niż mężczyzn, co sprzyja zakażeniom układu moczowego.
• Głównymi funkcjami układu moczowego są: filtracja krwi i usuwanie toksyn z organizmu oraz utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej.
• Funkcjonowanie układu moczowego można ocenić m.in. poprzez badanie ogólne moczu oraz badania laboratoryjne z krwi (m.in. poziom sodu, potasu, mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego i białka całkowitego).

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

1. W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
2. A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2014
3. M. Walentowicz i in., Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii układu moczowego, Journal of Clinical Healthcare 3/2017
4. C.R. Chapple i in., Urodynamika. To proste, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019
5. L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005